ەلىمىزدە ونلاين ساۋدانى جەتىلدىرۋ  ماقساتىندا ەلەكتروندىق ساۋدانى دامىتۋ جونىندەگى جول كارتاسى بەكىتىلگەنىن ەسكە سالىپ ءوتتى. جول كارتاسىنىڭ 17-ءشى تارماعىنا سايكەس، ۆەدومستۆو جەرگىلىكتى اتقارۋشى ورگاندارمەن بىرلەسە «تسيفرلىق قازاقستان» باعدارلاماسى اياسىندا حالىقتىڭ تسيفرلىق ساۋاتتىلىعىن ارتتىرۋ شارالارىن قاراستىرىپ وتىر.

مەملەكەت باسشىسى «قازاقستاننىڭ ءۇشىنشى جاڭعىرۋى: جاھاندىق باسەكەگە قابىلەتتىلىك» اتتى جولداۋىندا پەرس­پەكتيۆالىق سالا – ەلەكتروندى (ونلاين) ساۋدانى جۇزەگە اسىرۋعا نازار اۋداردى.

بولجام بويىنشا، ەلدىڭ ەلەكتروندىق كوممەرتسيا نارىعىنىڭ كولەمى 2017 جىلى 189 ملرد تەڭگەنى قۇرادى. بۇل جالپى بولشەك ساۋدا كولەمىنىڭ 2,6%-ىن جانە ەلدەگى ءىجو-ءنىڭ 0,51%-ىن قۇرايدى. سالادا 900-دەن استام كومپانيا جۇمىس ىستەيدى. ەلەكتروندى ساۋدا سالاسىندا 68 مىڭعا جۋىق ادام، ال ونىمەن بايلانىستى سالالاردا 677 مىڭ ادام جۇمىسپەن قامتىلعان. 2017 جىلى بولجامدىق دەرەكتەر بويىنشا، 74 ملن تاپسىرىس جاسالىپ، 21,9 ملن سالەمدەمە جەتكىزىلگەن. ەلەكتروندى كوممەرتسيانى قولداۋ جانە دامىتۋ ءۇشىن ءبىزدىڭ تاراپىمىزدان ءتيىستى ينستيتۋتتىق بازا قۇرىلدى. 2017 جىلى پرەمەر-مي­نيستر­دىڭ ورىنباسارى ا.جۇ­ما­عاليەۆ 2018-2020 جىلدارعا ارنالعان ەلەكتروندى ساۋدانى دامىتۋ جونىندەگى جول كارتاسىن بەكىتتى. جاڭا سالىق كودەكسىندە 2018 جىلدىڭ 1 قاڭتارىنان باستاپ ەلەكتروندى ساۋدا سالاسىندا الىنعان تابىستاردىڭ كتس جانە جتس مولشەرلەمەسىن 0%-عا دەيىن 2023 جىلعى مەرزىمگە ازايتۋ بويىنشا جەڭىلدىكتەر كوزدەلگەن. ەلەكتروندى ساۋدا سۋبەك­تى­لەرى وسى جەڭىلدىكتەردى الۋ ءۇشىن مىناداي شارتتاردى ساقتاۋى ءتيىس:

– تاۋارلاردى ساتۋ بويىنشا مامىلەلەردى تىركەۋ ەلەكتروندى تۇردە جۇزەگە اسىرىلادى;
– تاۋارلارعا اقى تولەۋ قولما-قول تولەمسىز جۇزەگە اسىرىلادى;
– ساتىپ الۋشىنىڭ (الۋشى­نىڭ) ءوز تاۋار جەتكىزۋ قىزمەتىنىڭ بولۋى نەمەسە جۇك تاسىمالداۋ قىزمەتىمەن، كۋرەرلىكپەن جانە (نەمەسە) پوشتا قىزمەتىمەن اي­نا­لىساتىن تۇلعالارمەن شارت­تارىنىڭ بولۋى.

