«ايشىلىق الىس جەرلەردەن جىلدام حابار» العىزعان ينتەرنەتكە تاۋەلدى ەمەس جان جوق شىعار بۇگىندە. ەڭبەكتەگەن بالادان ەڭكەيگەن قارياعا دەيىن ينتەرنەتتىڭ قۇلىنا اينالدىق.  ال سول ينتەرنەت بەتىندەگى اقپاراتتىڭ قانشالىقتى شىنايىلىعىن تەكسەرىپ جاتقان دا ەشكىم جوق-اۋ ءسىرا؟ جاستاردىڭ  «جايدارمان» باعدارلاماسىنداعى ءبىر ويىنشى  «ىبىراي اتامىز ايتقانداي «سەن دە ءبىر كىرپىش دۇنيەگە كەتىگىن تاپ تا بار قالان» دەپ ۇيالماستان سايراپ تۇرۋى دا، سول اقپارات قۇرالدارىنداعى جۇگەنسىزدىكتىڭ سالدارى ەمەسىنە كىم كەپىل. نە قازىلار تاراپىنان بۇل ورەسكەل قاتەگە تۇزەتۋ جاسالمادى. «قارعا قارق ەتتى، ىرىمشىك جەرگە سالپ ەتتى» بولدى دا قويدى.

اڭگىمەمىزدىڭ اۋانى قازاقستاننىڭ مەملەكەتتىك سىيلىعىنىڭ لاۋرەاتى، قازاق كسر ءانۇراننىڭ اۆتورى، پروفەسسور، ابايتانۋشى، تەكستولوگ، اقىن، اۋدارماشى، دراماتۋرگ، ۇلاعاتتى ۇستاز قايىم مۇحامەدحانۇلىنا ارنالعان ءبىر ولەڭ حاقىندا بولماق.

قازاقتىڭ كورنەكتى اقىنى نەسىپبەك ايتۇلى  «ىزدەمەسكە بولا ما؟» دەپ الاش ارىسىنىڭ بار بولمىس-ءبىتىمىن مانەرىنە جەتكىزە جىرعا قوسىپ ەدى. قولىمىزعا  قالام العىزعان دا نەسىپبەك اقىننىڭ قايىمعا ارنالعان ولەڭى جايىندا، ناقتىراق ايتساق، ولەڭنىڭ ءتۇسىن وڭدەپ، ءوڭىن اۋىستىرىپ يەمدەنگەن الدەبىر «اقىن» جايىندا.

الدىمەن نەسىپبەك ايتۇلىنىڭ ولەڭىنە نازار اۋدارايىق (قازاق ادەبيەتى،1988, 5 تامىز):

ىزدەمەسكە بولا ما؟

ساعىنامىز جىل وتكەن سايىن بىزدەر،

تولقىن جۋىپ، قانشاما شايىلدى ىزدەر…

بۇل كۇندەرى سەمەيگە كەلگەن ادام

ەڭ الدىمەن ەلەڭدەپ قايىمدى ىزدەر.

ىزدەمەسكە بولا ما بۇل اعانى-

«بار سەمەيدى جەكە العان» عۇلامانى.

قايىم دەسە، كەڭ دالا ءدۇبىر سالىپ،

قۇلاعىڭا كەلەدى بۇلاق ءانى.

بىردە شارت-شۇرت، ال بىردە جارقىن كۇلىپ،

شارتاراپقا قيالىن تالپىندىرىپ،

تاريح كەنىن قازادى تىنىم الماي،

اۋىر جۇكتى موينىنا ارتىپ ءجۇرىپ.

ۇڭىلگەننىڭ وتكەنگە كوزى جەتپەك،

نادان بولساڭ كىمدەرگە ءسوزىڭ وتپەك.

اكادەميا ءبىر ءوزى سەمەيدەگى-

ءوزى مۋزەي،

ءوزى ارحيۆ

وزىمەكتەپ.

قۇمار ەمەس تويلارعا، جيىندارعا،

سالادى اتىن ۇنەمى قيىندارعا.

