جاقىندا مەن تالدىقورعان قالاسىندا تۇراتىن دوسىما بارعان ەدىم. كورشىسى - حاۋ ين دەگەن قىتاي. ءبىر قىزىعى، قىزىعى ەمەس-اۋ قاسىرەتى ونىڭ ايەلى جانار - قازاق قىزى. قازاعى قالىڭ، ۇلتتىڭ ۇياسى مەن ۇياتى سانالاتىن وڭتۇستىك وڭىرىنەن. قىتاي ازاماتىنا تۇرمىسقا شىعىپ، وتباسىن قۇرعانىنا ون شاقتى جىل بولىپتى. وزدەرىنىڭ ايتۋىنا قاراعاندا، 1998 جىلى الماتىنىڭ «بولاشاق» بازارىندا قاڭتاردىڭ قاقاعان سۋىعىندا تانىسىپتى. 1998 جىلى 21 ناۋرىز كۇنى سارىاعاش اۋدانىندا دۇرىلدەتىپ تويىن وتكىزىپتى.

جانار حاۋ ءيننىڭ قىتايدىڭ شانحاي قالاسىندا ايەلى، قىزى بار ەكەنىنەن كەيىن حاباردار بولىپتى. جاناردىڭ دا بۇرىنعى كۇيەۋىمەن ءدام-تۇزى جاراسپاعان. بۇرىنعى كۇيەۋىنەن نۇرجان ەسىمدى ۇلى بار. قىتاي مەملەكەتى شەتەلدى «ەڭسەرۋگە» اتتانعان ازاماتتارىنا قوماقتى قارجى بولەدى. سول ەلدە تۇراقتاپ، تامىرىن جايىپ ءبىرجولا قالۋى ءۇشىن. حاۋ ين سونداي قارجىنىڭ ارقاسىندا ەكى قاباتتى كوتتەدج تۇرعىزىپ، تۇرمىسىن جاقسارتىپ الىپتى. حاۋ ءيننىڭ جاناردان جۋن گو دەگەن ۇلى دۇنيەگە كەلگەن، جۋن گو قىتاي تىلىنەن تىكەلەي قازاقشا اۋدارساڭ «تازا قىتاي» دەگەن ماعىنانى بىلدىرەدى. «ۇلىم قازاقتارعا ءسىڭىسىپ كەتپەسىن»، ياعني «ءتۇبىرىڭدى، قىتاي ەكەنىڭدى ەشقاشان ۇمىتپا» دەپ ۇقتىق مۇنى ءبىز. قىتايلىقتاردىڭ نارەستەگە ات قويۋىندا دا وزىندىك ساياسات بار.

جاقىندا مەن تالدىقورعان قالاسىندا تۇراتىن دوسىما بارعان ەدىم. كورشىسى - حاۋ ين دەگەن قىتاي. ءبىر قىزىعى، قىزىعى ەمەس-اۋ قاسىرەتى ونىڭ ايەلى جانار - قازاق قىزى. قازاعى قالىڭ، ۇلتتىڭ ۇياسى مەن ۇياتى سانالاتىن وڭتۇستىك وڭىرىنەن. قىتاي ازاماتىنا تۇرمىسقا شىعىپ، وتباسىن قۇرعانىنا ون شاقتى جىل بولىپتى. وزدەرىنىڭ ايتۋىنا قاراعاندا، 1998 جىلى الماتىنىڭ «بولاشاق» بازارىندا قاڭتاردىڭ قاقاعان سۋىعىندا تانىسىپتى. 1998 جىلى 21 ناۋرىز كۇنى سارىاعاش اۋدانىندا دۇرىلدەتىپ تويىن وتكىزىپتى.

