جۇما, 29 ناۋرىز 2024
ونەر 7192 5 پىكىر 8 قاراشا, 2018 ساعات 23:05

بۇل "قاراگوز" قازاقتىڭ "قاراگوزى" ەمەس...

جاڭاشىلدىق، جاڭا باعىت، جاڭا كورىنىس – بۇگىنگى تەاتردىڭ العا قويعان ماقساتتارىنىڭ ءبىرى. دەي تۇرعانمەن، اسىرا سىلتەپ، ارتىق قىلامىن دەپ تىرتىق قىلعاندار، كلاسسيكانى ءبۇلدىرىپ جۇرگەندەر بارشىلىق. وكىنىشكە قاراي، بۇل «جاڭاشىلدىقتىڭ» قارقىنى قازاق دراماتۋرگياسىنىڭ كلاسسيگى مۇحتار اۋەزوۆتىڭ «قاراگوزىن» دە شارپىدى. بىراق، ءدال فارحاد مولداعالي سياقتى كوشپەلى ءداۋىر مادەنيەتىن زاماناۋي ستيلدە قويامىن دەپ مۇرانى بۇلدىرگەن رەجيسسەر جوق-اۋ، ءسىرا!..

جۋىردا تالدىقورعان قالاسىندا استانانىڭ 20 جىلدىعى مەن كورنەكتى مەملەكەت قايراتكەرى تەمىربەك جۇرگەنوۆتىڭ 120 جىلدىعىنا ارنالعان ءۇىى ورتالىق ازيا ەلدەرىنىڭ حالىقارالىق تەاتر فەستيۆالى وتكەنى بەلگىلى. وعان قازاقستاننىڭ بىرقاتار ونەر ورداسىمەن قوسا تۇركيا، وزبەكستان، باشقۇرستان، قىرعىزستان، تۇركمەنستان سياقتى ءتۇبى تۇرىك اعايىندار ۇزدىك دەگەن قويىلىمدارىن بيكەن ريموۆا اتىنداعى تالدىقورعان دراما تەاترىنىڭ جاڭا عيماراتىندا كەزەك-كەزەك ساحنالادى. ونەر جارىسىندا اتتەگەن-اي دەيتىن تۇستارى جوق ەمەس. ماسەلە فەستيۆالدىڭ قاي دەڭگەيدە وتكىزىلگەنىنە قاتىستى ەمەس، كەي تەاترلاردىڭ قويىلىمدارى شەتەلدىكتەرگە قازاقتىڭ مادەنيەتىن تەرىس تانىتۋىندا.

مىسالى، ەڭ سوڭعىلاردىڭ ءبىرى بولىپ ونەر كورسەتكەن ءسابيت مۇقانوۆ اتىنداعى سولتۇستىك قازاقستان وبلىستىق دراما تەاترى كلاسسيكتىڭ ەڭ ۇزدىك تۋىندىسىن باتىستىڭ ستيلىندە قويماق بولعان. ەرسىلىگى سوندا، قاراگوز بەن سىرىم قازاقتىڭ ەمەس باتىستىڭ بالاسىنداي سوراقى ماعىنادا بي بيلەيدى. قىزدىڭ جەڭگەسى اقبالانىڭ دا سول ارادا بۇرىنعى سۇيگەنى كەزدەسىپ، ول دا جىگىتكە جاقىنداپ، ۇلتتىق كيىمدە بيلەدى كەپ. كۇيەۋى بولا تۇرا باسىنا وراعان ورامالىن بوتەن جىگىتكە تارقاتقانىنا نە دەرسىڭ؟.. رەجيسسەر مۇنىمەن نە ايتقىسى كەلەدى؟ نە دە بولسا، ونەگەلى نارسە ەمەس-ءتى. كارى ەنەسى اۋىلدىڭ وسەكشى ايەلدەرىنەن كەلىنى مەن جاس جىگىتتىڭ اراسىندا بولعان جايتتى ەستىپ، اقبالانى ۇرعانى وسىنى ايعاقتاپ تۇرعانداي.

ۇلكەننىڭ الدىن كەسپەيتىن، اسا قۇرمەتتەيتىن حالىق ەدىك. بىراق، وسى قويىلىمداعى اجە وبرىزىنداعى ءمورجان ساحنادا ەرسى قيمىلدار جاساپ، قۇدالىق كەزىندە جاس قىزداي سەكىرىپ بيلەگەنى تاعى بار. قازىرگى تويلاردىڭ وزىندە جاسى ۇلكەن اپالارىمىزدىڭ بۇلاي بيلەگەنىن كورمەيمىز. ءرولدى جاس قىزدىڭ سومداعانى كورىنىپ تۇر. وزگە ەلدىڭ تۋىندىسىنا «جاراسسا» دا، بۇنداي بي قازاقتىڭ كوشپەلى ءداۋىر مادەنيەتىن تانىتاتىن قويىلىمدارعا جاراسپايدى. ونىڭ ۇستىنە، قازاق ساحناسىندا ەڭ العاش پەسساسى قويىلعان مۇحتار اۋەزوۆتىڭ قالامىنان شىققان تۋىندىعا قول تيگىزەر تۇستا ازداپ ويلانعان ءجون. وندا ارتىق دۇنيەگە ورىن جوق.