وتىرىپ-اق سەمەيدە ويمەن شارلاپ،

كوز جىبەرەر ابايشا قيىرلارعا.

وڭاي دەيسىڭ ازاپتى عۇمىر كىمگە،

تۇڭعيىققا قۇلايسىڭ، ءسۇرىندىڭ بە؟

تۇرمەنىڭ دە ءبىراز جىل تۇرعىنى بوپ،

كورىپ قايتقان ايازىن ءسىبىردىڭ دە.

داۋىلىنان جالانىڭ ىقتاماعان،

بىلىمىمەن تالايدى جىققان اعام.

بار سەمەيدى تاپسىرىپ، يە بول دەپ،

اماناتتاپ كەتكەندەي مۇحتار وعان.

ەكى قىلماي ايتقانىن پايعامباردىڭ،

وتىر ءبارىن تىندىرىپ ويعا العاننىڭ.

قىلدان تايىپ كورگەن جوق تابانى ءبىر،

قارا جولدىڭ ۇستىندە تايعاندا اركىم.

ساياق جۇرەر قۇلانداي بولعان زاپى،

كەزدەرى كوپ سان سوعىپ، قالعان قاپى.

كوكىرەگىندە قاتتاۋلى جاتقانداي ءبىر،

كەلەشەككە جولدايتىن ارمان-حاتى.

الاش مۇددەسى ءۇشىن، ۇلت رۋحانياتى ءۇشىن باسىن بايگەگە تىككەن، ارىن ساتپاعان، نامىسىن تاپتاتپاعان، رۋحىن الاسارتپاعان، جىگەرىن جۇدەتپەگەن قايىم مۇحامەدحانۇلى تۋراسىندا ءسوز بولعاندا ءالى دە تالاي بۋىننىڭ ءان-جىرىنا اينالارى ءسوزسىز بۇل ولەڭ.

ال ەندىگى كەزەكتە ziatker.kz – قر ءبىلىم جانە عىلىم پورتالىنان الىنعان مىنا ولەڭگە دەن قويىڭىز:

قادىر مىرزا اليگە ارناۋ

ساعىنامىز جىل وتكەن سايىن بىزدەر،

تولقىن جۋىپ، قانشاما شايىلدى ىزدەر…

بۇل كۇندەرى سىرىمعا كەلگەن ادام

ەڭ الدىمەن ەلەڭدەپ قادىردى ىزدەر.

ىزدەمەسەك بولمايدى عوي عۇلامانى،

قۇلاعىمدا  جاڭعىرىپ  تۇرادى  ءانى.

قادىر دەسە، كەڭ دالا ءدۇبىر سالىپ،

بارشا جايىق جار سالىپ قۋانادى.

بىردە مۇڭدى، ال بىردە جارقىن كۇلىپ،

شارتاراپقا قيالىن تالپىندىرىپ،

دالام، ەلىم، جەرىم دەپ جىرىن جازدى،

اۋىر جۇكتى مويىنىنا ارتىپ ءجۇرىپ.

ءوزىندى الپاۋىت اقىن، دارىن دەپ جاتىر،

ولەڭىن وتاي سونبەگەن جالىن دەپ جاتىر.

جىرىندى جاتتاپ ولەڭىندى وقىپ بارشاعا،

جازعاندارىندى تىزىمدەپ مالىمدەپ جاتىر.

جۇيرىكتەر قازىر الدىمنان وتەدى كىلەڭ.

شىڭايى ولەڭ جۇرەككە جەتەدى بىلەم،

ولمەستەي ولەڭ، قادىرعان قادىر اقىندى،

بۇگىندە بارشا باتىسىم ماقتان ەتەدى بىلەم.

ۇڭىلگەننىڭ وتكەنگە كوزى جەتپەك،

نادان بولساڭ كىمدەرگە ءسوزىڭ وتپەك.

اكادەميا ءبىر ءوزى سىرىمداعى -

ءوزى مۋزەي،

ءوزى ارحيۆ،

ءوزى مەكتەپ.

