بيسميللاي راحماني راحيم.

ەلىمىزدىڭ ەگەمەندىك الۋىمەن، ءداستۇرلى ءدىنىمىز يسلاممەن قايتا جاراسىم تاۋىپ جاتىرمىز. سونىڭ جارقىن ءبىر كورىنىسى قۇران كارىمنىڭ ارابشا ترانسكريپتسياسى جانە قازاقشا ماعاناسى ءار جىلدارى بىرنەشە اۆتورلاردىڭ جيناقتاۋىمەن اۋدارىلىپ كىتاپ بولىپ باسپادان باسىلىپ تا شىقتى. بۇعان شۇكىرشىلىك ايتىپ،  ءتاۋبا دەۋىمىز كەرەك.

دەگەنمەن، ءدىننىڭ وتە قاسيەتتى جول ەكەندىگىن بىلگەن جان، سول جولعا باستاۋشى قۇران كىتاپتارىنىڭ دا قاسيەتتىلىگىنە جاۋاپكەرشىلىكپەن قاراپ، ونىڭ ساۋاتتى اۋدارىلۋىنا ەرەكشە ءمان بەرگەندەرى ءجون.  ساۋاتسىز اۋدارما ءدىندى تۇسىندىرۋدە جاماعاتتى ءدىني جولدان اداستىرىپ تا جىبەرۋى مۇمكىن. بۇنىڭ احيرەتتەگى سۇراۋى ءبارىمىزدى ويلاندىرۋى كەرەك.

ءىلىمشى رەتىندە، وسى ورايدا ءوز باسپامىزدان قازاق تىلىندە شىققان ەكى قۇران كىتابىنان، قۇراننىڭ جۇرەگى سانالاتىن «يا سين» سۇرەسىنەن مىنا ۇزىندىلەردى (13-تەن-30 سۇرەگە دەيىن) كەلتىرە وتىرىپ، رەسپۋبليكا مۇسىلمادارى ءدىني باسقارماسى جانىنداعى عۇلامالار القاسىنا وي سالعىم كەلىپ وتىر.

ءى.  «ولارعا  (كاپىرلەرگە) قالا (انتاقيا) حالقىن مىسالعا كەلتىر. كەزىندە ولارعا دا پايعامبارلار كەلگەن بولاتىن. (13) سول تۇستا ءبىز ولارعا ەكى پايعامبار جىبەردىك. ولار ەكۋىندە جوققا شىعاردى. سونان سوڭ ءۇشىنشى پايعامبار جىبەرىپ، جاردەم  بەردىك. «ءبىز شىنىندا دا سەندەرگە «اللا! جىبەرگەن ەلشىمىز» - دەدى پايعامبارلار. (14). «ءتاڭىرىمىز ءوزى بىلەدى، - دەدى پايعامبارلار. (16) ءبىزدىڭ مىندەتىمىز (ايقىن دالەلدەردى) تۇسىنىكتى ەتىپ، سەندەرگە جەتكىزۋ (17). «پالەلەرىڭ ءوز باستارىڭا ءتيسىن. ءبىز سەندەرگە اقىل كەڭەس بەرسەك، (ول تەرىس ۇلگى بولا ما ەكەن؟) ءتىپتى دە ولاي ەمەس. سەندەر (تاڭىرگە كۇمان كەلتىرىپ) شەكتەن شىققان جۇرتسىڭدار» - دەدى پايعامبارلار (19). قالانىڭ شەت جاعىنانا ءبىر كىسى (حابيب ءناجار) جۇگىرىپ كەلدى. «ەي، جاميعات!» - دەدى ول. پايعامبارعا ىلەسىڭدەر. (20). تۋرا جولدا جۇرگەندەردىڭ سوڭىنا ەرىڭدەر، ولار سەندەردەن اقى سۇرامايدى (21). ءوزىمدى جارواتقان، اقىرى الدىنا قايتىپ باراتىن اللاعا مەن قالاي عيبداتتپەۋىم كەرەك؟ (22). ەگەر مەن قۇدا  يدن وزگە بىردەڭەنى قۇدىرە تۇتسا، ەگەر مەيىرىمدى اللا ماعان الدەقالا ءبىر زيان كەلتىرمەك بولسا، (قۇدىرەت اناعانى) مەنىڭ بسىما تونەر تاقىمەتتى الىپ كەتە ادمايدى جانە مەنى قۇتقرا دا المايدى (23). دەمەك ولاي ەتسەم (تاڭىرگە شەك كەلتىرسەم), مەن، ءسوز جوق، ناعىز جولدان تايۋش بولامىن (24). شىنىن ايتسام، مەن جاراتقانعا يمان كەلتىردىم، قۇلاق سالىڭدار (كۋا بولىڭدار) (25). ءبىز وعان ولەر الدىندا «جانناتقا كىر» -دەدىك. «اتتەڭ، ءتاڭىرىمنىڭ مەنى جارىلقاعانىن جانە قۇرمەتتىلەر قاتارىنا قوسقانىن مەنىڭ قاۋىمىم بىلەر مە ەدى؟( دەدى ول سوندا. (26-27). ودان كەيىن ول قاىمعا كوكتەن اسكەر (پەرىشتەلەر) تۇسىرگەنىمىز جوق (28). باقىرعان جالعىز عاۆنا داۋىسجەتتى، سونىمەن-اق ولار سەسپەي قاتتى (29)پەندەلەر قانداي وكىنىشتى دەشى! ەگەر ءبىر پايعامبار كەلە قالسا، ولار ۇنەمى ماسمقارالايدى دا وتىرادى (30).        قۇران كارىم، 386-387 بەتتەر، اۋدارعاندار ر. نىسانباي ۇلى، ۋ. قىدىرحانۇلى.  «جازۋشى» بسپاسى، 1991 ج.

