(اڭگىمە)

سەكسەنگە تاياپ قالدى عوي ەندى... شوبەرە كوردى. التىن قۇرساقتى انا، اياۋلى اجە. وسى قاراشاڭىراقتىڭ وتىمەن كىرىپ، كۇلىمەن شىعىپ، بالا تاربيەلەپ، ۇلىن ۇياعا، قىزىن قياعان قوندىرىپ، قانشاما جىلدار بويى توقتاۋسىز ەڭبەك ەتتى. سونىڭ ءبارى ەندى-ەندى شىعىپ جاتىر. جۇرەگى، باسى، بەلى... سولقىلداپ، شانشىپ... ەسكى تەحنيكالاردىڭ ءبىر جەرىن جوندەسەڭ، ەكىنشى ءبىر تۇسى بۇزىلىپ تۇرادى ەمەس پە؟.. سول سەكىلدى، كۇلاننىڭ دە اعزاسى ابدەن قاجىعان. جۇرەكتىڭ ءدارىسىن ءىشىپ ەدى، بۇيرەگى اۋىرا باستادى; بۇيرەگىنە وپەراتسيا جاسايىن دەسە، جۇرەگى كوتەرمەيدى; ءوتى تولعان... انە-مىنە ازىرەيىل كەلىپ قالار دەپ جۇرگەن كىسى.

ءبارى بۇلىڭعىر... بىرەۋلەر ءحال سۇراپ كەتىپ جاتىر. ولار كىمدەر؟ بىرەۋى جەڭگە، بىرەۋى اپا، بىرەۋى قۇرداس دەپ قويادى. ءسوزدى ەستيدى، ايتكەنمەن مي قورىتپاي ما... سوڭعى بەس جىلدا بىرەۋدەن ەستىگەن ءسوزىن ءبىراز ۋاقىتتان سوڭ بارىپ ويلاناتىن بولعان. كەنجە ۇلى راقىمباي، تويدان دا، ولىمنەن دە قالدىرماي اپارىپ-اق ءجۇردى. بىراق، كىمنىڭ تويى، كىم ءولىپ ەدى، ءبارى ۇمىت. كۇلاننىڭ ىشىندەگى ريتم ومىردەن الدەقايدا ارتتا قالىپ قويعانداي... ءبىر دىبىسى مەن قوزعالىسى سايكەس كەلمەيتىن كينو سياقتى. وعان قوسا كوزدىڭ كورۋ قابىلەتتىلىگى تومەندەگەنىن ەسكەرىڭىز. «بىج-بىج» ەتەتىن، دىبىستىڭ جوعارعى جيىلىگىن كوتەرە المايتىن ەڭ ناشار ناۋشنيك ءتارىزدى ەستيدى دەپ ەسەپتەڭىز.

سويتە تۇرا كۇلاننىڭ ميىنىڭ ءبىر ايماعى ۇزدىكسىز جۇمىس جاسايدى. عۇمىرى، كەيبىر ساتتەرى جارقىن-جارقىن بولىپ، ۇزىك-ۇزىك كۇيىندە زۋ-زۋ ەتەدى. شالى تۋرالى ويلارى... ءومىردىڭ اعىنىنان قالىسپاي، قىزۋ تىرشىلىكتە جۇرگەن ءبىر شاقتار... «جۇگىرىپ شىقتىم بەلەسكە، بەلەس جاقىن ەمەس پە؟» دەگەن اندا-ساندا ىڭىلداپ ايتاتىن ءانى ەمىس-ەمىس ەستىلەدى. بەلەسكە جۇگىرىپ شىعۋ قايدا؟.. بەلەس تە جاقىن ەمەس... ءوڭ مەن ءتۇستىڭ اراسى... بىرەسە شالى: «تۇرساڭشى تاڭ اتتى» دەيدى، كەيىننەن شالى انا جاققا اتتانعالى قاي زامان دەپ ويلايدى. «شۇكىر، قۇدايعا شۇكىر، ريزامىن» دەيدى ءوز داۋىسى وزىنە. تىرشىلىكتەن الىستاپ، ءوز ويىمەن ءوزى وڭاشادا... كەيدە بالا-شاعاسىنا بىردەڭە ايتقىسى كەلەدى دە، ارتىنان ۇمىتىپ قالادى. ۇل-قىزدارىن ويشا ءبىر تۇگەندەپ شىعىپ، شۇكىرشىلىگىن ايتادى. شاپقىنشىلار قىرىپ-جويىپ، ەڭ سوڭىندا ءبىر ونشاقتى جاۋىنگەر قورشاۋدا قالعان ىسپەتتى، ءومىر كۇلاندى جەپ-جەپ، اقىرىندا سانانىڭ سول ءبىر ايماعىن اينالا قورشاپ تۇرعانداي... كوردە كىرگەندە دە، سول «ونشاقتى جاۋىنگەرمەن» قالاتىن ءتارىزدى.

