كۇنتىزبەلىك جاڭا جىلىمىزدىڭ العاشقى كۇنى قاراعاندى قالاسىندا بولعان قايعىلى جاعداي قازاق قوعامىن تىكسىنتىپ تە، سىلكىنتىپ تە تاستادى. الايدا، بۇل وقيعا دا حالىقتىڭ دۇرلىگۋىمەن، اشۋ-ىزالارىن الەۋمەتتىك جەلىگە سالۋلارىمەن، بيلىكتىڭ بار كۇشتەرىن سالىپ، «بۇل – ۇلتارالىق ماسەلە» ەمەس دەپ، اقتالۋىمەن، ت.ت اياقتالاتىن سياقتى. دەگەنمەن، وسى وقيعاعا بايلانىستى مەنىڭ دە التى پىكىرىم بار. شىدامدارىڭىز جەتسە، تانىسىپ كورىڭىزدەر:

1. بارلىق وركەنيەتتى ەلدەردە وسىنداي قوعامدىق دەڭگەيدە كوتەرىلگەن ماسەلەلەرگە، وقيعالارعا، قىلمىستارعا ءبىر كۇننىڭ ىشىندە پوليتسيا تاراپىنان تۇسىنىكتەمە بەرىلەدى. تاعى قايتالاپ ايتامىن، مينيسترلىكتەردىڭ نەمەسە پروكۋرور جاعىنان ەمەس، سول قىلمىسقا قاتىستى ءىس-ارەكەتتى قولارىنا العان قاراپايىم پوليتسيا قىزمەتىنىڭ باسشىلارى حالىقتىڭ، بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارىنىڭ الدىنا شىعىپ، بريفينگ وتكىزەدى، سۇراقتارعا جاۋاپ بەرەدى. بىزدە بۇنداي ءىس-ارەكەت ەشقاشان بولعان ەمەس. زاڭدا دا قاراستىرلماعان سياقتى. ءبىزدى بيلىك وسىنداي مالىمەت الۋ ءۇشىن كوشەگە شىعۋعا ۇيرەتتى. سوندا عانا ولار مينيسترلىكتىڭ دەڭگەيىندە مالىمەت تاراتادى (جۋرناليستەردىڭ سۇراقتارىنا تىكەلەي ەفير الدىندا جاۋاپ بەرۋ –تۇسىمىزگە دە كىرمەيدى). امال جوق اپتاپ ىستىقتا نە ايازدى قىستا كوشەگە حالىقتى قاپتاتاتىپ، الاڭعا شىعۋعا تۋرا كەلەدى. (ەڭ قىزىعى، شىقساق – «نەگە شىعاسىڭدار» دەپ قاباقتارىن تۇيەدى، جاۋاپقا تارتۋعا تىرىسادى) سونىڭ وزىندە، سۋىقتان شىداماعان حالىق ۇيلەرىنە تاراپ كەتۋ قاۋپى بولعاننان كەيىن دەپ ويلايمىن، ءبىر جەتىدەن كەيىن عانا ىشكى ىستەر ءمينيسترىنىڭ ورىنباسارى مالىمدەمە تاراتتى.

2. جەتى كۇندە بۇل وقيعانىڭ سەبەبى جونىندە سان ءتۇرلى وتىرىك-شىنى بار اقپاراتتار تاراپ كەتتى. سونى توقتاتۋ ماقساتىندا قۇقىق قورعاۋ ورگاندارى «جالعان اقپارات تاراتۋشىلارعا جازا قولدانىلاتىنى» جونىندە ەسكەرتۋ دە بەردى. ءوز باسىم، حالىققا مالىمدەمە جاساعان ىشكى ىستەر ءمينيسترىنىڭ ءبىرىنشى ورىنباسارى جانات سۇلەيمەنوۆ مىرزا جازاعا تارتىلادى ما دەپ قاۋىپتەنەمىن; ونىڭ «توبەلەس ۇلتارالىق جانجالدان ەمەس، تۇرمىستىق نەگىزدە تۋىنداعان» دەگەن اقپاراتىن راستايتىن، سول توبەلەسكە قاتىسقان، تاياق جەگەن، سول قاندى وقيعانىڭ كۋاگەرى بولعان ازاماتتاردىڭ ءبىر دە ءبىرى جۋرناليستەر مەن قوعامدىق بەلسەندىلەردىڭ الدىندا، نەمەسە تەلەديداردا ءسوز سويلەگەن جوق...ايتا كەتۋ كەرەك، تەرگەۋ دە ءالى بىتكەن جوق. ادام ءولتىردى دەگەن قىلمىسكەر دە ءالى ۇستالعان جوق. سول ازاماتتاردىڭ اشىق اڭگىمەسىن ەستىمەيىنشە، «تۇرمىستىق نەگىزدە تۋىنداعان» دەگەن اقپارات مەن ءۇشىن دە، قوعام ءۇشىن دە جالعان اقپارات بولىپ تابىلادى.

