ءان ايتاتىندار كوپ، ءانشى از. سول ازدىڭ ءبىرى ءھام بىرەگەيى – كۇنى كەشە ارامىزدان وتكەن، نۇرلى ءجۇزى ەستەن كەتپەس اياۋلى اپامىز ءامينا نۇعمان ەدى. حالىق جادىنان ءوشىپ بارا جاتقان كوپتەگەن اندەردىڭ قايتا ءتىرىلىپ، رۋحاني قازىنامىزعا قوسىلۋى سول كىسىنىڭ اتىمەن تىكەلەي بايلانىستى. حالىق اندەرىن وزىنە ءتان ناقىشپەن تامىلجىتا ورىنداۋمەن قاتار ونى زەرتتەپ، ناسيحاتتاۋدا ۇلانعايىر ەڭبەك ەتتى. ورىنداۋشىلىق ونەردى عىلىممەن ۇشتاستىرا وتىرىپ، 1971-ءشى جىلى ماسكەۋدە «قازاق ورتا ءبىلىم بەرۋ مەكتەپتەرىندەگى بالا داۋىسىنىڭ تاربيەسى» اتتى تاقىرىپتا كانديداتتىق ديسسەرتاتسياسىن قورعاپ، دوتسەنت عىلىمي اتاعىن يەلەندى. 1986-شى جىلى «قازاقتىڭ انشىلىك ءداستۇرى» اتتى قازاق جانە ورىس تىلدەرىندە قاتار جازعان دوكتورلىق مونوگرافياسىن اياقتاعان. 70-80 جج. ارالىعىندا قازاق تەلەۆيدەنياسىنان «گاككۋ» اتتى حالىق مۋزىكاسىن ناسيحاتتايتىن عىلىمي-تانىمدىق باعدارلاما جۇرگىزدى. التى جىل بويىنا قاجىماي-تالماي، ورتالىق كوميتەت پەن مادەنيەت مينيسترلىگىنىڭ تابالدىرىعىن توزدىرىپ ءجۇرىپ، قازاقتىڭ قۇرمانعازى اتىنداعى كونسەرۆاتورياسىنان «حالىق ءانى» كافەدراسىن اشۋى كەزىندە ۇلكەن رۋحاني ەرلىك بولعانىن زەرتتەۋشىلەر جازىپ تا ءجۇر. 1990-شى جىلى قازاقستان مۇسىلمان ايەلدەرى وداعىن قۇرىپ، الىس-جاقىن شەتەلدەرگە ۇلكەن قوعامدىق قايراتكەر رەتىندە دە تانىلدى... ءامينا اپامىزدىڭ كوزى ءتىرى بولعاندا 14 اقپان كۇنى 90 جاسقا تولار ەدى. بار سانالى عۇمىرىن حالقىنا ادال ەڭبەك ەتۋگە ارناعان ءازيز انامىزدىڭ اتى ەل جادىنان وشپەي، اسىرەسە جاس ۇرپاق ەسىندە ساقتالسىن دەگەن نيەتپەن، ءامينا اپامىزدىڭ 90 جىلدىعى قارساڭىندا ونىڭ ارتىندا قالعان جالعىز تۇياعى، قىزى – بايان نۇعماننان (سۋرەتتە) سۇحبات العان ەدىك.

سۇراق: بايان، بيىل ءامينا اپامىزدىڭ 90 جىلدىق تورقالى تويى دەپ وتىرسىز. بۇل كىسىنى اعا بۋىن جانە بىزدەر، ورتا بۋىن كۇمىس كومەي، جەز تاڭداي ءانشى ءارى ونەر زەرتتەۋشى عالىم رەتىندە جاقسى بىلەمىز. ءىرى قوعام قايراتكەرى رەتىندە دە حالىققا كەڭىنەن تانىمال. بىراق كەيىنگى جاستاردىڭ باسىم كوپشىلىگى ول كىسىنى اسا بىلمەۋى دە مۇمكىن، وكىنىشكە وراي. مۇنىڭ سەبەبى نەدە دەپ ويلايسىز؟