جانار حاۋ ءيننىڭ قىتايدىڭ شانحاي قالاسىندا ايەلى، قىزى بار ەكەنىنەن كەيىن حاباردار بولىپتى. جاناردىڭ دا بۇرىنعى كۇيەۋىمەن ءدام-تۇزى جاراسپاعان. بۇرىنعى كۇيەۋىنەن نۇرجان ەسىمدى ۇلى بار. قىتاي مەملەكەتى شەتەلدى «ەڭسەرۋگە» اتتانعان ازاماتتارىنا قوماقتى قارجى بولەدى. سول ەلدە تۇراقتاپ، تامىرىن جايىپ ءبىرجولا قالۋى ءۇشىن. حاۋ ين سونداي قارجىنىڭ ارقاسىندا ەكى قاباتتى كوتتەدج تۇرعىزىپ، تۇرمىسىن جاقسارتىپ الىپتى. حاۋ ءيننىڭ جاناردان جۋن گو دەگەن ۇلى دۇنيەگە كەلگەن، جۋن گو قىتاي تىلىنەن تىكەلەي قازاقشا اۋدارساڭ «تازا قىتاي» دەگەن ماعىنانى بىلدىرەدى. «ۇلىم قازاقتارعا ءسىڭىسىپ كەتپەسىن»، ياعني «ءتۇبىرىڭدى، قىتاي ەكەنىڭدى ەشقاشان ۇمىتپا» دەپ ۇقتىق مۇنى ءبىز. قىتايلىقتاردىڭ نارەستەگە ات قويۋىندا دا وزىندىك ساياسات بار.

جۋن گو مەن نۇرجان ورىس مەكتەبىنە بارادى. نۇرجان جەتىنشى، جۋن گو ەكىنشى سىنىپتا وقىپ ءجۇر. قىتاي، ورىس، اعىلشىن تىلدەرىندە كەرەمەت سايراعانىمەن، ەكەۋى دە قازاقشادان ماقۇرىم. جۋن گوسى بار بولسىن، قانى قازاق نۇرجان دا ەندى تۇبىرىنەن ءبىرجولا اجىراپ قالادى. مىنە، قازاقتىڭ قىزىن العان قىتايلىق كۇيەۋ بالانىڭ «حيكاياسى». سوعان قاراعاندا حاۋ ين «جامان كۇيەۋ» بولماي تۇر عوي، ايتپەسە «قايىنساق» بولار ەدى. ونى ايتاسىز، «جامان جيەن» - جۋن گو دا ءتۇپ ناعاشىسىنا تارتپاعان بولدى عوي. قازاق «جيەن ەل بولماس» دەپ وسىندايعا بايلانىستى ايتقان بولار؟!.

باسقا ەلدە سول جەردىڭ ۇلتتىق تىلىندە سويلەمەسەڭ، نان تاۋىپ جەي المايسىڭ. وسىدان-اق قازاق ءتىلىنىڭ قانداي دارەجەدە ەكەندىگىن شامالاۋعا بولادى. سىرتتان كەلگەندەرگە توسقاۋىل قوياتىن زاڭ دا جوق. جات جۇرتتان كەلگەندەردىڭ قازاقستاننىڭ ازاماتتىعىن الۋى ءۇشىن مەملەكەتتىك ءتىلدى مەڭگەرۋى مىندەتتى ەمەس! حاۋ ءيننىڭ بار ارمانى - قازاقستان ازاماتتىعىن الۋ. وعان مەملەكەتتىك تىلدەن ماقۇرىم ەكەندىگى كەدەرگى بولا المايدى. ويتكەنى، ايەلى جانار قازاقستاننىڭ تۋماسى. ەڭ باستىسى نەكەدە. باسقا ۇلتقا «ۇيلەنبەسىن» دەگەن زاڭ جوق. ەندەشە، حاۋ ين كوپ ۇزاماي قازاقستاننىڭ ازاماتى قاتارىن تولىقتىرىپ شىعا كەلەدى. قارا دا تۇر. ەگەر ءتىلىن قازاق تىلىنە قاراي سىندىرسا، مەملەكەتتىك قىزمەتتىڭ دە اۋىلى الىس ەمەس. ءتىپتى «تەلەجۇلدىز» بولىپ كەتۋى دە ىقتيمال.

