ۇرى كوبەيدى. جەمقورلىقپەن كۇرەس كۇشەيىپ، قۇلقىننىڭ قۇلى بولعانداردى قۇرىقتايمىز دەپ جاتقاندا «بارا جاتقاننىڭ بالتاسىن، كەلە جاتقاننىڭ كەتپەنىن الىپ قالاتىن» ۇرىلار قاتارى كوبەيىپ، شارۋاعا جان تاپتىرار ەمەس. نەشە جىل ازاپتانىپ، قاراجاتىن شىعىن ەتىپ، كۇش قۋاتىن جۇمساپ باققان مالىن ءبىر تۇندە ۇيىرىمەن قۋىپ كەتەدى. ەل ىشىندە ءجيى بولاتىن دەپۋتاتتار شارۋانىڭ وسى قىنجىلىسىن جوعارى دەڭگەيدە قاراۋدى، شارا قولدانۋدى تالاپ ەتتى. ناقتىراق ايتقاندا، ايماقتاعى حالىقتىڭ جاعدايىمەن تانىسىپ قايتقان سەناتور س. ەڭسەگەنوۆ ۇكىمەت باسشىسى ب.ساعىنتاەۆتىڭ اتىنا دەپۋتاتتىق ساۋال جولداپ قوعامدا قىلمىستىڭ كەيبىر تۇرلەرىنە قاتىستى الاڭداۋشىلىق كۇشەيىپ، زاڭننىڭ ادىلدىگىنە دەگەن سەنىم ازايىپ وتىرعانىن اشىق ايتتى. دەپۋتاتتىق ساۋالدىڭ مازمۇنى تومەندەگىدەي.

«سوڭعى ءۇش  2015 - 2017 جىلداردا 65 مىڭنان استام مال ۇرلانعان. وسى مەرزىمدە مال ۇرلىعىن جاساعانى ءۇشىن ۇستالعان 50 مىڭنان استام ادامنىڭ جارتىسىنا جۋىعى  (43,3 پايىزى)  بۇرىن ۇرلىق جاساعاندار. وسىعان قاراماستان، قىلمىستىق ءىستى قاراۋ كەزىندە اقتالمايتىن نەگىزدەر جانە تاراپتاردىڭ تاتۋلاسۋى بويىنشا 20158 قىلمىستىق ءىس نەمەسە 40 پايىزعا جۋىعى توقتاتىلعان.

ادامدار قىلمىستىڭ بۇل تۇرىنە قاتىستى قۇقىق قورعاۋ ورگاندارىنىڭ ءىس ارەكەتتەرى مەن سوت اكتىلەرىنىڭ تيىمدىلىگى، پارمەندىلىگى تومەن دەيدى. ولاردىڭ پىكىرىنشە بۇنداي جاعداي قولدانىستاعى قىلىمىستىق زاڭنامانىڭ السىزدىگىندە. سوندىقتان، قر قىلمىستىق كودەكسىنىڭ ۇرلىققا قاتىستى 188-ءشى بابتىڭ مال ۇرلىعىنا بايلانىستى بولىگىن سارالاپ، جازانى كۇشەيتۋ باعىتىندا وزگەرىستەر مەن تولىقتىرۋلار ەنگىزۋ كەرەك دەپ ەسەپتەيدى.

قوعامدا مال ۇرلىعىن جاساعانداردىڭ تەرگەۋ كەزىندە بوستاندىقتا ءجۇرۋى، ولارعا باس بوستاندىعىنان ايىرۋدان وزگە جەڭىل جازانىڭ تاعايىندالۋى مال ۇرلىعىنا توسقاۋىل بولا المايدى دەگەن وي قالىپتاسقان.

قىلمىسكەردىڭ جابىرلەنۋشىگە كەلتىرگەن زالالدى وتەۋ ارقىلى جابىرلەنۋشىمەن تاتۋلاسۋىنا بايلانىستى قىلمىستىق ءىستى توقتاتۋ نورماسىنىڭ كولەڭكەلى تۇستارى بار. تۇگەلدەي بولماعانىمەن كوپ جاعدايدا تاتۋلاسۋ تىكەلەي نەمەسە جاناما تۇردەگى قورقىتىپ-ۇركىتۋ، جابىرلەنۋشى ءۇشىن ماڭىزدى فاكتورلاعا قىسىم جاساۋ ارقىلى جۇرەدى. مالمەن كۇن كورىپ وتىرعان اۋىل ادامىنا اڭگىمە اراسىنداعى «شاپقان پىشەنىڭ نەمەسە مال قوراڭ ورتەنىپ كەتۋى مۇمكىن» - دەگەن نەمەسە وسى سياقتى ءسوز شارۋالاردىڭ باسىم كوپشىلىگىن كەلىسىمگە بارۋعا ماجبۇرلەيدى.

