كەيىنگى كەزدەرى كوپتەگەن اقپارات قۇرالدارى جەلتوقسانشىلار مەن جەلتوقسان ۇيىمدارى تۋرالى «سەنساتسيالىق» ماقالالاردى جاريالاۋعا اۋەس بولىپ الدى. اقپاراتتىڭ بۇل «بەلسەندىلىگى» قوعامدىق پىكىردە «اقپارات بارلىق باسقا تاقىرىپتار تاۋسىلسا تەك جەلتوقسانشىلار تۋرالى جازادى» دەگەندەي كۇماندى ويعا جەتەلەيدى. شىنىندا دا، جەلتوقسانشىلار اراسىنداعى داۋ-دامايدىڭ تاۋسىلماي كەلە جاتقانىنا تالاي جىلدىڭ ءجۇزى بولدى. ونىڭ باسى سوناۋ 2010-2011 جىلداردان باستالادى. سول كەزدە رەسپۋبليكالىق دەڭگەيدەگى جەكە-دارا ۇيىم – «جەلتوقسان اقيقاتى» قوعامدىق بىرلەستىگىنىڭ باسشىسى بەيسەنعازى نۇكەنگە «شابۋىل» باستالعان ەدى.

سودان كەيىن باقانداي ءتورت-بەس جىلعا سوزىلعان سوتتاسۋ پروتسەستەرى باستالعان-دى: بىرەسە انا جاعى، بىرەسە مىنا جاعى «جەڭىسكە جەتىپ»، ونىسىن ولار ۋ-شۋ تويلاپ، قاندارى قىزا-قىزا از-ماز «جەڭىستەرىنە» اپتالاپ ماساتتانىپ – وڭى مەن سولىنا قاراۋعا، اينالاسىنا بايىپپەن قاراۋعا مۇرشالارى بولماي: «ويپىرماي-ا، وسى ءبىز تاۋەلسىزدىك باستاۋى سانالاتىن، حالىق مارتەبەلەپ وتىرعان، حالقىمىزدىڭ ارى مەن نامىسىنىڭ سيمۆولى بولعان ۇلى جەلتوقسان كوتەرىلىسىنىڭ اتىنا، ودان قالدى، الاڭدا ەكى كۇن اتويلاعان 20-30 مىڭ جاپ-جاس ۇل-قىزدارىمىزدىڭ اتىنا، كوتەرىلىستە قۇربان بولعانداردىڭ ارۋاعى الدىندا،  بۇگىندە وزدەرىن تاۋەلسىزدىك باستاۋىندا تۇردىق دەپ ماقتانىش سەزىمىنە بولەنۋشى مىڭداعان ازاماتتاردىڭ اتىنا كىر كەلتىرىپ وتىرعان جوقپىز با؟» دەپ ءبىر سۇراق قويۋعا مۇرشالارى بولمادى...

