شىڭعىس ايتماتوۆتىڭ «پلاحا» رومانى 1986 جىلى ماسكەۋدە شىعاتىن «نوۆىي مير» جۋرنالىندا جاريالانعان. روماننىڭ وسى ءۇزىندىسى سەرىك اسىلبەكۇلىنىڭ اۋدارماسىمەن «جالىن» جۋرنالىنىڭ 1986 جىلعى 1-ءشى سانىندا جارىق كورگەن. ال كەيىن «پلاحا» رومانىن اتاقتى جازۋشى، مارقۇم شەرحان مۇرتازا «جانپيدا» دەگەن اتپەن اۋدارعان.   

(«جاڭعىرىق» («پلاحا») رومانىنان ءۇزىندى)

تاۋدىڭ كۇنگەي بەتكەيلەرىن ءسابيدىڭ دەمى سەكىلدى جەپ-جەڭىل، وتكىنشى شۋاعىمەن ماۋجىراتقان اۋا رايى لەزدە قۇبىلا قالدى - مۇزداقتار جاقتان جەل تۇرىپ، وزىمەن بىرگە الداعى قارلى ءتۇننىڭ ىزعارىن بايقاتپاي جەتكىزگەن ىمىرت كولەڭكەسى ساي-سالاعا ۇرلانا كىرىپ كەلە جاتتى.

توڭىرەكتە قار قالىڭ ەدى. ىستىقكولدىڭ ۇزىننان-ۇزاق سوزىلعان قىرقالارىن وسىدان ەكى كۇن بۇرىن تابيعاتىڭ وزدىگىنەن بۇرق ەتە قالاتىن وقىس اپاتى - قار كوشكىنى باسىپ سالعان بولاتىن. ويلاساڭ، جانىڭ تۇرشىگەدى - قار بورانىنىڭ تاس تۇنەگى بەينە جارىق دۇنيەنى جۇتىپ قويعانداي تاۋدى دا، كوكتى دە مۇلدە كورسەتپەي جىبەردى. كەيىنىرەك ءبارى تىنا قالدى، اسپان شايداي اشىلدى. سودان بەرى قار بورانىنان سايابىر تاپقان شىڭدار تاۋ-تاۋ ۇردەسىنگە ورانىپ، ىزعارلى تىنىشتىق قۇشاعىندا وقشاۋ مەڭىرەيىپ-مەڭىرەيىپ تۇر.

تەك وسى ءبىر بەيۋاقتا ۇزىنشات سايىنىڭ بويىمەن ۇشار باستارى بۇيرا بۇلتتارعا مالىنعان الاموڭكەنىڭ قارلى اسۋىنا بەت تۇزەگەن كوپتوننالىق ۆەرتولەتتىڭ ساتتەن ساتكە زورايا تۇسكەن گۇرىلى عانا بىرتە-بىرتە ۇلعايا بەردى دە، اقىرى ول تەك دىبىس پەن جارىقتان باسقانىڭ اياعى جەتپەيتىن قىرقالار مەن شىڭداردىڭ، مۇزدىقتاردىڭ ۇستىنە قالقىپ شىعىپ، بارشا دۇنيەنى زور ۇنىمەن تىتىرەنتىپ، كوك كەڭىستىگىن تولىق يەلەنىپ الدى. جارتاستار مەن قۇزدارعا جاڭعىرىعىپ زورايا تۇسكەن گۇرىلدىڭ العا جىلجىعان سايىن كۇشەيە باستاعانى سونداي - ەندى سالدەن سوڭ اناداعىداي جەردىڭ سىلكىنگەنى ءتارىزدى ءبىر سۇمدىق بولاتىن سياقتانىپ كەتتى...

ءبىر ءسات سولاي بولدى دا - ۇشۋ باعىتىنىڭ بويىنداعى جەل قاققان جالاڭ قۇزدىڭ ءتىپ-تىك قۇلاماسىنداعى ازعانتاي ۇردەسىن دىبىس تولقىنىنان ءدىر ەتە ءتۇستى دە، كەنەت ۇيىعان قان سەكىلدى توقتاي قالدى. شىڭ باسىنداعى بىرنەشە سالماقتى تاس سۋسىلداق قۇلامانىڭ بويىمەن تومەندەگەن سايىن ىزىنە شاڭ مەن قيىرشىق مايدا تاستاردى ىلەستىرە قۇلديلاپ، قىزىل تالمەن جيدە-جيدەنىڭ اراسىنداعى ۇردەسىندەردى زەڭبىرەكتىڭ دوبىنشا بۇرق ەتكىزگەن كۇيى تاۋدىڭ ەتەگىندەگى قاسقىر اپانىنا دەيىن كەلىپ جەتتى.

قانشىق قاسقىر – اقبورى - جوعارىدان دومالانعان تاستار مەن ساۋىلداعان قاردان اۋلاعىراق ىرشىپ ءتۇستى دە، سەرىپپە سەكىلدى بۇكتەتىلە قالىپ، جالىن كۇدىرەيتكەن كۇيى كەككە سۋارىلعان وتتى كوزدەرى قاراڭعىدا جارقىراپ، كەز كەلگەن ساتتە ايقاسا كەتۋگە دايىن پىشىنمەن شەگىنشەكتەي بەردى. بىراق ول بۇل جولى بەكەر قاۋىپتەنىپ ەدى. ەڭ قورقىنىشتىسى - جازىق دالا عوي: ۆينتتەردىڭ گۇرىلى مەن اۆتوماتتان جاڭبىرشا سەبەلەگەن وقتىڭ ىسقىرىقتارى قۇلاعىڭدى تۇندىرىپ، ۆەرتولەت ادىمىڭدى جازدىرماي توبەڭە ەنتەلەپ ءتونىپ كەلگەن كەزدە، ودان قۇتىلۋ جوق، سول شاقتا ءوزىڭنىڭ ماڭگى ازاپقا جاراتىلعان ءبورىباسىڭدى سۇعارعا تەسىك تاپپايسىڭ.

تاۋدا جاعداي باسقاشا - مۇندا بارلىق ۋاقىتتا دا قاشىپ قۇتىلۋعا، قاۋىپ سەيىلگەنشە تىعىلا تۇرۋعا بولادى. بۇل جەردە ۆەرتولەت قاتەرلى ەمەس، تاۋدا ۆەرتولەتتىڭ وزىنە قاۋىپتى. الايدا قورقىنىشتىڭ، ونىڭ ۇستىنە بۇرىن باستان وتكەرگەن، ساناڭدى سانسىراتقان قورقىنىشتىڭ كوزى سوقىر. كوكتەگى ۆەرتولەت جاقىنداعان سايىن قانشىق باسىن ىشىنە تىعىپ، ءبىر ۋىس بولا قالدى دا، ۇلىپ قويا بەردى: قانشا ايتقانمەن جۇيكەسى شىدامادى - تۇلا بويىن السىزدىك پەن دۇلەي قورقىنىش بيلەگەن اقبورى بەينە ءبىر سول ارقىلى ءتىپتى باسقانى بىلاي قويعاندا جەر سىلكىنىسى كەزىندەگىدەي جوعارىداعى تاستاردى دومالاتقان تەمىر قۇبىجىقتى قۋىپ تاستاعىسى كەلىپ، ءوزىنىڭ ايقاسقا ءازىر ەكەنىنىڭ دالەلى رەتىندە بار جان دارمەنىمەن تىستەرىن كەكتەنە ساقىلداتتى.

قانشىعىنىڭ اياعى اۋىرلاعاننان بەرى ۋاقىتىنىڭ كوبىن اپاندا، قاۋىپسىز كەزدەرى قورىستىڭ ىشىندە وتكىزىپ جۇرگەن ارلان قاسقىر تاسشاينار اقبورىنىڭ الەك-شالەگى شىعا قىڭسىلاعان ۇنىنەن ويانىپ كەتتى. جاق سۇيەگىنىڭ كۇشتىلىگىنە بايلانىستى اينالاداعى قويشىلار تاسشاينار اتاندىرىپ جىبەرگەن ول سەرىگىن سابىرعا شاقىرعانداي باياۋ ىرىلداپ قويىپ، بەينە قانشىعىن دەنەسىمەن قورعاعىسى كەلگەندەي باۋىرىمەن جىلجىپ ونىڭ جانىنا كەلدى. ارلانعا ءبۇيىرىن تاقاپ، تىعىلا تۇسكەن قانشىق الدە ادىلەتسىز دۇنيەگە، الدە ءوزىنىڭ بەيباق تاعدىرىنا ما - كىمگە ەكەنى بەلگىسىز - شاعىنعانداي، ۆەرتولەت الدەقاشان الاموڭكەنىڭ مۇز قاتقان ۇلى شىڭدارى مەن بۇلتتاردى ارتقا تاستاپ، ءۇنىن وشىرسە دە تۇلا بويى قالشىلداپ، وزىنە-ءوزى كەلە الماي قويدى.

تاۋ مەن تاس عارىش الەمىندەگى جىم-جىرتتىق اپانى سەكىلدەنىپ، اياق استىنان تىم-تىرىس بولا قالعان وسى ءبىر ساتتە قانشىق كەنەت ءوز بويىنان، دالىرەك ايتقاندا، ءپىسىپ جەتىلگەن انالىق قۇرساعىنان تىرشىلىك قيمىلىن ايقىن سەزدى. وسىنداي كۇيدى اقبورى تۇڭعىش رەت جورتۋىلشىلىق ءومىرىنىڭ العاشقى ايلارىندا، ءبىر ور قوياندى باس سالىپ، جۇمارلاپ جاتقان ساتتە بايقاپ ەدى - سوندا دا كوزگە كورىنبەيتىن وسىنداي ءبىر تىرشىلىك يەسى وقىس قيمىلىمەن ولجاسىن الاڭسىز جاۋكەمدەگەن اۋەيى جاس قاسقىردى ەرىكسىز سەلت ەتكىزىپ، تاڭ قالدىرعان-دى. بۇل سەزىمنىڭ سونشالىقتى قىزىقتى، ءارى تۇسىنىكسىز بولعانى سونداي - ونىڭ ءالى كوزگە كورىنبەيتىن جان يەلەرىمەن شالا-جانسار تىشقاندى ەرمەك ەتكەن مىسىقشا ويناعىسى كەلىپ كەتكەن-ءدى. مىنە، ەندى ول كۇتپەگەن جەردەن تانىندەگى سول ءبىر تىرشىلىك يەلەرىنىڭ كادىمگىدەي ۇلكەيىپ قالعانىڭ اڭعاردى - امانشىلىق بولسا، ولار ەندى بىرەر اپتادان سوڭ جارىق دۇنيەگە شىعۋعا ءتيىس ەدى. الايدا قانشىق ءتانىنىڭ اجىراماس ءبىر بولشەگىن قۇرايتىن ۇرپاقتارى ازىرشە ونىڭ وزىنەن اجىراعىسىز ەدى، سوندىقتان دا ەنەسىنىڭ ەسىن شىعارعان سۇمدىقتى وسى ءبىر ساتتە ولار دا بەلگىلى ءبىر دارەجەدە - ساناسىز تۇردە بولسا دا - ءوز بويلارىنان وتكىزىپ جاتتى. بۇل ولاردىڭ وزدەرىن قاتالدىقپەن كۇتىپ جاتقان كەڭ دۇنيەمەن ەڭ العاشقى، سىرتتاي تانىسۋلارى ەدى. سوندىقتان دا ولار ەنەلەرىنىڭ قايعىسىنا ورتاقتاستىعىن ءبىلدىرىپ، ىشتە جاتىپ-اق بۇلقىنىپ باقتى. قورقىنىش بارىنە دە ورتاق ەدى - ۇرەي تولقىنى ولارعا ەنەلەرىنىڭ قانى ارقىلى بەرىلەتىن.

قۇرساعىنداعى ءوزىنىڭ ەركىنەن تىس بولىپ جاتقان بۇلىككە قۇلاق تىككەن اقبورى كادىمگىدەي ابىرجىپ قالدى. ول تانىنەن جاراتىلعان ۇرپاقتى بەيمالىم قاتەردەن قالايدا قورعاپ قالۋعا بەكىنگەن قانشىقتىڭ جۇرەگى ەرلىك وتىمەن تۇتانىپ، قاتتى دۇرسىلدەپ كەتتى. قازىر ول كىممەن بولسا دا ويلانباستان ايقاسا كەتۋگە ءازىر ەدى. ونىڭ قانىندا تابيعاتتىڭ ۇرپاق قامى دەپ اتالاتىن ۇلى تۇيسىگى وياندى. سونىمەن بىرگە، اقبورى ءوزىنىڭ بولاشاق سۇرشالارىن – ەگەر ولار قازىر قاسىندا بولسا – باۋىرىنا الىپ الاڭسىز ايمالاعىسى، ۇزاق-ۇزاق ەمىزگىسى كەلىپ كەتكەنىن سەزدى. بۇل – الداعى باقىتتى كۇنى بۇرىن تۇيسىنۋشىلىك سەزىمى ەدى. سوندىقتان دا ول توسەگىندەگى قوس قاتار، باۋىرساقتاي-باۋىرساقتاي ءىرى، قىزىل قوڭىر ەمشەكتەرىنىڭ تەزىرەك سۇتكە تولۋىن اسىعا كۇتكەن سەزىممەن باۋىرىن جەرگە توسەگەن كۇيى ولاي-بۇلاي نازدانا كەرىلىپ الدى دا، ابدەن كوڭىلى كونشىگەننەن كەيىن اپاننىڭ تۇكپىرىندەگى ءوزىنىڭ سۇيىكتى سۇر سەرىسى – تاسشاينارعا قاراي جاقىندادى. ول تەرىسى جىپ-جىلى، ەرەن ءىرى، ەڭسەلى، ءارى قايراتتى قاسقىر ەدى. قانشىق جىپ-جىلى دەنەسىن بۇعان ەركەلەي سۇيكەپ وتكەن سايىن قوساعىنىڭ بويىنداعى وزگەرىستى، ءتىپتى ونىڭ – قاتۋلى قاباقتى تاسشايناردىڭ ءوزى جاراتىلىستىڭ تىلمەن ايتىپ بەرۋگە كەلمەيتىن ءبىر قۇپيا كۇشى ارقىلى سەزگەندەي بولدى. كەنەت ول قۇلاقتارىن ەدىرەيتىپ، شويىنداي اپ-اۋىر ماڭعال باسىن كوتەرىپ الدى دا، الدان بەيمالىم ءبىر قۋانىش نىشانىن اڭعارعانداي قارا قوڭىر تۇك باسقان شۇڭىرەك جانارى جىلتىلداپ، ءوزىنىڭ ارقاشاندا كوگىلدىر كوزدى قانشىققا مۇلتىكسىز باعىنۋعا، ونى جان اياماي قورعاۋعا دايىن ەكەنىن دالەلدەگەندەي قارلىعىڭقى، مارعاۋ ۇنمەن ىرىلداپ قويىپ، جىپ-جىلى، جالپاق، دىمقىل تىلىمەن اقبارانىڭ باسىن، اسىرەسە ونىڭ جارقىراعان ادەمى كوگىلدىر كوزدەرى مەن تۇمسىعىن ەرەكشە ىنتالى قيمىلمەن سۇيسىنە جالاي باستادى. اقبارا ونىڭ جالاعانىن ۇناتاتىن، اسىرەسە تاسشاينار بۇنىمەن ويناعىسى كەپ، ەركەلىك تانىتا تۇسكەن سايىن ارلاننىڭ قۇمارلىق وتىمەن ءىسىنىپ، جىلانشا جالاڭداپ شىعا كەلگەن ءتىلى ودان سايىن ورتەنىپ، ودان سايىن شاپشاڭ، ودان سايىن ەپتەيلى بولا تۇسەتىن، ال قانشىق وندايدا قوساعىن ساباسىنا ءتۇسىرۋ ءۇشىن وزىنە وسىنىڭ ءبارىنىڭ اسەرى جوقتاي ءوپ-وتىرىك نەمقۇرايدى كەيىپكە ەنە قالاتىن، سول كەزدە ارلاننىڭ ءتىلى دە ءوزىنىڭ ادەتتەگى مايلى قانسوقتادان كەيىن بولاتىن سابىرلى، دىمقىل، جۇمساق قالپىنا تۇسەتىن.