كورەرمەننىڭ شامىنا تيگەن ارتىستەردىڭ تاعى ءبىر ەرسى ارەكەتى – قاراگوزدىڭ سىرىمنىڭ  ۇستىنە شىعىپ، كورەرمەندەرگە قاراي ۇزىن كويلەكپەن سەكىرگەنى. ساحناعا ۇزىن ەتەك كويلەك كيىپ شىققان سوڭ ەتەك-جەڭىن جاۋىپ جۇرگەن دۇرىس. بىراق، باس كەيىپكەردىڭ سەكىرگەنىندە كويلەگىنىڭ ەتەگى كوتەرىلىپ، بالتىرىنا كورىندى. ونىمەن قويماي، كەيىپكەردىڭ جان دۇنيەسىندەگى ارپالىستى كورسەتەمىن دەپ جەرگە اۋناپ-اۋناپ الدى، ەتەگىن باسىنا كوتەرىپ وراندى. وسىنى كورگەن تۇرىك اعايىندار ۇلى جازۋشىنىڭ «قاراگوزى» تۋرالى قانداي وي تۇيگەنىن بولجاي بەرىڭىز... جان ارپالىسىن جەتكىزۋ ءۇشىن مىندەتتى تۇردە ەتەگى تۇرىلگەنشە جەرگە اۋناۋ كەرەك پە ەكەن؟ تەاتردىڭ تۇراقتى كورەرمەنى رەتىندە وسىنداي ساتتەردى رەجيسسەرلەردىڭ وزگە تاسىلمەن ۇتىمدى ءارى شەبەر جەتكىزە العانىن كوردىم. بۇنىمەن قوسا، سپەكتاكل سوڭىندا سىرىم مەن قاراگوزدى سومداعان ارتىستەر كويلەگىن شەشىپ، جۇقا، دەنەگە جابىسقان قىسقا مايكا، شورتىمەن بيلەگەنى كوزگە تۇرپىدەي كورىندى. ورىس حالقىنىڭ «كورسەتكەن ەمەس كورگەن ۇيالادى» دەگەنىندەي بۇل كورىنىستەن كورەرمەن قاۋىمى كوزدەرىن الىپ قاشىپ، بەتتەرىن باسىپ، قاتتى ساستى.

ءدال وسى قويىلىمدى 2014 جىلى «اي-قاراگوز» اتىمەن بەلگىلى رەجيسسەر تالعات تەمەنوۆ تە قويعان. ول دا جاڭا ستيلدە. بىراق، ءوز ورنىمەن ەنگىزىلگەن تولىقتىرۋلار قويىلىمعا ءسان بەرىپ، ەسكى دۇنيەنى جاڭعىرتتى. قويىلىم  بىردەن-اق تەاتر سىنشىلارىنىڭ ماقتاۋىنا، كورەرمەندەرىڭ ىستىق ىقىلاسىنا يە بولعان ەدى. اتالمىش فەستيۆالدەگى قازىلار القاسىنىڭ مۇشەسى ت. تەمەنوۆتىڭ وسىعان قاتىستى پىكىرىن سۇراپ بىلدىك.

– بىرەر جىل بۇرىن ءسىز دە م. اۋەزوۆتىڭ «قاراگوزىن» قويدىڭىز. ال ف. مولداعيدىڭ «قاراگوزدى» مۇلدە باسقاشا سيپاتتا كورسەتتى. قاراگوزدىڭ قىسقا مايكا، شورتىمەن ساحنادا بيلەۋى تىم ەرسى ەمەس پە؟