تاۋارلاردىڭ ەلەكتروندى ساۋداسى سالاسىنداعى قىزمەتتى جۇزەگە اسىراتىن سالىق تولەۋشى­لەر قىزمەتتىڭ جەكەلەگەن ءتۇر­لەرىن جۇزەگە اسىراتىن سالىق تولەۋشى رەتىندە تىركەۋ ەسەبىنە قويۋعا جاتادى. سونىمەن قاتار قىزمەتتىڭ جەكەلەگەن تۇرلەرىن – تاۋارلاردىڭ ەلەكتروندى ساۋداسىن جۇزەگە اسىراتىن سالىق تولەۋشى رەتىندە تىركەۋ ەسەبىنە قويۋ قىزمەتتىڭ جەكەلەگەن تۇرلەرىن جۇزەگە اسىراتىن سالىق تولەۋشى رەتىندەگى قىزمەتتىڭ باستالۋى نەمەسە توقتاتىلۋى تۋرالى حابارلاما نەگىزىندە ورىندالادى.

بۇل حابارلاما سالىق ورگانىنا قىزمەتتىڭ جەكەلەگەن ءتۇرىنىڭ جۇزەگە اسىرىلۋى باستالعانعا دەيىن ءۇش جۇمىس كۇنىنەن كەشىك­تىرىلمەي ۇسىنىلادى. وسىعان بايلانىستى، ۇلت­تىق ەكونوميكا جانە قارجى مينيستر­لەرىنىڭ ەلەكتروندى ساۋ­دا قىزمەتىنىڭ باستالۋى، تۇل­عالاردىڭ تاۋارلاردى جەت­كىزۋ، كتس جانە جتس تولەۋ­دەن بوسا­تۋ تۋرالى سالىق زاڭنا­ماسى­نىڭ نورمالارىن پايدالانۋ، جۇرگىزىلگەن بانكتىك وپەراتسيالار جانە شوتتارداعى اقشا قوزعالىسى تۋرالى مالىمەتتەردى ۇسىنۋى جونىندەگى بۇيرىقتارى جاريالاندى.

ەلەكتروندى ساۋداداعى تۇتى­نۋ­شىلاردىڭ قۇقىقتارىن قورعاۋ ماقساتىندا تۇتىنۋشىلارعا ينتەرنەت-رەسۋرستار ارقىلى تاۋار تۋرالى اقپارات بەرۋ، سونداي-اق تۇتىنۋشىلارعا تاۋارلاردىڭ ساپاسى، قاسيەتتەرى، تولەۋ، قايتارۋ شارتتارى جانە سيپاتتامالارى تۋرالى شىنايى اقپارات بەرۋدى قامتاماسىز ەتۋ بويىنشا ساتۋشىلار مەن دەلدالدار ءۇشىن مىندەتتەمەلەردى، سونداي-اق «ەلەكتروندى كوممەرتسيا»، «ينتەرنەت-دۇكەن» ۇعىمىن قاراستىراتىن «ساۋدا قىزمەتىن رەتتەۋ تۋرالى» قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ زاڭىنا تۇزەتۋلەر ازىرلەندى. ينستيتۋتتىق ورتادان باسقا، ءبىز كاسىپكەرلەردىڭ تسيفرلى ساۋات­تىلىعىن ارتتىرۋ ءۇشىن ەلەكتروندى ساۋداعا قىزمەت كورسەتۋدى دامىتۋدامىز.