اقبورى – بۇل جۇپتىڭ باسى، اقىلى، جورىقتاردىڭ قولباسشىسى ەدى، ال ارلان بولسا ونىڭ دەگەنىن بۇلجىتپايتىن سەنىمدى سەرىگى، قايتپاس قايسار زور قارا كۇشى بولاتىن. بورىلەر جۇبىنىڭ بۇل زاڭى ەشقاشان بۇزىلىپ كورگەن ەمەس. تەك ءبىر رەت قانا بۇل كۇتپەگەن، توسىن جاعداي بولدى، ارلانداردى ونداعان شاقىرىمنان شاقىرىپ الاتىن ىلىققان ۇياتسىز قانشىقتاردىڭ بىرىنە ۇرلانىپ ەرىپ كەتكەن بۇنىڭ جۇبايى ۇستىنەن بوتەن ۇرعاشىنىڭ ءيىسىن مۇڭكىتىپ، تاڭ الدىندا كەلىپ تۇر.اقبورى مۇنداي سوراقىلىقتى كەشىرە المادى - ارلاندى ارس ەتىپ يىعىنان ءبىر قاۋىپ الدى دا، كوپكە دەيىن ماڭىنا جولاتپاي، ىزىنەن سۇمەڭدەتىپ قويدى. بەينە تاسشاينار بۇعان دەيىن مۇنىڭ قۇداي قوسقان قوساعى بولماعانداي-اق، بەينە ونىڭ بار-جوقتىعى بۇل ءۇشىن ەندى ماڭىزىن مۇلدە جويعانداي-اق ارلاننىڭ ارتتان شىققان قىڭسىلىنا دا قۇلاق اسپاعان بۇل سودان قايتىپ اڭگۇدىك نەمەنى جانىنا جاقىنداتقان جوق; ال ەگەر ول مۇنىڭ كوڭىلىن تاۋىپ، باعىندىرۋ ءۇشىن جاقىنداماققا باتىلى بارسا، بۇل ونىمەن كۇش سىناسۋعا دا ءازىر ەدى. اقبورىنىڭ بۇل ماڭعا باسقا جاقتان اۋىپ كەلگەن وسى ءبىر بورىلەر جۇبىنىڭ – اقىلى، ال ارلاننىڭ بار بولعانى – قارا كۇشى عانا بولىپ جۇرگەنى كەزدەيسوقتىق ەمەس ەدى.

قازىر تاسشايناردىڭ قوينىنان جىلىلىق تاۋىپ، ازداپ وزىنە-ءوزى كەلگەن اقبورى باسىنا تۇسكەن باقىتسىزدىقتى بىرگە بولىسكەنى ءۇشىن، سول ارقىلى مۇنىڭ ءوزىنىڭ كۇشىنە دەگەن سەنىمدىلىگىن بەكىتە تۇسكەنى ءۇشىن ارلانىنا ريزا ەدى، سوندىقتان دا قانشىق ونىڭ جانىن سالا ايمالاعانىنا قارسىلىق بىلدىرمەي، ءوزى دە تاتۋلاسقانىنىڭ بەلگىسى رەتىندە بىرەر رەت جالاپ-جالاپ الدى. سونان سوڭ شۇكىرشىلىك قىلىپ ساباسىنا تۇسكەن ول قۇرساعىنداعى بۇلىكشىل بولتىرىكتەرىنىڭ قىلىقتارىن انىق تۇسىنە الماعان كۇيى تۇلا بويى سىقىرلاپ، بىرتە-بىرتە جىلجىپ كەلىپ قالعان ايازدى ءتۇننىڭ قۇشاعىندا قالعان اپاننىڭ تۇكپىرىنە تىعىلا بەردى.

قانشىقتىڭ ۇرەيىن ۇشىرعان بۇل كۇن وسىلايشا اياقتالدى. جاراتىلىستىڭ ماڭگىلىك ينستىكتىنە باعىنعان ول داۋىل قۇلاتقان اعاشتار مەن جاقپار تاستىڭ قالقاسىنداعى يت تۇمسىعى باتپايتىن نۋ باسقان جىقپىل سايداعى وسى اپاندى دا سولار ءۇشىن — قاسقىرلار اۋلەتىنىڭ ەرتەڭگى ءىزباسارلارى ءۇشىن جەر ۇستىندە ولاردىڭ دا تابان تىرەر تۇراعى بولۋى ءۇشىن ارلان ەكەۋى ادەيى ىزدەپ تاۋىپ ەدى عوي.

ونىڭ ۇستىنە اقبورى مەن تاسشاينار بۇل تونىرەككە كىرمە بولاتىن. ولاردىڭ سىرتقى كورىنىسىنىڭ ءوزى جەرگىلىكتى قوڭىرقاي ءتۇستى اعايىندارىنان وزگەشەلەنىپ تۇراتىن. ەڭ ءبىرىنشى ايىرماشىلىق - كىرمەلەردىڭ ءتوسى مەن شوقتىعىنان باسقا جەرلەرىنىڭ دالانىڭ اقجال قاسقىرلارىنا ءتان كۇمىسشە جىلتىلداعان اقشۋلان تۇسپەن كومكەرىلگەنىندە ەدى. ءارى بوي-سويى جاعىنان دا ىستىقكول قىرقالارىنىڭ قاسقىرلارىنا قاراعاندا اقجالدار الدەقايدا ءىرى، ەڭسەلى بولىپ كەلەتىن. ەگەر بىرەۋ-مىرەۋ اقبورىنىڭ جاقىننان كورگەندەي بولسا، ەرىكسىز تاڭىرقار ەدى - ونىڭ كوزدەرى مۇزداي كوگىلدىر بولاتىن، بۇل قاسقىرلار اۋلەتىندە سيرەك، ءتىپتى جالعىز-اق رەت كەزدەسەتىن ەرەكشەلىك بولۋى مۇمكىن. بۇدان ءبىر جىل بۇرىن اقجالدار بۇل ماڭدا مۇلدە كەزدەسپەيتىن. ولار سول كۇيىنشە وسى ارانى مەكەن ەتىپ قالىپ قويدى. العاشىندا جەرگىلىكتى قاسقىرلاردىڭ يەلىگىنەن اۋلاق جۇرۋگە تىرىسقان ولار كوبىنە بەيتاراپ جاتقان جەرلەردى عانا ارالاپ، تاماق تابۋ ءۇشىن تومەنگە – ەلدى-مەكەندەرگە، ساپار شەگىپ ءجۇردى، بىراق، ايتەۋىر، قالاي بولعاندا دا جەرگىلىكتى قاسقىرلارعا جولاعان جوق، ويتكەنى كوگىلدىر كوزدى اقبارا جاراتىلىسىنان تاكاپپار ەدى، ول وزگە بىرەۋلەرگە باعىنىشتى بولعاندى ۇناتپايتىن.

بارىنە تورەشى - ۋاقىت. بىرتە-بىرتە اقجالدار بەل الا باستادى، قاندى ايقاستارعا ءتۇسىپ ءجۇرىپ ولار دا ىستىقكول وڭىرىنەن ءوز ەنشىلەرىن الدى، ەندى بۇلاردىڭ يەلىگىنە ەنۋ ءۇشىن باسقا قاسقىرلاردىڭ وزىنە ويلانۋعا تۋرا كەلەتىن بولدى. اقجالداردىڭ ىستىقكول وڭىرىندەگى ومىرلەرى وسىلايشا ءساتتى باستالدى دەۋگە بولادى، بىراق ونىڭ دا ءوز تاريحى بار ەدى، ەگەر اڭدار دا وتكەنىن ەسكە ءتۇسىرىپ، تالداي الاتىن بولسا، اقىلدى، اسەرشىل اقبورىنىڭ نەنى ەسكە الاتىنىن كىم ءبىلسىن، ايتەۋىر، سۇڭعىلا قانشىكتىڭ كەيدە كوزىنە جاس الىپ، كۇرسىنەرى ءسوزسىز ەدى.

سوناۋ كوزدەن بۇلبۇل ۇشقان جەرلەردە – الىستاعى شەتسىز-شەكسىز دالادا كيىكتەر ۇيىرىنە ويران سالعان بۇلاردىڭ ۇلى جورىقتارىننىڭ ءىزى كالدى. سەكسەۋىل توعايلارى جاپقان مويىنقۇم دالاسىن ەستە جوق ەسكى زاماننان بەرى مەكەندەپ كەلە جاتقان، وزدەرى دە سول ۋاقىتتىڭ وزىندەي كونە، اشاتۇياقتاردىڭ ءتۇپ اتاسى — كيىكتەر، وسى ءبىر شابىستان شارشاۋدى بىلمەيتىن، قۇبىر سىقىلدانعان كەڭ تاناۋلارىنان اۋانى ەركىن وتكىزە بىلەتىن، سوندىقتان دا ازاننان قارا كەشكە دەيىن جۇگىرگەندە ەنتىكپەيتىن جانۋارلار، اتا جاۋى — قاسقىرلار قۋىپ بەرگەندە ەستەرى شىققان ولاردىڭ ءبىر ءۇيىرى وزىنە ەكىنشى ءۇيىردى، ەكىنشىسى — ءۇشىنشىسىن كوسىپ اپ، مويىنقۇمنىڭ قىرقالارىنىڭ، جازىقتارىنىڭ، جال-جال قۇمدارىنىڭ ۇستىمەن تاسقىن سۋداي قاپتاعاندا جەر جارىقتىق نوسەرلەتكەن بۇرشاقتىڭ استىندا قالعانداي گۋىلدەپ، سانسىز تۇياق سەرىپكەن شاڭ مەن ۇيىرلەردىڭ تەر ساسىعان يىسىنە بوككەن اۋا قۇيىنداي ۇيتقىعان جىلدامدىقتاردىڭ رۋحىمەن تۇتانىپ تۇراتىن; ال كيىك ۇيىرلەرىن قالايدا سەكسەۋىلدىڭ تۇبىندەگى باسكەسەر ارلاندار قۇرعان اجال تۇزاعىنا بۇرۋعا اسىققان قاسقىرلار بۇل كەزدە باۋىرلارىن جازا تۇسەتىن; توسقاۋىل قۇرىپ جاتقان ارلاندار قۇرباندىقتارىنىڭ كوك جەلكەسىنە وقشا اتىلىپ، كيىكتەرمەن بىرگە دومالاعان كۇيى ولاردى تاماقتارىنان ورىپ-ورىپ جىبەرەتىن دە، قان-قان تۇمسىقتارى  قىزارىپ، قانجىلىك قۋعىنعا ارالاساتىن; الايدا كوبىنەسە قاسقىرلار توسقاۋىلىنىڭ قاي جەردە ەكەنىن بايقاپ قالاتىن كيىكتەر كەيدە ونى اينالىپ ءوتىپ كەتەتىن; بورىلەر ونان سايىن ورشەلەنە تۇسەتىن; ءبىر-بىرىنەن اجىراعىسىز ۇلكەن ءبىر شەڭبەر قۇرعان قاشقىندار مەن قۋعىنشىلار قاندارى باسىنا قۇتىرىنا شاپشىپ، جاراتقاننىڭ ءبىر ءوزى بولماسا، باسقاعا توقتاۋ بەرمەس ءومىر مەن ءولىم بەلدەسكەپ ۇلى جانتالاسقا بويىنداعى بارىن سالاتىن; مۇنداي ەسۋاس شابىستىڭ قارقىنىنا توتەپ بەرە الماعان، ءومىر ءسۇرۋدىڭ مۇنشالىقتى قاتىگەز تۇرىنە ارنالىپ جاراتىلماعان قاسقىرلار بىرتە-بىرتە الىستاپ بارا جاتقان قۇيىن جارىستىڭ ارتىنان كوزىن ساتقان كۇيى شاڭ قاۋىپ، قۇلاپ تۇسەتىن; ەگەر ولار بۇدان كەيىن ءتىرى قالسا، ەڭ بولماسا كيىكتەر سەكىلدى قاشا دا بىلمەيتىي توسكەيىندە وتار-وتار قويى ورگەن بەيتانىس ولكەلەرگە قاراي قاراسىن باتىراتىن، بىراق ول جاقتى ءوزى ءومىر سۇرگەندى جاقسى كورەتىن، سولاي بولا تۇرا باسقالاردىڭ، اسىرەسە ءوزىنىڭ قول استىنان اۋلاقتا، بوستاندىقتا جۇرەتىندەردىڭ ءومىر سۇرگەنىن قالامايتىندار - قويلاردىڭ قۇدايى، سونىمەن بىرگە ولاردشش كۇلى - ادامدار مەكەن ەتەتىن.

ەي، ادامدار، ادامدار - جارتىقۇدايلار! ولار دا مويىنقۇمنىڭ كيىكتەرىن اۋلايتىن. اۋەلى استارىنا ات ءمىنىپ، ۇستەرىنە تەرى، قولدارىنا ساداق ۇستاي كەلگەن ولار كەيىننەن مىلتىقتارىن گۇرسىلدەتىپ، قيقۋلاپ، ولاي-بۇلاي شاپقىلايتىندى شىعاردى، كيىكتەر بۇل كەزدە بۇتا-بۇتانى پانالاپ، سەكسەۋىل توعايلارىنا بارىپ تىعىلاتىن. بۇدان سوڭ ماشيناعا ءمىنۋدى ادەت قىلعان جارتىكۇدايلار سىلەسى قاتقان اقبوكەندەردى قاسكىرلار سەكىلدى شەپ قۇرىپ قىراتىن بولدى، ال بۇدان دا كەيىنىرەك ۆەرتولەت دەيتىن قۇبىجىق شىقتى، ەندى ولار توڭىرەكتى اۋەلى اۋەدەن بارلاپ الىپ، سونان سوڭ اقبوكەندەر قالايدا قاشىپ قۇتىلماس ءۇشىن ساعاتىنا ءجۇز، ءتىپتى ودان دا كوپ شاقىرىم جىلدامدىقپەن ۇيتقىعان جەردەگى مەرگەندەرگە كوورديناتتاردى ءدال حابارلايتىن بولدى. ماشينالار، ۆەرتولەتتەر، الىستان كوزدەيتىن ۆينتوۆكالار — مىنە، وسىلار – مويىنقۇم تىرشىلىگىنىڭ اياعىن اسپانان كەلتىردى...