ءىى.مۇحاممەد (س.ع.س.) ولارعا ەلشىلەر كەلگەن قالانىڭ (انتياقيا) حالقىن كەزىندە مىسالعا كەلتىر دەگەن بولاتىنبىز.(13). ولارعا ەكى ەلشى جىبەردىك. ولار ەكەۋىن  دە جالعانعا شىعاردى. ءۇشىنشى رەت ەلشى جىبەرىپ جاردەم بەردىك. سوندا ەلشىلەر; «ءبىز شىنىندا سەندەرگە جىبەرىلگەن ەلشىمىز» - دەدى يسا (ع.س.) كەزىندە (14).ولار «سەندەر ءبىز سياقتى عانا ادامسىڭدار. سەندەرگە اللا تاعالا ەش نارسە جىبەرگە جوق. سەندەر مۇلدە وتىرىك ايتاسىڭدار»- دەدى(15). ەلشىلەر; «راببىمىز بىلەدى. راسىندا ءبىز سەندەرگە جىبەرىلگەن ەلشىمىز» (16). ءبىزدىڭ مىندەتىمىز اشىق دالەلدەردى سەندەرگە جەتكىزۋ عانا»-دەدى (17). ولار; «سەندەر ارقلى ساتسىزدىككە ۇشىرادىق. ەگەر ايتقاندارىڭدى توقتاتپاساڭدار سەندەردى تاسپەن اتقىلايمىز. ءسوزسىز سەندەر بىزدەن جان تۇرشىگەرلىك قيناۋ كورەسىڭدەر» - دەدى (18). ەلشىلەر; «ساتسىزدىكتەررىڭ وزدەرىڭە بولسىن. جىبەرىلگن ۇگىتتى ىرىم ەتەسىڭدەر مە؟ ولاي ەمەس. سەندەر شەكتەن شىققان ەلسىڭدەر.» دەدى (19).    قالانىڭ شەتىنەن ءبىر كىسى جۇگىرىپ كەلىپ; «ەي، قاۋىم! ەلشىگە  ىلەسىڭدەر» - دەدى.(20). سەندەر اقى سۇرا ايتىن كىسىلەرگە ەرىڭدەر. ولار تۋرا جولدا (21). ءوزىمدى جاراتقانعا نەگە قۇلشىلىق جاسامايمىن؟ جانە سەندەر دە سوعان قايتارىلاسىڭدار» (22). ودان وزگە تاڭىرلەنت ەتىپ الايىن با؟ ءمۇبادا اللا تاعالا ماعان زيان كەلتىرگىسى كەلسە، ولاردىڭ قولداۋلارى ماعان ەشىبىر پايدا بەرمەيدى دە، ولار مەنى قۇتقارا المايدى(23). «ءسوز جوق وندا مەن اداسۋدا بولامىن»(24). «كۇدىكسىز راببفىلارىڭا يمان كەلتىردىم. ەندى ماعان قۇلاق سالىڭدار»- دەگەندىگى ءۇشىن ەل ول كىسىنى تاسپەن اتقىلاپ ءولتىردى (25). وعان; «جانناتقا كىر دەلىندى، ول ; «اتتەڭ! ەلىم بىلگەن بولسا ەدى» (26). راببىمنىڭ مەنى جارلقاپ، ارداقتىلاردان ەتىپ جانناتقا كىرگىزگەنىن»-دەدى. (27). ودان كەيىن ونىڭ ەلىنە كوكتەن اسكەر تۇسىرمەدىك.، ءارى ءتۇسىرۋشى دە ەمەس ءپىز. (28). ولارعا ءبىر اششى داۋىس جەتتى. سوندا ولار سەسپەي قاتىپ، جوق بولدى (29). وزدەرىنە كەلگەن ەلشىنى ۇدايى مازاقتاعان قۇلدارعا نەندەي وكىنىش. (30)   قۇران كارىم، 246-249 بەت،جيناقتاپ شىعارۋشى س. بەكەنقىزى. «ءداۋىر» باسپاسى، 2009 جىل).