زالال كوپ جاعدايدا ۇرلانعان مالدى ساتۋدان تۇسكەن قارجى ەسەبىنەن تولەنەتىنىن ەسكەرسەك، ۇرى ءۇشىن بۇل ەكونوميكالىق اۋىرتپالىق ەمەس.

اۋدان ورتالىقتارىنان شەت، شالعايدا ورنالاسقان اۋىلدارداعى ادامدار تەرگەۋ جانە سوت پروتسەسىنە بىرنەشە رەت كەلىپ كەتۋ قيىندىعىنان قاشىپ بىرەر باس مال ۇرلىعى تۋرالى ارىز بەرمەيتىندىكتەرىن ايتتى. ولار بۇل ارەكەتتەرى قىلمىستى جاسىرۋعا سەبەپكەر بولاتىنىن بىلە تۇرسادا، قىلمىسكەر جەڭىل جازامەن بوستاندىققا شىعاتىن بولعاندىقتان ارىز بەرۋ ماشاقاتى كوپ، ۋاقىتتى بوسقا جىبەرۋ دەگەن ويدا.

اۋىل، اسىرەسە شالعايدا ورنالاسقان ەلدى مەكەندەر تۇرعىندارى ءۇشىن – مال داۋلەت پەن بايلىقتىڭ بەلگىسى ەمەس. بۇل ادامدار ءۇشىن مال - ءومىر ءسۇرۋدىڭ، كۇن كورىستىڭ، تىرشىلىك جاساۋدىڭ جالعىز كوزى. بۇل بۇگىنگى كۇننىڭ اقيقاتى. سوندىقتان تۇيە، جىلقى، سيىر سياقتى ءىرى قارا مالىن ايتپاعاننىڭ وزىندە ءبىر-ەكى باس قويىنىڭ قولدى بولۋى ادامدار ءۇشىن ۇلكەن ماتەريالدىق شىعىن جانە زور پسيحولوگيالىق سالماق.

مال ۇرلىعى - كاسىبىن مال شارۋاشىلىعىمەن بايلانىستىرعان كاسىپكەرلەر ءۇشىن دە ۇلكەن ماسەلە. بۇل مال شارۋاشىلىعىن دامىتۋ جونىندەگى مەملەكەتتىك ساياساتتىڭ تولىق جۇرۋىنە زيان كەلتىرەتىن قاساقانا ارەكەت. وسى تۇرعىدان العاندا مال ۇرلىعى قوعامدىق قاۋىپتىلىگى جوعارى قىلمىس.

سوندىقتان، مال ۇرلىعىنىڭ الدىن الۋ، وسى سالاداعى قىلمىستىڭ قايتالانۋىن بولدىرتپاۋ، جازانىڭ الەۋمەتتىك ادىلەتتىلىگىن قامتاماسىز ەتۋ ماقساتىندا مال ۇرلىعىن اۋىر قىلمىستار ساناتىنا جاتقىزعان دۇرىس.

وسى باعىتتاعى تاياۋ جانە الىس شەت ەلدەردەگى قىلمىستىق زاڭنامانى زەردەلەپ، ولاردىڭ تاجىريبەلەرىن ەسكەرۋ وڭ ناتيجە بەرەرى ءسوزسىز. مىسالعا، قىرعىز رەسپۋبليكاسىنىڭ قىلمىستىق كودەكسىندە مال ۇرلىعى جەكە باپ رەتىندە قارالعان».

سەناتورلار س.ەڭسەگەنوۆ، ب.ەلامانوۆ، م.كوبەنوۆ، ا.مۇساحانوۆ ۇكىمەت باسشىسى ب.ساعىنتاەۆقا اۋىلداعى شارۋانىڭ مازاسىن قاشىرعان ماسەلەنى جەتكىزە وتىرىپ، ءتيىستى مەملەكەتتىك ورگاندارعا مال ۇرلىعىنا بايلانىستى قىلمىستىق زاڭنامانى جەتىلدىرۋ تۋرالى تاپسىرما بەرۋدى جانە وسى دەپۋتاتتىق ساۋال بويىنشا نە شارا قولدانىلعانى تۋرالى  بەلگىلەنگەن مەرزىمدە حابارلاۋدى سۇرادى.

ادامنىڭ جانە ازاماتتىڭ قۇقىقتارى، زاڭدى مۇددەلەرى مەن مەنشىگى قوعامعا قاۋىپتى قول سۇعۋشىلىقتان قورعالۋعا ءتيىس.

ادىلبەك قابا

Abai.kz