قاسقىرلاردىڭ ماڭدايىنا جازعان بەينەتكە – اڭ قاعۋ جورىقتارىنا ارالاسا باستاعان كەزدە كوگىلدىر كوزدى اقبورى ەكى قار باسقان، ال ونىڭ بولاشاق سەرىگى تاسشاينار ودان ءسال ەرەسەكتەۋ ەدى. اۋەلى ءدۇبىرلى قۋعىننىڭ ارتىندا قالعان جارالى كيىكتەردى تالاپ ولتىرۋگە ماشىقتانعان ولار كەلە-كەلە قايرات پەن قاجىرى جاعىنان ۇيىردەگى تاجىريبەلى تارلانداردىتس، اسىرەسە قارتامىشتاردىڭ ءبىرازىن باسىپ وزا باستادى. ەگەر ءبارى بۇرىنعىداي جاراتىلىستىڭ دەگەنىمەن بولا بەرگەندە بۇلاردىڭ كوپ ۇزاماي ءۇيىر باستاۋى انىق ەدى. بىراق تاعدىر بۇلارعا كۇتپەعەن سىيىن توستى...

جىلعا جىل ۇقساي بەرمەيدى، سول جىلى كوكتەمدە اقبوكەن ۇيىرلەرى قىرعىن تولدەدى، وتكەن كۇز كۇيەك كەزىندە كۇن جىلى، جاڭبىر مول بولىپ، جەر ەكى قايتارا كوكتەگەن ەدى، سوندىقتان دا ەشكىلەردىڭ كوپشىلىگى جازعىتۇرىم ەگىز تاپتى. تولدەر الدىندا كيىكتەر مويىنقۇمنىڭ موينى الىس جاتقان ىشكەرى قۇمدارىنا ۇدەرە كوشتى، بۇل جەرلەرگە قار تۇسپەگەن ەدى، ونڭ ۇستىنە قاۋىپسىز - شاعىلعا تۇياعى ىلىككەن كيىك قاسقىرعا قاراسىن دا كورسەتپەك ەمەس. ونىڭ ەسەسىنە قاسقىرلار وزدەرىنە تيەسىلى سىباعاسىن كۇز بەن قىسقا قاراي ارتىعىمەن الاتىن، ويتكەنى جاڭاعى ءوسىپ-ونگەن، كوپتىگىنەن جەر قايىسقان ءۇيىر-ءۇيىر كيىكتەر ماۋسىمدىق كوشۋ كەزىندە قايتادان جارتىلاي شولەيت كەڭ جازىقتارعا قاپتايتىن. مىنە، سول كەزدە قاسقىرلاردىڭ قۇدايى بەرەدى. ءتىپتى شىجىعان شىلدەدە دە قاسقىرلار كيىكتەرگە تيىسپەيتىن - باسقالاردىڭ جىل بويعى شارۋاسىن باس-اياعى ءبىر جازدا اتقارۋعا ءتيىستى بالپاقتار بۇل كەزدە تىنىم تاپپاي، دالادا ەرسىلى-قارسىلى اعىلىپ جاتادى جانە، قۇدايعا شۇكىر، ولاردى اۋلاۋ دا قيىن ەمەس.

باستارىنا تونگەن قاۋىپتى ازدى-كوپتى سەزگەن سۋىرلار اۋلەتى كىپىڭ قاعادى. اۋلاماي نەسى بار، تەرەر تەزەكتىڭ دە ءوز كەزەگى بار. بالپاقتى قىستا تابا المايسىڭ. شىلدەدە قاسكىرلارعا ءار ءتۇرلى جانۋارلار مەن قۇستار، اسىرەسە ءشىل، قورەكتىككە جاراي بەرەدى، ال كيىكتەرگە جاسالاتىن ۇلى جورىق كۇزدە باستالىپ، قىس اياگىنا دەيىن سوزىلادى. تاعى دا سول - تەرەر تەزەكتىڭ دە ءوز كەزەگى بار. ءتۇز تابيعاتىنىڭ اكىلعا قونىمدى زاڭى - وسىلاي. مونىنقۇمنىڭ وزىمەن بىرگە جاراتىلعان بۇل زاڭدىلىقتى تەك وقىس اپاتتار مەن ادامدار عانا بۇزا الاتىن...

II

تاڭ الدىندا ءتۇز اۋەسى ءبىرشاما سالقىن تارتىپ، ءتىرى جان-جانۋاردىڭ تىنىسى كەڭەيە باستادى - كۇننەن-كۇنگە سورتاڭ دالانى قۋىرا تۇسكەن اپتاپتى وزىمەن بىرگە ىلەستىرە جاقىنداپ قالعان جاڭا كۇن مەن ءوتىپ بارا جاتقان قاپىرىق ءتۇننىڭ ءولاراسى سەكىلدەنگەن راقاتى مول ءبىر ءسات تۋدى. ال دالانى اكشىلتىم كوگىلدىر مۇنارعا بولەگەن اي بۇل كەزدە ساپ-سارى بوپ دوڭگەلەپ، مويىنقۇم ۇستىمەن جىلجىپ بارا جاتتى. ەشقايدان دا، ەش جەردەن دە جەردىڭ شەتى دە، شەگى دە كورىنبەيدى، بولار-بولماس قانا بۇلىڭداعان كوكجيەك جۇلدىزدى اسپانمەن جىگىن بىلدىرمەي جىمداسىپ كەتكەن. بۇل ءولى تىنىشتىق ەمەس ەدى، ويتكەنى ءتۇزدى مەكەندەگەن جان-جانۋارلاردىڭ جىلاننان باسقاسى وسى ءسات تاڭعى سالقىننان ولشەۋسىز راقات تاۋىپ، تىرشىلىككە ۇمتىلىپ جاتقان بولاتىن. جىڭعىلعا قوناقتاعان قۇستار شيقىلداپ، قوزعالا باستادى، ءتۇنى بويى جاعى تالماي شىققان شەگىرتكەلەر تىڭ كۇشپەن تىنىمسىز شىرىلعا باستى، ماڭعازدانا قالعان كىرپىلەر ەرسىلى-قارسىلى اعىلىپ، ءالى ءوزىنىڭ جەمىن - سەكسەۋىلدىڭ شاشىلىپ قالعان تۇقىمىن جيناۋعا كىرىسە قويماعان، وسى جاڭا عانا ويانعان بالپاقتار ىندەرىنەن باستارىن قىلتىڭداتادى. ءبىر ۇلكەن جالپاق باس بايعىز بەن ونىڭ تەمىرقانات بولىپ قالعان بەس-التى بالاپانى ءبىر-ءبىرىن شىقىلىقتاي شاقىرىپ، ويناپ ءجۇر. ولارعا تاڭ الدىنداعى دالانىڭ باسقا اڭدارى مەن جاندىكتەرى ءۇن قوسۋدا...

كيىكتەردى قۋدا وزدەرىنىڭ قايراتىن انىق تانىتىپ، مويىنكۇمنىڭ ەڭ ازۋلى كوكجالدارىنىڭ بىرىنە اينالعان كوگىلدىر كوز اقبورى مەن تاسشايناردىڭ جۇپتىق ءومىرىنىڭ ەڭ العاشقى جازى باستالدى. وزدەرىنىڭ باقىتتارىنا قاراي، - اڭداردىڭ دا تالايلىسى، نە تالايسىزى بولادى دەپ ۇعۋ كەرەك، - ولاردىڭ ەكەۋىن دە، اقبورىنى دە، تاسشايناردى دا تابيعات اڭ قاعۋ كەزىندە الداعىنى بولجاعىشتىق، بىلايىنشا ايتقاندا، ءتيىمدى تاسىلقويلىق، ەرەن قايراتتىلىق، نايزاعايداي شاپشاڭدىلىق سەكىلدى مويىنكۇم ءتۇزىنىڭ جىرتقىشتارى ءۇشىن تاپتىرماس قاسيەتتەرمەن سىيلاعان ەدى. وسىنىڭ ءبارى بۇل جۇپتىڭ الدىندا قيىندىعى دا، قىزىعى دا مول، جاراتىلىستىڭ تەك جىرتقىشتارعا عانا كوزى قياتىن سىيى - اساۋ ءومىر كۇتىپ تۇرعاندىعىن دالەلدەيتىن. ازىرشە ولاردىڭ  مويىنقۇم دالاسىنىڭ بىردەن ءبىر تولىق پاتشاسى بولۋىنا ەشتەڭە كەدەرگى بولعان جوق، ويتكەنى بۇل ولكەگە ادامداردىڭ كەلۋى كەزدەيسوقتىق سيپاتقا قانا يە بولاتىن، سوندىقتان دا بۇلار ءالى ەكىاياقتىلارمەن بەتپە-بەت قالىپ كورمەپ ەدى. ولار ونداي وقيعاعا ءسال كەيىنىرەك كەزدەسەدى. سونىمەن بىرگە قاسقىرلاردىڭ ەگەر جاراتىلىستان العان ەرەكشە سىيى دەۋ ارتىق بولسا، تاعى ءبىر ەرەكشەلىگى بار-دى. ول - بۇلاردىڭ دا بارلىق باسقا جان-جانۋار سەكىلدى الداعى كۇندەردىڭ قامىن ويلاپ، بوسقا باس قاتىرمايتىندىعى ەدى. بارلىعىن دا كۇنى بۇرىن ولشەپ-پىشكەن دانا تابيعات و باستا جان-جانۋاردى ۋاكىتتىڭ مۇنداي ارتىق  بەينەتىنەن مۇلدە ازات ەتىپ جاراتقان عوي! الايدا كەيىنىرەك  مويىنكۇم تۇرعىندارىنىڭ باسىنا تونەتىن سۇمدىق تراگەديانىڭ ءتۇپ سەبەبى وسىندا جاتقان بولاتىن. ولاردىڭ ەشقايسىسىنىڭ  ماڭدايىنا بۇل سۇمدىقتى كۇنى بۇرىن بولجاۋ جازىلمادى. مويىنقۇم تۇزىندەگى تىرشىلىك سونشالىقتى مامىراجاي، ومىرشەڭ بولىپ كورىنگەنىمەن ازيالىق سۋبكونتينەنت بەلدەۋىنە ورنالاسقان، گەوگرافيالىق كارتادا شىناشاقتاي عانا سارى قوڭىر بوياۋمەن بەلگىلەنگەن وسى ءبىر كىشكەنتاي ارالدى جىلدان-جىلعا تىڭنان جىرتىلعان ەگىس القاپتارى مەن جاڭا جايىلىمداردى يگەرۋ ماقساتىمەن قازىلىپ جاتقان ارتەزيان قۇدىقتاردىڭ سوڭىنا ەرگەن وتار-وتار مال، ءتۇزدىڭ شەكاراسىمەن ءجۇرىپ بارا جاتقان دۇنيەدەگى ەڭ ءىرى گاز قۇبىرلارىنىڭ ءبىرىنىڭ جانىنان سالىنىپ جاتقان كانال مەن ۇلكەن جول جان-جاعىنان بىرتە-بىرتە قۋسىرىپ كەلە جاتقان. بۇل - ادامداردىڭ تەحنيكامەن، راديوبايلانىسپەن بۇرىنعىعا قاراعاندا الدەقايدا جاقسى قارۋلانىپ الىپ، دوڭگەلەكتى موتورلارمەن باسقا دا ءشول، جارتىلاي شولەيت ايماقتار سەكىلدى مويىنقۇم قويناۋىنا دا كۇن وتكەن سايىن تەرەڭدەپ ەنىپ بارا جاتقانىن دالەلدەيتىن جانە بۇنىڭ ءوزى قازىر ەرلىگىن وزىنەن كەيىنگى ۇرپاعى ماقتانىش تۇتاتىن قاھارمان ساياحاتشىلار اشقان گەوگرافيالىق جاڭالىق ەمەس، كادىمگى كىم بولسا سونىڭ قولىنان كەلەتىن قاراپايىم ەڭبەك جاعدايىنا اينالعانى ولاردىڭ – مويىنقۇم ساۆانناسى جان-جانۋارلارىنىڭ - ەشقايسىسىنىڭ ميىنا كىرىپ شىقپايتىن. بىرەگەي جاراتىلعان مويىنقۇم ءتۇزىنىڭ جان-جانۋارلارى سونىمەن  بىرگە ادامزات قوعامىنا ۇيرەنشىكتى قۇبىلىستاردىڭ ءبارىنىڭ دە جەر ۇستىندەگى مەيىرىمدىلىك پەن زۇلىمدىق اتاۋلىنىڭ قاينار كوزى بولىپ تابىلاتىنىن، سونىڭ ءبارىن قالاي بۇرۋ - جاقسىلىققا ما، جامانشىلىققا ما - ول دا سولاردىڭ ەركىندە ەكەنىن مۇلدە تۇسىنبەيتىن. ال ادامدار ويلاۋدى ۇيرەنىپ، وزدەرىن وزدەرى تانۋعا تالاپ قىلعاننان بەرى باسىن قاتىرىپ، بىراق سوندا دا شەشۋىن تابا الماۋمەن كەلە جاتقان ماڭگىلىك سۇراق - نەلىكتەن ارقاشان دەرلىك زۇلىمدىقتىڭ مۇمكىنشىلىگى مەيىرىمدىلىكتەن باسىم تۇسە بەرەدى دەگەن ساۋال - مويىنقۇمدى قونىستانعان تەرتاياقتىلار مەن باسقا دا جاندىكتەر ءۇشىن بولسا-بولماسىن قاراڭعى ەدى...

ادامدار عانا باس قاتىرۋعا لايىق مۇنداي نارسەلەر لوگيكا بويىنشا مويىنقۇم جان-جانۋارلارىن مازالاي المايدى، ويتكەنى ولاردىڭ بويىنداعى ينستينكت تە، تاجىريبە دە مۇلدە باسقا ارەكەتتەرگە ارنالىپ جاراتىلعان. شولگە ءتوزىمدى جىڭعىل مەن ارسا-ارسا، تاستاي قاتتى بۇتاقتارى ارقانشا شيراتىلعان جارتىلاي اعاش، جارتىلاي بۇتا قۇم سەكسەۋىل، ءار ءتۇرلى قاتقىل ءشوپ، ودان دا گورى اراسىنداعى تۇرقى يتپەن شامالاستىڭ ءبارى تۇنىق قارا سۋداعى سەكىلدى توڭىرەككە تۇگەل كورىنەتىن، ءوزى دە اينالانى تۇگەل شولا الاتىن، كۇن مەن اي استىندا كۇمىسشە جىلتىلداپ، ءشول دالادا بۇلىڭداپ تۇراتىن شي توعايلارى ءجيى ۇشىراساتىن وسى ءبىر بايتاق دالانىڭ شەتسىز-شەكسىز جازىقتارى مەن قىرقالارىنىڭ ەستە جوك ەسكى زامانداردان بەرى قالىپتاسقان تىرشىلىگىن جالپى العاندا ازىرشە ەشكىم مازالاي قويعان جوق ەدى.