    مەن ءىلىمشىمىن.  ماعان سوڭعى ەكى جىلدا وسى «ءيا سين» سۇرەسىنىڭ ءتورت دەڭگەيدە ءتورت قايتارا ءتاپسىرى عايىپتان ءتۇسىرىلدى. ەندى سونىڭ سوڭعى ءتورتىنشى ءتۇسىرىلىمىن بىرگە وقىپ كورەلىكشى.

«... – مۇحاممەد (س.ع.س.), ولارعا ەلشىلەر كەلگەن كەنت حالقىن مىسال ەتىپ كورسەت - دەدى. ەلشىلەر كەلگەن كەنت حالقىن مىسالعا كورسەت - دەدى. ول قاي حالىق، انتياقيا كەنتى. يسانىڭ ەلشىلەرى. بۇل - امانات جول.  ونداي بولسا يسانىڭ ەلشىلەرى بارعان جەردى مىسالعا كەلتىر - دەپ تۇر اياتتا.

14-ءشى اياتتا نە دەپ تۇر، «ولارعا  ەكى ەلشى جىبەردىك، وسى جەرگە وتە ۇلكەن ءمان بەرىپ تىڭدا، سوندا ولار ەكەۋىن جاسىنعا شىعاردى، ءۇشىنشى ەلشىمەن قۋانتتىق، سوندا ەلشىلەر «راس، سەندەرگە ەلشىلەرمىز» - دەپ، جاۋاپ بەردى ولارعا.

ەندى وسىعان ءتاپسىر. سەن مۇنى قالاي تۇسىنەسىڭ؟ ەكى ەلشى نە دەپ كەلدى. ەلشىلەر نەنى ايتىپ كەلەدى. ال ەندى وسى  ماسەلەسىندە پايعامبارعا اللا تاعالام، سول بولعان انتياقيا كەنتىندەگى جاعدايدى ءتۇسىندىر مۇسىلماندارعا - دەيدى. يسا عالەيھي ۋا ساللام انتياقيا اۋىلىنا ەكى ءحاباريستى ەلشى ەتىپ جىبەرگەن ەدى الدىندا. ولار اۋىلعا جاقىنداي كەلگەندە ولاردىڭ الدىنان كىم كۇتىپ الدى. حابيب ءناجار ەسىمدى مال باعىپ جۇرگەن ادام كۇتىپ الادى. وندا ول مىنانداي اڭگىمە سۇرايدى.

– سەندەر كىمسىڭدەر؟ - ەندى سەن قۇل، وسى جەردە قارا، نەگە اللا تاعالام «ءيا سين» سۇرەسىندە;

– ەي، مۇحاممەد (س.ع.س.), سەن ولارعا وسى مىسالدى كەلتىر - دەپ نەگە ايتىپ جاتىر. ولار كەزدەسكەندە ايتقان سوزدەرىن نەگە ءتۇسىندىر - دەپ جاتىر. ويتكەنى، شىنىمەن-اق ەكى پايعامباردىڭ الدىنان كەزدەسكەن ادام كىم؟ سەن وسىعان ءمان بەر. ول كىسىنىڭ اتىن دا اللا تاعالام ادەيى قۇراندا ايتادى.

ء–بىز سول كەزدە يسانىڭ ەلشىلەرىمىز - دەپ ولار جاۋاپ بەرەدى.

– نە ءۇشىن كەلدىڭدەر؟

- سەن پۇتقا تابىنىپ ءجۇرسىڭ، ۇلى اللاھقا قۇلشىلىق جاسا، سونى ساعان ايتۋعا كەلدىك - دەيدى ول ادامعا.

– وزدەرىڭە دالەلدەرىڭ بار ما؟ - دەپ سۇرايدى.

– يا، بار. اۋرۋ بولسا، الاپەس اۋىرۋلارى مەن كور سوقىرلاردى ەمدەيمىز - دەدى. بۇل كىمنىڭ جاۋاپتارى، جىبەرىلگەن ەكى ەلشىنىڭ جاۋابى. «ەلشىلەر كەلگەن جوق، ەلشىلەر بارعان جوق، ءبىز ەلشىلەردى ەستىگەن جوقپىز، ونداي اڭگىمە بولعان جوق، ولاردى ەشكىم قابىل العان جوق، ونداي قالا بولعان جوق» - دەپ ايتپاس ءۇشىن

     – سوندا اللانىڭ ەمەس، يسانىڭ ەلشىلەرى بولىپ تۇر عوي،

- يسانىڭ ەلشىلەرى، يسا حاۋەيريلەردەن تاڭداعان ءوزىنىڭ ەلشىلەرىنەن ءبىرىنشى ەكەۋىن جىبەرەدى دە، ارتىنان سوڭعى ءۇشىنشىسىن قوسادى. سونداعى ەكەۋىنىڭ كەلگەنىن اللا تاعالام پايعامبارعا جەتكىز - دەپ جاتىر عوي وسى اياتتا.