سونىمەن قاتار، اتالعان سايتتا تومەندەگىدەي مالىمەت كورسەتىلگەن. «اۆتورى: جامپوزوۆ مەيربەك تايمانۇلى. جاريالانعان ۋاقىتى: 2019-01-03. تىركەۋ نومەرى:№ C-1546498190 (مىنا سىلتەمەنى باسىپ وقي الاسىز:  https://ziatker.kz/docx/qadyr_myrza_alige_arnay_23399.html).

قادىر مىرزاليەۆ – پوەزيا الىبى. ول – ناعىز كلاسسيك. قازاقتىڭ وسىناۋ ەكى تۇلعاسى قايىم مەن قادىرعا قانداي ولەڭ ارناساق تا، قانداي ماقتاۋ ايتساق تا جاراسىمدى. ويتكەنى ماقتاۋعا دا، ماقتانۋعا دا لايىق قوس تۇلعا. ءبىرى – قازاق كسر ءانۇرانىنىڭ اۆتورى، ءبىرى – ەگەمەن ەلىمىزدىڭ تۇڭعىش ءانۇران اۆتورلارىنىڭ ءبىرى.

«اقىن» م.جامپوزوۆ مىرزا قازاقتىڭ قادىر مىرزا الىسىنە تەڭەۋ تابا الماعاندىقتان وزگە بىرەۋگە ارنالعان ولەڭنىڭ ءوڭىن اينالدىردى ما ەكەن. الدە بۇل ارناۋدى قايىمعا لايىقسىز كوردى ما ەكەن؟!

تىپتەن م.جامپوزوۆقا «تيەسىلى ولەڭنىڭ» 4-5 شۋماقتارى قايىم مۇحامەدحانۇلىنىڭ 80 جىلدىق مەرەيتويىندا شاكىرتى قۇسمىليا نۇرقاسىمنىڭ «سەنى مەن ۇلى اقىن دەپ بىلەمىن» دەگەن ارناۋىنان الىنىپ، تۇستەلىپ، وڭدەلىپتى. ءسوزىمىز دالەلدى بولۋ ءۇشىن «سەمەي تاڭى» گازەتىنىڭ 1996 جىلعى  16 قاڭتارداعى سانىنان الىنعان ءۇزىندىنى كەلتىرەيىك:

ماقتايتىن اۋىز ءوزىڭدى جەتەدى بىلەم،

جۇيرىكتەر قازىر الدىڭنان وتەدى كىلەڭ.

ماراپات سوزدەر جاسىڭنان جاقپاعان ساعان،

كوگىڭە بۇگىن كوتەرىپ كەتەدى بىلەم.

عالىم دەپ جاتىر ءوزىڭدى، دارىن دەپ جاتىر،

ىشتەگى دەرتى سونبەگەن جالىن دەپ جاتىر.

تىرلىكتە تارتقان سورىڭدى قالىڭ دەپ جاتىر.

جازعاندارىڭدى تىزىمدەپ ءمالىم دەپ جاتىر.

سەكسەنگە شىقتى سەكىرىپ شالىڭ دەپ جاتىر.

مىنە، كوزى قاراقتى وقىرمان، وقىڭىز، سالىستىرىڭىز. ءار اقىننىڭ ءوز ءستيلى، ءسوز ساپتاۋ ەرەكشەلىكتەرى بار. ن.ايتۇلى مەن ق.نۇرقاسىمنىڭ قايىم اعاعا ارناۋلارىنداعى ءوز قولتاڭبالارى ايقىن. «جيەن بالانىڭ» ەكى ولەڭنەن ءۇزىپ-جۇلىپ الىپ قويعان تۇستارىنىڭ قيىسپاي تۇرعانى دا كوڭىلگە كىربىڭ كەلتىرەدى.

مەيىربەك جامپوزوۆ «جاس اقىندار» ۇيىرمەسىنە جەتەكشىلىك جاسايدى ەكەن. «ۇيىرمە جەتەكشىسى مەيىربەك جامپوزوۆ جاس اقىندارمەن ولەڭ قۇرىلىمىن، ۇيقاسىن كەلتىرىپ، تىڭ جاڭالىقتار ىزدەۋمەن اينالىسادى» دەپتى «سىرىم ەلى» گازەتىنىڭ جاس ءتىلشىسى ز.احمەت.