وسى ولكەدە اقبورى مەن تاسشايناردىڭ اسىرەسە اڭدار ءۇشىن اسا ماڭىزدى بولىپ ەسەپتەلەتىن جۇپتىق ءومىرى باستالدى. سول ءبىر ەستە قالعان مويىنقۇم كوكتەمىندە جانىڭداعى سۇرشالارىن ويناتۋعا الىپ شىعۋگا ىڭعايلى جارتىلاي قۋراعان جىڭعىل توعايى بار جىقپىل سايدىڭ ىشىندەگى سەكسەۋىل تومارىنىڭ تۇبىندەگى سول ءبىر اپاندا اكبورى بۇلاردىڭ تۇڭعىشتارىن - ءۇش بىردەي بولتىرىكتى دۇنيەگە اكەپ ەدى. ارقايسىسى ءوز قىلىعىن شىعارا باستاعان بولتىرىكتەر ويىن كەزىندە ۇمىتىپ كەتكەندەرىمەن بىرتە-بىرتە قۇلاقتارىن قاسقىرشا تىك ۇستاۋدى، ءتورت اياعىمەن نىق تۇرۋدى ۇيرەنىپ كەلە جاتتى. كوپ ۇزاماي ولار دا ۇلىلى-كىشىلى جورىقتار كەزىندە اتا-ەنەسىنە ەرەتىندى شىعاردى. سونداي جورىقتاردىڭ ءبىرى قاسقىرلار ءۇشىپ قايعىلى وقيعامەن اياقتالا جازدادى.

سول كۇنى اقبورى بولتىرىكتەرىن اسىرەسە سۋ شايعان جىرالار مەن جىقپىل-جىقپىل قولاتتارىن ءيىسى ەرىكسىز باس اينالدىراتىن قويۋ ءشوپ باسقان مويىنقۇم دالاسىنىڭ ەڭ ءبىر موينى قاشىق جاتقان قيانىنا باستاپ شىقتى. ەگەر الگى بيىك شابىندىقتىڭ جۇپارىن سىمىرگەن كۇيى ءبىراز جۇگىرسەڭ، اۋەلى جەر باسىپ ءجۇرۋ دەگەننىڭ زور باقىت ەكەنىن سەزگەن دەنەڭ ءوز-وزىنەن شيراپ سالا بەرەر ەدى دە، سونان سوڭ ماۋجىراپ، ۇيكىڭ كەلەتىن. اقبورى بۇل ماڭدى كۇشىك كەزىنەن بىلەتىن، جىل سايىن الگى ءيىسى ەرىكسىز باس اينالدىراتىن ساسىق مەڭدۋانا گۇلدەگەن كەزدە ءبىر كەلىپ قايتاتىن. جول-جونەكەي دالانىڭ تىشقانىن اۋلاپ، جۇگىرىپ-جۇگىرىپ دەنەسىن قىزدىرىپ العان ول سودان كەيىن مەڭدۋانانىڭ يىسىنە شالا ماس بولعان كۇيى قالىڭ شالعىننىڭ اراسىنا اۋناي كەتىپ، راقاتتانا ماۋجىراعاندى ۇناتاتىن.

بۇل جولى ولار جالعىز ەمەس ەدى، وزدەرىمەن بىرگە ىزدەرىنە ەرتكەن ۇزىن سيراقتارى قولايسىزداۋ ەربيگەن ءۇش بولتىرىگى بار. ولاردى قورشاعان ورتانى، ءوز يەلىگىن تانىپ بىلۋگە، زەرتتەۋگە وسى باستان ۇيرەتە بەرۋ كەرەك ەدى. تانىستىرۋ ماقساتىمەن ەنەسى باستاپ كەلگەن بۇل ارا قاسقىرلار يەلىگىنىڭ شەكاراسى ەدى، ءارى قاراي بورىلەرگە قاس، جات دۇنيە باستالادى، ول جاقتا ادامدار بار، كەيدە سول جاقتان كۇزدىڭ ۇزاق ۇليتىن ىزعىرىق جەلى سەكىلدەنگەن پاروۆوز گۋدوكتارى ەستىلەتىن. اقبورى بۇلاردى سولاي قاراي باستاپ كەلە جاتتى.

اقبورىنىڭ ىزىمەن تاسشاينار بۇلكىلدەيدى، ال كۇشتەرى بويىنا سىيماعان ەركە بولتىرىكتەردىڭ كەيدە ارىنداپ ىلگەرى وزىپ كەتەتىنى بار، بىراق سوقپاقتىڭ الدىنا وزىنەن بۇرىن ەشكىمنىڭ تۇسپەۋىن قاتاڭ باقىلاپ وتىراتىن قانشىق كاسقىر ولاردىڭ مۇنداي باسبۇزارلىعىنا جول بەرمەيدى...

سەكسەۋىل مەن ءتۇز جۋسانى جاپقان دالا تاۋسىلار ەمەس، ادەتتەگىدەي مويىنقۇم اۋا رايىنىڭ بۇگىن دە اشىق، ىسسى بولارىن اڭعارتقان كۇن بىرتە-بىرتە تاس توبەگە كوتەرىلىپ كەلەدى. ۇيالاس قاسقىرلار نامازدىگەر شاماسىندا مەجەلى جەرگە كەلىپ تە جەتتى. ناعىز دەر شاق — كۇن ءالى جارىق. بيىل بىتىك، وسكەلەڭ شىققان ءشوپ ەرەسەك قاسقىرلاردىڭ شوقتىعىنان كەلەدى. ىستىق كۇنگە شىجىعان مەندۋانانىڭ كورىكسىز گۇلدەرىنىڭ ءيىسى اسىرەسە ءشوپ بىتىك وسكەن كالىڭدىق-قالىڭدىقتىڭ اراسىنان ەرەكشە بىلىنەدى. قاسقىرلار ۇزاق جولدان سوڭ وسى اراعا - كىشكەنتاي سايعا كەلىپ ءسال تىنىس الدى. الايدا تىنىمسىز بولتىرىكتەردىڭ دەم العاننان گورى بەيتانىس جەردەگى كوزگە كورىنگەننىڭ ءبارىن يىسكەلەپ، تىمىسكىلەپ ولاي-بۇلاي جۇگىرۋى كوپ بولدى. جولشىباي بىرنەشە سەمىز بالپاق پەن قويان ۇستاپ جەپ، تالاي قۇس ۇياسىن بۇزعان، جىراداعى بۇلاقتان ابدەن ءشولىن قاندىرعان قارنى توق، سۋسىنى قانىق بورىلەر توبىنىڭ وسى اراعا تۇنەپ شىعاتىن تۇرلەرى بار ەدى، بىراق وقىس كيلىككەن توتەنشە ءبىر وكيعا ولارعا بۇل ارانى شۇعىل تاستاپ، الدى-ارتىنا قاراماستان الىستا قالعان اپاندارىنا تۇرا قاشۋعا ءماجبۇر ەتتى. ولار سول كۇنى تۇنىمەن جورتتى.

كۇن باتار الدىندا ساسىق مەڭدۋانانىڭ يىسىنە شالا ماس بوپ، بۇتانىڭ كولەڭكەسىنە قيسايا كەتكەن اقبورى مەن تاسشاينار كەنەت جاقىن ماڭنان ادام ءۇنىن ەسىتتى. ادامدى اۋەلى سايدىڭ جوعارى جاعىندا اسىر سالىپ جۇرگەن بولتىرىكتەر كورگەن ەدى. ولار بۇل اراعا عايىپتان پايدا بولا قالعان بۇل ءتىرى جاننىڭ ادام ەكەنىن اڭعارعان دا، ۇققان دا جوق. بۇتىنداعى لىپاسى مەن باسىنداعى ءبىر كەزدەگى اق، ال قازىر ەداۋىر كىر باسقاندىقتان ءتۇسىن دە اجىراتۋ قيىنداپ كەتكەن پاناماسى مەن جالاڭ اياعىنا سۇعا سالعان كەداسىنان باسقا دانەڭەسى جوق تىرداي جالاڭاش بىرەۋ الگى شوپتەردىڭ ۇستىمەن جۇگىرىپ كەلە جاتتى. جۇگىرگەنى دە قىزىق – سودان ءبىر ەرەكشە ءلاززات تاپقانداي، ادەيى بيىك بۇتالاردى تاڭداپ-تاڭداپ سەكىرگەن ول بىرەسە العا، بىرەسە ارتقا كەزەك-كەزەك سەكەڭدەيدى. بولتىرىكتەر اۋەلى نە ىستەرىن بىلمەي اۋىزدارى اڭقايدى دا قالدى – بۇندايدى ولاردىڭ تۇڭعىش كورۋى ەدى. ال ادام بولسا جىندانىپ كەتكەندەي ءالى سەكەكتەۋمەن ءجۇر. بىرتە-بىرتە باتىلدانا باستاعان بولتىرىكتەردى اۋەسقويلىق جەڭە باستادى – ولاردىڭ بۇرىن وزدەرى ەشقاشان كەزدەستىرمەگەن مىنا سەكەكتەگەن تىر جالاڭاش ەكى اياقتى اڭمەن ويناعىسى كەپ كەتتى. ەڭ قىزىعى – الگىنىڭ بولتىرىكتەردى كورىپ، كەنەتتەن بۇل اراعا قاسقىرلار قايدان پايدا بولا كەتتى دەپ قاۋىپتەنۋدىڭ ورنىنا بۇلارعا ەركەلەتە قولىن سوزىپ، جاقىنداي ءتۇسۋى بولدى.

– وھو، مىنانى قارا! – دەپ ايقايلاپ جىبەردى  ەنتىگە دەم العان ول ماڭدايىنىڭ تەرىن ءسۇرتىپ. – بولتىرىكتەر عوي مىناۋ! الدە مەنىڭ باسىم اينالىپ تۇر ما؟ جوق، وزدەرى ۇشەۋ، كادىمگىدەي ۇلكەيىپ، قاراقۇلاقتانىپ قالعان. اھ، مەنىڭ كىشكەنتاي عانا سۇرشالارىم! سەندەر مۇندا قايدان جۇرسىڭدەر؟ نە ىستەپ جۇرسىڭدەر؟ مەنى مۇندا تاعدىر ايداپ كەلدى، ال سەندەردىڭ مىنا قارعىس اتقىر مەڭدۋانا باسقان ايدالادا نەلەرىڭ بار؟ ال، كانە، كانە، ماعان كەلە قويىڭدار، قورىقپاڭدار! اھ، مەنىڭ كىشكەنتاي عانا اقىماق سۇرشالارىم!

ەسى كىرە قويماعان بولتىرىكتەر، شىنىندا، ونىڭ ەركەلەتكەنىنە ەلىگە باستادى. اداممەن جارىسىپ ويناعىسى كەلىپ كەتكەن ولار قۇيرىقتارىن بۇلعاڭداتىپ، سولاي قاراي جەر باۋىرلاي جىلجي باستاعان، كەنەت اقبورى سايدان اتىلىپ شىقتى. قانشىق قاس قاعىم ساتتە جاعدايدىڭ قاتەرلى ەكەنىن اڭعارا قويعان ەدى. ىزالانا ىرىلداعان ول باتىپ بارا جاتقان كۇننىڭ قان قىزىل شاپاعىنا مالىنعان تىر جالاڭاش ادامعا قاراي ۇمتىلدى. سول ەكپىنىمەن الگىنىڭ تاماعىن، نە ءىشىن ازۋ تىسىمەن ورىپ جىبەرۋدىڭ ەشقانداي قيىندىعى جوق ەدى. ال وزىنە قاراي دولدانا ۇمتىلعان قاسقىردى كوزى شالىپ قالعان ادام بولسا، وسى ءسات  قورىققاننان نە ىستەرىن بىلمەي، قولىمەن باسىن قورعالاعان كۇيى جەرگە وتىرا كەتتى. ونى قۇتقارعان دا وسىنىسى بولدى. ونىڭ وتىرا قالعانىن بايقاپ قالعان اقبورى شەشىمىن دەرەۋ وزگەرتىپ جىبەردى. ول ءبىر-اق سوعىپ، شارۋاسىن تىندىرۋعا بولاتىن تىر جالاڭاش، قورعانسىز بەيشارانىڭ  ۇستىمەن قۇيىنداتا سەكىرىپ ءوتىپ بارا جاتىپ، ونىڭ بەت-ءجۇزىن، قورىققاننان شاراسىنان  شىعىپ بارا جاتقان كوزىن بايقاپ قالدى، سونىمەن بىرگە ادام ءيىسىن دە سەزدى ، جالت بۇرىلىپ، ەندى قارسى جاققا قاراي ۇستىنەن تاعى ءبىر سەكىرىپ ءتۇستى. سونان سوڭ سول زىمىراعان كۇيى بولتىرىكتەرگە قاراي ۇمتىلعان  اقبورى ولاردى قۇيرىقتارىنىڭ تۇبىنەن اۋىرتا تىستەلەپ، سايعا قاراي دۇركىرەتە قۋىپ بەردى، جولشىباي ادامدى كورىپ، جالىن ءدۇرديتىپ شىعا كەلگەن تاسشايناردى دا ءبىر قاۋىپ ءتۇسىپ، ءبارى ۇمار-جۇمار بوپ، كوزدى اشىپ-جۇمعانشا سايعا ءتۇسىپ كورىنبەي كەتتى...

بۇنى بايقاپ قالعان الگى تىر جالاڭاش دارمەنسىز بەيشارا دا قاسقىرلاردان تۇرا قاشتى. قورىققاننان ارتىنا قاراۋعا دا شاماسى كەلمەگەن ول وكپەسى وشكەنشە جۇگىرە بەردى، جۇگىرە بەردى...

بۇل – اقبورى مەن ونىڭ ءۇيىرىنىڭ ادامزاتپەن تۇڭعىش كەزدەسۋى ەدى. ول كەزدە بۇل كەزدەسۋدىڭ كەيىنىرەك تاعى دا قايتالانارىن كىم ءبىلىپتى...

جەردىڭ تاڭەرتەڭنەن بەرى جيعان مول ىستىعى بەتىنە قايتا تەۋىپ، كۇن كوكجيەككە ەڭكەيە باستادى. كۇن  مەن دالا – ەڭ العاشقى ولشەمدەر، مىنە، وسىلار: كۇنگە قاراپ دالانى، دالاعا قاراپ كۇندى ولشەيدى. ال دالا اسپانىنىڭ بيىكتىگىن كوكتەگى قاراقۇس ولشەيدى. سول ءبىر نامازدىگەر شاقتا كوك جۇزىندە مويىنقۇم دالاسىن اينالىپ ءبىر توپ قاراقۇس ۇشىپ ءجۇردى. سول ءبىر ارقاشان سالقىن سابات بولىپ تۇراتىن بۇلتسىز كوك ءجۇزىن ءارى-بەرى شارلاپ جۇرگەن ولار وزدەرىن وزدەرى ۇمىتقانداي راقاتتانا قالىقتايدى. بىرىنە ءبىرى تۇمسىق ءتۇيىستىرىپ، شەڭبەر قۇرا قالىقتاعان ولار مىناۋ اسپان مەن جەردىڭ بىرلىگىن ، ماڭگىلىگىن يشارالاپ، ايعاقتاپ بارا جاتقانداي ەدى. قاراقۇستار ەشقانداي دىبىس شىعارمايدى، تەك جەردە نە بولىپ جاتقانىن قالت جىبەرمەي باقىلاپ، تومەنگە كوز تىگەدى. وزدەرىنىڭ ەشتەڭەنى قالت جىبەرمەيتىن وتكىر كوزدەرىنىڭ ارقاسىندا (ەسىتۋ قابىلەتى ولاردا ەكىنشى ورىندا) ءتۇز تاعىلارىنىڭ ءبارىنىڭ  ءامىرشىسى بولىپ العان وسى ءبىر اقسۇيەك، تەكتى قۇستار مىناۋ كۇناھار جەرگە تەك قورەكتەنۋ جانە تۇنەۋ ءۇشىن عانا قوناتىن.