3. جانات مىرزانىڭ ايتۋىنشا، توبەلەس ء(مينيستردىڭ ورىنباسارىنىڭ توبەلەسكە قاتىسى جوق، جانە سول جەردە بولماعان شىعار دەپ ويلايمىن) رەستوران قىزمەتكەرلەرى تاراپىنان رەستوراندى جاباتىن ۋاقىت جەتتى دەپ، ال ەكىنشى، قانعا بويالعان جاق تاراپىنان، بۇعان قارسىلىق بىلدىرۋدەن تۋسا كەرەك. مەنىڭشە، وسى اقپاراتتان-اق كىنالى قاي جاعى ەكەنى انىق كورىنىپ تۇر... ول – رەستوراننىڭ جابىلۋىنا قارسى جاق. الايدا، ەگەر قوناقتار ەسكەرتۋگە قاراماي تاعى دا وتىرا بەرەتىن بولسا، رەستوران قىزمەتكەرلەرى، ءسوز جوق، پوليتسيا شاقىرادى. بۇعان ەشكىمنىڭ تالاسى جوق بولار. الدە، پىشاق پەن ارماتۋرا الىپ، «تاعى ءسال وتىرا تۇرايىق» دەگەندەردى ولتىرۋگە كىرىسەدى مە؟ بۇل – اقىلعا سيمايتىن، ەشكىمدى سەندىرە المايتىن بولجام. دەمەك، زاڭدى رەستوراننىڭ قىزمەتكەرلەرى بۇزىپ وتىر.

4. تاعى ءبىر ويلاندىراتىن ماسەلە – «تۇرمىستىق نەگىزدە» بولعان توبەلەستەن كەيىن ەل اسىپ، شەتەلەگە قاشقان ازاماتتى كوردىڭدەر مە؟ ونىڭ قاشىپ ءجۇرىپ، بەينەجازۋ جىبەرگەنىن كوردىڭدەر مە؟ مويىنداۋىمىز كەرەك، ءبارىمىز دە ومىرىمىزدە تالاي كيكىلجىڭدەرگە، داۋ-دامايعا ارالاستىق، توبەلەستىڭ دە تالايىن كوردىك. الايدا، سودان كەيىن شەتەلگە ءوتىپ كەتكەن ءبىر ادام بار ما ەكەن... ال ادام ولتىرگەگەننەن سوڭ سىرت اسىپ قاشۋ ەكىنىڭ بىرىندە كەزدەسەدى.