قازاقتار ءولىم مەن تويعا ەرەكشە دايىلدالادى عوي، نەگىزى. ءبارىن ابىرويمەن ءوتسىن دەي مە، الدە قاتىنداردىڭ وسەگىنەن قورقا ما؟.. قورقاتىنداي-اق بار، ويتكەنى توقشىلىق زاماندا داستارحان سىنايتىن حالگە جەتتى. بىرەۋلەردىڭ ۇيلەنىپ، نەكە قيعانىنا ەمەس، بىرەۋدىڭ و دۇنيەگە اتتانعانىنا ەمەس، داستارحانى قالاي بولعانىنا ءمان بەرەتىن بولعان. وزدەرى سونداي «ترەند» جاساپ الىپ، وزدەرى وسەككە قالماس ءۇشىن بارىن سالادى. و، توبا! ادامنىڭ ابىرويىن داستارحانمەن ولشەيتىن بولدى!

ەلۋدى ەڭسەرگەن راقىمباي دا الدىنا الا دايىندالىپ ءجۇر. شەشەسى سەكسەنگە كەپ قالدى، دەنساۋلىعى جوق، دارىگەرلەر اۋرۋحانادان شىعارىپ تاستادى. ول ءوزىنىڭ مويىنىندا ۇلكەن جۇك تۇرعانىن بىلەدى. ەرتەڭ اياق-استى ولاي-بىلاي بوپ كەتسە، دايىن بولماي قالسا، ول دا ءسوز... سوندىقتان ول قاراگەر اتتى بورداقىلاۋعا كىرىسكەن. قاراگەر دە قارتايدى. زيل بۇزىلىپ جولدا قالعاندا سۇيرەپ كەتەتىن باياعى قاۋقارى جوق. جارىقتىق، كوك زيل-ءدى تالاي سۇيرەدى عوي. نە دەگەن كۇش! قايران قاراگەردىڭ جاستىعى ءوتتى-اۋ! جۇلقىنىپ، جەر تارپىپ تۇرۋشى ەدى! ءدۇيىم جۇرت تاڭداي قاعاتىن. ول ءداۋىر كەلمەسكە كەتكەن.

ءحالىڭ قانشا مۇشكىل بولعانمەن، قۇدايدان بۇيرىق كەلمەيىنشە، ادام ولمەيدى ەكەن. كۇلان اپتانىڭ جۇما كۇنى ءوزىن سونداي جايلى سەزىنىپ، دەنەسىنە ءامىرىن جۇرگىزىپ، ءوزى وتىرىپ-تۇرىپ، سويلەپ، ادام بولىپ قالدى. كورشىلەرى كەلىپ: «بەتىڭىز بەرى قاراپتى»، «شوپشەك كورۋگە جازسىن» دەسىپ، ءبىر-ءبىر كەسە شايلەرىن ءىشىپ كەتتى. ولارمەن قانشا سويلەسكەنىمەن، كۇلاندى تۇسىنبەيتىندەي، قۇددى ءبىر باسقا الەمدە جۇرگەندەي كۇي كەشتى. كورشىلەرى قىزۋ تىرشىلىكتە، قىزۋ قارقىنمەن عۇمىر كەشىپ جاتقانداي. ال كۇلاننىڭ ونداي قۋاتى جوق. قانشا ۇمتىلعانمەن ولاردى قۋىپ جەتە المايتىن سياقتى. كورشىلەرى زۋىلداعان پويىزبەن ارى قاراي جول جۇرەدى دە، كۇلان وسى بەكەتتەن ءتۇسىپ قالاتىنداي...

سوڭعى ەكى اپتا بويى جاڭبىر جاۋعان، بۇگىنگى جۇمادا شايداي اشىق. كۇلان دارەتحاناعا شىققان. اۋىلدىق جەردە دارەتحانا اس بولمەنىڭ قاسىندا بولمايدى، بىلەسىز. اناۋ وتىز مەتر جەردەگى قورا مەن شارباقتىڭ ورتاسىندا. راقىمباي دەمەپ سىرتقا شىعارعانىمەن، كۇلان ارى قاراي ءوزى ءجۇرىپ بەردى. شارباقتىڭ ىشىندەگى قاراگەردى كوردى. كوزى ناشارلاتقانىمەن، قاراگەردى جازباي تانىدى. الدە ونىڭ ورنىندا سوعان ۇقساس جىلقى تۇرسا دا، سولاي ويلاپ، سولاي سەنىپ قالار ما ەدى، كىم ءبىلسىن. جەم جەپ تۇر. قاراگەر دە بۇرىلىپ وعان قاراي قالدى. كۇلاننىڭ ساناسىندا قاراگەرمەن بايلانىستى ءبىر ويلار شارپىپ ءوتتى دە، قاراگەردىڭ «ستارتتا» تۇرعانىن «قورشاۋدا قالعان ونشاقتى جاۋىنگەر» تۇسىنە قويدى. جەم جەگەنىنەن-اق ءبارى تۇسىنىكتى ەدى. ويتكەنى ونداي «دەسەرتتى» جايدان-جاي بەرە بەرمەيدى. كۇلاننىڭ ساناسىنىڭ وياۋ تۇسىنان: «مەن كەتكەندە سويادى عوي» دەگەن ءوز داۋىسى شىقتى.

الىشەر راحات

Abai.kz