ءوزىن مونشاعا شاقىرعان كاسىپكەر قازاق، بىرەر اۋىز اڭگىمە قوزعاعانى-اق سول ەكەن، بۇرىننان قازاقستان تۋرالى ازدى-كوپتى حابارى بار بەيجىن شەنەۋىنىگى ءوز تىلىندە زۋلاي جونەلدى.
"قازاقتار بىزبەن كورشىلەس تۇراتىن از عانا حالىق، عايىپتان تايىپ سونشاما ۇلكەن جەر اۋماعىنا يە بولعان، بىراقتا ولاردىڭ وسىنشاما جەرگە يەلىك ەتۋىنە ەشقانداي دا مورالدىق قۇقى جوق.
بۇل ادىلەتسىزدىك! بۇل جەردە ءبىر قاتەلىك بار جانە ونى تۇزەتۋ كەرەك",-دەپ بەيجىندىك شەنەۋىنىك وزەۋرەي سويلەدى.
"نەگە؟ قالايشا بۇلاي سويلەيسىز؟ ولاي ەمەس! سىزدىكى دۇرىس ەمەس!"- دەپ، جاۋاپ قايتارعان بولدى تاڭدانعان ۇرىمشىلىك كاسىپكەر قازاق.
"مەنىڭ ءسوزىمنىڭ قاي جەرى دۇرىس ەمەس؟" - دەپ ماساڭسي شالقاقتادى، ءسال قىزىڭقىراعان بەيجىندىك. "ولاردىڭ قانداي قۇقىعى بار، وسىنشاما ۇلانعايىر جەردى يەمدەنۋگە، ەگەردە، شالقىعان بايلىعى بار جەردى يگەرۋ قولدارىنان كەلمەسە؟ ءوز پايدالارىنا جاراتا الماسا؟ اسپاننان تۋسكەن وسىنشاما بايلىقتى پايدالانا بىلمەسە؟
ولاردىڭ ءتىپتى بولاشاعى جوق، سەبەبى، ولار وزدەرىنەن وزدەرى ۇرلايدى، ءوز ۇرپاعىنان ۇرلايدى، وزدەرىنىڭ بولاشاعىن ۇرلاۋدا. حايۋاناتتار الەمىندە دە ولاي ىستەمەيدى. ولار وزدەرىنىڭ وراسان باي ەلىن توناپ بولدى. جانە "از-مۇز" دەگەندەي، بىزدە قامسىز قالىپ جاتىرعان جوقپىز.بۇل قازاقتار تاۋەلسىزدىك العان شيرەك عاسىردان استام ۋاقىت ىشىندە قالىپتى، تاۋەلسىز جانە ەكونوميكالىق تۇرعىدان ءوزىن-ءوزى قامتاماسىز ەتەتىن كۇشتى مەملەكەت. قۇرا المادى. ولاردا سىرتتان باسقارۋعا تاۋەلدىلىك بار. ەرتە مە، كەش پە، ءبىز وسى باسقارۋدىڭ تىزگىنىنە يە بولارمىز. بۇل پروتسەسس بىرتىندەپ ءجۇرىپ جاتىر، قازىردىڭ وزىندە كوپتەگەن ءارتۇرلى كەنورىندار، كومپانيالار مەن جەكەلەگەن مەنشىكتەر ساتىلىپ الىنۋدا. ءبىزدىڭ مەنشىگىمىزدە، جالعان، ءۇشىنشى تاراپتار ارقىلى الىنعان دۇنيەلەر بار. بىراق كورشى ەلگە قايتپاستاي كىرۋدىڭ ەڭ ماڭىزدى كەزەڭى، ونداعان، جۇزدەگەن ميلليارد دوللارعا قارىز بەرىپ، قايتارۋعا وتە قيىن بولاتىن كەزدە باستالادى. سودان كەيىن ءبىز ولاردىڭ جەرىن ۇزاق مەرزىمدى جالداۋ كەزىندە قىسىم جاساۋعا تىرىسامىز، بولماسا ساتىپ الامىز، كەرەك بولسا، قايتارا الماستاي وسە بەرەتىن قارىزدارى ءۇشىن عانا الاتىن بولامىز.
