جىل بويى جىر بولىپ كەلگەن اقش-قىتاي ساۋدا تەكەتىرەسى جەلتوقساننىڭ 1-ءشى كۇنگى شي-ترامپ كەزدەسۋىنەن سوڭ ءسال دە بولسا تىنىستاعانداي بولدى. كەلەسى جىلدىڭ 1-قاڭتارىنان باستاپ قازىرگى 10 پايىز سالىق سالىنىپ كەلگەن قىتاي تاۋارىنا سالىق مولشەرلەمەسىن 25 پايىزعا كوتەرەتىندىگىن ايتىپ، ايقۇلاقتانىپ كەلگەن اقش، وسى كەزدەسۋدەن كەيىن قىتاي تاراپىنا 3 اي مەرزىمگە مۇرسات بەرگەن-ءدى، ونىڭ قايتارىمىنا قىتاي جاعى اقش-تىڭ اۋىلشارۋاشىلىق جانە ەنەرگەتيكا ونىمدەرىنەن “مولداپ الۋعا” ۋادە ەتكەن. وسى 3 ايلىق جالعاستى كەلىسسوز مەرزىمىندە جاڭا ۋاعدالاستىققا قول جەتكىزىلمەسە نەمەسە قىتاي ۋادەسىندە تۇرا الماسا، 15 پايىزدىق ۇستەمەنىڭ ءبارىبىر كۇتىپ تۇرعانىن ترامپ قاداپ تۇرىپ ەسكەرتكەن.

بەسىنشى جەلتوقساندا ءبىزدىڭ پارلامەنت ءماجىلىسى ءوزىنىڭ كەزەكتى پلەنارلىق وتىرىسىندا “قر ۇكىمەتى مەن قحر ۇكىمەتى اراسىنداعى قازاقستانعا تىكەلەي ينۆەستيتسيا سالۋدى جۇزەگە اسىراتىن قىتاي-قازاقستان وندىرىستىك قۋاتتارىنىڭ سەرىكتەستىگى قورى كىرىسىنىڭ جەكەلەگەن تۇرلەرىن سالىق سالۋدان بوساتۋ تۋرالى كەلىسىمى” دەپ اتالاتىن قۇجاتتى ماقۇلدادى. ماسەلەنىڭ ءمانى -قىتاي-قازاقستان سەرىكتەستىك قورى قارجىلاندىراتىن قىتاي كاپيتالىنىڭ قاتىستىلىعى بار ونەركاسىپ ورىندارىنا قازاقستان سالىق سالمايدى.

جارتى جىلدان بەرى اقش ۇستەمە سالىعىنان ەسى شىعىپ، ءبىر ماۋسىمدىق كەلىسسوز مۇرساتىن العانىنا “ۋح” دەپ وتىرعان قىتايعا ءبىز جايىلىپ جاستىق بولىپ سالىق جەڭىلدىگىن جاسايدى ەكەنبىز. ارينە، ءبىز امەريكا ەمەسپىز. بىراق، سۇراق مۇنداي سالىقتىق جەڭىلدىك قانداي قاجەتتىلىكتەن نەمەسە نەندەي ماجبۇرلىكتەن تۋىندادى دەگەنگە سايىپ وتىر. دامۋشى ەل رەتىندە قارجىعا، جاڭا تەحنولوگياعا، ىلگەرى باسقارۋ ادىستەرىنە ءزارۋ ەكەنىمىز شىندىق. دەسە دە، ەلگە ونى سالىقتىق جەڭىلدىك بەرىپ تارتاتىنداي حالدە ەمەسپىز-عوي. ونى ۇكىمەتىمىزدىڭ جەلكەندى جەتىستىكتەرىمىز تۋرالى باياناتتارىنىڭ ءوزى دالەلدەپ بەرە الادى.

وسى تاقىرىپتى قاۋزاۋعا ءبىزدى مىناداي ۋاجدەر جەتەلەپ اكەلدى. ءبىرىنشى، شەتەلدىك ينۆەستورلارعا جەڭىلدىك جاساۋعا جەڭىلتەك قاراۋدان ساباق الاتىنداي بولساق كەرەك-ءتى. وعان اناۋ 90 جىلدارداعى “جەڭىلدىكتەر شەرۋىن” اتاساق تا جەتكىلىكتى. ونىڭ ەكونوميكالىق تەڭسىزدىگىن، ەكولوگيالىق زاردابىن، مورالدىق قىسىمىن ءالى كورىپ كەلە جاتىريىز. بىراق، “ول تىقىر مەن بۇل تىقىر ۇقسامايدى” دەمەكشى، ول كەزدە شەتەل قارجىسىنا ءزارۋ بولدىق، ولاردىڭ شارتتارىنا كونۋگە ءماجبۇر ەدىك، ول تۇستا، شىنتۋايتىندا، جەڭىلدىكتەردى جاساماۋعا  ەرىكسىز ەدىك! ال بۇگىندەرى ءال-اۋقات قورىمىزدا بولسىن، التىن-ۆاليۋتا قورىمىزدا بولسىن قوماقتى قارجىمىز بار، بيۋدجەتىمىز ءوزىن ءوزى اقتايتىن، ەلۋلىكتىڭ قاتارىنداعى ەلمىز. سالىقتان بوساتىپ، شارتتارعا شارتسىز جۇگىنىپ قارجى تارتاتىنداي مۇشكىل كەيىپتە  ەمەسپىز.