5. كۇنى بۇگىنگە دەيىن «جەلتوقسان كوتەرىلىسى» كەزىندە سول ۋاقىتتاعى باق-تار الماتىداعى جاعدايدى ءبىر اۋىز سوزبەن عانا بەردى، كەڭەس وكىمەتىنىڭ ادامدارى ناقتى اقپارات الا المادى» دەپ رەنجيمىز. قازىر سول جاعداي وزگەردى مە؟  «شاڭىراقتاعى شايقاستى»، «جاڭاوزەن قىرعىنىن»، «جەر داۋىن» قازاق ەلىنىڭ باق-تارى جۋرناليستىك تەكسەرۋ جاساي وتىرىپ جان-جاقتى جازدى ما، تەلەكانالدار پوليتسيا مەن قۇقىققورعاۋ ورگاندارىنىڭ وكىلدەرىن، سول وقيعاعا تىكەلەي قاتىسى بار ادامداردى تىكەلەي ەفيرگە شىعارىپ، بۇگە-شىگەسىنە دەيىن تالدادى ما؟ باياعىدا، ءتۇن ىشىندە داۋىس ارەڭ شىعاتىن جامان راديومەن «امەريكا داۋسى»، «بي-بي-سي»، ت.ت. تىڭداپ، ءوزىمىزدىڭ ەلىمىزدە بولىپ جاتقان وقيعالاردان حاباردار بولاتىنبىز. قازىر دە «ايتۋعا بولمايتىن» (بۇل ءسوزدىڭ ناقتى ماعىناسى – «حالىق اقىماق، ولارعا قانداي جاڭالىقتى، قاي تۇردە بەرۋدى بىزدەر بىلەمىز» دەگەن ۇعىمدى بەرەدى) وقيعالاردى الەۋمەتتىك جەلىدەن عانا بىلەتىن كۇيگە تۇستىك. دەموكراتيالىق ەلمىز دەگەن كونستيتۋتسيامىز، ادامداردىڭ اقپاراتتى الۋ ەركىندىگى دەگەن ۇعىمدار ءادىرام قالدى! مەنىڭ ەستۋىمشە، ار-ۇياتى، ازاماتتىعى بار تالاي جۋرناليستەر قاراعاندىداعى «تۇرمىستىق توبەلەستى» كورسەتۋگە، جازۋعا كۇش سالىپتى، بىراق باسشىلارى جىبەرمەگەنگە ۇقسايدى. مەنىڭشە، قازاق ەلىندەگى ۇلتارالىق قاقتىعىستى اڭساپ، تىلەپ وتىرعاندار دا – سول گازەت-جۋرنالداردىڭ، تەلەكانالداردىڭ باسشىلارى. ولار شىندىق ايتىلماعان، شىندىق ىزدەلىنبەگەن جەردە قاڭقۋ سوزدەردىڭ، الىپقاشتى اڭگىمەلەردىڭ، ارانداتۋدىڭ جۇرەتىنىن جاقسى بىلەتىن جاندار.

6. بۇل قاندى وقيعانىڭ ايقاي-شۋىنىڭ استىندا تاعى ءبىر، مادەنيەتتى تىلمەن ايتقاندا، ىڭعايسىز ارەكەت قالىپ قويعان سياقتى. بۇل – قاراعاندى ارميان ەتنومادەني بىرلەستىگى تاراپىنان ايتىلعان كەشىرىم...الەۋمەتتىك جەلىگە سالىنعان بۇل كەشىرىمنىڭ استىنداعى مىنا سوزدەردى بەرسەك تە، ولاردىڭ قانداي اقىماقتىق جاساعانىن انىق كورەمىز: («ءبىر اۋىز قازاقشا بىلمەيدى، نەعىلعان دياسپورا»، «مىناۋ ودان بەتەر باسىنعانى»، «نە وتتاپ تۇر شەت تىلدە؟»، «قازاقشا بىلمەيتىندەردىڭ بارىنەن ازاماتتىقتى الىپ كەتۋ كەرەك»، «قازاقشا نەگە سۇرامايدى؟ قازاقشا بىلەتىن ارميان جوق پا؟»، ت.ت.). شىندىعىدا دا مەن بۇل «كەشىرىمدى» «سەندەردىڭ انا تىلدەرىڭدى دە، مەملەكەتتىك تىلدەرىڭدى دە ۇرىپ قويعانمىز بار!» دەپ قابىلدادىم دا، ولاردىڭ نە ايتىپ تۇرعاندارىنا قۇلاق سالمادىم. وكىنىشكە وراي، بۇل، جيىرما جىلدان استام تاتۋلىقتىڭ «كەپىلى» بولىپ وتىرعان، بىراق جۇمىستارىنىڭ ءبارىن كورشى ەلدىڭ تىلىمەن وتكىزەتىن قازاقستان حالقى اسسامبلەياسىنىڭ دا ۇستانىمى...قاراعاندىدان ارميان ەتنومادەنيەتى بىرلەستىگىنە اقىل ايتاتىن ءبىر ادامنىڭ تابىلماعانىنا قايران قالامىن.

دوس كوشىم  

Abai.kz