ول ەلدە، اسىرەسە ولاردىڭ لاۋازىمدى ادامدارىنىڭ اراسىندا، ارقاشان اقشا ءۇشىن بىزگە كومەكتەسۋدى قالايتىندار تابىلادى! ولار ءوز جەرىن قالاي جانە قانشالىقتى پايدالانعىسى كەلەتىنىن بىلمەيدى. ولارعا جەر نە ءۇشىن كەرەك؟ بىزدەردە ءاردايىم جەرگە مۇقتاجدىق تۋىنداپ تۇرادى . اقشاعا ولاردا جۇرەگىڭنىڭ قالاعانىن ساتىپ الۋعا بولادى. شەنەۋنىكتەرىمەن كەلىسسوزدەر جۇرگىزۋ وڭاي، ولار باعاسىنا كەلىسسە، ءوز اناسىن بولسا دا، ساتاتىن تۇرلەرى بار! قالاعانىڭىزدى ەكى رەت ءتۇسىندىرۋدىڭ قاجەتى جوق. ۇشقاندى سول كۇيى قاعادى! جەتى قات جەر استىنداعى اقشانىڭ ءيىسىن سەزىنەدى! بىزدە، قىتايلىقتاردا، قولىمىزعا تۇسكەن نارسەنى كەرى قايتارۋ ادەتى جوق. بۇل ءبىزدىڭ ەرەجەلەرىمىزدەن ەمەس. كەيبىر جاعدايلاردا بۇل ماسەلەنى ماجبۇرلەپ شەشۋگە بولادى، اسىرەسە، ولاردىڭ وزدەرىنىڭ ۇلى ەلىن قورعاي الاتىندىعىنا كۇماندى ەكەنىن ايتپاعاننىڭ وزىندە. ولاردىڭ ارمياسى تەك قارۋسىز ادامدارمەن عانا كۇرەسۋى مۇمكىن.
ايتپاقشى، رەسەيدە بۇل پروتسەستەر ءجۇرىپ جاتىر. ءبىز وندا كوپتەگەن جەرلەردى جالعا الدىق. ولار ناعىز اشىق اۋىزدار! جەردى جالداۋعا بەردىك دەپ ويلايدى! ولار ونى ماڭگىلىككە بەردى! ولاردا كوپتەگەن ارتىق، قاجەتسىز جەرلەر بار. يا، سونداي-اق رەسەيلىك شەنەۋنىكتەر وتە اقىلدى جانە امبەباپ، ولارعا ەكى رەت ءتۇسىندىرۋدىڭ قاجەتى جوق! اقشانى وتە جاقسى كورەدى! بارىنە دە دايىن!"
ۇرىمشىدەن مەن قۇلازىعان كوڭىل-كۇيدە ورالدىم. ەگەر بۇل نارسەلەر جاس بەيجىندىكتىڭ اۋزىنان شىقسا، وندا مۇنداي اڭگىمەلەر بەيجىندە ءجيى تالقىلاناتىنىنا كۇمان جوق. مەن ءتىپتى اينالامداعى قىتايلىقتارعا باسقاشا كوزقاراسپەن قاراۋدى باستادىم.
سودان بەرى بىرنەشە جىلدار ءوتتى جانە بۇل ماسەلە ءبىزدىڭ قوعامىمىزدا كۇن ساناپ، وزەكتى ماسەلەگە اينالۋدا . بيلىكتىڭ ساياسي وراشولاقتىعى مەن تيىمسىزدىگى، ۋاقىتتى جوعالتۋى مەن مەملەكەت قارجىسىن ەسەپسىز شاشۋ ارقاسىندا كەرەمەت مۇمكىندىكتەردەن ايىرىلۋى بارماق تىستەتۋدە. ەڭ سوراقىسى بيلىكتى قايتكەن كۇندە دە ۋىستان شىعارماۋ ماقساتىندا "سۋعا كەتكەن تال قارمايدىنىڭ" كەبىن كيىپ، اتا-بابادان قالعان قاسيەتتى وتان - انا - جەرىمىزدىڭ تاعدىرىن ساۋداعا سالعىسى كەلگەنى! ساتا ما، الدە جالعا بەرە مە، بۇل تاياقتىڭ ءبىر ۇشى، ەڭ ماڭىزدىسى ەلدىڭ تاۋەلسىزدىگى باسكە تىگىلۋدە. بۇل سوڭعى سىزىق، ونى اتتاپ ءوتۋ، قازاقستان ازاماتتارىنىڭ تىلىنە، دىلىنە قاراماستان ءوز ەلدەرىنە ماڭگى قوناق بولۋىنىڭ ىرگەتاسىنىڭ قالانۋى.

ۇلاربەك دالەيۇلىنىڭ فەيسبۋكتەگى پاراقشاسىنان الىندى

Abai.kz