قىتايمەن اراداعى توڭ قاباق، تومسارىسقان ءجۇزدى جىلىتقان ساياساتكەر نازارباەۆ بولدى. نۇرەكەڭ قازاق بيلىگى قولىنا ەركىن تيمەي تۇرعان كەزدىڭ وزىندە-اق قىر استىنداعى كورشى ەلمەن ەندىگى قارىم-قاتىناستىڭ كوشىن تۇزەۋگە كىرىسىپ كەتكەنى ەسىمىزدە.

ال تاۋەلسىزدىگىمىزدى تورتكۇل دۇنيەنىڭ جۇرتى تەگىس تانىپ، مويىنداپ باستاعان تۇستا نازارباەۆ قحر-دىڭ سول كەزدەگى توراعاسى جاڭ زىمىنمەن دوستىق راۋىشتە بىرنەشە رەت كەزدەسىپ، شەكارا ماسەلەسىن شەشۋدى باتىل قولعا العان بولاتىن. جارتى الەمدى جالىنان ۇستاعان كسرو ءوزىنىڭ وتتى، وشاقتى ورنىنا كۇرمەۋى كۇشتى، ءتۇيىنى قاتتى ءتۇرلى-ءتۇرلى كەلەڭسىزدىكتەردى قالدىرىپ كەتكەنى بەلگىلى. سونىڭ ءبىرى، ءبىرى عانا ەمەس، بىرەگەيى – كورشى ەلدەر اراسىنداعى شەكارا سىزىعىن بەلگىلەپ الۋ ەدى. ءتاۋبا، قازاقستان رف-مەن دە، سونىڭ ىشىندە قحر-مەن دە اراعا الاباعاندار تۇرعىزىپ، الىس-بەرىس پەن بارىس-كەلىستىڭ شەگىن ناقتىلاعان جايى بار. شەكارامەن بىرگە داڭعايىر ۇلى دالاسى بار قازاقستان ءۇشىن سول كەزدە سىرتتاعى قازاقتاردى اتاجۇرتىنا ورالاتىپ، جان سانىن ارتتىرۋ دا كۇن تارتىبىنە قويىلعان ەدى. ونىڭ دا رەتى تابىلعان. جۇمىسشى، ەڭبەكشى كۇشىن ەلگە تارتۋ دەگەن جەلەۋمەن قازاقستان موڭعولياداعى باۋىرلارىن شاقىردى.

نەسىن ايتاسىز، توقسانىنشى جىلدارداعى زامانانىڭ قيىندىعى مەن كۇردەلىلىگىنە قاراماستان بايانولگەي، قوبدا بەتىنەن بەرى قاراي قۇيىلعان كوشتىڭ سارىنى ۋاعىندا بار قازاققا جەتتى. جاڭ زىمىن توراعامەن بەك سىيلاستىعى مەن ادال دوستىعىن پايدالانىپ نۇرەكەڭ قىتايداعى قازاقتاردىڭ دا ەلگە ورالۋىنا مۇمكىندىك جاساپ بەردى. جاڭ زىمىن توراعادان كەيىنگى باس حاتشىلار دا نازارباەۆپەن جىلى قاۋىشىپ، قازاق كوشىنىڭ الدىن توسىپ، كولدەنەڭ كەدەرگى جاساعان ەمەس. وكىنىشكە قاراي، كەدەرگىنى قازاقستان ۇكىمەتى، قازاقستاننىڭ كوشى-قونعا قاتىستى زاڭدارى جاساپ باقتى. سونىڭ ەڭ سوراقىسى – سوتتىلىق تۋرالى انىقتاما بولدى.

ناقتىلاي ايتساق، قازاقستانعا كوشىپ كەلىپ، ءبىرجولا قونىستانۋعا بەل بۋعان ەتنيكالىق قازاق ءوزى تۋىپ وسكەن ەلدەن (مىسالى، وزبەكستاننان، موڭعوليادان، رەسەيدەن، قحر-دان، ت.ب.) سوتتالماعانى تۋرالى، زاڭ بۇزىپ، بۇزاقى، سودىر اتانباعانى تۋرالى انىقتاما اكەلۋگە مىندەتتەلدى. الگىندەي تالاپ وزبەكستان مەن رەسەيدەن، موڭعوليادان كەلەتىن قازاقتارعا كوپ قيىندىق تۋدىرماعان سياقتى، ال، يران مەن قحر-دا ءومىر سۇرگەن قانداسىمىز قارا جەرگە قارادى دا قالدى. نەگە دەسەڭىز، يران جاعى ونداي انىقتامانى تۇسىنە المادى، قحر سوتتالعان ادامىن سىرتقا جىبەرە المايتىندىعىن ايتىپ بەت باقتىرمادى.

