ءجۇسىپ اتا كەسەنەسى جەرگىلىكتى ماڭىزى بار ەسكەرتكىش. تۇركىستان قالاسىنان 25 شاقىرىم قاشىقتىقتا، ەسكى يقان اۋىلىنىڭ ورتالىعىندا ورنالاسقان ساۋلەتتىك قۇرىلىس. كوورديناتتارى: 43˚10.682΄، 068˚32.082΄ تەڭىز دەڭگەيىنەن بيىكتىگى 233 م. كەسەنە يقان كالاسى قيراندىسىنان 500 مەتردەي وڭتۇستىك-شىعىستا ورنالاسقان، بۇرىن مۇندا ەشكانداي ارحەولوگيالىق زەرتتەۋ جۇرگىزىلمەگەن، تەك 2005 جىلى كەسەنە ىرگەسىنە زەرتتەۋلەر جۇرگىزىلگەن بولاتىن. 1994 جىلعى «قازاقستاننىڭ تاريحي-مادەني ەسكەرتكىشتەر شەجىرەسىنىڭ» وڭتۇستىك قازاقستان وبلىسى  بويىنشا جيناعىنا №632 ساندى نومىرىمەن ەنگىزىلىپ، مەملەكەت قاراۋىنا الىنعان. جالپى قورعاۋ اۋماعى 1,5 گا.

ءجۇسىپ اتانىڭ ومىرىنە قاتىستى دەرەكتەردى سارالاي كەلە، ءحىى عاسىردا ءومىر سۇرگەن ءدىني تۇلعا ەكەندىگى انىقتالدى. ول تۋرالى تولىق دەرەكتەر كوپ ساقتالماعان. اڭىز، ءاپسانالار مەن جەرگىلىكتى كونەكوز قاريالاردىڭ ايتۋلارىنا جۇگىنۋگە تۋرا كەلەدى. ءجۇسىپ اتانى جەرگىلىكتى حالىق «عاشىق ءجۇسىپ» دەپ تە اتايدى. ونىڭ ءمانىسى «اللاعا عاشىق» دەگەندى بىلدىرەدى. ول قوجا احمەتتىڭ زامانداسى، شاكىرتى، تاعى ءبىر اڭىزدا جيەنى بولىپ ەسەپتەلەدى. ءجۇسىپ اتا كوزى تىرىسىندە اۋليەلىك دارەجەگە جەتكەن. اڭىز بويىنشا قوجا احمەت ياساۋي بىردە ءجۇسىپ اتانىڭ ۇيىندە بولىپ «سەنىڭ ءتورتىنشى ۇرپاعىڭ كاماليددين شايىق كەرەمەت زور اۋليەلىككە جەتەدى»، - دەيدى. سول ءجۇسىپ اتادان تاراعان ۇرپاقتارى كاماليددين، سۇلەيمەن، ودان ومار، جيەن، سىددىق دەگەن ۇرپاق قالادى. جيەننەن يقان قوجا، ودان اتا قوجا، ودان شارافۋددين تارايدى.

جەرگىلىكتى كونەكوز قاريالاردىڭ ايتۋىنشا، ءجۇسىپ اتا كەسەنەسىندە 1930 جىلدارى ءدىني كىتاپتاردىڭ وتە كوپ ساقتالعاندىعىن تىلگە تيەك ەتەدى. وكىنىشكە وراي، كەڭەس ۇكىمەتى ورناعاننان سوڭ ءبىرشاما كىتاپتار ورتەنگەندىگىن جەرگىلىكتى حالىقتا راستايدى. الايدا كەسەنە ىشىندە جەرلەنگەن تۇلعالاردىڭ قۇلپىتاستارى تولىق ساقتالعان. ولار: سابىر اتا، قۇربان اتا، ءجۇسىپ اتا، حاليل اتا ء(جۇسىپ اتانىڭ ۇلى), يبراھيم اتا، ءابدىجاليل اتا، اسان اتا، ءابدى ءازيز اتا قۇلپىتاستارى. كەسەنە ىشىندەگى جەرلەنگەن تۇلعالار «ءجۇسىپ اتانىڭ ۇرپاقتارى نەمەسە شاكىرتتەرى بولۋى»، - ءتيىس دەگەن تۇجىرىمعا كەلدىك.

اڭىز-ءاپسانا جيناقتاۋشى و.داستانوۆتىڭ «اۋليەلى جەرلەر تۋرالى شىندىق» دەگەن ەڭبەگىندە ءجۇسىپ اتا كەسەنەسى ءحVى عاسىردا تۇرعىزىلعان جانە كەسەنە بۇزىلىپ قالعان سوڭ جەرگىلىكتى حالىقتىڭ قارجىسىمەن 1905 جىلى قايتا تۇرعىزىلعان دەگەن دەرەك كەزدەسەدى. 2007 جىلعى جۇرگىزىلگەن قازبا جۇمىستارى كەزىندە عالىمدار كەسەنە قۇرىلىسىندا پايدالانىلعان كىرپىشتەر 27ح27ح5 سم، ەشبىر پاتشا كىرپىشى ەكەنى بايقالمايتىندىعىن، سونىمەن قاتار پورتال پيلوندارى مەن جوعارى شىعاتىن باسپالداققا پايدالانىلعان اعاشتاردىڭ اسا كونەلىگى حح عاسىردا قايتا تۇرعىزىلدى دەگەن بولجامعا سايكەس كەلمەيتىندىگىن اتاپ وتكەن. ءجۇسىپ اتا كەسەنەسى ەكى بولمەدەن جالپى ۇزىندىعى 22-23 م، ەنى 12,87 م. زياراتحانا بولمەسىنىڭ ىشكى ولشەمدەرى 9,24 مح9,21 م، قۇرايدى. 2008 جىلى ءجۇسىپ اتا كەسەنەسىنە تولىق  رەستاۆراتسيالىق جوندەۋ جۇمىستارى جۇرگىزىلدى. تۇركىستانعا الەمنىڭ تۇكپىر-تۇكپىرىنەن كەلگەن قوناقتار دا ءجۇسىپ اتا كەسەنەسىنە ارنايى بارىپ، زيارات جاسايدى.

بەرىك قىستاۋبايۇلى، قازاقستان جۋرناليستەر وداعىنىڭ مۇشەسى

Abai.kz