ب.ن.:  انامنىڭ 90 جىلدىق تورقالى تويى قارساڭىندا ول كىسىنى ۇمىتپاي، ەلەپ-ەسكەرىپ كەلىپ، سۇحبات الىپ وتىرعانىڭىزعا ۇلكەن العىسىمدى بىلدىرەمىن. ءيا، قويىپ وتىرعان ساۋالىڭىز وتە ورىندى. انامنىڭ حالىق جادىنان ءوشىپ بارا جاتقان كوپتەگەن اندەردى جۇرەگىندە ساقتاپ، «ارعى بەتتەن» (قحر-داعى قازاقتار جايلاعان ولكەنى ايتادى. - رەد) كومەيىنە سالا كەلىپ، سول اندەردى قايتا جاڭعىرتىپ، ءتىرىلتىپ، رۋحاني قازىنامىزعا قوسۋى – ول كىسىنىڭ حالىق ونەرىنە دەگەن شەكسىز ادالدىعىنىڭ دالەلى دەپ بىلەمىن. مۇنى ءوزىڭىز ايتقانداي، اعا بۋىن مەن ورتا بۋىن وكىلدەرى وتە جاقسى بىلەدى، جالپى ونەر سۇيەر قاۋىم، حالىق ونەرىنىڭ قادىرىن بىلەتىندەر انامنىڭ ونەرىن جوعارى باعالاپ، ءاردايىم ەستەرىندە ساقتايدى دەپ ويلايمىن. ال ەندى بۇگىنگى جاستاردىڭ مۇنداي ونەر ساڭلاقتارىن اسا كوپ بىلە بەرمەيتىندەرىنىڭ باستى سەبەبى – ەلىمىزدەگى ۇلتتىق يدەولوگيانىڭ السىزدىگىنەن بە دەيمىن. وكىنىشكە وراي، قازىرگى جاستار كىتاپقا ۇڭىلمەيدى. دەمەك، نەگىزگى اقپارات قۇرالدارى – ينتەرنەت، ودان قالسا تەلەديدار مەن راديو. بىراق سول تەلەديدار مەن راديودان ناعىز، شىنايى انشىلەرىمىزدىڭ ورىنداۋىنداعى اندەردىڭ بەرىلمەۋى نەمەسە وتە سيرەك بەرىلۋى – ۇلتتىق ونەرگە جاسالعان قيانات دەپ باعالايمىن.   حالىقتىڭ شىنايى ونەرى – بۇل باعا جەتپەس، سارقىلماس قازىنا! ونىڭ قۇنىن ەشتەڭەمەن ولشەۋگە كەلمەيدى! ونى تەك مەڭگەرىپ، بويعا دارىتىپ، ءولتىرىپ، ءوشىرىپ الماي، سانادا ساقتاپ، ۇرپاقتان-ۇرپاققا جەتكىزىپ وتىرسا عانا ول ومىرشەڭ بولماق. ەرتەڭگى كۇنى ءبىز شىنايى قازىنامىزدان ايرىلىپ قالساق ونى ەشقانداي اقشاعا ساتىپ الا الماسىمىز حاق! بۇگىنگى كۇنى دە حالىق ونەرىنىڭ جاناشىرلارى جوق ەمەس، بار، بولا دا بەرمەك، بىراق تىم از، حالىق ونەرىنىڭ ناسيحاتى السىرەپ بارا جاتقانى سوندىقتان. ماسەلەن دومبىراشى-كۇيشى، مۋزىكا زەرتتەۋشىسى، قازاقستاننىڭ ەڭبەگى سىڭگەن قايراتكەرى جارقىن شاكارىم اعامىز تۇراقتى تۇردە الەۋمەتتىك جەلىلەر ارقىلى مۇراعاتتا سيرەك كەزدەسەتىن اندەردى، كۇيلەردى، حالىقتىق مۋزىكا اسپاپتارى تاريحىنا قاتىستى تىڭ دەرەكتەردى، م.اۋەزوۆ مۇراجاي-ۇيىندە كەزىندە وتكىزىلىپ تۇرعان ونەر كەشتەرىنىڭ بەينەجازبالارىن، مۇراعاتتا ساقتالعان تاريحي فوتوسۋرەتتەردى جاريالاپ، حالىققا ناسيحاتتاپ وتىرادى. كۇنى كەشە ارامىزدان وتكەن ونەر زەرتتەۋشى، جازۋشى، كينودراماتۋرگ، كۇي ءدۇلدىلى مارقۇم تالاسبەك اسەمقۇلوۆ اعامىز دا قازاق مۋزىكا ونەرىنىڭ بىردەن ءبىر جاناشىرى ءارى ناسيحاتشىسى ەدى.

