قىتايدىڭ كومپوزيتورى سي سينحايعا 1999 جىلى الماتى قالاسىنىڭ بوستاندىق اۋدانىندا كوشە اتى بەرىلىپ، ەسكەرتكىشى ورناتىلعان.

ماۋسىم ايىندا قىتايعا بارعان رەسمي ساپارىندا ەلباسى قىتاي توراعاسى سي تسزينپينمەن بىرگە ەكى ەل بىرلەسىپ تۇسىرگەن فيلممەن تانىستى. سول كەزدە اتالعان ءفيلمنىڭ بيىل كۇزدە ەكى ەل كورەرمەندەرىنىڭ نازارىنا ۇسىنىلاتىنى حابارلاندى.

قوس ەلدىڭ باسشىسى قاتار نازار اۋدارىپ وتىرعان بۇل قانداي فيلم؟ نەگىزى بۇل جوبانىڭ قولعا الىناتىنى جايلى وتكەن جىلى ايتىلعان. تۇسىنگەنىمىز وسى فيلم ارقىلى ەكى ەلدىڭ ەرەكشە دوستىعىن بەينەلەمەكشى كورىنەدى. انىعىراق ايتقاندا، قوس كومپوزيتور باقىتجان بايقاداموۆ پەن سي سينحايدىڭ دوستىعىن ارقاۋ ەتكەن «كومپوزيتور» اتتى كوركەم فيلم قىركۇيەك ايىندا پروكاتقا شىقپاق.

سي سينحاي دەپ وتىرعانىمىز قىتايدىڭ تانىمال كومپوزيتورى. ەكىنشى دۇنيەجۇزىلىك سوعىس كەزىندە تاعدىر ايداپ الماتىعا كەلگەن. وزىنە مۇلدە بەيتانىس شاھارعا تاپ بولعان سي سينحايدى سول كەزدە قازاق راديوسىندا قىزمەت ىستەيتىن بەلگىلى كومپوزيتور باقىتجان بايقاداموۆ قامقورلىعىنا الىپ، قوناقجايلىلىق تانىتقان ەكەن.

جارايدى، بۇل ۇلكەن جۇرەكتى ونەر ادامدارىنىڭ شىنايى دوستىعى دەلىك. ءبىر-ءبىرىنىڭ ءتىلىن تۇسىنبەسە دە ورتاق تىلدەرى مۋزىكا ارقىلى ءتۇسىنىسىپ، ءوزارا كومەكتەسكەنى ادامگەرشىلىكتىڭ التىن قازىعى ەكەنى شىن. الايدا، ارادا جەتپىس جىل وتكەندە وسى وقيعاعا بايلانىستى فيلم ءتۇسىرۋ تەك قوس مۋزىكانتتىڭ مىزعىماس دوستىعىنا ماداق ايتۋ ءۇشىن عانا قاجەت پە؟ ءتىپتى، جوبا يدەياسىن ۇسىنعان دا قىتاي تاراپى بولسا كەرەك. سوناۋ 2013 جىلى 7 قىكۇيەكتە استاناداعى نازارباەۆ ۋنيۆەرسيتەتىندە ستۋدەنتتەرمەن كەزدەسكەن سي تسزينپين ەكى كومپوزيتوردىڭ دوستىعى جايلى ءسوز قوزعاعان.

- كونە جىبەك جولىنىڭ بويىنداعى بايىرعى قالا الماتىدا سي سينحاي اتىنداعى كوشە بار. ادامدار وسى كوشەنى كورگەندە وتكەن عاسىرداعى ۇلى دوستىق جايلى ەسكە الادى. 1942 جىلى قىتايدىڭ اتاقتى كومپوزيتورى سي سينحاي سۇراپىل سوعىستىڭ سالدارىنان الماتىعا كەلەدى. سول كەزدە بايقاداموۆ ونى قاناتىنىڭ استىنا الىپ، ۇلكەن مەيىر سىيلاعان ەدى، - دەگەن بولاتىن قىتاي توراعاسى.

ءبىز تالانتتى مۋزىكانتتىڭ ەلىمىزدى پانا تۇتىپ كەلگەنىن دە، وعان ارناپ كوشە بەرىلىپ، ەسكەرتكىش تۇرعىزىلعانىن دا جوققا شىعارمايمىز. ءتىپتى، باقىتجان بايقاداموۆپەن ۇلى دوستىعىنا دا شەك كەلتىرمەيمىز. بۇنى باقىتجان اتامىزدىڭ تۋعان قىزى راستاپ وتىر. بىراق، ءبىزدى تاڭعالدىراتىنى ءوز ەلىمىزدە كوپ ايتىلمايتىن وسى تاريحي وقيعا قىتاي جۇرتىنىڭ قۇلاعىنا شالىنىپ، ولاردى اسەرلەندىرىپ، كينو ءتۇسىرۋ ويىنا جەتەلەگەنى بولىپ تۇر. ارينە، بۇل وقيعانى سونشا تىلسىمداندىرىپ، شەشىلمەس سىر ەتىپ كورسەتۋدەن اۋلاقپىز. ەكى ەل اراسىنداعى كەزەكتى ساياسي ويىننىڭ ءبىر كورىنىسى دەپ قابىلداۋعا ابدەن بولادى. الايدا، وسى كورىنىس ارقىلى كورگەنى كوپ كورشىمىز نەنى كوزدەپ وتىر ەكەن؟

