استانا بۇۇ قاۋىپسىزدىك كەڭەسىنىڭ توراعاسى قىزمەتىندەگى باسىمدىقتارى رەتىندە يادرولىق قارۋسىز الەمدى جاقىنداتۋ; جاھاندىق سوعىس قاتەرىن بولدىرماۋ جانە جەرگىلىكتى جانجالداردى رەتتەۋ; ايماقتىق قاۋىپسىزدىك پەن ىنتىماقتاستىقتى نىعايتۋدا ورتالىق ازيانىڭ مۇددەلەرىن ىلگەرىلەتۋ; تەرروريزمگە قارسى كۇرەس جانە وزگە ماقساتتاردى اتاپ وتىر.

قازاقستان بيلىگى تاۋەلسىزدىگىن جاريالاعالى بەرى وتكەن 26 جىلدىڭ ىشىندە ەلدىڭ ۇلكەن جەتىستىكتەرگە قول جەتكىزگەنى جانە الەمگە تانىمال بولعانى تۋرالى ايتادى. حالىقارالىق قۇقىق قورعاۋشى ۇيىمدار رەسمي استانانى ەلدە وزگە پىكىردەگىلەردى قۋدالاپ، نەگىزگى قۇقىقتار مەن بوستاندىقتاردى شەكتەيتىنى جانە تۇرمەدە ساياسي تۇتقىنداردى ۇستاپ وتىرعانى ءۇشىن سىناپ كەلەدى.

سونىمەن، ەندى ءبىز بۇۇ-نىڭ قاۋىپسىزدىك كەڭەسىنە توراعا بولدىق. ورتالىق ازيا ەلدەرى قاتارىندا مۇنداي مارتەبەگە يە بولعان - قازاقستان عانا.

دەسە دە، بۇل توراعالىق بىزگە نە بەرەدى؟  وسىدان ءبىراز جىل بۇرىن استانا ەقىۇ-عا الاڭ بولعانىن بىلەمىز. قازىر جۇرت ەقىۇ جايلى ۇمىتقان. بۇۇ قاۋىپسىزدىك كەڭەسىنە توراعالىق  ەلدىڭ يميدجىنە ءپوزيتيۆتى پىكىر قالىپتاستىرۋدا ماڭىزدى ءرول وينايتىن شىعار؟. بالكىم... سۇراق كوپ. توراعالىقتان بىزگە كەلىپ كەتەر پايدا نە؟ ءبىزدىڭ كانديداتۋرانى كىمدەر قولدادى؟ بۇرىن-سوڭدى ءبىز قاتارلى ەلدەر توراعالىق ەتكەن بە؟ بۇل ۇيىم قانداي ماسەلەلەردى شەشەدى؟ ت.ت.

ءبىز ساراپشىلاردى سويلەتتىك. سايتىمىزدىڭ تۇراقتى ساراپشىلارى ءابدىراشيت باكىرۇلى مەن قازىبەك بەيسەباەۆ قازاقستاننىڭ بۇۇ-نىڭ قاۋىپسىزدىك كەڭەسىنە توراعا بولۋى تۋرالى نە دەيدى؟

"توراعالىق قازاقستاندا قۇقىقتىق-ازاماتتىق قوعامنىڭ ورنىعۋىنا قىزمەت ەتسە" دەپ ۇمىتتەنەيىك...

ءابدىراشيت باكىرۇلى، فيلوسوف:

-قازاقستان سىرتقى قارىم-قاتىناسىندا حالىقارالىق قۇقىقتىڭ نورمالارىن ساقتاۋعا مىندەتتى. سوندىقتان قازاقستان  تاۋەلسىز مەملەكەت رەتىندە بىرىككەن ۇلتتار ۇيىمىنا، ەۋروپا قاۋىپسىزدىك جانە ىنتىماقتاستىق ۇيىمىنا، يۋنيسەف، يۋنەسكو جانە ت.ب. ءىرى حالىقارالىق ۇيىمدارعا مۇشە بولۋى تابيعي جاعداي.

اتاپ ايتساق، 1992 جىلعى 2 ناۋرىزداعى بۇۇ باس اسسامبلەياسىنىڭ (بۇۇ با) 46-سەسسياسىندا قازاقستان رەسپۋبليكاسىن بۇۇ-عا مۇشەلىككە الۋ جانىندەگى قاۋلىعا قول قويىلدى.

قازاقستان تاريحتا تۇڭعىش رەت 2018 جىلعى قاڭتاردىڭ 1-ىنەن 31-ىنە دەيىن بۇۇ قاۋىپسىزدىك كەڭەسى توراعاسىنىڭ وكىلەتتىلىگىن ورىنداۋعا كىرىستى. توراعا قاۋىپسىزدىك كەڭەسىنىڭ قىزمەتىنە جالپى باسشىلىق ەتەدى، بۇۇ حاتشىلىعىنىڭ كومەگىمەن قاۋىپسىزدىك كەڭەسىنىڭ كۇندەلىكتى ۇزدىكسىز جۇمىسىن قامتاماسىز ەتەدى.

