2050 جىلعا دەيىن رەسەيگە جالعا بەرىلگەن «بايقوڭىر» عارىش ايلاعىنان تاعى داۋ شىقتى. كۇنى كەشە بايقوڭىرداعى گاگارين ستارت الاڭىنان «سويۋز مس-10» كەمەسىن الىپ ۇشقان «سويۋز فگ» زىمىران تاسىعىشىنىڭ تەحنيكاسىنان اقاۋ شىعىپ، اسپاندا اپاتقا ۇشىرادى. 

رەسەيدىڭ روسكوسموس كورپوراتسياسىنىڭ اقپاراتىنا قاراعاندا، بورتىندا رەسەيلىك عارىشكەر الەكسەي وۆچينين مەن NASA استروناۆتى نيك حەيگ بار "سويۋز مس-10" عارىش كەمەسى 11 قازان كۇنى استانا ۋاقىتىمەن ساعات 14:40-تا "سويۋز-فگ" زىمىران تاسىعىشىمەن حالىقارالىق عارىش ستانتسياسىنا ۇشىرىلعان. ال ونىڭ اپاتقا ۇشىراۋىنا "شتاتتان تىس جاعداي" تۋىنداۋى اسەر ەتكەن. عارىش كەمەسى ۇشىرىلعان سوڭ زىمىران تاسىعىشتىڭ قوزعالتقىشىنان اقاۋ شىعىپ، ەكيپاج وتىرعان كاپسۋلا ودان اجىراپ، "بالليستيكالىق تومەن باعىت الۋ رەجيمىمەن" جەرگە بەت العان. 

ابىروي بولعاندا، حالىقارالىق عارىش ستانتسياسىنا جول العان قوس عارىشكەر ءدىن امان. عارىش كەمەسىن ۇشىرۋشىلار وسىعان ماز. العا قويعان ماقساتى ىسكە اسپاي قالدى دەمەسەڭىز رەسەيلىكتەردىڭ وكىنىشتەن وزەگى ورتەنە قويماس. سەبەبى، بۇنداي ساتسىزدىككە ولار ءبىرىنشى رەت ۇشىراپ وتىرعان جوق. عارىشكەرلەرىنىڭ امان قالعانىنا رازى بولىپ، قۇلاعان راكەتاسىنىڭ قالدىقتارىن جيناپ الادى دا كەلەسى كەمەنى ۇشىرۋعا قايتادان دايىندالادى.  

بۇل جەردە زيان تارتاتىن تاعى قازاقستان بولماق. وزىنە كوك تيىن پايداسى جوق شەتەلدىك زىمىراننىڭ زاردابىن قازاق دالاسى تارتادى. اقپاراتتا ايتىلۋىنشا، قۇلاعان عارىشكەرلەر جەزقازعاننان شامامەن 25 شاقىرىم جەرگە قونعان. عارىش كەمەسىنىڭ قالعان بولىكتەرى شامامەن بالقاش قالاسىنىڭ ماڭايىنا قۇلاۋى مۇمكىن ەكەن. ولاردى قازىر ىزدەستىرىپ جاتىر. ءبىز ءۇشىن ەڭ باستى ماسەلە اپاتتىڭ تابيعاتىمىزعا قانشالىق زيان كەلتىرگەنى بولىپ وتىر. قر ءىىم توتەنشە جاعداي كوميتەتىنىڭ توراعاسى ۆلاديمير بەككەردىڭ ايتۋىنشا، عارىش كەمەسى ءۇشىن گەپتيل قولدانىلماعان. 

- مۇندا اۆياتسيالىق كەروسين مەن وتتەگى قولدانىلعان. سوندىقتان، عارىش كەمەسى قۇلادى ما، جانارمايى جانىپ كەتتى مە دەگەن سۇراقتارعا تەك ۇكىمەتارالىق كوميسسيانىڭ قورىتىندىسىنان كەيىن عانا جاۋاپ بەرە الامىز، - دەيدى بەككەر. 