ءسويتىپ قولىندا قحر-دىڭ قىزىل تولقۇجاتى بار (تولقۇجات قىتايدا زاڭ بۇزباعان ادامدارعا عانا بەرىلەدى), الايدا سوتتالماعانى تۋرالى انىقتامانى ەش مەكەمەدەن الا المايتىن باۋىرلارىمىزدىڭ باباقونىسقا بەتبۇرعان كوشى بىردەن ىركىلدى. وسى جايتتى ايتىپ قازاق زيالىسى، «Abai.kz» پورتالى باستاعان ۇلت ىسىنە جاناشىر قازاق ءباسپاسوزى كۇندە كۇڭىرەندى.  ءتيىستى مەكەمەلەردىڭ جەتەسىنە جەتۋى ءتيىس ءسوزدى جەتكىزىپ تۇرىپ جازدى، كورسەتتى. بىراق، ءمالىن تۇستەس بوياۋعا مۇرتىن مالىپ العان ۇكىمەت ميىعىنان كۇلدى دە وتىردى. قالا بەردى جاڭاوزەن وقيعاسىن اكەلىپ ورالاماندارعا جاپتى. سونىمەن قاي تاراپتان بولسا دا كوش مۇلدەم توقتاي باستاعان تار كەزەڭدە بيلىكتىڭ بۇل پارمەنىنە قۋانىپ، «قۇتتى بولسىن» ايتقان ءبىر قاريامىز: «نايماندار، سەندەر سول تۇرىپ جاتقان جەردىڭ يەسىسىڭدەر. تۇعىرىل حاننىڭ ۇرپاعى سەندەر بولاسىڭدار. كوشپەڭدەر، وتىرا بەرىڭدەر سول وتىرعان جەرلەرىڭدە!» - دەپ ۇران تاستادى. الايدا، «ۇراڭقاي» قوسىندا وتىرىپ الىپ ۇران تاستاعان قاريامىزدىڭ ءباتۋاسى جىل اينالماي بىت-شىت بولدى. بىت-شىت بولاتىن سەبەبى: رەسەي ۋكراينانىڭ شىعىس ايماعىنا باسىپ كىردى دە، ءوزىنىڭ يمپەريالىق ازۋىنداعى بار ءتىسىن اقسيتىپ تۇرىپ كورسەتتى. ول ازۋدىڭ ويداق-سويداق تىسىندە قازاق جەرىنىڭ ءبىر پۇشپاعىن تىستەي كەتسەم دەگەن تىلەك بارىن «ابىز» شالدان باسقامىز تۇگەل بايقادىق تا، بايبايلاپ قازاقتى، قازاق كوشىن ىزدەي جونەلدىك. زاڭىمىزدى دا تۇزەپ، جەڭىلدىكتەردى كوبەيتتىك. تاعى دا تۇزەۋ ۇستىندەمىز. ەندى...بۇندايدا قازاق كوشى قۇيىلعاننىڭ ۇستىنە قۇيىلىپ بەرۋى كەرەك ەدى عوي! جوق، ۇنسىزدىك! ويتكەنى، «ابىزىمىزدىڭ» دەگەنى بولىپ، قىتاي بيلىگى قىتايداعى قازاقتاردىڭ ەتەگىنەن ۇستاپ، «جالبارىنىپ» جىبەرمەي جاتىر. وسى كۇنى الەۋمەتتىك جەلىلەر مەن ەركىن اقپارات كوزدەرىنەن قحر-دىڭ باتىس ايماعى – شىڭجاڭ ۇيعىر اۆتونوميالى اۋدانىنان ۇستالىپ، قامالىپ جاتقان قازاقتار تۋراسىنداعى اقپاراتتى كۇندەلىكتى كەزدەستىرەمىز.

ۇستالىپ جاتىر، قامالىپ جاتىر، قىتاي شەرىكتەرىنىڭ قولىنان قازا تاۋىپ جاتىر، قازاقستاننان العان تولقۇجاتىن قىتاي بيلىگى تارتىپ الىپ جاتىر... قىسقاسى الاتوپالاڭ. ماونىڭ زامانىنداعى مادەني توڭكەرىستەن ءبىر كەم ەمەس. قازاقستان ۇكىمەتى، ارينە، بۇل سۇمدىقتى قىتايدىڭ ىشكى ءىسى دەپ ۇندەمەيدى، سىرتىق ىستەر مينيسترلىگى قوپاڭدادى دا قويدى. دارمەنسىز. دۇنيەجۇزى قازاقتارىنىڭ 5 قۇرىلتايىندا شىڭجاڭداعى قازاقتاردىڭ باسىنداعى احۋالدى ەستىگەن ەلباسى دا تىعىرىققا تىرەلىپ قالعان سياقتى.

قالعان ءۇمىت – حالىقارالىق بەدەلدى ۇيىمداردا. سول تاراپتان ءبىر قوزعالىس بولماسا، قىتايداعى قازاقتاردىڭ كۇنى قاراڭ.

قىتاي وكىمەتى ءبارىن قويىپ، قازاق بالاسىنىڭ ۇلتىن «حانزۋ» دەپ جازدىرۋعا پارمەن قىلىپ جاتقانىن ەستيمىز. راس بولار. قىتاي قۇرساۋىنداعى قازاقتار قازىر كۇندە تاڭارتەڭ، كەشكە حانزۋ تىلىندە ساياسي اندەر ايتىپ، ساباق الۋدا. ۇيىندەگى، مەكەن-جايىنداعى ۇلتتىق ورنەكتەردەن ادا بولۋدا. سي ءتسزينپيندى «اكەم» دەپ سويلەيتىن بەلسەندى قازاق ايەلدەرى توبە كورسەتە باستاعان. ەكى ءجۇزدى ساتقىندار كوبەيگەن. قازاق ءبىرىنىڭ ۇستىنەن ءبىرى ارىز ايداپ، تىڭشىلىق جاساۋعا كىرىسكەن. ءسويتىپ، امال كەم، ءبىر جارىم ميلليون قازاق قور بولىپ، قورلىقتا كەتىپ بارادى. قىساقاسى، «قىتاي»، «قىتاي» دەپ بوزەك قىلىپ، جاقتىرماۋشى ەدىڭ، ەندى ساعان قىتايدان كەلەتىن قازاق جوق، قازاقستان! قۇتىلدىڭ «پالەلەردەن»! بۇنداي جاعدايدا باسقا نە دەۋگە بولادى؟..

Abai.kz