«اتامەكەن» ۇكپ شوب سۋبەكتىلەرىن، سونداي-اق حا­لىقتى اقپاراتتىق تەحنو­لوگيالارعا قىزمەت كورسەتۋگە، ونىڭ ىشىندە ينتەرنەتتە بيزنەس قۇرۋ مەن جۇرگىزۋ سالاسىندا كونسۋلتاتسيا بەرەتىن، 12 مىڭعا جۋىق شوب سۋبەكتىسى وقىتىلاتىن «جۇمىس ىستەپ جاتقان كاسىپكەرلىك قىزمەتتى جۇرگىزۋگە سەرۆيستىك قولداۋ كورسەتۋ» جانە «بيزنەس-كەڭەس­شى» جوباسى قۇرالى اياسىندا بازالىق تسيفرلى داعدىلارعا وقىتۋدى باستادى. ەلەكتروندى كوممەرتسياداعى بيزنەستىڭ قۇزىرەتتىلىگىن ارتتىرۋ ءۇشىن «قازپوشتا» اق بازاسىندا استانا قالاسىندا العاشقى ەلەكتروندى كوممەرتسيا ورتالىعى (ە-سommerce ورتالىقتارى) اشىلدى. وندا شوب-تىڭ ونلاين ساتۋدى، تولەم قۇرالدارىن، لوگيستيكانى دامىتۋ جانە دايىن ينتەرنەت-دۇكەندەردى قۇرۋ بويىنشا قۇزىرەتىن ارتتىرۋ بويىنشا قىزمەت كورسەتىلەدى.

2018 جىلعى 20 اقپاندا ە-commerce ورتالىعى بازاسىندا 140-تان استام شوب وكىلدەرى قاتىسقان «ءوز قازاقستاندىق امازونىڭدى قۇرعىڭ كەلە مە؟» تاقىرىبىندا وقىتۋ وتكىزىلدى. بۇگىندە ە-commerce ورتا­لىعىندا 40 ءىرى جانە شاعىن ينتەرنەت دۇكەندەرگە قىزمەت كورسەتىلەدى. ولارداعى تاۋارلىق سالىمى بار جونەلتىلىمدەردىڭ جالپى كولەمى 200 مىڭنان استام دانانى قۇرايدى. E-commerce ورتالىقتارىندا كاسىپكەرلىك ساۋاتتىلىقتى ارتتىرۋ ءۇشىن دايىن ينتەرنەت-دۇكەن اشۋ بويىنشا 1000 قىزمەت كور­سەتىلىپ، 150 ينتەرنەت-دۇكەن اشى­لادى. 2018 جىلى وسىنداي ورتالىقتار الماتى جانە قارا­عاندى قالالارىندا اشىلادى. E-commerce ورتالىقتارىنىڭ بازاسىندا اقش-تاعى Amazon, قىتايداعى Alibaba جانە باسقا جاھاندىق ينتەرنەت-الاڭداردا تاۋار ساتۋ ءۇشىن كاسىپكەرلەردى داعدىلار مەن پروتسەسستەرگە وقىتۋ بويىنشا ەكسپورت مەكتەبى ۇيىمداستىرىلاتىن بولادى. بۇل 5000 شوب سۋبەكتىلەرىن وقىتۋعا جانە جىل سايىن 1,8 ملن دانا تاۋار ەكسپورتتاۋعا مۇمكىندىك بەرەدى.

2018 جىلدان باستاپ لوگيس­تيكالىق ينفراقۇرىلىمدى دامى­تۋ ءۇشىن كەم دەگەندە ەكى لوگيس­تيكالىق حاب جانە سۇرىپ­تاۋ ورتالىقتارىن («Fulfillment» ورتالىق) قۇرۋ جونىندەگى جۇ­مىستار باستالدى. وڭدەلەتىن سالەم­دەمەلەر سانى 5,148 ملن-نان 6 ملن-عا دەيىن 20%-عا ۇلعايا­دى دەپ بولجانىپ وتىر. 2017 جىلى قازاقستان بويىنشا جەتكىزۋ مەرزىمى 15 كۇننەن 6 كۇنگە دەيىن جانە 2018 جىلعى 3 كۇن­گە دەيىن، سونداي-اق 50 باعىت بو­يىنشا جەدەل پوشتا ارقىلى 1 كۇنگە دەيىن ازايتىلادى. ەلەكتروندى ساۋدانى جىلجىتۋ جانە بيزنەستى تارتۋ ءۇشىن اقپاراتتىق-يميدجدىك جۇمىس جۇرگىزىلۋدە. «ەل جۇرەگى استانا» ءبىر­ىڭعاي رەسپۋبليكالىق مەديا-جوسپارى اياسىندا ەلەكتروندى ساۋدانى اقپاراتتىق سۇيەمەلدەۋ مەن وعان بيزنەستى تارتۋ جونىندەگى ءىس-شارالاردى قامتيتىن «تەحنولوگيالىق جاڭارۋ جانە تسيفرلاندىرۋ» جەكە تاقىرىپتىق جەلىسى قاراس­تىرىلعان.