شىڭىراۋ كوك جۇزىندەگى ولاردىڭ وسى ساتتە ءۇستىن قاداۋ-قاداۋ جىڭعىل مەن اق سەلەۋدەي جىلتىراعان شي كومكەرگەن كىشكەنتاي قىراتقا ايالداعان قانشىق پەن ارلاندى، ونىڭ  ءۇش بولتىرىگىن الاقانداعىداي اپ-ايقىن كورۋى ابدەن مۇمكىن ەدى. ىستىقتان تىلدەرى سالاقتاپ كەتكەن بورىلەر توبى بۇل كەزدە وزدەرىن  اسپاننان كوك قىراندارى باقىلاپ جۇرگەندەرى قاپەرىنە دە كىرمەستەن قىراتتىڭ ۇستىندە الاڭسىز دەم الىپ جاتقان بولاتىن. باسىن كوتەرگەن كۇيى الدىڭعى اياقتارىن ايقاستارىپ العان تاسشاينار باسقالاردان سۇيەگىنىڭ ىرىلىگىمەن، دەنەسىنىڭ كەسەكتىگىمەن، كۇدىرەيگەن جالىمەن ەرەكشەلەنەتىن. ونىڭ قاسىندا قۇيرىعىن ەكى بۇتىنىڭ اراسىنا قىسىپ اپ، شوقيا قالعان جاس قانشىق اقبورى قولادان قۇيعان مۇسىنشە قالشيادى. قانشىقتىڭ سەرپىندى، ءسىڭىرلى الدىڭعى اياقتارى سىرەسە قالعان. ونىڭ اعاراڭداعان كەۋدەسى مەن ءالى تارتىلا قويماعان، بىراق بۇرىنعىداي ءىسىنىپ، سالپىلداپ تا كەتپەگەن ەكى قاتار ەمشەكتى سىپتاي ءىشى بەلىنىڭ مىقتىلىعىن، دەنەسىنىڭ جاراۋلىعىن اڭعارتادى. ال ءۇش بولتىرىك سول ماڭدا اسىر سالۋدا. ولاردىڭ تىنىمسىزدىعى، ەركەلىگى، مازاسىزدىعى اتا-ەنەسىنىڭ قاپەرىنە دە كىرىپ شىعار ەمەس. ارلان دا، قانشىق تا ولارعا مەيلى، ويناي ءتۇسسىن دەگەندەي نەمقۇرايدى عانا كوز تاستايدى...

ال باتار كۇننىڭ شاپاعىنا مالىنعان مويىنقۇم دالاسىن سالقىن عانا باقىلاعان قاراقۇستار بولسا ءالى دە قالىقتاۋدان جالىعار ەمەس. بورىلەر توبىنان ءسال عانا قيىستاۋ جاتقان جىڭعىلدى توعايدىڭ اراسىندا  كيىكتەر جايىلىپ ءجۇر. وزدەرى ءبىرشاما. كيىكتەردىڭ بۇلاردان دا كوپ ءبىر ءۇيىرى ارىرەكتە ەدى. ەگەر قاراقۇستار اقبوكەندى اۋلايتىن بولسا، وندا كوكتەن و شەتى مەن بۇ شەتى ونداعان شاقىرىم القاپتى باقىلاي الاتىن ولار كيىكتەر ءۇشىن تاپتىرمايتىن قونىس بولىپ ەسەپتەلەتىن وسى ءبىر جارتىلاي شولەيت ايماقتا ءتۇزدىڭ ەڭ بايىرعى تۇرعىندارىنىڭ جۇزدەپ، ءتىپتى مىڭداپ ءورىپ جۇرەتىنىن اڭعارار ەدى. كەشكى اپتاپ باسىلىپ، قاراڭعىلىق ابدەن قويۋلانعان كەزدە كيىكتەر تۇزدە سيرەك كەزدەسەتىن الىستاعى سۋاتتارعا قاراي بەتتەيتىن. كەيبىر ۇيىرلەر قازىردىڭ وزىندە سولاي قاراي قاپتاي باستادى. ولاردى الدا ۇزاق جول كۇتىپ جاتتى.

كيىكتەردىڭ ءبىر ءۇيىرىنىڭ قاسقىرلار جاتقان قىراتتى جاقىننان جاناي وتكەنى سونشالىق – اعاراڭداعان شيلەردىڭ اراسىنان ولاردىڭ بۇلت-بۇلت ەتكەن بۇيىرلەرى مەن ارقاسى باسىن جەرگە سالعان كەيبىر تەكەلەردىڭ مۇيىزدەرى قىلتىلداپ كورىنىپ بارا جاتتى. اۋانىڭ قارسىلىعىن وڭاي جەڭۋ ءۇشىن  باستارىن تومەن سالىپ جۇرەتىن ولار كەز كەلگەن ساتتە اتىلا كەتۋگە دايىن تۇرادى. قاۋىپ اتاۋلىنىڭ قاي-قايسىنان دا قاشىپ قانا قۇتىلا الاتىن كيىكتەردى تابيعاتتىڭ ءوزى وسىلاي جاراتقان. كوپتىگىنىڭ وزىمەن-اق ۇلكەن كۇشكە اينالعان اقبوكەندەر ەشتەڭەدەن ۇرىكپەگەننىڭ وزىندە تالماستان بىرقالىپتى تەكىرەكتەۋمەن وتىرادى، سوندىقتان دا قاسقىردان وزگەگە دەس بەرە قويمايدى...

قازىر ولار وزدەرىمەن بىرگە ءۇيىردى رۋحتاندىرعان جەل مەن ۇيىتقىعان شاڭدى ىلەستىرىپ، بۇتانىڭ تاساسىنداعى اقبورى باستاعان بورىلەر توبىنىڭ جانىنان ءوتىپ بارا جاتتى. بويىنداعى سوقىر تۇيسىكتەرى ويانىپ، قاندارى باسىنا شاپشىپ شىعا كەلگەن بولتىرىكتەر ءوز-وزدەرىنەن ءبىرتۇرلى شامىرقانىپ كەتكەندەي بولدى. ۇشەۋى دە تۇمسىقتارىمەن اۋا تارتىپ، دۇرلىگىپ شىعا كەلدى – نەگە ەكەنىن وزدەرى دە تۇسىنبەسە دە ولاردىڭ شي-ءشيدىڭ اراسىمەن دەنەلەرى جىلت-جىلت ەتىپ، اعىزىپ بارا جاتقان ۇلى دۇرمەككە قاراي باس سالىپ، تۇرا شاپقىسى كەلىپ كەتتى. الايدا ارلان قاسقىر تاسشاينار دا، قانشىق قاسقىر اقبورى دە جاندارىنان ءوتىپ بارا جاتقان ۇيىرگە ەكى-اق قارعىپ جەتۋگە، ءسويتىپ جەر مەن كوكتى شىر كوبەلەك اينالدىرىپ، ءومىر مەن ءولىم بەلدەسكەن ۇلى بايگەنىڭ قۇيىنداي ۇيىتقىعان ءبىر بۇرىلىسىندا ۇشىپ بارىپ ولاردىڭ ەكى-ۇشەۋىن جەر جاستاندىرۋعا شامالارى كەلسە دە، قيمىلسىز قالدى، ءتىپتى ورىندارىنان سەلت ەتكەن جوق. سولاي بولۋى ابدەن مۇمكىن ەدى، بىراق ءساتى تۇسپەسە قۋىپ جەتىپ الا الماي قالۋلارى دا عاجاپ ەمەس-ءتىن – ونداي وندايلار دا بولعان. سوندىقتان دا اقبورى مەن تاسشايناردىڭ قۋا جونەلەر تۇرلەرى كورىنبەدى، ال شىندىعىندا، تەگىن ولجانىڭ ورايى كەلىپ-اق تۇردى: كيىكتەر ءۇيىرى بۇلاردان بار بولعانى تاياق تاستام جەردەن ءوتىپ بارا جاتقان-دى. بىراق بۇنىڭ دا ءوز سەبەبى بار – ولار سول كۇنى توق بولاتىن، ءارى وسىنداي جانىپ تۇرعان ىستىقتا جەلدەن جۇيرىك بوكەندەردى توق كۇيدە قۋالاۋ قاسقىرلار ءۇشىن ولىممەن تەڭ ەدى. ال ءتىپتى ەڭ باستىسى مۇنداي ۇلى قۋعانعا بولتىرىكتەر ءالى دايىن ەمەس بولاتىن. كيىكتەرگە جەتە الماي دەمى ءبىتىپ، دىمى قۇرىعان ولاردىڭ ءبىرجولا ساعى سىنىپ قالۋلارى مۇمكىن ەدى، ونداي جاعدايدا ولاردىڭ ەندى قايتىپ قۋعىنعا زاۋقى سوقپاي، ءجۇنى جىعىلىپ قالۋى عاجاپ ەمەس. قىسقا قاراي، ۇلكەن قۋعىن كەزىندە ءسوز باسقا، ول كەزدە ۇيىنە جەتىپ، جوندانىپ قالعان بولتىرىكتەردىڭ ءوز كۇشتەرىنە كوزدەرىن جەتكىزۋگە، ءسويتىپ ورتاق ىسكە ارالاستىرۋعا بولادى، ال ازىرشە ويىندى باستاماي قويا تۇرعان ابزال. ەسەسىنە كەيىن قانداي مەرەكە بولادى دەسەڭشى!

اڭشىلىق قۇمارلىعىنا بەرىلىپ، تىقىرشىعان بولتىرىكتەرىنەن ىعىر بولعان اقبورى ارمەنىرەك سەكىرىپ ءتۇستى دە، كۇمىستەي قۇبىلعان شيلەردىڭ اراسىمەن ۋىلدىرىق شاشۋ ءۇشىن وزەن بويىمەن ورگە جۇزگەن بالىقتار سەكىلدى بۇيىرلەرى بۇلتىلداپ ، سۋاتقا قاراي اعىزىپ بارا جاتقان كيىكتەردىڭ ءاربىر قيمىلىن قالت جىبەرمەگەن كۇيى شوقيىپ وتىرىپ قالدى. اقبورىنىڭ دا دۇنيەگە دەگەن ءوز كوزقاراسى بار. قازىر ونىڭ  كوزدەرىندە  كيىكتەر ازىرشە كەتە بەرسىن، تۇپكىلىگىندە تۇزدەگىنىڭ ءبارى تۇزدە قالادى، ارنارسەنىڭ ءوزىنىڭ ءساتى بار دەگەن جازۋ تۇر ەدى. بولتىرىكتەر بۇل كەزدە تۇنەرگەن تاسشايناردى قالايدا سەرگىتۋگە تىرىسىپ، اكەسىنىڭ مازاسىن الىپ جاتقان بولاتىن.

ال اقبورى كەنەتتەن كوز الدىنا قار جامىلعان قىسقى بايتاق دالانى ەلەستەتتى – ءتاڭىرىنىڭ ءبىر ءساتتى كۇنى تاڭ الدىندا توڭىرەكتى باسىپ سالىپ، ءبىر، نە جارتى تاۋلىكتەن سوڭ ەرىپ كەتەتىن العاشقى ۇلپا قار ۇلكەن قۋعىننىڭ جاقىنداپ قالعانىنىڭ بەلگىسى بولاتىن. سول كۇننەن باستاپ كيىكتەردى قۋ قاسقىرلاردىڭ ەڭ باستى ىسىنە اينالادى. ءبىر كۇنى سول ءسات تە تۋادى! مۇڭايعان اق شيلەر مەن باستارى سالبىراعان جىڭعىلداردىڭ قويۋ بۇتالارىن قىراۋ كومكەرگەن، تومەندەپ تۇمان اققان قىستىڭ سول ءبىر بۇلىڭعىر كۇنىن قانشىقتىڭ كوز الدىنا اپ-ايقىن ەلەستەتكەنى سونداي – ول بەينە ءوزىن، شىنىندا دا، ايازدى اۋانى قۇشىرلانا سىمىرگەندەي، بەينە تابانىنداعى قاپ-قاتتى كوپشىكتەرى قار بەتىنە جۇلدىز شوعىرىنشا دوڭگەلەنە قالعان ىزدەردى جاڭا عانا ءتۇسىرىپ وتكەندەي، بۇرىنعىعا قاراعاندا دەنەلەرى جوندانىپ، اياقتارىنىڭ سىڭىرلەرى تارامىستانا تۇسكەن بوتىرىكتەرىنىڭ ىزدەرىن جانە ولارمەن قاتارلاسا تىرناقتارى قۇس تۇمسىعىنداي وتكىر، باسقان جەرى ورلانىپ، بارىنەن دە تەرەڭ ويىلعان تاسشايناردىڭ ءىزىن كورىپ تۇرعانداي سەزىنىپ كەتتى. ءيا، ول – تاسشاينار – ءۇيىردىڭ كۇشى، قاھارى، جارقىلداعان اق الماسى، سوندىقتان دا ول قۋىپ جەتكەن كيىك اق قاردى ءوزىنىڭ قىزىل قانىمەن بويايدى، بۇل جەرگە تورەلىك جۇرمەيدى، باس قاشا بولۋى دا مۇمكىن ەمەس – بۇل ارادا كۇناھار دا، بەيكۇنا دا جوق، سەبەبى تابيعاتتىڭ ءوزى وسى ءبىر سۇر تەرى جامىلعان تىرشىلىك يەلەرىن باسقالاردىڭ قانىن ءىشۋ ءۇشىن جاراتقان، ايتپەسە بۇلار تىرشىلىك ەتە المايدى، كۇناھاردى ىزدەسەڭ بىرەۋدىڭ قانىن بىرەۋگە ىشكىزەتىن ەتىپ قويعان جاراتقاننىڭ وزىنەن ىزدە. (تەك ناندى دا، ەتتى دە ءوز ەڭبەگىمەن تاباتىن وزىنە ءوزى قوجا بولىپ جاراتىلعان ادامداردىڭ ءجونى عانا ءبىر باسقا).

مويىنقۇمنىڭ العاشقى قانسونارىنىڭ بويىمەن جوسىلعان گۇل شوعىرى سەكىلدەنگەن ءىرىلى-ۇساقتى سول ىزدەر جەلى ىزىڭداعان القاپتاعى بۇتالاردىڭ تاساسىنا بارىپ توقتايدى – قاسقىرلار وسى ارادا جان-جاعىن ءبىراز بايىرقالاپ العاننان كەيىن شەپتە قالاتىنداردى تاستاپ كەتەدى...