سەنىڭ ءوزىڭنىڭ قابىل الۋىڭدا قالاي، ونداي بولسا شىنىمەن -اق جاراتقان يەم سونداي قاۋىمعا ەلشىلەردى جىبەرگەنى راس. ەلشىلەردى جىبەرگەنى راس، ەلشىنى سونداي ءوزىڭ سياقتى ادامدى، ءوزىڭ سياقتى ادام قابىل الىپ تۇر ەمەس پە. بىراق ونىڭ ايىرماشىلىعى سۇراق قويىلۋدا. ال ولار پۇتقا تابىنعان قالا ەدى.

- مەنىڭ كوپتەن بەرى اۋىرىپ جۇرگەن بالام بار، ونداي بولسا سونى ەمدەڭدەر. - ارينە، جاڭاعى ەكى ەمشى ونى الىپ بارعان سوڭ، ءحابيبتىڭ بالاسىن ەمدەپ، سونداي جاراسىمدى جاعداي قىلدى.

   – حابيب ءناجير تۋرالى قۇراندا اتى اتالعانىمەن ءدال مىناداي ەتىپ تۇسىندىرىلمەگەن.

– نەگە اللا تاعالا بۇل تاپسىردە ساعان وسى «ءيا ءسيندى» تۇسىندىرۋدە. ءار دۇنيەنىڭ قۇندىلىعى نەدە، جۇرەگى نە دەپ سوعادى قۇراننىڭ بۇل جەردە. سەنىڭ جۇرەگىڭ قالاي سوعۋى كەرەك. نەگە اللا تاعالام سۇرەدە سوڭعى پايعامبار بار ەكەندىگىنە ءوزى كۋالىك ەتىپ جاتىر. سونى تۇسىندىرۋدە.

– وسىنىڭ ىشىنەن تاعى ءبىر اڭگىمە شىعىپ وتىر، داپتەر اشۋ.

– ناقتىلا قوي سۇراعىڭدى،

    - «داپتەر اشۋ، داپتەرگە جازىلادى، ءولىنىڭ دە، ءتىرىنىڭ دە داپتەرلەرى اشىق تۇر»- دەگەن اڭگىمەلەر ايتىلۋدا. بۇل اقيرەتكە دەيىن داپتەردىڭ اشىق تۇراتىندى تۋرالى اڭگىمە...

- جاڭاعى ساعان قويعان الدىنداعى، الدىندا عانا ساعان ايتقان 14-ءشى اياتتا، جانە ون ەكىنشى اياتتا ايتىلىپ كەتتى، جازىلىپ جاتىر.

      – داپتەر دەگەن نە، داپتەردى اشۋ، سوسىن ول داپتەردىڭ ەرەكشەلىگى، ول داپتەر دە  اللادان عانا بولىپ تۇر عوي.

– اللا تاعالا جاڭاعى كاپىرلەردىڭ ءبارى ءبىر دە ونى مويىندامايتىندىعىن بىلەدى، سول سەبەپتى پايعامبارعا; «ايت، ايتپا ءبارى ءبىر، سەن وعان بولا قۇسا بولما» - دەپ ەسكەرتكەنمەن دە، «الىپ تاقۋلارعا بەر، ول قۋانىشتى حابار، ولارعا بۇل قۋانىش سىي» - دەپ ايتقاننىڭ ءوزى سول سىي داپتەر. سەبەبى «ونىڭ قۋانىشى ەش قايدا كەتپەيدى، ىستەگەن امالدارىنىڭ ءبارى جازىلادى جاقسىلىق بولىپ» - دەگەن ءسوز. ال كاپىرلەردىڭ ونسىز دا دوزاققا كەتەتىندىگىن ايتىپ تۇرعان سوڭ، ول قۋانىشتى دۇنيە. بۇل حابار ودان ءارمان قۋانتادى ءدىنداردى. تاقۋانىڭ ودان ارمان جۇرەگىن سىزداتىپ، اللا تاعالاعا دەگەن سۇيىسپەنشىلىگىن، قورقىنىشىن كۇشەيتەدى. سەبەبى سەنىڭ ىستەپ جاتقان امالدارىڭدا مۇمكىن اللانى رەنجىتىپ جاتقان دۇنيە بار شىعار، سودان سەن كەشىرىم سۇراپ ۇلگەرمەي جاتقان شىعارسىڭ. سەبەبى، ول داپتەرگە جازىلىپ تۇر عوي، ەندى سونى تۇزەتۋگە سەنىڭ ءالى دە قۋاتىڭ بار - دەگەن ءسوز.

     – قابىل الدىم.

– جاڭاعى ەكى پايعامبار ەلشىلەرى قولدارىن بالانىڭ باسىنا قويعان سوڭ، بالانىڭ كوزى كورىپ ءجۇرىپ كەتەدى. وسىدان كەيىن حابيب ءناجير ولارعا يمان كەلتىردى. سەبەبى، وعان ەلشىلەر وزدەرىن  دالەلدەدى. بۇل حابار اۋىل ىشىنە دە تارقايدى. اللا تاعالانىڭ رۇقساتىمەن ەلشىلەر كوپتەگەن ناۋقاستاردى ەمدەيدى.