– «سوزىڭە تولىقتاي قوسىلامىن. قاراگوز -  دومالاق انانىڭ، زەرە اجەمىزدىڭ سيمۆولى. وسى تۇرعىدان العاندا، ارينە، اشىق ساحنالار قازاق كورەرمەنىنە ۇنامايدى. «قىزعا قىرىق ۇيدەن تىيىم» دەيدى. قاراگوزدىڭ جاڭاعىداي ەروتيكالىق ساحنالارعا بارعانىنا، جالاڭاشتانۋىنا «اتتەگەن-اي» دەيسىڭ. بىراق، بۇل تەاتر. جاس رەجيسسەردىڭ بۇل قويىلىمىنا كەشىرىممەن قاراۋىمىز كەرەك. ءار كاللادا ءبىر قيال. «انانى قويما، مىنانى قويما» دەمەيمىز، البەتتە. ونەر ءوزى ىرىكتەيدى. دەي تۇرعانمەن، مۇحتار اۋەزوۆتىڭ «قاراگوزى» ىسپەتتى قازاقى قويىلىمداردى جاڭارتۋدا «جەتى رەت ولشەپ، ءبىر رەت كەسكەن» ابزال. ماسەلەن، قازاقستانداعى وزبەك جانە كارىس تەاترلارى ءبىزدىڭ «تولعاناي»، «قاراگوز» اتتى كلاسسيكالىق تۋىندىلارىمىزدى ساحنالاي وتىرىپ، قازاقتىڭ سالت-ءداستۇرى مەن مادەنيەتىن ادەمى جەتكىزگەنىن ەرەكشە اتاپ وتەر ەدىم»، – دەپ رەجيسسەردىڭ جاستىعىن ەسكەرە كەشىرگەن اعا بۋىن وكىلى  قاراگوزدىڭ مۇنداي بەينەسىن حالىق قابىلدامايتىنىن اشىق ايتتى.

ال تەاتر سىنشىسى انار ەركەباي بولسا، بۇنداي جاڭاشىلدىقتارعا تەك وڭ كوزقاراسپەن قارايدى ەكەن.

«جاس رەجيسسەر دراماتۋرگيانى قىسقارتىپ، ىقشامداپ ءبىر ساعاتقا سىيدىرعان. تاعى ءبىر ارتىقشىلىعى قويىلىمدا رەجيسسەر قاراگوز بەن سىرىمنىڭ ەمەس نارشانىڭ تراگەدياسىن كورسەتىپ وتىر. سپەكتاكلدەن باسقاشا ەكپىن بايقالادى.  اتاپ وتەتىن ءبىر كەمشىلىك سپەكتكال جانرىن «ساۋند دراما» دەپ شەشكەن. بۇل ساۋند دراما ەمەس. ال قاراگوزدىڭ كەيپىنە كەلەر بولساق، ول رەجيسسەردىڭ شەشىمى. وعان ءبىز اقىل ايتا المايمىز.»

تەاتر قويىلىمدارىن قالت جىبەرمەيتىن ايمارال داۋلەتبەك قازاق ساحناسىندا مۇنداي قويىلىمداردى مۇلدە قويماۋ كەرەك دەپ ەسەپتەيدى.

تەاتر ءبىزدىڭ ۇعىمىمىزدا مادەنيەتتىڭ ورداسى. ال مىنا قويىلىم مادەنيەتىمىزگە قايشى. ونسىز دا تەلەارنالاردان كورسەتىلەتىن كينولاردا وسىنداي سوراقىلىقتار شاش ەتەكتەن. «تەاتر – ونەردىڭ وشاعى» دەپ ماقتاپ سپەكتاكلگە سىڭىلدەرىمدى ەرتە كەلىپ ەدىم، ولاردىڭ الدىندا قاتتى ۇيالدىم. مەنىڭ ويىمشا، رەجيسسەر تىم ارتىق كەتتى.

كورەرمەن قابىلداماعان «قاراگوزدى» ءادىل-قازىلار القاسى جاقسى باعالاپ، ءرولىن سومداعان مادينا وسەرباەۆا زور ءۇمىت ارتىپ، «ءۇمىت» نوميناتسياسىن بەردى. «ەڭ ۇزدىك ەكىنشى پلانداعى ءارتىس» اتانعان ءمورجان اجەيدىڭ رولىندەگى اكتريسا دا نوميناتسياسىز قالمادى. تەاتر ۇجىمى، ءتىپتى، الماتى وبلىسىنىڭ ارنايى سىيلىعىن دا يەلەندى.

پەسسانى ىقشامدايمىن دەپ قاراگوزدىڭ جان قينالىسىن دا، سىرىمنىڭ ماحاببات ازابىن تارتقانىن دا تولىق جەتكىزە المادى. كورەرمەن قويىلىمنان ءبيشى، اشىق-شاشىق قاراگوزدى كورگەنىمەن، مۇحتار اۋەزوۆتىڭ «قاراگوزىن» كورە المادى.

اسەم جۇماقان

Abai.kz

5 پىكىر

ۇزدىك ماتەريالدار

العىس ايتۋ كۇنى

العىس ايتۋ كۇنى جانە ونىڭ شىعۋ تاريحى

جومارتبەك نۇرمان 1578
الاشوردا

قوجانوۆ مەجەلەۋ ناۋقانىندا (جالعاسى)

بەيبىت قويشىباەۆ 2276
عيبىرات

قايسار رۋحتى عازيز جان

مۇحتار قۇل-مۇحاممەد 3593