وسىدان بىرنەشە جىل بۇرىن ەلىمىزدىڭ كەيبىر زەتتەۋشىلەرى قىتايدىڭ لي باي دەگەن اقىنىن قازاق ەكەن دەپ ايدى اسپانعا شىعارعان بولاتىن. ال سول كەزدە قىتايدىڭ كەيبىر وقىعاندارى وسى ءسوزدى جوققا شىعارىپ، اقىنىنا تالاسۋدىڭ ورنىنا قازاق عالىمدارىن قولداپ شىقتى. لي بايدىڭ شۋ وڭىرىندە ءومىر سۇرگەنىنە سەنەتىندىكتەرىن جەتكىزدى. بىراق، كوزعاراقتى عالىمدار بۇل جورامالدى جوققا شىعارىپ، لي باي شىعارماشىلىعىنداعى «چۋ» مەن قازاق دالاسىنداعى «شۋدىڭ» ايىرماسىن كورسەتىپ بەرگەن. قىتايلار سول كەزدە لي بايدىڭ شۋعا ولەڭ ارناعانىن شىندىققا شىعارىپ، جەتىسۋ جەرىن قىتايدىڭ بايىرعى جۇرتى ەكەنىنىڭ دالەلى ەتە قويعىسى كەلگەن كورىنەدى.

مىنە، ءبىزدىڭ ماڭدايىمىزعا جازىلعان «قۇدايى كورشىمىز» قازاق تاريحىنا كەلگەندە وسىنداي وزبىرلىق تانىتاتىن كەزدەرى بار. ونسىز دا بالقاشقا دەيىن ءبىزدىڭ جەر دەپ وڭەشىن سوزا بەرەتىن قىتايلار وسى فيلم ارقىلى سي سينحاي ەسكەرتكىشىنىڭ قاسىنا سي تسزينپين بەينەسىن قاتار ورناتقىسى كەلىپ جۇرمەسە بولعانى.

سي سينحايدىڭ 113 جىلدىعىنا وراي ماۋسىم ايىندا گۋانچجوۋ قالاسىندا وتكەن مۋزىكا مەرەكەسىنە ۇيىمداستىرۋشىلار باقىتجان بايقاداموۆتىڭ قىزى بالدىرعان بايقاداموۆانى دا شاقىرىپتى.  وسى كەشكە قاتىسۋ ءۇشىن 73 جاستان اسقان بالدىرعان اپاي نەشە مىڭ شاقىرىم جولدى ارتقا تاستاپ گۋانچجوۋعا، سوسىن سي سينحايدىڭ قىزى نينانى كورۋ ءۇشىن حانچجوۋعا بارعان. وسى ساپارىندا جەرگىلىكتى قىتاي تىلشىلەرىنە اكەسى مەن سي سينحايدىڭ دوستىعى جايلى ۇزاعىنان اڭگىمەلەپ بەرىپتى.

ءفيلمدى ش.ايمانوۆ اتىنداعى «قازاقفيلم» كينوستۋدياسى مەن قىتايلىق «Shineworks Pictures» جانە «China film coproduction corporation» كومپانيالارى بىرلەسىپ ءتۇسىردى. فيلمگە جۇمسالاتىن قارجىنى قوس تاراپ ەلۋ-ەلۋ پايىزدان شىعاردى. «قازاقفيلم» اق ۆيتسە-پرەزيدەنتى سەرىك جۇباندىقوۆ ءفيلمنىڭ 80 پايىزى الماتىدا، ال جيىرما پايىزى قىتايدا تۇسىرىلەتىنىن، دەگەنمەن مونتاجداۋ، كومپيۋتەرلىك گرافيكا جاعىمەن قىتاي تاراپى اينالىساتىنىن ايتقان بولاتىن.

ال مادەنيەت جانە سپورت ءمينيسترى ارىستانبەك مۇحامەديۇلى اتالعان فيلم ارقىلى قازاقستان-قىتاي قاتىناسىن جاڭا ورەگە كوتەرمەك ەكەنىن جەتكىزدى. سونىمەن قاتار رەسەي، قىتاي، اقش سياقتى ەلدەرمەن بىرلەسىپ ءونىم شىعارۋ ارقىلى ۇلتتىق كينومىزدى حالىقارالىق دەڭگەيگە شىعارۋدى كوزدەپ وتىرعانىن ايتقان ەدى مينيستر.

ايتا كەتەيىك، اتالمىش ءفيلمنىڭ رەجيسسەرى – شەريزات ياقۇب، قويۋشى رەجيسسەرى – ءسابيت قۇرمانبەكوۆ. ولاردان بولەك باستى رولدەردى حۋ دجۋن، بەرىك ايتجانوۆ جانە التىناي نوگەربەك قاتارلى اكتەرلەر سومدايدى.

مەملەكەتتىڭ مادەني سالاداعى ءار قادامىنا سىن ايتىپ، ءمىن تاعۋدان اۋلاقپىز. وتكەندە 2016 جىلى اياقاستىنان فۋتبولدان قىتاي قۇراماسىمەن جولداستىق كەزدەسۋ وتكىزگەنىن جازعان ەدىك. جوق جەردەن ۇيىمداستىرىلعان وسى ماتچتىڭ دا ەكى ەلدىڭ دوستىعىن كورسەتۋ ءۇشىن ۇيىمداستىرىلعانىن جازعان بولاتىنبىز. ەندى حالىق تۇگىل وزدەرى دە سەنبەيتىن «ۇلى دوستىعىمىزدى» ءبىر عاسىر بۇرىنعى وقيعا ارقىلى تاعى ءبىر دالەلدەمەك بولىپ وتىر.

قۋانىش قاپپاس

ارنايى Abai.kz ءۇشىن