ءبىزدىڭ باسشىلار حالىقتى الداۋعا قۇمار. بۇل بۇرىننان بەرگى ادەت. ونسىزدا بايقوڭىردى رەسەيگە جالعا بەرۋگە قارسى حالىق عارىش كەمەسىنىڭ جەرىمىزگە تاعى قۇلاعانىنا بەي-جاي قارامايتىنىن ءبىلىپ، الدىن-الا قورعانىپ جاتقانى. قورىققان بۇرىن جۇدىرىقتايدى دەيدى بۇندايدى. عارىش كەمەسى ءۇشىن گەپتيل قولدانىلعان جوق دەگەنى تابيعاتىمىزعا تيگىزەر زيانى از دەپ ەلدى الداعىسى كەلگەنى. زىمىراننىڭ باسقا قالدىقتارى دا وتە زياندى ەكەنىن ول دا، حالىق تا ءبىلىپ وتىر. سوندا دا سۋعا كەتكەن تال قارمايدى دەپ اقتالۋدىڭ امالىن ويلاستىرعان ءتۇرى وسى. بىراق، بۇلارعا حالىقتىڭ قارسىلىعى مۇلدە اسەر ەتپەيتىنى تاعى بار. قازاق بيلىگى قاشان قاتەلىگىن مويىنداعان ەدى. اپاتتىڭ سالدارىن زەرتتەيتىن كوميسسيانىڭ قورىتىندىسى قالاي بولاتىنىن ءبارىمىزدىڭ ءىشىمىز سەزىپ وتىر. زىمىراننىڭ قالدىقتارى تابىلدى، تازالادىق. تابيعاتىمىزعا ەش زيانى جوق ەكەن دەپ شىعادى. 

نەگىزى قازاق بيلىگى جەرىمىزدى جالعا بەرىپ، قۇداسىنداي سىيلاپ وتىرعان رەسەيدىڭ عارىشتىق تەحنيكاسى اسا جوعارى دەڭگەيدە ەمەس. شىنىن ايتقاندا، كەڭەس وداعى تاراعالى رەسەيدىڭ عارىش سالاسىنداعى بىلىگى ەش وسكەن جوق دەۋگە بولادى. ۇشىرعان عارىش كەمەلەرىنىڭ ءجيى ساتسىزدىككە ۇشىرايتىنى دا سودان. كەيبىر دەرەك­تەر­گە سۇيەنسەك، 600 توننالىق گەپتيلمەن ۇشاتىن «پرو­تون­نىڭ»  قازاقستان جەرىنە 32-ءسى قۇلاپتى. ال قازىر «روسكوسموس» عا­رىش­قا قاتىستى ماڭىزدى جوبالاردا «پروتوننىڭ» ورنىنا «سويۋزدى» پايدالانىپ ءجۇر دەگەنىمىزبەن، بۇل دا الەم الدىندا مىقتىلىعىمەن ماقتانا قوياتىن تەحنيكا ەمەس. ادامزات تاريحىندا ورىن العان بەس ءىرى عارىشتىق اپاتتىڭ ەكەۋى ءدال وسى «سويۋزبەن» قاتىستى.  

رەسەيلىكتەردىڭ قازاقتىڭ سايىن ساحاراسىن ءتۇرلى سىناق الاڭىنا اينالدىرىپ جۇرگەنىنە از ۋاقىت بولعان جوق. كەڭەس وداعى كەزىنەن بەرى قازاق حالقى وسىنىڭ زاردابىن تارتىپ كەلەدى. سولتۇستىكتەگى كورشىمىزدىڭ سۇرقيالىعىنان تۋىنداعان ەكولوگيالىق اپاتتار سالدارىنان قور­شاعان ورتا ءبۇلىنىپ، ادامدار ءتۇرلى دەرتكە ۇشىراپ جاتقانى بارىمىزگە بەلگىلى. ەلدىڭ ءبارى بىلەتىن بۇل جاعدايدى باسىنان قايتا قوزعاماي-اق قويايىق. ايتپاعىمىز، ءوز بيلىگىنىڭ جانى اشىماعان قازاق حالقىن رەسەي ايايتىن با ەدى. مەنشىكتەپ العان «بايقوڭىر» عارىش ايلاعىنان الى تالاي زىمىرانىن ۇشىرادى. ونىڭ تاعى قانشاسى قۇلاپ، قازاق دالاسىن تاعى قانشا بۇلدىرەتىنىن كىم ءبىلسىن؟!  

قۋانىش قاپپاس

Abai.kz