ءسىرا، ولاي ويلاۋعا ولاردىڭ ورەسى دە جەتە بەرمەيتىن سياقتى، شاماسى... نەگە دەسەڭىزدەر، سول ۋاقىتتا دا، قازىرگى شاتاقتىڭ دا بەل ورتاسىندا باسى-جوعى ءۇش-ءتورت ادام تۇرعانىن كورىپ وتىرمىز. ءارى-بەرى بۇلتاقتاماي اشىعىن ايتساق: ءبىرىنشىسى – «جەلتوقسان ۇيىمىن» اۋەلدەن وپپوزيتسيا قۇرىلى رەتىندە قولدانۋدى كوزدەگەن، الايدا ءوزى جەلتوقسان كوتەرىلىسىنە قاتىسپاعان، ەگەر جەلتوقسانشىلار وسى جولمەن جۇرمەسە مەن ونى جابامىن، الدە، ونى ءۇش-تورتكە ءبولىپ تىنامىن دەيتىن جۋرناليست گۇلميرا تويبولدينا بولسا، ەكىنشىسى – «مەن جەلتوقسان ۇيىمىن قۇرعامىن، سوندىقتان ول ۇيىم مەنىڭ قالاۋىمشا جۇمىس ىستەۋى ءتيىس» دەۋدەن  تايمايتىن جاقسىلىق جەكسەنباەۆ. بىراق ءبىز جانە بارلىق جەلتوقسانشىلار ونىڭ قانداي ادام ەكەنىن جاقسى بىلەدى. ونىڭ  اينالدىرعانى كۇندىز-ءتۇنى ايتاتىن وسەك-اياڭ مەن وتىرىك. ادەتتە، مۇنداي ادامنىڭ باستى «قاسيەتى»  مانساپقورلىق ەكەنى ايان. سوندىقتان ول «مەنى اناۋ ورىنعا وتىرعىزبادى، بۇيتپەدى-سۇيتپەدى» دەپ شاعىمدانۋدان وزگە، وسىعان دەيىن قوعامعا ءبىر پايدالى ءىس جاساعان ەمەس. وعان بۇكىل جەلتوقسانشىلار كۋا. ءۇشىنشىسى – ءوزىنىڭ زاڭسىز باسىپ العان جەرىن زاڭداستىرا الماي، سول ءۇشىن «ستاتۋس اپەرەم، جەر اپەرەم» دەگەن سىلتاۋلارمەن قيىنشىلىققا تاپ بولعان جەلتوقسانشىلاردى اكىمشىلىك الدىنا جيىپ الاتىن ايگىلى «شۋ كوتەرگىش»، ۇستالا قالسا «مەن ەشكىمدى ششاقىرعان جوقپىن» دەپ تايىپ كەتۋشى «تايعاناق»، ال اكىمشىلىككە كىرە قالسا «جەرىمنىڭ ماسەلەسىن شەشسەڭدەر مەنىڭ قارامدى كورمەيسىڭدەر» دەپ، جۇرتتى قالقان ەتىپ العا سالۋشى بەيسەنباي سايفولدا تۇر (بۇرىن قۇسپەكوۆ ەدى، كەيىن سايفولدا ەتىپ وزگەرىپتى، ءسىرا، سولاي ەتسەم جەرىمدى زاڭداستىرۋ جەڭىل بولار ما دەدى مە ەكەن...).

بۇل جەردە ولاردى جەلپىندىرىپ وتىرعان «قۇرىلتايشىلار» ماسەلەسىنە توقتالماسا بولمايدى. كەزىندە بۇل ۇيىمدى قۇرار كەزدە، ونى باستاعان بەيسەنعازى نۇكەنگە زاڭدىق تۇرعىدا تىركەلۋ ءۇشىن 11-12 ادامنان قۇرىلتايشىلاردىڭ ءتىزىمىن جاساۋ قاجەت بولعان. ولار وسى ۇيىمنىڭ باستاۋىندا تۇرعان ناعىز قۇرىلتايشىلار ەدى. بىراق، كەيىن سوتتاسۋ كەزىندە  تويبولدينا باستاعان توپ سول قۇرىلتايشىلاردىڭ ءتىزىمىن زاڭسىز وزگەرتە سالعان. ياعني، قازىرگى «قۇرىلتايشىلارمىز» دەپ جۇرگەندەر «جەلتوقسان اقيقاتى» ۇيىمىنىڭ باستاۋىندا تۇرعان جوق. ونى كەز كەلگەن ادام، قاجەت بولسا، دالەلدەي الادى. ءسويتىپ، «سوتتاسۋ» كەزىندە اسىعىس جانە كەزدەيسوق تىزىمگە ەنە كەتكەن «جاڭا قۇرىلتايشىلاردىڭ» جەلتوقسان كوتەرىلىسىنە قاتىسى بار ما، جوق پا – ونى ەشكىم تەكسەرە قويماپتى. ماسەلەن، تىركەلۋ كەزىندە «قۇرىلتايشىلار كەلىسىم-شارتى» دەگەن قۇجات مىندەتتى قۇجات بولىپ تابىلادى. ال ولاردا ول جوق. ەندەشە، قازىرگى «قۇرىلتايشىلار» ولاي تارتساڭ دا، بۇلاي تارتساڭ دا – قر زاڭدارى تۇرعىسىنان «جەلتوقسان اقيقاتى» قۇرىلتايشىلارى بولا المايدى دەۋگە بولادى. مىنە، سول سەبەپتى دە، جۋىردا وتەيىن دەپ وتىرعان كەزەكتى كونفەرەنتسيادا ەڭ الدىمەن «توراعادان» بۇرىن، وسى – «قۇرىلتايشىلار» ماسەلەسى قويىلاتىن بولادى. وسىنى سەزگەن «قۇرىلتايشى» ءتورت-بەس «جەلتوقسانشى» ايعاي-شۋدى الدىمەن باستاپ جىبەرگەندەرى كىمگە بولسا دا تۇسىنىكتى بولار دەپ ويلايمىز.