مەيىربەك مىرزا! جاس ورەندەردى اقىندىقتىڭ قىر-سىرىنا بويلاتۋىڭىز ارينە ورىندى، تەك وزگەنىڭ ولەڭىن يەمدەنۋ بارىپ تۇرعان ماسقارالىق ەكەندىگىن سانالارىنا ءسىڭىرتىپ جاتقانىڭىزعا  بەك سەنىمدەمىن!

نەلىكتەن قايىم – قادىرعا، سەمەي – باتىسقا اينالعانىن ءتۇسىندىرىپ بەرەر  جاۋابىڭىزعا  قۇلاعىمىز ءتۇرۋلى.

ءتۇيىن.

ءسوز قورىتىندىسىنىڭ ورنىنا، «ابايدىڭ ءىنىسى، الاشتىڭ ءىرىسى» اتانعان قايىم مۇحامەدحانۇلى جايىندا مالىمەت كەلتىردىم، ونى ايىپقا بۇيىرماسسىز، جامپوزوۆ مىرزا. بۇل مالىمەتتەر شىنايى اقپارات. ەش كۇمانىڭىز بولماسىن.

قايىم مۇحامەدحانۇلى كىم؟ «ابايعا ءومىرىمنىڭ اقىرىنا دەيىن قىزمەت ەتەمىن» دەگەن قايىمعا تيەسىلى قاعيدالى ءسوز بار. عالىم سول سەرتىنىڭ ۇدەسىنەن شىعىپ، ادام توزبەس قياناتقا، قورلىققا شىداپ باقتى. م.اۋەزوۆتىڭ جەتەكشىلىگىمەن ابايدىڭ اقىندىق مەكتەبى ماسەلەسىن زەرتتەۋ ناتيجەسىندە ق.مۇحامەدحانۇلى 1951 جىلدىڭ 7-ساۋىرىندە «ابايدىڭ ادەبيەت مەكتەبى» تاقىرىبىندا كانديداتتىق ديسسەرتاتسياسىن قورعادى. ال 1951 جىلى ءبىرىنشى جەلتوقساندا انتيسوۆەتتىك، ۇلتشىلدىق يدەيالارى ءۇشىن تۇتقىنداپ، 25 جىلعا سوتتالىپ كەتە باردى. ونىڭ بەس جىلعا جۋىعىن تەمىرلى تورلى تۇرمەدە وتكىزگەن جان. قاجىماي، تالماي قايرات تاۋىپ ابايدىڭ ادەبي مەكتەبىن حالىقتىڭ رۋحاني يگىلىگىنە اينالدىردى. ابايدىڭ اقىن شاكىرتتەرى شىعارماشىلىعىن جۇيەلەۋدە جارتى عاسىرعا جۋىق ۋاقىتى كەتسە دە، اقىن شاكىرتتەرى مۇرالارىن جيناستىرۋدا ىجداھاتتىلىق كورسەتە ءبىلدى. اقىن مۇراگەرلەرىنىڭ حالىق اۋزىندا جاتتالىپ قالعان مۇرالارىن قولجازبا دەرەكتەرمەن سالىستىرا وتىرىپ، تۇبەگەيلى زەرتتەپ، اقيقاتىنا جەتتى. سونىڭ  ايعاعىنداي، قازاق ادەبيەتتانۋ عىلىمىنا  «ابايدىڭ اقىن شاكىرتتەرى»، «اباي مۇراگەرلەرى»، «اباي شىعارمالارىنىڭ تەكستولوگياسى» سىندى سۇبەلى ەڭبەكتەرى كەلدى. ابايتانۋ عىلىمىنان وزگە دە قازاق ادەبيەتى تاريحىنا قاتىستى سىن-زەرتتەۋلەرى قايىم مۇحامەدحانۇلىنىڭ زەرتتەۋشىلىك اياسىنىڭ، عالىمدىق قارىم-قۇلاشىنىڭ كەڭدىگىن دارالايدى.

اقمارال سماعۇلوۆا،

Abai.kz