سۇراق: راحمەت، بايان. ەندى ءسال شەگىنىس جاساساق دەيمىن. ءبىر باسىلىم بەتىنەن ءامينا نۇعماننىڭ سوناۋ 50-ءشى جىلداردىڭ ورتالارىندا ەلگە ورالعان ورالمان ەكەنىن وقىپ ەدىك. تاعدىردىڭ جازۋىمەن الەمگە شاشىراپ كەتكەن قازاقتاردىڭ شەتەل اسۋلارىنا ءارتۇرلى جاعدايلار سەبەپشى بولعانىن تاريحتان بىلەمىز. بۇل كىسىلەر قىتايعا قاي جىلدارى ءوتىپ ەدى؟

ب.ن.: وتكەن عاسىردىڭ 30-شى جىلدارى، حالقىمىزدىڭ باسىنا كۇن تۋىپ، زار زامان ورناعاندا، كوش باستايتىن زيالى سەركەلەرىمىز بەن سورپا بەتىنە شىعار سانالى، ساۋاتتى، ءال-اۋقاتى مىقتى، ىقپالدى اۋلەتتەر جاپپاي قىرعىنعا ۇشىراپ، امان قالعاندارى ۇرپاقتارىن ساقتاپ قالۋ ءۇشىن باس ساۋعالاپ، دۇنيەنىڭ ءتورت بۇرىشىنا تارىداي شاشىرادى... سول زوبالاڭ جىلدارى وزبىر ساياساتتان بەزىنىپ، سەمەي ءوڭىرىنىڭ باقتى اۋىلىنان ۇدەرە كوشكەن كەرۋەن ارعى بەتكە وتپەي تىزگىن تارتپاۋعا بەكىنگەن بولاتىن. الايدا الاكول جاعالاۋىنداعى كوكتۇما توپىراعىنا جەتكەندە، ياعني تۋرا شەكارا ماڭىندا انا تولعاعى كوشكە ەرىكسىز ەرۋ جاساتىپ، قارلى بوراندا ايالداتىپتى... بەبەۋلەگەن كەلىنشەكتىڭ بەلى بوساپ، شاراناسىنان كىندىگى اجىراتىلىپ، ۋاقىتقا باعىنبايتىن تاعدىردىڭ سالۋىمەن الاساپىران كەزدە شىر ەتىپ كەلگەن كىشكەنتاي ادامنىڭ تاڭدايىنا اناسى ءنار تامىزعانشا كەرۋەن جەلدىڭ وتىندە قاڭتارىلىپتى دا تۇرىپتى. تاعدىرلارى قىل ۇستىندە تۇرعان كەرۋەننىڭ بار مۇشەسى توسىننان كەلگەن مىنا ابىگەرگە اشۋ شاقىرماي، قايتا قۇدايدان جاردەم تىلەپ، جۇگىنە بەرگەن. مىنە، ۇرپاققا دەگەن ىڭكارلىكتىڭ ۇلگىسى! سونداعى ءسابي – مەنىڭ انام – ءامينا بولاتىن. ومىرگە قۇشتارلىق تانىتساڭ ءومىر دە وگەيسىتپەيدى ەكەن. كىندىك قانى اق قار، كوك مۇزعا تامعان انامدى ءومىر قۇرىشتاي شىڭدادى. شەكارانى شارانا كۇيىندە اتتاعان ول 25 جىلدان سوڭ عانا تۋعان توپىراعىنا اياق باستى...