مىنە، ىندىندى قۇرتقان سول ساعات تا تۋادى – قاردىڭ بەتىمەن مۇزداق قاتقان شوپتەرگە باۋىرىن توسەي، جەرمەن-جەكسەن بوپ ەركەلەي ۇرلانا جىلجىعان اقبورى الاڭسىز جايىلىپ جۇرگەن كيىكتەرگە قول سوزىمداي جەرگە دەيىن جاقىنداپ بارادى دا، كولەڭكەشە كولبەڭ ەتىپ، اتىلىپ كەپ كەتەدى، انە، سوندا قاسقىرلاردىڭ قۇدايى بەردى دەي بەر! اقبورىنىڭ بولتىرىكتەرىن العاش رەت اڭعا قوساتىن سول ءبىر ءساتتى ايقىن ەلەستەتكەنى سونداي – ءوزىن-ءوزى ازەر تەجەگەن ول ەرىكسىز قىڭسىلاپ-قىڭسىلاپ جىبەردى.

ويحوي، تۇزدەگى العاشقى قانسونار قانداي! اق قاردىڭ ۇستىندەگى قىزىل قوڭىر داق سەكىلدەنگەن كيىكتەر ورتتەن ۇرىككەندەي الدى-ارتىنا قاراماستان زىمىراعان كەزدە ولاردى وكشەلەي قۋعان قاسقىرلاردىڭ الدىندا اقبورى، ودان ءسال كەيىنىرەك وسىداي قۋعىنعا بولا جاراتىلعان ونىڭ ءۇش تۇڭعىشى، ال ءبىر قاپتالىندا شارشاۋ-شالدىعۋ دەگەندى بىلمەيتىن، كيىكتەردى شەپتە قالعان قاسقىرلارعا قايىرا قۋىپ تىعىپ، سول ارقىلى بولتىرىكتەرىن اڭشىلىققا باۋليتىن قايتپاس قايسار تاسشاينار اعىزىپ كەلە جاتادى. ءيا، بۇل شابىستى ەشكىم دە توقتاتا المايدى. قۋعان كەزىندە اقبورىنى قىزىقتىراتىن ولجا عانا ەمەس، كەڭ دالامەن سۇر قاناتتى قۇستاي ۇشقان بورىلەر اۋلەتىنىڭ اڭشىلىقتى ءساتتى اياقتاپ، ابدەن قۇماردان شىعۋى دا... قاسقىرلار ءومىرىنىڭ بار ءمان-ماعىناسى وسىندا جاتىر...

بۇل – قانشىقتىڭ ارمانى، ونىڭ جانى مەن ءتانىن قاق جارىپ شارىقتاعان قيالى ەدى، كەيىن ول وسى ءبىر ساتتەر ونىڭ تۇسىنە كىرەتىن، جۇرەگىن قانسىراي شىمىرلاپ اڭساتاتىن بولادى... ءالى ول تالاي سول ارمانداردىڭ تولەۋى رەتىندە ەڭىز-تەڭىزى شىعىپ اڭىرايدى. بارلىق ارماندار دا وسى تەكتەس ەمەس پە – اۋەلى ولار ەلەس رەتىندە پايدا بولادى، سونان سوڭ ساناڭدا تامىرسىز ءبۇر جارۋعا باتىلى بارعان اعاش سەكىلدى گۇلدەيدى. بارلىق ارماندار دا وسىعان ۇقساس...

III

قىس مويىنقۇم قويناۋىنا دا كەلىپ جەتتى. بىردە بۇل ارانىڭ قۋاڭ تابيعاتىنا ۇيلەسە قويمايتىن و شەتى مەن بۇ شەتىنە كوز جەتپەيتىن قار مۇحيتى سول ءبىر تاڭەرتەڭگىلىككە بىلدىرمەي ىلەسىپ كەلدى دە، بۇتكىل ءتۇزدى اعارتىپ، باسىپ سالدى: ءشول مەن تاقىرلار بويىنا ىلعال تارتىپ، جۇمساردى، جەل مەن قاڭباققا كەڭىستىك تاۋىپ بەرگەن اپپاق دالا الىستان تولقىندانا مۇنارتىپ، مويىنقۇمدى شەتسىز-شەكسىز عارىشتا عانا بولاتىن ۇلى تىنىشتىق باستى... ال وسىنىڭ الدىندا الىستاعى بەيمالىم تەڭىزدەر مەن وزەندەردەن ساپار شەككەن ءۇيىر-ءۇيىر قازدار مويىنقۇم ءتۇزىنىڭ ۇستىمەن بيىك سامعاپ، قاڭقىلداپ ۇشىپ ءوتتى، شاماسى، ولار جىلى  جاقتاعى سۋلارعا بەت السا كەرەك، ەگەر تۇزدەگى اڭدارعا قانات بىتسە، ولار دا قازداردىڭ قوڭىراۋداي نازىك ۇنىنە ىلەسىپ، كوزدەن بۇلبۇل ۇشار ەدى. الايدا ءاربىر تىرشىلىكتىڭ اتتاپ كەتۋگە بولمايتىن ءوز شەڭبەرى بار... سوندىقتان كوكتە قالىقتاعان ءتۇز قاراقۇستارى ولارعا ەرمەي قالا بەردى...

ال قىسقا قاراي اقبورىنىڭ بالاڭدىقتان قول ۇزە باستاعان تۇڭعىشتارى كادىمگىدەي ەسەيىپ، ارقايسىسى وزىنە ءتان مىنەزدەرىمەن ەرەكشەلەنە باستادى. ارينە، جاراتقاننىڭ قۇدىرەتىنەن اسىپ ەشقايدا بارا المايسىڭ – اقبورى ولارعا ادامدار سەكىلدى ات قويا العان جوق، ەسەسىنە ولاردى يىسىنە جانە باسقا ەرەكشە بەلگىلەرىنە قاراپ، ءبىر-بىرىنەن وڭاي اجىراتا بىلەتىن ول بولتىرىكتەرىن كەز كەلگەن كەزدە شاقىرىپ الاتىن. مىسالى، تاسشاينار سەكىلدى ماڭدايلى بولتىرىكتى قازانباس دەپ اتاۋعا بولاتىن، باسقالارى سەكىلدى ءىرى دەنەلى ورتانشىسى سيراقتى ەدى، ونىڭ كەيىن مىقتى قۋعانشى بولاتىنى وسى كەزدە-اق بەلگىلى بولا باستاعان، سوندىقتان دا ونى جەلاياق دەسە بولعانداي، ال اقبورىدەن سويىپ قاپتاپ قويعانداي اينىماي قالعان اق توبەل، ۇيالاستاردىڭ كوگىلدىر كوزدى تەنتەگى – ەڭ كەنجەسى ەنەسىنىڭ ساناسىندا ەركەش دەگەن ەسىمدى الدەقاشان يەلەنگەن-ءدى. امانشىلىق بولسا، ماحاببات ماۋسىمى تۋىسىمەن ارلانداردىڭ ول ءۇشىن جان اياماي قىرقىسارى ءسوزسىز-ءدى...

تۇندە بايقاتپاي باسىپ قالعان سول ءبىر ەرتەڭگىلىكتەگى اقشا قار بۇلار ءۇشىن كۇتپەگەن مەرەكە بولدى. اۋەلى اپاننىڭ اينالاسىن كومىپ سالعان بەيمالىم زاتتىڭ ءتۇر-ءتۇسى مەن ءيىسى بولتىرىكتەردى ەداۋىر ابىرجىتىپ تاستاعان، بىراق كوپ ۇزاماي سۇپ-سۋىق نارسەنىڭ ۇناعانى سونداي – ءبىرىن-ءبىرى قۋىپ، قارعا ءبىر-ءبىر سۇڭگىپ شىققان ولار پىسقىرىنىپ-تۇشكىرىنىپ، ابدەن قۇماردان شىققانشا اسىر سالدى.  ماۋسىمنىڭ اياعىنا قاراي ارقايسىسى ءومىرىن ءوز بەتىمەن باستاۋ ءۇشىن اتا مەن ەنەدەن، ءبىر-بىرىمەن ايرىلىسۋعا ءتيىستى سول ءبىر قىس بولتىرىكتەر ءۇشىن وسىلاي باستالىپ ەدى.

كەشكە قاراي قار تاعى دا جاۋدى، ال كەلەسى كۇنى ەلەڭ-الاڭ شاقتىڭ وزىندە دالا كۇندىزگىدەي جاپ-جارىق بولىپ تۇردى. اينالانى جىم-جىرت تىنىشتىق باستى، قارىن اشقاندىعى بايقالدى. قاسقىرلار توبى توڭىرەككە قۇلاق تۇرە باستادى – اڭعا شىعار مەزگىل دە تايالعان ەدى. اقبورى كيىكتەردى شەپ قۇرىپ، قامالاپ ۇستاۋ ءۇشىن باسقا سىبايلاستار ىزدەي باستادى. ءازىر ەشكىم بەلگى بەرەر ەمەس. ءبارى دە سول بەلگىنى ىنتىعا كۇتۋدە. مىنە، الدا قانداي قيىندىقتار كۇتىپ تۇرعانىن انىق ەلەستەتە الماي تۇرعان قازانباس ءبىر ورنىندا وتىرا الماي تىپىرشيدى، جەلاياق بولسا بارىنە دايىن سياقتى، ال ەركەش ەنەسىنىڭ كوگىلدىر كوزدەرىنە شەكسىز بەرىلگەندىكپەن باتىل قارايدى، ونىڭ جانىندا ءۇيىردىڭ اكەسى – تاسشاينار ەرسىلى-قارسىلى كەزىپ ءجۇر. ءبارى دە اقبورىنىڭ بۇيرىعىن توسۋدا. الايدا ودان دا ۇلكەن پاتشا – اشتىق ءتاڭىرىسى پاتشا-قۇلقىن بار ەدى. اقبورى ورنىنان تۇردى دا، بۇلكىلدەي جونەلدى، بۇدان ءارى كۇتە بەرۋگە بولمايتىن. قالعاندارى دا ونىڭ ىزىنەن ەردى.

ءبارى دە قانشىقتىڭ ارمانداعانىنداي بولدى. مىنە، كوپتەن كۇتكەن سول ءسات – قۋعىن ءساتى دە تۋدى. ارادا تاعى دا ءبىراز ۋاقىت وتەدى – مىنە، سول كەزدە سۋىق پەن اشتىق قىسقان سالت باستىلاردىڭ ءبارى قاسقىرلار «ارتەلىنە» بىرىگەدى دە، قىس وتكەنشە تىزە قوسىپ قيمىلدايدى. بۇل كەزدە اقبورى مەن تاسشاينار وزدەرىنىڭ تۇڭعىشتارىن كيىكتەر قۋعىنىنا سالىپ، العاشقى سىناقتان وتكىزىپ الادى.

كەيبىر بۇتالى جەرلەرگە كەلگەندە بۇكەڭدەپ، كەيبىر جەرلەردەن كولەڭكەشە كولبەڭدەپ وتە شىعاتىن قاسقىرلار بەيكۇنا اقشا قارعا قاھارلى كۇش پەن مىزعىماس تۇتاستىقتىڭ بەلگىسىندەي گۇل شوعىرى ىسپەتتەس ىزدەرىن قالدىرىپ، بىرەسە اياڭمەن، بىرەسە تەكىرەكپەن جىمىن بىلدىرمەي تارتىپ كەلەدى.

اقبورى كەنەت توڭىرەكتى بايىرقالاۋ ءۇشىن ءبىر توبەشىكتىڭ باسىنا شاۋىپ شىقتى دا، اۋادان ءيىس تارتىپ، كوگىلدىر كوزىن الىسقا قاداعان كۇيى قالت تۇرا قالدى. سەلدىر تۇمانمەن مۇنارتقان ۇلى تۇزدەن ەسكەن قىر جەلى قىسقا قاراي جەكە ءبولىنىپ شىعىپ، جاڭا وتارلارعا بىرىككەن ءبىر جاسار تەكەشىكتەر مەن تۋشالار ءۇيىرىنىڭ ءيىسىن اكەلىپ تۇردى. سول جىلى كيىكتەر مول تولدەگەن بولاتىن، بۇل – قاسقىرلار ءۇشىن بوتەن ەمەس ەدى.

سول ءشيلى توبەگە قانشىق ادەتتەگىدەي كوبىرەك ايالداپ قالدى، شاماسى، اڭشىلىقتى ءساتتى اياقتاۋ ءۇشىن شابۋىلدى قاي جەردەن باستاعاننىڭ قولايلى بولاتىنىن جەلگە قاراپ ءدال انىقتاۋ قاجەت بولسا كەرەك. مىنە، ءدال وسى ساتتە كوكتەن دە، جەردەن دە نوسەر الدىنداعى نايزاعاي دۇرسىلىنە دە ، باسقاعا دا ۇقسامايتىن ءبىر عاجايىپ ءۇن دالانى كۇڭىرەنتە جونەلدى. وسى ءبىر بەيتانىس ءۇننىڭ بىرتە-بىرتە كۇشەيە تۇسكەنى سونداي – تاسشاينار شىداي الماي توبەنىڭ باسىنا اتىپ شىقتى دا، جانىنا قانشىعىن ەرتىپ، كەيىن شەگىنە بەردى، اسپانعا بىردەڭە كورىندى بىلەم، كوك جۇزىنەن تۇمسىعىن تومەن ءيىپ، جامباستاي ۇشقان، بۇرىن بۇلار ەشقاشان كەزدەستىرمەگەن، داۋسى قۇلاقتى جاراتىن ءبىر قۇبىجىق تەمىر قۇس كورىندى، ونىڭ سوڭىنان تاعى دا سول ءتارىزدى شومبال بىردەڭە ەرىپ كەلە جاتقان سەكىلدەندى. سالدەن كەيىن ولار بىرتە-بىرتە ۇزاپ كەتتى دە، شۋىل باسىلدى. بۇل – ۆەرتولەتتەر ەدى.

سونىمەن جۇزگەن كەزدە ارتىنا ءىز قالدىرمايتىن بالىقتار سەكىلدەنگەن ەكى ۆەرتولەت مويىنقۇم اسپانىن كوكتەپ ءوتتى. الايدا ەگەر بۇنىڭ اۋە بارلاۋشىلارى ەكەنىن، وسى ساتتە ۇشقىشتاردىڭ جەردەن نە كورىپ، نە بىلگەنىن، مويىنقۇمعا ەندەپ كىرۋگە ءتيىستى ۆەزدەحودتار مەن تىركەمەلى جۇك ماشينالارىنىڭ قاي كۆادراتتارمەن قوزعالۋعا ءتيىستى ەكەندىكتەرىن قۇلاقتاندىرعان اشىق تەكستى راديوحاباردىڭ ەفيرگە شىققانىن ەسەپتەمەگەندە، ولاردىڭ پايدا بولعانىنان كوكتە دە، جەردە دە ەشتەڭە وزگەرگەن جوق ەدى...