ارينە، بۇل توراعالىقتىڭ ەلىمىز ءۇشىن ەش پايداسى جوق دەۋگە بولمايدى. قازاقستان وسى مىنبەردى پايدالانا وتىرىپ، قاۋىپسىزدىك تۇرعىسىنداعى ماسەلەلەر بويىنشا الەم نازارىن ورتاازيالىق  ەلدەرگە بۇرۋ مۇمكىندىگىنە يە بولدى. سونىمەن قاتار، بۇۇ جارعىسىنا ساي قاۋىپسىزدىك كەڭەسىنىڭ شەشىمىن ورىنداۋ الەمدەگى بارلىق مەملەكەتتەر ءۇشىن مىندەتتى سانالادى. ياعني، قازاقستاننىڭ 15 مەملەكەتتەن تۇراتىن (ونىڭ 5-ءى – تۇراقتى، 10  – اۋىسپالى) وسى كەڭەستىڭ مۇشەلىگىنە ەكى جىلدىق مەرزىمگە ءوتۋىن دە ءبىز ءۇشىن جاعىمدى كورسەتكىش دەپ ساناۋعا بولادى.

بىراق، مەنىڭ ويىمشا، قازىر ورتالىق ازيا الەمدەگى ەڭ تۇراقتى ايماقتاردىڭ  بىرىنە جاتادى. سوندىقتان، بۇل جەردە "ارتىق ەتەم دەپ تىرتىق ەتۋدىڭ" ەش قاجەتى بولا قويماس. نازاردا كىشى ازيا مەن اراب ەلدەرى تۇراتىن بولادى دەپ ويلايمىن.

ال، ەندى، "وسى توراعالىقتىڭ قازاقستانعا تىكەلەي تيگىزەر پايداسى قانداي؟" دەگەن سۇراققا كەلەر بولساق − بۇدان قازاقستاننىڭ سىرتقى  جانە ىشكى ساياساتىندا، وزگە ەلدەرمەن ەكونوميكالىق قارىم-قاتىناسىندا ايتارلىقتاي وزگەرىس كۇتۋدىڭ ەش قاجەتى جوق.

بۇل توراعالىقتان:

− "ەلىمىزگە ينۆەستيتسيا تارتۋدان بەلگىلى ءبىر باسىمدىقتارعا قول جەتكىزەمىز" دەپ كۇتۋدىڭ قاجەتى جوق. سەبەبى، الەمدەگى قارجى اينالىمى، ينۆەستيتسيا ساياساتى ءوزارا ءتيىمدى ەكونوميكالىق قارىم-قاتىناس نەگىزىندە جۇزەگە اسادى;

− "قازاقستاننىڭ تانىمالدىعى ارتىپ، ەلىمىزگە كەلەتىن تۋريستەر سانى ارتادى. ول ەلىمىزگە پايدا اكەلەدى" دەپ ۇمىتتەنۋ دە بوس اۋرەشىلىك. سەبەبى، الەمدە "تۋريستەر" دەپ اتالاتىن "حالىقتىڭ" ۇستانىمى ساياساتقا ەمەس، باسقا – تانىمدىق-تاعىلىمدىق، جەكە باسقا قاۋىپسىزدىك، كومفورت، ەكولوگيا جانە سول سياقتى كريتەريلەرگە باعىنادى. ياعني، ولارعا ءبىزدىڭ "توراعالىقتىڭ" اسەرى شامالى;

− "ەلىمىزگە جاڭا تەحنولوگيا ەنەدى، جۇمىس ورىندارى اشىلادى" دەۋ دە - ءوز مۇمكىندىگىمىزدى اسىرا باعالاۋ بولىپ شىعادى. سەبەبى، جاڭا زاۋىتتار اشىپ، تاۋارلى ەلگە اينالۋدىڭ توتە جولى بۇل ەمەس. ونىڭ جولى − ەلدەگى كوررۋپتسيانى جويۋ، ورتا جانە شاعىن بيزنەستى دامىتۋ، مونوپوليانى شەكتەۋ، ءوز كاسىپكەرلەرىمىزدى قالىپتاستىرۋ جانە ت.ب.  ياعني، مۇنى ءوزىمىز اتقارماساق، بىزگە سىرتتان ەشىكىم اكەلمەيدى.