انامنىڭ اتاسى - نۇعمان قاجى حاسەنۇلى - ءتورت رەت مەككەگە قاجىلىققا بارعان، ءتورتىنشى رەت بارعاندا ءوزىنىڭ اناسىن اپارىپ قايتقان ەكەن. نۇعمان اتامىزدىڭ اناسى - عايشا اجەمىزدىڭ اكەسى تاتار، شەشەسى ورىس ۇلتىنان بولعان ەكەن، نۇعمان اتامىزدىڭ ورىس ءتىلى مەن جازۋىن جەتىك بىلگەنى سودان. اتامىز ءۇرجار ۋەزىندە 30 جىل بولىس بولعان، اراب، پارسى، تۇرىك، قىتاي، ورىس تىلدەرىن جەتىك بىلگەن، ءۇش ايەلىنەن 32 پەرزەنت سۇيگەن، ءوز زامانىنىڭ الدىڭعى  قاتارلى ازاماتى بولعان. نۇعمان قاجى حاسەنۇلى الاش ارىستارىنا ۇلكەن مورالدىق ءھام قارجىلاي كومەك بەرىپ، دەمەۋشىلىك جاساعان مەتسەنات. انامنىڭ اكەسى - ابدىكارىم نۇعمانۇلى دا ءدىني ساۋاتى مىقتى، اراب-پارسى-تۇرىك تىلدەرىنە جەتىك زيالى ادام بولعان. ابدىكارىم اتامىزدىڭ اناسى دا تاتار ۇلتىنان. انامنىڭ اناسى - عىلميۋافا عاينەتدينقىزى گەرەەۆا – رەسەي وتارشىلدىعىنان قازاق جەرىنە باس ساۋعالاپ كەلگەن تاتار زيالىسى - عاينەتدين گەرەيدىڭ قىزى بولاتىن.

(اناسىنىڭ سۋرەتى)

وسىنداي ءدىندار اۋلەتتە تاربيەلەنگەن انام العاشقى ءبىلىمىن قىتايدىڭ شاۋەشەك قالاسىنداعى گۇلاندام ابىستاي مەدرەسەسىندە الادى.

(وڭ جاقتا، تومەندە وتىرعان ءا.نۇعماننىڭ  13-14 جاسىنداعى سۋرەتى، شاۋەشەك، 1942جج. )

كەيىننەن ءۇرىمجى ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ قىتاي ءتىلى مەن ادەبيەتى فاكۋلتەتىن ءتامامدايدى. تۋعان ۇلتىنا دەگەن سۇيىسپەنشىلىگى انا سۇتىمەن قانىنا ءسىڭىپ، بويىنا تاراعان انامنىڭ ساياسي كوزقاراستارى ەرتە جاستان قالىپتاسىپ، جاسى جيىرماعا جەتپەي-اق وعان «ىشتەن تۋعان الاشورداشىل»، «پانتيۋركيست»، «پانيسلاميست» دەگەن قوڭىراۋلى لاقاپ تاعىلادى.

(1950 جىل، پەكيندە تۇسكەن سۋرەتتەرى)

ءبىر قىزىعى، ءامينا اپاڭىزدى قانى شىققان ۇلتشىلدىققا تاربيەلەگەن، الاشوردا يدەيالارىمەن سۋسىنداتقان باسقا ەمەس، ونىڭ تاتار اناسى ەدى! قارشادايىنان اناسىنان الاش مارشىن ەستىپ، جاتتاپ ءوسىپ، اناسىنىڭ شىعىس تۇركىستان اسكەرلەرىنە، الاش ساربازدارىنا برەزەنتتەن سۋلىق تىككەنىن كوزى كورىپ، سولار تۋرالى تەبىرەنە ايتقان اڭگىمەلەرىن كوكەيىنە توقىپ، شاما-شارقىنشا ءوزى دە اناسىنا كومەكتەسكەن  ءامينا اپاڭىز، وسە كەلە بار سانالى عۇمىرىن تۋعان حالقى ءۇشىن سارپ ەتۋگە ءوز-وزىنە انت بەرەدى. ول ءۇشىن ەڭ الدىمەن تۋعان توپىراققا ورالۋدى ماقسۇت تۇتادى...