قىتايدا ون جىل ەمەس، ودان كوپ ۋاقىت تۇرساڭدا ازاماتتىق الۋ دەگەنىڭ قيامەت-قايىم. قانشا جەردەن نەكەدە تۇرساڭ دا، ءۇش جىلدان كەيىن ەلدەن قۋىپ شىعۋعا تىرىسادى جانە مەرزىمىندە شىقپاساڭىز پوليتسيامەن قولىڭا كىسەن سالىپ، شەكارادان اسىرىپ جىبەرەدى. ەلدىڭ زاڭى ماحابباتىڭا پىسقىرمايدى دا. عاشىقتىق جىرلاردان سۋسىنداعان قازاق ەلى عوي، «ماحابباتقا» ۇلتتىق مۇددەنى جىعىپ بەرەتىن. سوڭعى كەزدەرى وڭ جاقتا وتىرىپ قالعان قاراكوزدەر «باقىتىن» باسقالاردان تاۋىپ جاتىر. قىتاي دەيسىڭ بە، اراب دەيسىڭ بە، تۇرىك دەيسىڭ بە، افريكالىق دەيسىڭ بە، كورەي دەيسىڭ بە، ايتەۋىر «قۇلاقتان تەپكەنىنە» «قۇلاي سالادى». تۋعان مەملەكەتىنەن پانا تاپپاعان سەرىلەر قازاق قىزىنىڭ عانا ەمەس، قازاق ەلىنىڭ قۇشاعىنان دا راقات تاپقىسى كەلەدى. قىزدارىن قياناتقا قيمايتىن الاش جۇرتى كۇيەۋ بالاسىن دا الاقانىنا سالىپ الديلەيدى ءالى كۇنگە شەيىن. الايدا، سول «ءالديدىڭ» اقىرى ۇلتتىق مۇددەدە ۇتىلىس تاۋىپ، «كوپۇلتتىلىقتىڭ» ىرگەسىن قالاپ جاتقانىن سەزبەيدى-اۋ. جاتجۇرتتىق كۇيەۋ بالالار ەرتەڭگى كۇنى مەملەكەتتىك تۇرعىدا ەنشى سۇراماسىن دەڭىز، ماسقارانىڭ كوكەسى سوندا بولادى.

«سەميا - شاعىن مەملەكەت». قاۋعا ساقال كارل ماركستىڭ وسى ايتقانىنا سۇيەنسەك، قازاق وتباسىنىڭ تاعدىرىنا تىقىر تاياندى. قىزىن  جاتجۇرتقا ۇزاتقان «شاعىن مەملەكەت» ءوزىنىڭ ىشكى-سىرتقى باعىتتاعى قارىم-قاتىناسىن دا قايتا قاراۋىنا تۋرا كەلەدى ەمەس پە؟ قىتايمەن قۇداندالى بولعان سوڭ، ولارمەن دوستىق راۋىشتەگى بايلانىستى تۇزۋگە ءماجبۇر. بارىس-كەلىس كوبەيگەن سايىن قۇددى مىڭجىلدىق قۇداسىنداي اقجارىلقاپ كوڭىلىن تانىتىپ باعادى. قۇدانىڭ ەلى قۇدايدىڭ جۇماعىنان كەرەمەت كورىنەدى سودان كەيىن. بۇل ءوز كەزەگىندە ىرگەلى مەملەكەتتىڭ ساياساتىنا دا اسەر ەتەدى. جىگىتتەرىن «ۇشى-قيىرى جوق دالاعا» «جولساپارعا» جىبەرىپ وتىرعان قىتايلىقتاردىڭ دا ءبىر بارماعى ىشىنە بۇگۋلى. قازاق شاڭىراعىن بولشەكتەگەنى - مەملەكەتتىك جۇيەگە سىنا قاققانى.

«وتان - وتباسىنان باستالادى» دەسەك، قازىرگى كەزدە قىزدىڭ قاي جۇرتقا ۇزاتىلعانى دا ماڭىزدى. «ماحاببات» ەسەپكە قۇرىلاتىن مىنا زاماندا، وعان باسقالار مەملەكەتتىك تۇرعىدان ءمان بەرە باستاعان ساتتە، قازاق ەلى دە ءوزىنىڭ پايىم-تۇسىنىگىن سارالاعانى ابزال. قىزدىڭ قاس-قاباعىنا قاراپ، كۇيەۋ بالانىڭ كوڭىلىن جىقپايمىز دەپ ءجۇرىپ، ىرگەلى مەملەكەتتىڭ ۋىعى قولدان سىرعىپ ءتۇسىپ، الاش شاڭىراعىن قيراتىپ المايىق تا، اعايىن.

«نۇر استانا» گازەتى