«قازپوشتا» اق 2018 ارنال­عان ەلەكتروندى كوممەرتسيانى ەنگىزۋ، ينتەرنەت-دۇكەن اشۋ الگوريتمى، ونلاين-بيزنەستى دامىتۋ ءۇشىن تالاپتاردى اقپا­راتتىق سۇيەمەلدەۋ ءۇشىن مەديا جوسپار، 3 اقپاراتتىق بەينەروليك ازىرلەدى. «Qazaqstan»، «حابار»، «حابار 24» رەسپۋبليكالىق تەلەارنالارىنىڭ ەفيرىندە «ەلەكتروندى فورماتتا قىزمەت كورسەتۋ تۋرالى» اتتى بەينەروليك كورسەتۋ ۇيىمداستىرىل­دى. ول 2018 جىلعى قاڭتار­دان باستاپ وڭىرلىك تەلەارنا­لاردا كورسەتىلۋدە، سونداي-اق اكىمدىكتەردىڭ قۇرىلىمدىق بولىمشەلەرىنىڭ سايتتارىندا، الەۋمەتتىك جەلىلەردەگى جاو رەسمي پاراقشالارىندا ورنا­لاستىرىلعان. «اتامەكەن» ۇكپ اعىمداعى جىلعى 1 توقساننىڭ اياعىندا بەينەروليك شىعارۋدى جوسپارلاۋدا. ەلەكتروندى ساۋدانى ىنتا­لاندىرۋدىڭ ماڭىزدى باعىتى تولەم جۇيەلەرىن دامىتۋ بولىپ تابىلادى. ۇلتتىق بانك قولما-قول اقشا­سىز اينالىمداعى كوميسسيانى ازايتۋ ءۇشىن جانە جەڭىلدەتىلگەن جەدەل ءموبيلدى تولەم تەتىگىن ەنگىزۋ ءۇشىن جەدەل تولەم جۇيەسىن ازىرلەۋدە. جۇيەنى قاناتقاقتى رەجىمدە تەستىلەۋ 2018 جىلعى تامىزعا جوسپارلانىپ وتىر. ەلەكتروندى ساۋدا سالاسىن­داعى بۇل ءىس-شارالار شوب سۋبەكتىلەرىنىڭ اكىمشىلىك شى­عىن­­دارىن ازايتۋعا ءمۇم­كىندىك بەرەدى، تاۋارلاردى، جۇمىس­تار­دى جانە قىزمەتتەردى ينتەر­نەت ارقى­لى ساتۋعا دەگەن حالىق­تىڭ سەنى­مىن ارتتىرادى، بيزنەس­تىڭ قۇزىرەتىن كۇشەيتەدى، ونى ەلەك­تروندى ساۋدا سالاسىنا تار­تىپ، قولما-قول اقشاسىز تولەم­دەر­دەگى كوميسسيالاردى تومەندەتەدى.

وسىلايشا، 2022 جىلعا قاراي 22 مىڭعا دەيىن ينتەرنەت دۇكەن قۇرۋ، 83 ملن-عا دەيىن ونلاين تاپسىرىستار سانىن ارتتىرۋ، ەلەكتروندى ساۋدا جانە ونىمەن بايلانىستى سالالاردا قوسىمشا 200 مىڭ جۇمىس ورنىن قۇرۋ جوس­پارلانۋدا.

باۋىرجان بەكەشەۆ،
ۇلتتىق ەكونوميكا ۆيتسە-ءمينيسترى

Abai.kz