ەندى سول ەلدىڭ پاتشاسى تىس قالدى عوي، ەل پاتشاسى ەستىپ قانا جۇرگەنىمەن ەلشىلەردى كورمەگەن. كەيىن ءبىر ءشول دالادا ەلشىلەردىڭ كەڭ دالادا اللا تاعالاعا ءتاسپيح تارتىپ، زىكىر ايتىپ جاتقانىن كورىپ، قاتتى اشۋلانىپ سوققىعا جىقتىرادى دا، ولاردى زىندانعا تاستادى. سويتەدى دە ەكى ەلشىنى نە ىستەيدى، زىندانعا قاماپ تاستايدى. سول كەزدە سونى كورگەن  قاراڭعى حالىق نە دەپ ايتادى.

- مىناۋ سەندەردىڭ ايتقان وتىرىكتەرىڭ ءۇشىن جازالارىڭ - دەدى. بۇل جەردە كۇللى حالىق پايعامبار ەلشسىنە قارسى شىعىپ تۇرعان كەزدە، جاڭاعى حابيب قانا ولاردى يمانىن ءۇيىرىپ قابىل الدى ەمەس پە. پاتشانىڭ قاتىگەزدىگى، سول كەزدە پاتشانىڭ ءوزى دە پۇتقا تابىناتىن. ول ادامداردىڭ سوزىنە، ەلشىلەردىڭ ەلشى ەكەندىگىنە قۇلاق اسىپ تىڭداعان دا جوق. ول اشۋلاندى، سەبەبى، پۇتقا تابىنباي، اللا تاعالاعا تاكپىر ايتىپ، زىكىر سالىپ جۇرگەندەر وعان جاقپادى. كەيىن يسا ول اۋىلعا ءشامۇندى جىبەردى. ءشامۇن دە سول حابيبتەردىڭ ءبىرى. ول دا ءۇشىنشى  ەلشى. ءۇشىنشى ەلشىنى، قۇل تىڭدا، ءۇشىنشى ەلشىنى يسا جىبەرگەن كەزدە ونىڭ مىندەتى جاڭاعى زىنداندا جاتقان ەكى ەلشىنى الىپ شىعۋ ەدى. ول بارعان كەزدە نە دەپ سىلتاۋمەن كىردى;

- مەن مىنا ادامدارعا تاماق، نان الىپ كەلدىم - دەپ كىردى. كىرگەن كەزدە زىندانداعى ەلشىلەرگە نە دەپ سويلەدى.

– سەندەر نەگە اسىعىستىق جاسايسىڭدار. سەندەر  قارتايىپ تۋعان ايەل سياقتىسىڭدار، مىنا بالانى تۋا سالىپ، تەز-تەز تاربيەلەپ، تەز تەز تاماق ىشسە ەكەن - دەپ اۋزىنا نان تىققان ادام سياقتىسىڭدار. نەگە سەندەر سابىرلىقپەن اقىرىنداپ جاسامادىڭدار بۇل قۇلشىلىقتى. كورسەتكەندە، قۇدايدى تانىتقاندا - دەدى. كەيىن ول ەلشى پاتشانىڭ قاراماعىنداعى ادامدارمەن جاقىنداستى دا پاتشانىڭ وزىنە شىقتى. پاتشاعا شىعىپ نە دەپ سۇرادى.

– ءسىز انا ادامدار نە سۇراعانىن بىلەسىز بە؟

– جوق بىلمەيمىن، اشۋمەن قاماتىپ تاستادىم.

- نەگە قاماتىپ تاستادىڭ. ونداي بولسا شاقىرىڭىز،  نە  ەكەنىن سۇرايىق -دەدى. سودان پاتشا ونى الدىرتادى. الدىرتقان كەزدە ولار وزدەرىنىڭ پايعامبار ەلشىلەرى ەكەنىن ايتتى. ەلشىلىككە كەلگەنەن كەيىن ولارعا «نە ءۇشىن كەلدىڭدەر؟»- دەپ سۇراق قويادى.

– سەندەر پۇتقا تابىنىپ جاتىرسىڭدار،  ءبىزدى جاراتقان  بىراق اللا بار. سول ءبىر اللا تاعالاعا قۇلشىلىق جاساساڭدار، سەندەر جانناتقا باراسىڭدار - دەپ ايتتى.