ەندى، «جاس الاش» گازەتى جاريالاعان ماقالاعا ناقتى-ناقتى جاۋاپ بەرەيىك:

1. گ.تويبولدينانىڭ «بەكىتۋ كونفەرەنتسياسى» دەگەن ايىپتاۋى بويىنشا جاۋاپ: ەگەر كونفەرەنتسيادا تەك قانا ءبىر سۇراق «قۇرىمباەۆتى بەكىتۋ» قاراستىرىلسا، وندا ونى مۇمكىن «بەكىتۋ» دەۋگە بولاتىن شىعار. بىراق كونفەرەنتسيادا باستى ماسەلەدە «ەسەپ بەرۋ» تۇردى. ەكىنشىسى - «توراعا سايلاۋ»، ءۇشىنشىسى – باسقارما مۇشەلەرىن سايلاۋ، ءتورتىنشى – تەكسەرۋ كوميسسياسىن سايلاۋ، قوعامنىڭ «اقىلداستار القاسى» ءتىزىمىن بەكىتۋ جانە ت.ب. كوپتەگەن سۇراقتار قاراستىرىلدى. سوندا مۇنىڭ قاي جەرى «بەكىتۋ» بولماق؟ تەك حاتشىنىڭ حاتتاما بەتىنە «بەكىتۋ» دەپ جازىلىپ جىبەرگەنىنە بولا كونفەرەنتسيانى «بەكىتۋ كونفەرەنتسياسى» دەپ اتاۋعا ەش نەگىز جوق. كونفەرەنتسيانىڭ ەكى ءتۇرى عانا بولادى، ول: «كەزەكتى كونفەرەنتسيا»، نە «كەزەكتەن تىس كونفەرەنتسيا». ال ول كونفەرەنتسيا شىن مانىسىندە «كەزەكتەن تىس كونفەرەنتسيا» ەدى.

2. ال ج.جەكسەنباەۆ مىرزانىڭ «جىرى» تاۋسىلمايدى. ول جوعارىدا اتالعان تىزىمدە «قۇرىلتايشىلار» دەپ كورسەتىلگەندىكتەن ونى تەكسەرۋ كوميسسياسىنا وتكىزۋ قر زاڭدارىنا قايشى. سوندىقتان ونى تەكسەرۋ كوميسسياسىنا سايلامادى. جەكسەنباەۆتىڭ ايگىلى وتىرىكشىلىگىن بارلىق جەلتوقسانشىلار جاقسى بىلەدى. ول قازىرگى ايتىپ وتىرعان سوزىنەن كىمدى بولسا دا كوزىن باقىرايتىپ قويىپ، تابان استىندا تايقىپ كەتۋدىڭ دە شەبەرى. سول كونفەرەنتسيادا جەكسەنبەۆتىڭ تورتجىلدىق توراعالىعىنا ەسەپ بەرۋگە شاماسى كەلمەگەنىن، اينالدىرعان ءبىر جىلعا عانا 10 مىڭ توڭىرەگىندە «ەسەپ» بەرگەنىن قايدا قويامىز؟ مۇنىڭ ءبارى بىزدە حاتتاۋلى تۇر عوي؟ جاس الاش گازەتى ءتىلشىسى كەلىپ سۇراسا كورسەتەر ەدىك.  جەكسەنباەۆتىڭ ودان وزگە تالاي «ونەرىن» جىر عىپ ايتىپ بەرەر ەدىك مىسالى، «قوعامعا ءبىر تيىن جارنا تولەمەڭدەر» دەپ ۇندەۋ تاستاۋشى ول قايدان العانى بەلگىسىز 10 (ون مىڭ) تەڭگەنى قوعامعا «بەرگەنى» قىزىق بولدى − جەكسەنبەۆ قوعامعا ون تيىن بەرگەن ەمەس! كەرىسىنشە، ول بارلىق وڭىرلەرگە تەلەفون شالىپ «جارنا تولەدىڭدەر مە، دەمەۋشىلەردەن كومەكتەر بولدى ما؟» دەپ تىمىسكىلەنۋدە. جاقىندا تىركەلگەن ءبىر وبلىس فيليالى توراعاسى وعان «ساعان ەسەپ بەرەتىندەي سەن كىمسىڭ؟» دەپ جەكسەنباەۆتى ازەر توقتاتتىم دەيدى. جەكسەنباەۆ كەزىندە قوعام اتىنان جەردى زاڭسىز باسىپ الۋ «ناۋقانىنا» تالاي ادامدى ۇگىتتەپ جۇرگەن ادام ەدى. ال قازىر ءوزى «زاڭ قۋعىش» بولا قالىپتى... ال «جەر داۋىنا» ىلىككەندەردىڭ كوبى ءالى دە نە اقشاسىن، نە جەرىن الا الماي ءجۇر. تىپتەن، ءبىر جەلتوقسانشى (اتىن ايتپايمىز) ءۇش-ءتورت جىلدى ارقالاپ كەتە بارعان... ءبىز «جاس الاش» تىلشىسىنە وسىنى دا ايتىپ بەرەر ەدىك...