ال الداعىنى بولجاي ءبىلۋدى قۇدايى قوش كورمەگەن قاسقىر بايعۇستاردان نە سۇرايسىڭ، ءبىر ساتتىك قانا ابىرجۋدى باستان كەشىرگەن ولار ىزىنشە-اق ۆەرتولەتتەردى مۇلدە ەستەرىنەن شىعارىپ، ءتۇز تاعىلارىنىڭ باسششاسىنان كەششەسىنە دەيىن نىساناعا الىنىپ ۇلگەرىلگەنىن، ولاردىڭ كارتاعا، نومىرلەنگەن شارشىلارعا تۇسكەنىن، ءبىرازدان سوڭ ءبارىنىڭ دە وققا بايلاناتىنىن، قىسقاسى، الدىن الا جوسپارلانىپ، كوورديناتسيالانىپ قويىلعان بۇل جاپپاي قىرعىننىڭ  بولماي قويمايتىنىن، كوپ ۇزاماي كۇللىسىنىڭ قازىردىڭ وزىندە-اق وسىلاي قاراي بەت العان موتورلار مەن دوڭگەلەكتەرگە تيەلىپ، انا دۇنيەگە اتتاناتىندارىن سەزبەگەن كۇيى كەڭ دالامەن كيىكتەر جايىلىمىنا قاراي جوسىلتىپ بارا جاتتى.

اتا-باباسىنان بەرى نەگىزگى قورەگى بولىپ كەلە جاتقان كيىكتەردىڭ ەت جوسپارىن تولتىرۋ ءۇشىن قاجەت بولعانىن، وبلىستىڭ «بەسجىلدىقتان شىعا الماي جاتقانىن»، سوندىقتان دا ول جاقتا مازاسىز احۋال قالىپتاسقاندىعىن، سوندىقتان دا وبلىستىق اۋىل شارۋاشىلىعى باسقارماسىنداعى جانى قىسىلعان بىرەۋدىڭ مويىنقۇمنىڭ ەت رەسۋرستارىن تولىق يگەرۋ جونىندە جاڭا ستراتەگيا ويلاپ تاپقانىن، مۇنىڭ ءوزى تەك ەت جوسپارىن ورىنداپ قانا قويماي، حالىق پەن جوعارىداعى تالاپ ەتۋشى ورىنداردىڭ الدىندا وبلىس ابىرويىن دا ساقتاپ قالاتىندىعىن ولار – قاسقىرلار – قايدان ءبىلسىن. ولار – ءتۇز تاعىلارى ورتالىقتان وبلىسقا: «جەردەن قازساڭدار دا ەت جوسپارىن ورىندايسىڭدار، وسى سوزعاندارىڭ دا جەتەر، بەسجىلدىقتىڭ قورىتىندىلاۋشى جىلى حالىققا نە بەتىمىزدى ايتامىز، جوسپار قايدا، ەت قايدا، مىندەتتەمە قايدا؟» دەگەن سەكىلدى قاتاڭ قوڭىراۋلار ءتۇسىپ جاتقانىن قايدان ءبىلسىن.

«جوسپاردى وسى توقساندا قايتسەك تە ورىندايمىز، –دەپ جاتتى وبلىستىق باسقارماداعىلار. – قوسىمشا رەزەرۆتەر بار، جەرگىلىكتى جەردەگىلەردى قىسامىز، تالاپ ەتەمىز...»

ال ويلارىندا  دانەڭە جوق قاسقىرلار بۇل كەزدە باياعى سول اقبورىنىڭ باستاۋىمەن ۇرلانا جىلجىپ، كوزدەگەن مەجەلەرىنە جەتكەننەن كەيىن جۇمساق قاردىڭ ۇستىمەن اياقتارىن ساقتانا باسقان كۇيلەرى شابۋىل الدىنداعى ەڭ اقىرعى توسقاۋىلعا – بيىك وسكەن شي توعايىنا كەلىپ، بۇتا-بۇتانىڭ تۇبىندەگى قوڭىرايعان تومپەشىكتەر سەكىلدەنىپ، بۇقپانتايلاي قالدى. بۇل ارادان توڭىرەك الاقانعا سالعانداي ايقىن كورىنەتىن ەدى. بۇيىرلەرى اعاراڭداعان قىزىل قوڭىر كيىكتەردىڭ جەر قايىسقان ۇلكەن توبى ەشقانداي قاۋىپ-قاتەردى سەزبەگەن كۇيلەرى تۇياقتارىنىڭ استىنداعى جاس قارمەن جەنتەكتەلگەن جۋساندى بىرت-بىرت ءۇزىپ، جىڭعىلدى القاپتا الاڭسىز جايىلىپ ءجۇر. شابۋىل الدىندا ارۋاقتانىپ، جاسىرىنعان جەرلەرىنەن ءبارى ءبىر مەزگىلدە وقشا اتىلۋ ءۇشىن – ودان كەيىن نە بولاتىنىن قۋىعىننىڭ ءوزى كورسەتەدى – ءالى دە توسا تۇرۋ كەرەك بولاتىن، سوندىقتان دا اقبورى كۇتىپ جاتتى. ءتوزىمى تاۋسىلعان جاس بورىلەر قۇيرىقتارىن شىدامسىزدانا قيمىڭداتىپ، قۇلاقتارىن جىمىرىپ الدى، اۋزىن ايعا بىلەگەن ۇستامدى تاسشايناردىڭ دا قانى باسىنا شاپتى، بىراق كوزىندەگى وتىن ارىگە جاسىرعان اقبورى ءازىر بەلگى بەرگەن جوق – ءتۇز تاعىلارىنىڭ ىشىندە جىلدامدىق جاعىنان الدىنا جان سالمايتىن كيىكتەردى قۋىپ جەتۋ وڭاي شارۋا ەمەس. سوندىقتان دا ەڭ ءبىر قولايلى ءساتتى كۇتپەي بولمايتىن ەدى.

كەنەت كوكتەن تۇسكەن نايزاعاي سەكىلدەنىپ، تاعى دا اسپاندا ۆەرتولەتتەر پايدا بولا كەتتى. بۇل جولى بۇرىنعىسىنان الدەقايدا جىلدام، ءارى تومەن ۇشقان ولار ءا دەگەننەن اياق استىنان ابىر-سابىرى شىعىپ، مىنا تەمىر قۇبىجىقتان جانتالاسا دۇركىرەي قاشقان كيىكتەردىڭ ىزىنەن سالدى. اسپانداعى قۋعىننىڭ سۇمدىق تەز، ءارى كەنەتتەن باستالعاندىعى سونداي – كوش باستار كوسەمدەرىنەن دە ايرىلعان جان ۇشىرعان كيىكتەردى ءشات-شالەكەيى شىعىپ، ەستەرىنەن تاندى، قايتكەندە دە وسى ءبىر بەيكۇنا جانۋارلاردىڭ كوكتەن تونگەن تەحنيكاعا قارسى قويار ەش دارمەنى جوق ەدى. ۆەرتولەتتەرگە دە كەرەگى وسى ەدى – دۇركىرەگەن ءۇيىردى جەرگە تىقسىرا ءتۇسىپ، باسىپ وزعان ولار كيىكتەردىڭ ءبىر توبىن كورشىلەس جاتقان ەكىنشى توپقا قوسقان كۇيى مويىنقۇم اقىرزامانىنا سانداعان جاڭا ۇيىرلەردى ايداپ تىعىپ، ونسىز دا دەگبىرلەرىنەن اداسىپ جان ۇشىرا زىرقىراعان، بۇعان دەيىن سۇمدىقتىڭ مۇنداي اياۋسىز تۇرىنەن مۇلدە بەيحابار جاتقان ءتۇز تاعىلارىن ودان سايىن ەستەرىنەن تاندىردى. بۇل كۇيگە تۇسكەن تەك قانا اشا تۇياقتىلار عانا ەمەس ەدى، مول دۇرمەكتىڭ ورتاسىندا ولاردىڭ اتا جاۋى – قاسقىرلار دا بار بولاتىن.

ۆەرتولەتتەردىڭ وسى ءبىر جان تۇرشىگەرلىك شابۋىلىنا كۋا بولعان اقبورى مەن ونىڭ ءۇيىرى اۋەلى دە قورىققاندارىنان شي-ءشيدىڭ تۇبىنە كىرىپ كەتكەن، بىراق كوپكە شىدامدارى جەتپەگەن ولار دا ىلە-شالا وسى ءبىر قارعىس اتقان مەكەننەن قاشا جونەلگەن ەدى. قاسقىرلارعا باسقا ءبىر قاۋىپسىزدەۋ جاققا زىم-زيا جوعالۋ كەرەك بولاتىن، الايدا تاعدىر وعان جازباپتى. ءسال ۇزاي بەرگەندەرى سول ەدى، كەنەت ارتتارىنان جەردى گۋىلدەتكەن سانسىز تۇياقتىڭ ءدۇسىرى ەستىلدى – ۆەرتولەتتەن زارە-قۇتى قالماي قاشقان كيىكتەر قۇيىنداي قۇتىرىنىپ، كوز ىلەسپەيتىن سۇمدىق جىلدامدىقپەن بۇلاردىڭ ىزىنەن سالعان ەكەن. قاسقىرلار ارتىنا بۇرىلىپ تا، كەلەسى ءبىر تۇسقا سىتىلىپ تا ۇلگەرە المادى، ويتكەنى جولىنداعىنى تىرىدەي جايپاپ، قارا بۇلت سەكىلدى تۇيىلگەن مول تاسقىن بۇلارعا ەنتەلەپ جەتىپ-اق قالعان ەكەن. وزدەرىن-وزدەرى بيلەۋدەن الدەقاشان قالعان كيىكتەردىڭ توپان سۋشا قاپتاعان توبىنىڭ تىعىزدىعى سونداي – ەگەر ەندى ءبىر عانا سەكۋندقا كەشىككەننىڭ وزىندە ولاردىڭ ولاردىڭ مىڭ سان تۇياققا تاپتالىپ، مىلجا-مىلجاسى شىعاتىنى ايدان انىق ەدى. قاسقىرلار تەك سوندىقتان دا جىلدامدىقتارىن باسەڭدەتپەي، كەرىسىنشە، زارەلەرى ۇشقاننان بار جاندارمەنىن سالىپ، ولەرمەندىكپەن تىم-تىراقاي قاشا بەرگەننىڭ ارقاسىندا عانا امان قالدى. مىنە، ولار ۇلى جارىستىڭ تۇتقىنىندا. ەشبىر اقىلعا قونبايتىن-اق جاعداي: قاسقىرلار وزدەرى وسىدان ساناۋلى-اق مينۋتتار بۇرىن بۇتىن-بۇت، قولىن-قول قىلىپ پارشە-پارشەسىن شىعارماقشى بولعان قۇرباندىقتارىمەن بىرگە قاشىپ كەلەدى، ءبىر-بىرىمەن ءيىن تىرەسكەن ولاردىڭ ەندىگى ويى – مىنا ورتاق اپاتتان قالايدا امان قالۋ، ەندى ولار اياۋسىز تاعدىردىڭ الدىندا ءبىر-بىرىمەن تەڭ. مۇندايدى – قاسقىرلار مەن كيىكتەردىڭ ءبىر-بىرىمەن ءيىن تىرەسىپ قاشقانىن – مويىنقۇم ءتۇزى بۇگىن تۇڭعىش كوردى، ءتىپتى دالاداعى ۇلكەن ءورت كەزدەرىندە دە بۇعان ۇقساس بىردەڭە بولعان ەمەس.

اقبورى بىرنەشە رەت توپتان سىتىلماق بوپ اتىلىپ كەتۋگە نيەتتەنىپ ەدى، بىراق بۇدان جان-جاعىن قاۋمالاي زىمىراپ كەلە جاتقان جۇزدەگەن كيىكتەردىڭ تۇياعىنىڭ استىندا مىجىلىپ قالعاننان باسقانى كورە المادى. وسى بر جان ۇشىرعان دۇلەي جارىستىڭ  ىشىندە قاسقىرلار توبى ازىرشە جۇپتارىن جازار ەمەس. اقبورى ولاردى كوزىنىڭ قيىعىمەن بولسا دا باقىلاپ قويادى – انە، ولار كوسىلە جۇيتكىپ، ءبىر-بىرىنە قۇيرىق تىستەسە كەلەدى: زارەسى ۇشقاننان كوزدەرى شاراسىنان شىعىپ كەتكەن قازانباس، ونان ءسال كەيىنىرەك جەلاياق، ال ەڭ ارتىندا كۇشى كەمىپ، السىرەي باستاعان اياۋلى ەركەشى، ونان ءسال قيىستاۋ شابىسقا بويىنداعى بارىن سالعان مويىنقۇم نايزاعايى – ونىڭ تاسشاينارى. قۋدىڭ ورنىنا – قۋعىنعا ءتۇسۋ، كيىكتەردى قۋدىڭ ورنىنا سولاردىڭ ىرقىنا قۇل بولۋ – كوگىلدىر كوزدى قانشىقتىڭ ارمانداعانى وسى ما ەدى؟.. العاشقى قۇرباندىق ەركەش بولدى. جىعىلىپ ءتۇسىپ، جالعىز-اق رەت قاڭق ەتۋگە شاماسى كەلگەن ول مىڭداعان تۇياقتاردىڭ استىندا مىلجالانىپ قالا بەردى...

ال دۇرمەكتى ەكى قاپتالىنان قىسا تۇسكەن قۋعىنشى ۆەرتولەتتەر ءبىر-بىرىمەن راتسيا ارقىلى حابارلاسىپ، كيىكتەر جان-جاققا بىتىراي قاشپاس ءۇشىن جىلدامدىقتى ودان سايىن ۇدەتۋ ارقىلى ونسىز دا جانى مۇرىندارىنىڭ ۇشىنا تىعىلعان جانۋارلاردىڭ ۇرەيىن ۇشىرا تۇسەدى. شلەموفوننان قۋعىنشىلاردىڭ: «جيىرماسىنشى، جيىرماسىنشى، ەستىپ تۇرمىسىڭ! تىقسىرا ءتۇس! الدە دە باسا ءتۇس!» دەگەن اڭگىرلەگەن قىرىلداق داۋىستارى ەستىلەدى. ۇشقىشتارعا جوعارىدان ءبارى الاقانداعىداي ايقىن كورىنەدى – اق قاردىڭ ۇستىمەن سەڭ بۇزعان دارياداي الاس ۇرعان قاپ-قارا وزەن دولدانا جۇيتكىپ بارادى. ناۋشنيكپەن الگىلەرگە جاۋاپ قاتقان كوتەرىڭكى داۋىس ەستىلدى: «قۇپ بولادى! باسامىز!.. حا-حا-حا، انانى قارا، قاسقىرلار دا سولارمەن بىرگە زىتىپ بارادى. مىنە، قىزىق، سۇر سەرىلەردىڭ ءوزى كەلىپ قاقپانعا ءتۇستى! ەندى شارۋالارىڭ ءبىتتى، اعايىندار! بۇل جەرگە «نۋ، پوگودي!»جۇرمەيدى».