- دالەلدە - دەدى پاتشا. سول كەزدە بۇرىن ناماز وقيتىن جەردىڭ ءبارى پۇتقا تولتىرىلىپ تاستاعان ەدى. پاتشا سول پۇتتاردىڭ ىشىنە كىردى دە;

-  مىنا ءبىر ادام، بۇدان ءبىر اپتا بۇرىن ولگەن، اكەسى كەلمەي جاتىر. ايتقاندارىڭ راس بولسا ەندى سونى تۇرعىزىڭدار - دەيدى. ءتۇرى بۇزىلىپ كەتكەن ولىكتى ولار قايتا ءتىرىلتىپ تۇرعىزادى. سول  كەزدە ەلشىلەر سۇراق قويدى;

- ال ەندى سەنىڭ قۇدايىڭ وسىنداي جاساي ما؟ – دەگەندە پاتشا;

– شىنىن ايتاتىن بولسام، مەنىڭ قۇدايىم سويلەمەيدى، ەستىمەيدى، جاۋاپ بەرمەيدى – دەدى. ءسويتتى دە سول جەردە  پاتشا ءوز استامدىعىن مويىندادى. بىراق ول ءتۇپ ماعاناسىندا ءبارى ءبىر ءدىندى ۇستاي الماي كەتتى.  سۇرەدە اللا تاعالام ەكى ەلشى جىبەرىپ ۇشىنشىسىمەن قۋانتۋدا، ساعان ايتىپ جاتىرعانى وسى.

– ءشامۇن.

– ال پاتشا ودان دا باسقا دا دالەلدەر سۇراعىسى كەلگەن. ءوزىنىڭ  ءبىر اپتا بۇرىن ولگەن قىزىنىڭ دا ءمايىتىن تۇرعىزدىرتتى. سول كەزدە قىزى نە دەپ تۇرىپ جاۋاپ بەرەدى.

– مەن جەتىنشى دوزاققا ءتۇسىپ بارا جاتقاندا بۇرىمىمنان ءبىر ەكى جىگىت سۋىرىپ الدى جارقىراتىپ. «اكە، مەن كاپىر بولىپ ولگەن ەكەنمىن، امالدار جاساماعان ەكەنمىن. بارعاننان باستاپ مەنىڭ امالىمدى سۇرادى دا، جەتى ءتۇرلى دوزاققا قايتا-قايتا سالا بەردى» - دەگەن ەكەن. «سوندا كوكتەن  نۇرلانعان بىرەۋلەر كەلدى، ولار مىنا ەكى ادام» دەپ، الدىنداعى ەكى ەلشىنى كورسەتكەن.  بۇل دا اللا تاعالانىڭ دالەلى. بىراق قانشاما وسىنداي  دالەل بولىپ  جاتسا دا، انتاكيا ەلى وعان سەنبەدى.

     – تۇتاس ەل سەنبەدى.

– انتاقيا حالقى، كەنت حالقى سەنبەدى. وسىنى 15-ءشى اياتتا ساعان دالەلدەيدى تىڭدا. كەنت حالقى;

- سەدەر ءبىز سياقتى عانا ادامسىڭدار. سەندەرگە راحىم ەش نارسە جىبەرگەن جوق. سەندەر مۇلدە وتىرىك ايتاسىڭدار - دەدى. بۇل كەنت حالقىنىڭ جاۋابى. ونداي بولسا 15 ءشى اياتتا، انتاقيا ەلى سەنبەي تۇر - دەيدى اللام.

16-شى اياتتا نە دەيدى،

- راببىمىز بىلەدى، راسىندا سەندەرگە ءبىز ەلشىمىز - دەپ جاۋاب بەرەدى ەلشىلەر.

17-ءشى اياتتا نە دەپ تۇر، بىزگە اشىق تۇردە جالعاستىرۋ عانا مىندەت، ياعني، ەلشىلىك مىندەت اتقارۋ ءبىز ءۇشىن پارىز - دەيدى پايعامبار ەلشىلەرى. ءبىز ءۇشىن  پارىز.  ولار  پارىزدارىن اتقارعاندىعىن جەتكىزەدى. سەبەبى ونى اللا بىزگە مىندەتتەدى -دەيدى.

18-ءشى اياتتا نە دەيدى، «راسىندا سەندەردىڭ سەبەپتەرىڭنەن ءبىز ساتسىزدىككە ۇشىرادىق»- دەيدى. سەندەر سەبەپتەرىڭنەن ءبىز ساتسىزدىككە ۇشىرادىق، ەگەر ايتقاندارىڭنان قايتپاساڭدار البەتتە سەندەردى تاسپەن اتقىلايمىز. وندا، ءسوز جوق سەندەرگە ءبىز جان تۇرشىگەرلىك قينالىس كورسەتەمىز - دەدى. 18-ءشى اياتتا. مۇنىڭ ماعاناسى نەدە؟ سەبەبى، وسى ەلشىلەر كەلگەلى بۇلار جامانشىلىققا ۇشىراي باستادى. ول قالادا جاڭبىر جاۋ توقتادى. اۋىرۋ پايدا بولدى. ءتۇرلى اۋىرۋلار پايدا بولىپ، ەل باستارىن ساۋعالي باستادى. «وسى  نارسەلەردىڭ ءبارى سەندەردىڭ كەسىرلەرىڭنەن كەلدى» - دەپ جالا جاپتى.

    - سەندەردىڭ كەلۋلەرىڭمەن.

– سەندەردىڭ كەلۋلەرىڭمەن، سەندەر الىپ كەلدىڭدەر. ەگەر اۋىزدارىڭدى جاپپايتىن بولساڭدار، ءبىز سەندەردى ولتىرەمىز، كوزدەرىڭدى قۇرتامىز - دەدى.