دەگەنمەن، قازاقستان حالقى ءۇشىن پايدالى جاعى دا بار، ول − ەلىمىزدە قۇقىقتىق مەملەكەتتىڭ ورنىعۋىنا قويىلاتىن تالاپتاردى ەندى بۇۇ اياسىندا ىسكە اسىرۋ مۇمكىندىگىنىڭ ارتۋى، قوعامدىق ۇيىمداردىڭ "ويانۋى" جانە ت.ب. ياعني، بۇل "توراعالىق" ازىرگە تەك ءبىزدىڭ بيلىك ءۇشىن "پيار" بولىپ قالماي، "قازاقستاندا ازاماتتىق قوعامنىڭ ورنىعۋىنا دا قىزمەت ەتسە" دەگەن ءۇمىت بار ەكەنىن جاسىرمايمىن.

رەسەي مەن اقش تارتىسىنا ەرىكسىز ارالاسۋىمىزعا تۋرا كەلەدى

قازىبەك بەيسەباەۆ، بلوگەر:

-قاۋىپسىزدىك كەڭەسىندەگى تۇراقتى ەمەس مۇشەلىك بىزگە كوكىرەگىمىزدى كەرگەننەن باسقا ەش نارسە بەرمەيدى. ءيا، شىنىمەن دە ورتالىق ازياداعى ەڭ ءبىرىنشى مەملەكەتپىز، وسىنداي ۇيىمعا، كەڭەسكە توراعالىق جاساپ وتىرعان. بۇل تەك يميدجدىك جاعى عانا.

ال تەرەڭىرەك ۇڭىلسەك، قازىر بۇل كەڭەسكە توراعالىق جاساۋ كۇردەلى جۇمىس. ول بىزگە ۇلكەن پروبلەمالاردى الىپ كەلۋى ابدەن مۇمكىن. قانداي؟ ءبىرىنشى - رەسەي مەن اقش اراسىنداعى تارتىسقا ارالاسۋىمىزعا تۋرا كەلەدى. ال تارتىس بار عوي. ۋكراينا، قىرىم، سيريا سەكىلدى ماسەلەلەردە كەلىسپەۋشىلىك كوپ. ال رەسەي ءبىزدىڭ كورشى مەملەكەت. ەكونوميكالىق وداعىمىز تاعى بار. ساياسي-قوعامدىق بايلانىسىمىز ءوز الدىنا، قورعانىس جاعىنان دا سەرىكتەس بولىپ وتىرمىز. كەرەك دەسەڭىز، ءبىز اسكەري قارۋ-جاراق الامىز.

ءبىزدىڭ پرەزيدەنت اقش-تاعى سايلاۋ اياقتالىپ، دونالد ترامپ جەڭىسكە جەتكەن كەزدە حابارلاسىپ، ء"بىز بۇۇ قاۋىپسىزدىك كەڭەسىنە توراعا بولعان كەزدە سىزدەرمەن جاقىن ارالاسىپ، ىنتىماقتاستىقتى ارتتىرامىز" دەگەن بولاتىن.

قاڭتاردا پرەزيدەنت اقش-قا بارادى دەپ جوسپارلانعان ەكەن. ۆاشينگتوندا ترامپپەن كەزدەسەدى. كۇن تارتىبىندە مىندەتتى تۇردە 22 ميللياردتىڭ اڭگىمەسى بولادى. اقش تالاپ قويۋى ابدەن مۇمكىن. ويتكەنى ءبىز قاۋىپسىزدىك كەڭەسىندە توراعامىز عوي.

ءسويتىپ، ەكى جاقپەن دە قارىم-قاتىناستى ۇزبەي ۇستاپ تۇرۋ كەرەك. ول ءۇشىن نە ىستەۋ كەرەك؟ ەگەر توراعالىقتا بولماساق، داۋىس بەرۋدە قالىس قالۋعا بولاتىن ەدى. ال مىنا جەردە سەن اشىقسىڭ. ءبىر پوزيتسيانى انىقتاۋ كەرەك بولادى.

ەكىنشىدەن، اقش بۇۇ قاۋىپسىزدىك كەڭەسىنە شۇعىل تۇردە يران ماسەلەسىنە قاتىستى ءماجىلىس اشۋ كەرەكتىگىن ايتىپ جاتىر. ال بۇل رەسەي مۇددەسىنە قايشى عوي. وسىنداي ماسەلەلەردە ناقتى شەشىم قابىلداۋ كەرەك بولادى.

سوسىن تاعى ايتارىم، 8 باسىمدىق بار ول جەردە. سول 8 باسىمدىقتىڭ ءبىرى افريكا ەلدەرىنە كومەك بەرۋ. سول كەرەك پە بىزگە؟ قازاقستاننىڭ افريكامەن قانداي قارىم-قاتىناسى بار؟..

سوندىقتان، بۇل توراعالىقتىڭ يميدجدىك جاعىنان باسقا پايداسى بار دەي المايمىن.

نۇرگەلدى ابدىعانيۇلى

Abai.kz