3. ەندى، ماقالا كەيىپكەرى تەمىربەكوۆا گۇلزاتحانعا توقتالايىق. ول قوعامدا جينالعان جارنانى جيناقتاۋشى بولىپ سايلانعان بولاتىن. بىلايشا ايتقاندا – «بانك». مىنە، ءبىز سەنگەن «بانك» ءبىر كۇنى ءوزىن «بانكروت» جاريالاپ، «ەندى مەن ەشكىمگە اقشا وتكىزبەيمىن» دەپ جار سالدى. ارينە، قوعامعا تيەسىلى جارنانى تىعىپ وتىرعان گۇلزاتحاننىڭ ارەكەتىن باعالاۋ ءۇشىن قوعام ەندى زاڭ ورگاندارىنا جۇگىنۋگە ءماجبىر. بۇل ءبىز ءۇشىن اۋىر. بىراق ادىلەتتىلىك دەگەن قاسيەتتى ۇعىم بار. ءبىز ودان ەشقاشان اۋىتقىمايمىز.

4. قوجاناديروۆ تالعات دەگەن ازاماتىمىز بار ەدى. قازىر ءبىز ولاي ايتا المايمىز. نەگە؟ مىسالى، ول باسقاراتىن اۋداننىڭ جەلتوقسانشىلارى ....... كۇنى جينالىس اشىپ، ونى ورنىنان الىپ تاستادى. قانداي سەبەپتەرمەن ەكەنى ولارعا جاقسى بەلگىلى. «جاس الاش» ءتىلشىسى وسىنى نەگە زەرتتەمەگەن؟ ءبىزدى دە وسى ماسەلە قاتتى ويلاندىرىپ وتىر. بۇكىل رەسپۋبليكاعا تارايتىن «جاس الاش» گازەتى نە سەبەپتەن وسەك-اياڭدى شىندىقتان جوعارى قويۋعا بەت الىپ ەدى؟

وسى ماقالانىڭ كەسىرىنەن بارلىق جەلتوقسانشىلار «قارا جامىلدى». ەگەر، وزدەرىنىڭ عانا مۇددەسىن ويلايتىن ءۇش-ءتورت ادامنىڭ جەكە امبيتسياسىن «جاس الاش» گازەتى قازاق حالقىنىڭ نامىسىنىڭ اپوگەيى سانالاتىن جەلتوقسان كوتەرىلىسىن وسىلاي «قۇرمەتتەيتىن» بولسا – ءبىز – بارلىق جەلتوقسانشىلار «ودان گورى سول الاڭدا نەگە ءولىپ كەتپەدىك» دەيتىنىمىز انىق.

بولدى، وسىمەن ءسوز ءتامام!

بولات قۇرىمباەۆ

Abai.kz