     – اقىسىن ەلشىلەردەن الاتىن بولدى عوي.

– ال ەلشىلەر بۇدان كەيىن نە ىستەدى، 19-ءشى  اياتتا نە دەپ جاۋاپ بەرەدى،

- ساتسىزدىكتەرىڭ وزدەرىڭمەن بىرگە. ول ءوز نيەتتەرىڭ - دەدى. بەرىلگەن ۇگىتتى ىرىم ەتەسىڭدەر مە؟ ولاي ەمەس سەندەر شەكتەن شىققان ەلسىڭدەر - دەپ جاۋاپ بەردى ولارعا. ونداي بولسا «كۇنا وزدەرىڭنەن» - دەدى. ساتسىزدىكتەرى ولاردىڭ وزدەرىنەن، وزدەرىنىڭ كۇپىرشىلىكتەرىنەن، وتىرىكشىلىكتەرىنەن، ايۋاندىقتارىنان، قاراڭعىلىقتارىنان تاپقاندارىن ايتادى. «سەندەردى ۇگىتتەگەنىمىز ءۇشىن سەندەر  ساتسىزدىككە ۇشىرادىڭدار ما؟» - دەپ ولارعا سۇراق قويادى. «سەندەر مۇشىرىكتەرسىڭدەر، ساتسىزدىكتىڭ سودان» - دەپ جاۋاپ بەردى.

ال ەندى وسى حابار حابيب ءنازاردىڭ قۇلاعىنا جەتتى. 20-شى اياتتا ول قالانىڭ شەتىنە جۇگىرىپ كەلىپ، تىڭداپ وتىر; «ەي، قاۋىمىم، ەلشىلەرگە ىلەسىڭدەر»- دەدى. سەبەبى حابيب ەلشىلەردەن; «سەندەر اقى الاسىڭدار ما، ەلشىلىكتەرىڭ ءۇشىن» - دەپ كەزدەسكەندە سۇراعان. ولار «اقى المايمىز» - دەدى. سول سەبەپتى دە ول قاۋىمىنا كەلىپ; «ەشىلەرگە ىلىسىڭدەر. سەندەردەن ولار اقى سۇرامايدى. ءوزىمدى جاراتقانعا نەگە قۇلشىلىق قىلمايمىن جانە سەندەر دە سوعان قايتاسىڭدار» -.دەپ جاۋاپ بەردى. ال وسى كەزدە حابيبكە پاتشا ۇستەمدىك جاسادى.

– رايىڭنان قايت - دەدى. سوندا ول نە دەپ جاۋاپ بەرەدى;

- اللا ماعان زيان كەلتىرگىسى كەلسە، ولاردىڭ قولداۋىندا ماعان ەشبىر پايدا بەرمەيدى دە، ولار مەنى قۇتقارا المايدى – دەدى. پاتشاعا دا سولاي جاۋاپ بەردى بۇل ادام. «ءسوز جوق، ەگەردە مەن وسى ادامنىڭ، وسى پاتشانىڭ، ءيا بولماسا قۇدايدان باسقنى ءتاڭىر ەتىپ ايتقانىن ورىندايتىن بولسام، وندا مەن اشىق اداسۋشىلاردان بولامىن - دەدى. 24-ءشى اياتتا.

25-ءشى ايات. «كۇدىكسىز راببىڭا يمان كەلتىردىم، ەندى ماعان قۇلاق سالىڭدار» - دەگەن ەدى. سول ءۇشىن ەلدەر ونى تاسپەن اتقىلاپ ءولتىردى.

نەگىزىندە حابيب تىرلىگىندە جىبەك ءوندىرۋشى. تاڭەرتەڭ دورباسىنا تاماقتاردان، ازىقتاردان تولتىرىپ الىپ، جارتىسىن بالا شاعاسىمەن جەسە، جارتىسىن كەدەي كەپشىكتەرگە تارقاتقان ادام بولعان. ول ۇڭگىردە بولەك قۇلشىلىق جاساعان ادام. سول قۇلشىلىعىمەن اتا بابادان كەلە جاتىرعان تازالىعىن ساقتاعان. سول يمانىن ساقتاپ، قۇلشىلىعىن ساقتاپ جۇگەن كەزدە ەكى ەلشى ءبىرىنشى حابيبكە سول جەردە ۇڭگىردە كەزدەسەدى. ءحابيبتىڭ ءۇيى سول قالانىڭ شەتىندەگى قاقپالاردىڭ ارتىندا ورنالاسقان بولاتىن. بىراق وسى ءحابيبتى ۇرىپ، سول جاماندىقتى كورسەتىپ جاتقان جەردە ول;

- راببىم، بۇلاردى كەشىرە كور، بۇلار بىلمەي ىستەپ جاتىر - دەپ جىلاپ سۇراعان. وعان ارينە «جانناتقا  كىر»- دەلىندى. ول; «اتتەڭ، ەلىم بىلگەن بولساشى» - دەدى. راببىم، مەنى جارىلقاپ، ارداقتىلاردان ەتكىن- دەپ جىلادى. ول يمان ايتقان سوڭ قالا ادامدارى ونى قىل ارقانمەن دالاعا اپارىپ اسىپ تاستادى.