سۇراق: 1955-62 جج. ەلگە ورالعان ورالمانداردىڭ ستاتۋسى قانداي ەدى؟

ب.ن.:     1955-ءشى جىلدىڭ مامىر ايىندا اناما اقىرى تۋعان جەردىڭ دە ءدامى بۇيىرادى. الماتىعا وتباسىمەن كوشىپ كەلگەن ءامينا اپاڭىزدى تۋعان جەرى قۇشاق جايا قارسى الادى. كوپتەگەن زيالى قاۋىم وكىلدەرىنىڭ، اتاپ ايتقاندا، مۇحتار اۋەزوۆتىڭ، احمەت جۇبانوۆتىڭ، عابيدەن ءمۇستافيننىڭ، باۋىرجان مومىشۇلىنىڭ، مىرجاقىپ دۋلاتۇلىنىڭ، احمەت بايتۇرسىنۇلىنىڭ، الكەي مارعۇلاننىڭ، ساپارعالي بەگاليننىڭ، ءسابيت مۇقانوۆتىڭ جانە تاعى باسقا مارعاسقالاردىڭ وتباسىلارىمەن تىعىز قارىم-قاتناستا بولادى. ءبىلىمىن جەتىلدىرۋ ماقساتىندا سول كەلگەن جىلى قۇرمانعازى اتىنداعى كونسەرۆاتورياعا وقۋعا ءتۇسىپ، ونى 1960-شى جىلى ءتامامدايدى. بيبىگۇل تولەگەنوۆا اپامىزبەن ءبىر پەداگوگتان ءبىلىم العان ەكەن. كونسەرۆاتوريادا وقي ءجۇرىپ، 1957-ءشى جىلى «شىڭجاڭ قازاقتارىنىڭ اندەرى» اتتى جيناق شىعارادى.

(1958ج. ماسكەۋ، قازاقستان ونەرپازدارىنىڭ ون كۇندىگى)

(1958ج. ماسكەۋ، قازاقستان ونەرپازدارىنىڭ ون كۇندىگى)

1961-ءشى جىلى قىزدار پەداگوگيكالىق ينستيتۋتىنا جۇمىسقا شاقىرىلىپ، سوندا ۇزاق جىلدار ۇستازدىق ەتكەن، مۋزىكالىق تاربيە ادىستەمەسى كافەدراسىن ۇزاق جىل باسقارعان.

سۇراق: كەزىندە، 70-ءشى جىلداردىڭ باسىنان، ۇمىتپاسام، 80-ءشى جىلدارعا دەيىن ءامينا اپامىز قازاق تەلەديدارىنان «گاككۋ» اتتى مۋزىكالىق باعدارلاما جۇرگىزدى. كەيىننەن ءارتۇرلى سەبەپتەرمەن بۇل باعدارلاما شىقپايتىن بولدى. وسىنىڭ اقيقاتىن وزىڭىزدەن بىلسەك دەپ ەدىك...