ەكىنشىدەن، سالىقتان بوساتۋدىڭ ءۋاجى - بۇل ونەركاسىپتەردىڭ وڭدەۋشىلىك باعىتىندا ەكەن. ەكونوميكانى شيكىزاتتىق باعىتتان وڭدەۋشى-وندىرۋشىلىك باعىتقا اۋىستىرۋ زامان تالابى جانە وتىزدىققا قوسىلۋىمىزدىڭ العى شارتى. ەندەشە، وسى جەڭىلدىكتەردى وتاندىق قارجىعا جاساپ جىبەرگەندە، تيىمدىلىگى تىپتەن تەز كورىنەر مە ەدى، قايتەر ەدى. ونىڭ سىرتىندا، مۇددەلى مينسترلىكتىڭ تانىستىرۋىنشا، سالىق جەڭىلدىگىمەن قاۋىشقالى وتىرعان سالالارعا “مۇناي حيمياسى، جالپى حيميا، تىڭايتقىشتار دايىنداۋ، مەتاللۋرگيا مەن باسقا دا قىزمەت تۇرلەرى” جاتادى ەكەن. مۇنداعى “باسقا دا قىزمەت تۇرلەرىن” سول اتالماعان قالپىندا قالدىرعاندا، ەسەپتەگى اتاۋلى سالالار سونشاما جەڭىلدىك قاراستىرىپ قولدايتىنداي، وزىق تەحنولوگيا مەن جوعارى عىلىمي قامتىمالى سالالارعا جاتپاسا كەرەك-ءتى.

بۇل ماسەلە جۇمىس ورىندارىن اشۋعا سەپتىگى تيگەنمەن مينيستر قاسىمبەكوۆ مىرزا ايتقانداي “يننوۆاتسيالىق تەحنولوگيالاردى پايدالانا وتىرىپ، ينفراقۇرىلىمدى دامىتۋعا ىقپال ەتە قويۋى” ەكىتالاي-اۋ. سوندا ءبىزدىڭ ۇكىمەت ءۇشىن ول نەندەي دىلگىرلىكتەن تۋىندادى ەكەن دەيسىز.

ۇشىنشىدەن،  جالپى مۇددەلىلىك تۇرعىسىنان العاندا دا، مۇنداي ينۆەستيتسياعا بىزدەن گورى سەرىكتەسىمىز تاۋەلدىرەك بولۋى كەرەك ەدى. ونسىز دا كەرەگىنەن اسىپ كەتكەن قىتايدىڭ ءوندىرىس قۋاتى، اقش-تىڭ “سالىق بۇراۋىنان” كەيىن تىپتەن اعىلارعا ارنا تاپپاي جانتالاس ۇستىندە-ءتىن. ال ءبىز سالىقتان بوساتقالى وتىرعان وندىرىستەر ناعىز “ۇزاتارعا باي تاپپاي وتىرعان” اسىندى سالالار قاتارىنان-دى.

تورتىنشىدەن، اناۋ قۇنى 27 ملرد-قا باعالاناتىن 51 جوبا دەگەننىڭ نە ەكەنىن، ونىڭ قانداي سالالاردى قامتيتىنىن، نەندەي ەكونوميكالىق-الەۋمەتتىك ۇسىنىمى بولاتىنىنا جۇرتتىڭ كوزى جەتپەي داعدارىپ جۇرگەندە، مىناۋ ءتىپتى جىعىلعانعا جۇدىرىق دەگەندەي بولدى. ايتەۋىر كيت ەتسە، جاڭا جۇمىس ورىندارىن بەرەدى، سالىق ءتۇسىمىن كوبەيتەدى دەيتىن تاپتاۋىرىن دايەكتەمەلەردىڭ مىناعان كەلگەندە ءبىر قاناتى سىنىپ قالعانداي اسەردە قالدىرادى ەكەن.

ءسوزدىڭ قىسقاسى، پارلامەنتىمىزدىڭ ءپاتۋاسىنان كەيىن جۇرتتىڭ ىشىندە ء"تورت قۇبىلامىز تۇگەل تۇرعاندا سالىققا جەڭىلدىك بەرىپ، قارجى قاراستىراتىنداي كىرىپتارلىققا قايدان ىلىكتىك ەكەن؟" دەگەن سۇراق قالدى. ونى بىلاي قويىپ، بىزدە مۇنداي قۇجاتتىڭ “قايتا قاراۋعا جاتپايتىنى” وزەكتى ورتەيدى.

قۇرمەت قابىلعازىۇلى

Abai.kz