– و اللا، قاۋىمىما قيانات نەسىپ ەتكەيسىڭ - دەپ جىلادى. ولەر الدىندا.

قۇرايىش تايپاسى دا،  پايعامباردىڭ ءتىسىن سىندارعان كەزدە، ول دا سولاي سۇراعان تاڭىردەن.

- ە، اللام، حالقىما حيدايات بەرە كور - دەپ تىلەگەن. قازىر ءحابيبتىڭ قابىرى انتاقيا قالاسىندا.

اللا تاعالا وسى كەزدە قاتتى اشۋعا باسىپ، جابىرەيىلگە قالانى قىرىپ سالۋعا ءامىر ەتتى. سول كەزدە جابىرەيىل قالانىڭ سىرتىنا باردى دا، قالانىڭ ەكى جاعىنان ۇستاپ، ءبىر قاتتى ايقاي جىبەردى دە، قالانىڭ تاس تالقانىن شىعاردى.

     – اششى داۋىس.

– تەك قانا اششى داۋىسپەن. ءتۇسىنىپ تۇرىسىڭ با ماعاناسىن. ەندى 28-ءشى اياتتا نە دەيدى اللا تاعالام. «ودان كەيىن ونىڭ ەلىنە كوكتەن ءبىز اسكەر تۇسىرمەدىك، ءارى تۇسىرگەن دە ەمەسپىز». ءبىر اششى داۋىس قانا ەدى. سوندا ولار ءسونىپ جوق بولدى. بۇل ارەكەت نە ءۇشىن كەرەك بولدى، كوكتەن داۋىس نە ءۇشىن ءتۇستى. كوكتەن اسكەر ءتۇسىرىپ قايتەدى اللا تاعالام. ولاردىڭ; «اللانىڭ قولىنان تۇك كەلمەيدى»- دەگەن ويىنىڭ دۇرىس ەمەستىگىن كورسەتۋ ءۇشىن اللا تاعالام جاي عانا داۋىسپەن قىرىپ جىبەرگەنىن كورسەتەدى. نە ءۇشىن مۇنى اللا تاعالا جاسادى. باسقا كەيىنگى سەندەرگە ۇلگى بولۋى ءۇشىن. ونداي بولسا مانادان بەرى ايتىپ كەلە جاتىرعان اياتتاعى، «ولارعا ايت ايتپا، ەسكەرت ەسكەرتپە، كاپىر بولىپ تۋىلادى، كاپىر بولىپ ولەدى» دەۋى. سەبەبى ونى ىلىممەن كىم ءبىلىپ تۇر، اللانىڭ ءوزى ءبىلىپ تۇر.

30-شى اياتتا «وزدەرىنە كەلگەن ەلشىنى ۇدايى مازاق قىلادى - دەيدى. - ونداي قۇلدارعا نەندەي وكىنىش». ەندى سەن نە دەپ تۇسىنەسىڭ مۇنى، ولار كەلگەن پايعامبارلاردى مويىنداماق تۇگىلى، ونى مازاقتايتىنىن ايتادى. ءبارى سولاي مازاقتايدى. ول وكىنىش پە. ول نەمەن تىنىپ جاتىر. دوزاقپەن. ونىڭ پايداسى بار ما وزدەرىنە. جوق».

اللا رازىلىعى بولسىن. بۇل تانىسقاندارىڭىز - ەكى اۋدارما جانە ءۇشىنشى ماعان تۇسكەن ءتاپسىر. سالىستىرىپ وقۋ اركىمنىڭ ءوز شارۋاسى. مەنىڭ وسى ارادا ايتار پىكىرىم بولسا دا ايتپاي وتىرعانىم دىندە قارسىلىسپايدى. دىندە ءبىرىن ءبىرى قوشتايدى، قول ۇستاسادى، بىرىگەدى. سوندىقتان اۋدارمالاردىڭ جەتىستىك، كەمىستىگىن تارازىلاۋدى رەسپۋبليكا مۇسىلمادارى ءدىني باسقارماسى جانىنداعى عۇلامالار القاسىنا قالدىرالىق، ودان قالعانى جاماعاتتىڭ ەنشىسىندە بولسىن.

سوندىقتان، ءتاڭىردىڭ امىرىمەن جازىلىپ وتىرعان بۇل ەسكەرتپە ەل يگىلىگىنە جارار – قازىنا، ءوزىم ءۇشىن اللامنىڭ  ديدارىنا قاۋىشۋ ءۇشىن جازىلعان دانەكەر دۇنيە بولۋىن تىلەيمىن.

باقتىباي اينابەكوۆ

ىلىمگەر-جازۋشى

Abai.kz