ب.ن.: مارقۇم انامنىڭ ورىنداۋىنداعى اندەر انام ەلگە ورالماي تۇرىپ-اق  قازاق راديوسىنان بەرىلىپ تۇرىپتى. ەلگە ورالعان سوڭ دا جوعارعى وقۋ ورنىندا وقىپ جۇرگەنىنە قاراماستان، مەملەكەتتىك تاپسىرىسپەن قۇرمانعازى اتىنداعى وركەستردىڭ سۇيەمەلدەۋىمەن كوپتەگەن اندەرى جازىلىپ، راديودان، كەيىننەن تەلەديداردان تۇراقتى تۇردە بەرىلىپ، كورسەتىلىپ تۇردى. قازاقستاننىڭ ءتورت ءوڭىرىنىڭ انشىلىك ءداستۇرىن حالىققا كەڭىنەن ناسيحاتتاۋ ماقساتىندا، ۇزاق جىلدار بويىنا، 1971-ءشى جىلدان 1981-ءشى جىلعا دەيىن قازاق تەلەديدارىنان «گاككۋ» اتتى عىلىمي-تانىمدىق مۋزىكالىق باعدارلاما جۇرگىزدى. كەڭەس ءداۋىرىنىڭ وزىندە حالىقتىڭ ۇلتتىق ساناسىن وياتۋدا وسى باعدارلامانىڭ ىقپالى وتە كۇشتى بولدى. ويتكەنى بۇل باعدارلاماعا ۇلكەن عالىمدار مەن اكادەميكتەر، اقىن-جازۋشىلار، عالىمدار، ونەر مايتالماندارى قاتىسىپ، حالىققا كوشەلى سوزدەرىن ايتىپ، ءىرى، كەسەك ويلارىن ورتاعا سالاتىن. قازاقستاننىڭ تۇكپىر-تۇكپىرىنەن اعىلىپ كەلگەن حاتتار لەگى حالىقتىڭ جۇرەكجاردى ويلارى مەن كوكىرەگىندە شەر بوپ قاتقان مۇڭ-زارىنا تولى ەدى. ءوزىڭىز ءبىر ويلاپ كورىڭىزشى! «گاككۋ» باعدارلاماسىن انام باقانداي 10 جىل بويىنا جۇرگىزگەن! سول كەزدەگى تەحنيكالىق مۇمكىنشىلىكتەر شەكتەۋلى بولعاننىڭ وزىندە ءبىر باعدارلامانى ون جىل بويىنا جۇرگىزۋ دەگەن ءاربىر ادامنىڭ قولىنان كەلە بەرمەيتىن ءىس. ال قازىر سونداي ومىرشەڭ باعدارلامالاردى اتاي الاسىز با؟ نەكەن-ساياق، جوقتىڭ قاسى. كەيىننەن «الاتاۋ» تەلەارناسىنان جۇرگىزگەن «نازقوڭىر» باعدارلاماسى دا «گاككۋدىڭ» جالعاسى ىسپەتتى بولدى. سول كەزدىڭ وزىندە-اق، جاس تا بولسا ءامينا اپاڭىزعا دەگەن حالىقتىڭ ىقىلاسى ەرەكشە، العىسى شەكسىز ەدى. ۇلتىن سۇيەتىندەر ول كىسىنى وزدەرىنە رۋحاني تىرەك سانايتىن. بىراق، وكىنىشكە وراي، قاي كەزدە دە شىنايى ونەر مەن ادال ەڭبەكتى، رياسىز ەل قۇرمەتىن كورە المايتىن، ارام پيعىلدى جانداردىڭ كەزدەسىپ وتىراتىنى زاڭدىلىق تا شىعار. باسقا ەمەس، انامنىڭ ءوز ارىپتەستەرىنەن، ياعني ونەر ادامدارىنان قۇرالعان شاعىن توپ ورتالىق كوميتەتتىڭ يدەولوگيا بولىمىنە انامنىڭ سىرتىنان دومالاق ارىز جازىپ جىبەرىپتى. ول ارىزدا «نۇعمانوۆا دەگەن تاتار، قىتايدان وسىندا كەلىپ الىپ، كەشكە دەيىن حالىق اندەرىن ايتىپ، ەلىم، جۇرتىم دەپ زارلايدى دا تۇرادى، كوممۋنيزم تۋرالى ءبىر دە ءبىر ءان ورىندامايدى. ەندى «گاككۋ» اتتى عىلىمي-تانىمدىق مۋزىكالىق باعدارلاماسى ارقىلى قازاقتارعا ۇلتشىلدىقتى ناسيحاتتاۋدا، بۇل ۇلتتار دوستىعىنا نۇقسان كەلتىرەدى» دەگەن پىكىرلەر جازسا كەرەك. ول كەزدە مۇنداي جاعدايلار وتە قاتاڭ قاراستىرىلعان عوي. سول كەزدەگى يدەولوگيا جاعىن، ياعني قازاقستان كومپارتياسىنىڭ ورتالىق كوميتەتىنىڭ مادەنيەت ءبولىمىن مارقۇم ميحايل يۆانوۆيچ يسيناليەۆ دەگەن اعامىز باسقارعان ەكەن. دومالاق ارىز بويىنشا دەرەۋ ون شاقتى ادامنان تۇراتىن كوميسسيا قۇرىلىپ، اتالعان باعدارلامانىڭ سوعان دەيىن شىعىپ ۇلگەرگەن بارلىق بەينەجازبالارىن قاراپ شىعىپ، ءاربىر ايتىلعان سوزدەردى مۇقيات تىڭداپ، ساياساتقا قايشى كەلەتىن ەشتەڭە تاپپاي، قايتا باعدارلامانىڭ وتە جوعارى كاسىبي دارەجەسىن باعالاپ، ۇلتتىق مۋزىكا ونەرىن حالىققا كەڭىنەن ناسيحاتتاۋدا تاپتىرماس، باعا جەتپەس قۇرال دەپ تانىپ، مەملەكەت تاراپىنان اناما زور العىس ءبىلدىرىپ ەدى. سونىمەن بۇل باعدارلاما 1981-ءشى جىلعا دەيىن شىعىپ تۇردى. 1981-ءشى جىلى ميحايل يۆانوۆيچ يسيناليەۆ اعامىز سىرتقى ىستەر ءمينيسترى بولىپ كەتكەن سوڭ، الگى ارىزقويلار قايتادان انامنىڭ قىر سوڭىنا ءتۇسىپ، ەرىنبەي-جالىقپاي ارىزدانىپ ءجۇرىپ، اقىرى وسى باعدارلامانى جاپقىزدىرىپ تىنىپتى. اراعا 5-6 جىل سالىپ، انام «الاتاۋ» تەلەارناسىنان «نازقوڭىر» اتتى مۋزىكالىق-تانىمدىق باعدارلاما جۇرگىزۋدى قولعا الىپ ەدى، ول دا كوپ ۇزاماي «گاككۋدىڭ» كەبىن كيدى.

سۇراق: سوندا اناڭىزعا، ءتىپتى اناڭىزدان بۇرىن حالىق ونەرىنە قيانات ەتىپ جۇرگەندەر كىم بولدى ەكەن، ونى ايتپايسىز با؟

ب.ن.: جوق... كەزىندە مارقۇم انام وسى اڭگىمەنى ءبىلسىن دەپ، قۇلاعىمىزعا قۇيىپ وتىرعاندا سول ارىزقويلاردى نەگە سوتقا بەرمەيسىز، تىم بولماسا نەگە كىم ەكەندەرىن جۇرتقا اشكەرەلەمەيسىز دەپ كىجىنەتىنمىن. بالاڭداۋ كەزىم عوي، تۇسىنبەيتىنمىن. انام جىلى جىميىپ، ءبىر كۇرسىنەتىن دە قوياتىن. «بولمايدى» دەيتىن. «قانداي بولعاندا دا ولار مەنىڭ ارىپتەستەرىم، ەلگە ەڭبەگى سىڭگەن ونەر ادامدارى، ەل الدىندا جۇرگەن ازاماتتار. پەندەۋي ارەكەتتەرى ءۇشىن بۇكىل ەلگە جار سالىپ، اتتارىن اتاپ، تۇستەرىن تۇستەپ، ءوز ىستەگەندەرىن وزدەرىنە ىستەپ، سولاردىڭ ءپاس دەڭگەيلەرىنە ءتۇسىپ، بەرەكە تاپپاسپىن. كەزىندە مۇنداي رۋحاني ماستەكتەر ءمۇيىزى قاراعايداي كۇلاشتى دا (كۇلاش بايسەيىتوۆانى ايتادى. -  ب.ن.) وڭدىرماي، جالا جاۋىپ، اقىرى تۇبىنە جەتىپ ەدى. كۇلاشتىڭ جانىندا مەن كىم بولىپپىن ءتايىرى! دۇشپاندارىڭدى تەك سابىرمەن، تەك تالانتىڭمەن، تەك بىلىمىڭمەن عانا جەڭىپ، ولارعا باس يدىرە الاسىڭ، بالام» دەيتىن. مىنە، انامنىڭ سول وسيەتىن بەرىك ۇستانىپ، ءوز بالالارىمنىڭ دا سانالارىنا ءسىڭىرىپ وتىرامىن. قياناتشىل ادامدار ءبارىبىر ءتۇپتىڭ تۇبىندە وڭبايدى. اناما ونەر جولىندا دا، كەيىننەن قوعامدىق قايراتكەرلىك جولىندا دا كورنەۋ قيانات جاساپ، ءتۇرلى جالا جاپقان جاندار از بولمادى. ولاردىڭ ءبىرازى مارقۇم بولىپ كەتتى، ءبىرازى قازىر ارامىزدا ءجۇر. نە دەيمىز ەندى؟ وتكەنگە سالاۋات. قايتقانداردىڭ كۇنالارىن قۇداي كەشىرسىن، بارلارعا قۇداي اقىل-تاۋفيق بەرسىن. شىن دارىندار، حالىقتىڭ ناعىز قادىر تۇتار قالاۋلىلارى قاشان دا كۇندەي جارقىراپ، ەلگە شۋاعىن شاشىپ تۇرماق، ال، انام ايتپاقشى، رۋحاني ماستەكتەر قۇدىق تۇبىندەگى قۇرباقالار سياقتى ءومىر سۇرەدى.

سۇراق: ءيا، تۇسىنە بىلگەن جانعا ءبىراز ءسوز ايتتىڭىز... اناڭىز «گاككۋدەن» باسقا دا سول تۇستا قانداي شىعارماشىلىقپەن اينالىسىپ ەدى؟

(1975 ج. م.اۋەزوۆتىڭ مۇراجاي ءۇيى، حالىق ۋنيۆەرسيتەتى لەكتسيالارى)

انام سول جىلدارى م.اۋەزوۆتىڭ مۇراجاي ۇيىندەگى «حالىق ۋنيۆەرسيتەتىندە» قازاقتىڭ مۋزىكاسى مەن ەتنوگرافياسى بويىنشا ءدارىس وقيتىن. قۇرمانعازى وركەسترىمەن جازعىزعان جۇزدەگەن اندەرى قازاق تەلەراديوسىنىڭ التىن قورىندا ساقتاۋلى. «گاككۋ» مەن «نازقوڭىر» باعدارلامالارى جابىلىپ قالعانىمەن، 1990-جىلدارعا دەيىن تەلەديداردان حالىق اندەرى مەن كۇيلەرىن ناسيحاتتايتىن ءار ءتۇرلى تاقىرىپتا، جەكەلەگەن تەلەباعدارلامالار جۇرگىزىپ، نەمەسە جالپى ونەرگە ارنالىپ، ۇيىمداستىرىلعان تەلەباعدارلامالارعا قوناق رەتىندە قاتىسىپ، ءسوز سويلەپ ءجۇردى. كەيىننەن قازاقستان مۇسىلمان ايەلدەرى وداعىن قۇرىپ، تەلەديداردان يماندىلىق تۋرالى ءسوز سويلەيتىن بولدى، بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارىندا تالاي سۇحباتتارى، كولەمدى ماقالالارى جاريالانىپ تۇردى. بىراق، بۇل، ارينە، بولەك اڭگىمە...

(جالعاسى بار)

Abai.kz