الدىن الا مۇقيات جوسپارلانعانداي ولار كيىكتەر دۇرمەگىن وسىلايشا تيتىقتاتا باستادى. داۋىلداتقان كيىكتەر ۇلكەن جازىققا كەلىپ قۇيىلعاندا ولاردى – ۆەرتولەتتەر تاڭەرتەڭنەن بەرى سولار ءۇشىن تىرىسىپ باققان ەدى – اڭشىلار، ال دالىرەك ايتقاندا، ءولىم سەبۋشىلەر قارسى الدى. توبەسى اشىق ۆەزدەحود «ۋازيكتەرگە» مىنگەن ءولىم سەبۋشىلەر كيىكتەردى كوزدەپ اۋرە بولماي-اق، بەينە شابىندىقتان ءشوپ شاۋىپ جۇرگەندەي باۋداي تۇسىرگەن كۇيى ۇيىرلەردى ودان ءارى قۋا جونەلدى. ولاردىڭ ارتىنان تىركەمەلى جۇك ماشينالارى ىلەستى – تەگىن ولجاعا بەلشەسىنەن باتقان ادامدار وققا ۇشقانداردى ماشينا قورابىنا تيەي باستادى. قايداعى ءبىر سايدىڭ تاسىنداي ىرىكتەلگەن الۋەتتى نەمەلەردىڭ جاڭا شارۋاعا تەز بەيىمدەلىپ العاندارى سونداي – جارالى كيىكتەردى قۋىپ ءجۇرىپ تۇيرەپ، وققا ۇشقانداردىڭ قان-قان ۇشاسىن سيراقتارىنان ۇستاعان كۇيى ىرعاپ-ىرعاپ جىبەرىپ، بىرىنەن سوڭ ءبىرىن بورتتىڭ ۇستىنە لاقتىرا باستادى! مويىنقۇم ءتۇزى قۇدايىن قۇرباندىقپەن اياماي-اق جارىلقادى – ماشينا قوراپتارىندا كيىكتەردىڭ ۇشاسى تاۋ-تاۋ بولىپ ءۇيىلىپ قالدى.

ال قىرىپ-جويۋ توقتالعان جوق. دارمەنى قۇرىپ، السىرەي باستاعان كيىكتەرگە ماشينامەن كىيىپ-جارىپ جەتىپ بارعان اتقىشتار ولاردىڭ وڭىن-وڭىنا، سولىن-سولىنا جايپاپ سالىپ، ءۇيىر-ءۇيىر بوكەندەردى ودان سايىن ەستەرىنەن تاندىردى. جاپپاي ۇرەيدىڭ شارىقتاۋ شىڭىنا شىعىپ، اقىرزاماندىق دارەجەگە كوتەرىلگەندىگى سونشالىق – اتىستان قۇلاعى ءبىتىپ قالعان اقبورىگە بەينە كۇللى الەم مەڭىرەۋ بولىپ قالعانداي، بەينە بۇتكىل دۇنيە ءبىر-اق كۇندە كۇيرەپ، اياعى اسپاننان كەلگەندەي كوكتەگى كۇننىڭ ءوزى بۇلارمەن بىرگە قۋعىنعا ءتۇسىپ، ۇرەيى ۇشقان كيىكتەرشە وزىنە جانتالاسا پانا ىزدەگەندەي، بىت-شىتى شىعىپ قيراپ، جان-جاققا مىڭداعان سىنىق ساۋلە بوپ شاشىراپ تۇسكەندەي، ءتىپتى قۇدىرەتتى ۆەرتولەتتەردىڭ ءوزى ەندى بار داۋسىنان جۇرداي بوپ، الىپ قاراقۇستار سەكىلدى شەتسىز-شەكسىز اسپان كەڭىستىگىنە ءۇن-ءتۇنسىز بايلانىپ قالعانداي كورىنىپ كەتتى... ال «ۋازيكتەردىڭ» بورتتارىنا نە ءبىر تىزەرلەپ وتىرىپ، نە ءتورت تاعانداپ جاتىپ العان اتقىشتار قارا جەردىڭ ۇستىمەن ءۇن-ءتۇسىز قۇيىنداي ۇيتقىپ  جۇرگەندەي، ەستەرى شىعا ەلىرگەن بوكەندەر بولسا كوزدى اشىپ-جۇمعانشا قىزىل قانعا بويالىپ شىعا كەلىپ، اۆتوماشينالاردان ۇشقان وقتاردان  ءۇن-ءتۇنسىز وماقاسا ءتۇسىپ جاتقانداي... وسى ءبىر مەڭىرەۋ ءۇنسىز الەمنىڭ ورتاسىنان اقبورى كەنەت ادامنىڭ بەت-ءجۇزىن كوردى. قانشىقتىڭ ونىڭ بەت-ءجۇزىن سونشالىقتى جاقىننان، سونشالىقتى ايقىن، ءدال كورگەنى سونداي ۇرەيى ۇشقان ول دوڭگەلەكتىڭ استىنا تۇسۋگە از-اق قالدى. «ۋازيك» ءدال قاسىنان جاناپ وتە بەردى. ونىڭ بورتىنان كەۋدەسىنە دەيىن عانا كورىنىپ بارا جاتقان ادام ماشينانىڭ الدىڭعى جاعىندا وتىر. باسىندا جەل قاعار اينەك كىرەۋكەسى بار، جەل مەن جۇيتكىگەن جىلدامدىقتان بەت-ءجۇزى دولىرىپ كەتكەن ونىڭ قولىنداعى بۇتكىل دالانى باسىنا كوتەرگەن مەگافونى اۋىق-اۋىق سەكىرىپ كەتەدى. شاماسى، ول كوماندا بەرىپ جاتسا كەرەك، ەگەر اقبورى سول ساتتە اينالاداعى ايقاي-شۋدى ەسىتە السا، ەگەر وعان اياق استىنان ادام ءتىلىن تۇسىنەتىن قابىلەت دارىسا، وندا ول بۇيىرۋشىنىڭ: «ەكى قاپتالدى اتىڭدار! قاپتالدى اتىڭدار دەيىم! ورتانى اتپاڭدار، جانىشتاپ كەتەدى. جانىشتاپ كەتەدى دەيمىن، سايتان العىرلار!» – دەپ، سامبىرلاپ بارا جاتقانىن ۇققان بولار ەدى.

كەنەت الگى قولىنا مەگافون ۇستاعان ادام كيىكتەرمەن بىرگە قاسقىردىڭ، ونىڭ ارتىنان ولاردىڭ  تاعى بىرنەشەۋىنىڭ قول سوزىم جەردە قاپتالداسا شاۋىپ كەلە جاتقانىن بايقاپ قالدى. ول دەرەۋ قارلىعا، الدەنەگە وشىگە ايقايلاعان بويى قولىنداعى مەگافوندى  تاستاي سالىپ، تومەننەن ءبىر ۆينتوۆكانى سۋىرىپ الدى دا، ونى جالما-جان بىلەگىنە اسىرىپ، وقتاي باستادى. اقبورىنىڭ ەشتەڭەگە مۇرشاسى كەلىپ ۇلگەرمەدى، اينەك كىرەۋكەلى ادام ءوزىن كوزدەي باستاعاندا دا ول ەشتەڭەگە تۇسىنگەن جوق، تۇسىنگەن كۇننىڭ وزىندە مول دۇرمەكتىڭ قالىڭ ورتاسىندا كەلە جاتقان ول توقتاي دا، ەشقايدا جالتارىپ قۇتىلا دا الماس ەدى، ال ول بولسا مۇنى ۇزاق كوزدەپ تۇرىپ الدى، اقبورىنى قۇتقارعان دا سول ەدى. اياعىن بىردەڭە وسىپ كەتكەندەي بولعان قانشىق دومالاپ ءتۇستى دە، تۇياقتارعا تاپتالىپ قالماس ءۇشىن ورنىنان جالما-جان اتىپ تۇردى. ونىڭ سونان سوڭ كورگەنى – تۇڭعىشتارىنىڭ ىشىندەگى ەڭ ءىرىسى قازانباستىڭ كەنەت اۋەگە اتىلىپ ءتۇسىپ، قىزىل قانعا بويالعان دەنەسىن باياۋ قالىقتاتىپ، رابايسىز سوزىلىپ كەتكەن اياقتارى بۇلعاڭداپ، جامباستاي قۇلاپ بارا جاتقانى ەدى. بالكىم، ول قۇلاپ بارا جاتىپ جان ۇشىرا ىشقىنعان شىعار، بالكىم، ول ولەر الدىندا ايداي الەمگە ايتار ەڭ سوڭعى نازاسىن ءبىلدىرىپ جار سالعان بولار، اقبورى ونىڭ ەشبىرىن ەستىگەن جوق، تەك اينەك كىرەۋكەلى ادامنىڭ ۆينتوۆكاسىن باسىنان اسىرا بۇلعاقتاتىپ، سەكىرىپ-سەكىرىپ تۇسكەنىن  بايقاپ قالدى، سونىڭ ارتىنشا ءوزى دە قازانباستىڭ ولىگىنىڭ ۇستىنەن ىرعىعان كۇيى قاشىپ بارا جاتتى، مىنە، ءدال وسى ساتتە سانسىراعان ساناسىنا سىرتقى دۇنيەنىڭ قىم-قۋىت شۋىنىڭ قايتادان داۋىلداي لاپ بەرگەنىن ءتۇيسىندى: ول – قۋعىننىڭ قۇلاق جارعان ايقاي-شۋى، تىنىمسىز اتقىلانعان وقتاردىڭ ىسقىرىقتارى، اۆتوماشينالاردىڭ اششى، جابايى سيگنالدارى، ادامداردىڭ ايقايى، بوكەندەردىڭ جان ءتاسىلىم ەتەر الدىنداعى قىرىلى، توبەدەن تونگەن ۆەرتولەتتەردىڭ گۋىلى ەدى. ابدەن دىڭكەسى قۇرىعان كيىكتەردىڭ كوپشىلىگى بۇدان ارىگە شاماسى كەلمەي، تۇياقتارىن دارمەنسىز سەرىپكەن كۇيلەرى جۇرەكتەرى قاناسىنا سىيماي اتقاقتاپ، القىنىپ قۇلاپ ءتۇسىپ جاتىر.  جيناۋشىلار  ولاردى جاتقان-جاتقان جەرىندە قۇلاشتاي باۋىزداپ، دەنەلەرى ءدىر-ءدىر ەتكەن جارتىلاي ولىك، جارتىلاي ءتىرى ۇشالاردى سيراقتارىنان العان كۇيلەرى ىرعاپ-ىرعاپ ، قوراپقا لاقتىرۋدا. ۇستەرىندەگى كيىمدەرى باستارىنان اياقتارىنا دەيىن قانعا مالىنعان بۇل جاندارعا قاراۋدىڭ ءوزى قورقىنىشتى ەدى...

ەگەر كوكتە جەردەگىنىڭ ءبارىن باقىلاپ وتىراتىن كوز بولسا، مويىنقۇم ءتۇزىنىڭ استاڭ-كەستەڭىن شىعارعان وسى وقيعانىڭ كۋاسى بولار ەدى، بىراق ول بۇدان كەيىن نە بولارىن ، تاعى دا نەمەنەلەر جوسپارلانىپ جاتقانىن ءبارىبىر بىلە المايتىن.

مويىنقۇم قۋعىنى قاشۋشىلار دا، قۋشىلار دا ابدەن تيتىقتاپ، ىمىرت تۇسكەن كەزدە اياقتالدى. كەلەسى كۇنى تاڭەرتەڭ ۆەرتولەتتەردىڭ قايتا ورالاتىنىن، قۋعىننىڭ قايتا جالعاسۋعا تيىستىلىگى، بۇل جۇمىستىڭ تاعى دا ەكى-ءۇش كۇنگە، ءتىپتى ودان دا كوپكە سوزىلۋى مۇمكىن ەكەندىگى، ويتكەنى اۋەدەن جاسالعان بارلاۋدىڭ دەرەكتەرىنە قاراعاندا مويىنقۇم ءتۇزىنىڭ باتىس قويناۋلارىندا اقبوكەندەردىڭ الاڭسىز جاتقان ۇيىرلەرىنىڭ مولدىعى كۇنىبۇرىن ەسەپكە الىنىپ، جوسپارلانىپ قويىلعان-دى. سوندىقتان رەسمي تىلمەن ايتقاندا، ولكەنىڭ يگەرىلمەي جاتقان رەزەرۆتەرى دەپ اتالاتىن بۇل بايلىقتى تەزىرەك يگەرىپ، جوسپار اينالىمىنا قوسۋ كەرەك بولاتىن. كەيبىر رەسمي كىسىلەردىڭ مويىنقۇم ماسەلەسىنە كوزقاراسى وسىلاي ەدى. بىراق ارقاشان كەز كەلگەن رەسمي شەشىمدەردىڭ ارتىندا تاريحي دامۋ نۇسقاعان ومىرلىك جاعدايلار جاتادى. ال ومىرلىك جاعداي دەگەنىمىزدىڭ ءوزى – سايىپ كەلگەندە، ادامدار، ولاردىڭ تالعامى مەن  تالابى، كەمشىلىكتەرى مەن جەتىستىكتەرى الدىن الا انىقتاۋعا كەلمەيتىن ارماندارى، بويىنداعى رۋحاني قايشىلىقتارى عوي. ماسەلەگە وسى تۇرعىدان كەلگەندە مويىنقۇم تراگەدياسى دا ەرەكشە، توسىن قۇبىلىس ەمەس ەدى. سول كۇنى مويىنقۇم تۇزىنە وسى ءبىر تاعىلىققا ەركىمەن ارالاسقاندار دا، ەرىكسىز قوسىلعاندار دا تۇنەپ شىقتى.

ال بۇتكىل ۇيىردەن ءتىرى قالعان اقبورى مەن تاسشاينار قايتكەن كۇندە دە قاندى قىرعىننان قاشىعىراق كەتىپ، قاراسىن باتىرۋ ءۇشىن قاراڭعى دالامەن بۇلكەكتەپ بارا جاتتى. بىراق تەرىلەرى قارىن جۇنىنەن باستاپ قۇيمىشاعىنا دەيىن تەر مەن بالشىققا باتتاسقان ولارعا قوزعالۋ دا وڭاي بولىپ جاتقان جوق. جارالانعان اياقتارى كۇيىپ قالعانداي تىزىلداپ، تاباندارى جەرگە تيگەن سايىن اۋىرىپ، جاندارىن قينايدى. بارىنەن بۇرىن ولار وزدەرىنىڭ ۇيرەنشىكتى اپانىنا جەتۋدى، ءسويتىپ بۇگىنگى باستارىنا تونگەن بالەنى ۇمىتىپ، قاتەردەن ءبىرجولا قۇتىلۋدى ويلاپ كەلەدى.

بىراق ولاردىڭ تاعى دا جولى بولمادى. اپانعا جاقىنداپ قالعاندا الدارىنان ادامدار كيلىكتى. سايداعى جىڭعىل توعايىنىڭ ءبىر شەتىندە اڭكيگەن ءنان جۇك ماشيناسى تۇر. جۇك ماشيناسىنىڭ جانىنان ادامداردىڭ داۋىستارى ەستىلەدى. قاسقىرلار ءسال-ءپال ايالداپ تۇردى دا، بۇرىلىپ الىپ قۇلا تۇزگە قاراي ءۇن-ءتۇنسىز قايتا تارتتى. نەگە ەكەنى بەلگىسىز، ءدال وسى كەزدە قارا ءتۇندى قاق جارىپ، ماشينانىڭ شامدارى پارلاپ قويا بەردى، جارىق قاراما-قارسى جاققا ءتۇستى، الايدا وسىنىڭ ءوزى-اق جەتكىلىكتى ەدى. قاسقىرلار باسى اۋعان جاعىنا قاراي بار پارمەنىمەن زىتا جونەلدى. اسىرەسە اقبورىنىڭ ۇرەيى ۇشتى...ءالى قۇرىعان اياقتارىن سۋىتۋ ءۇشىن وعان تاڭەرتەڭگى قاردىڭ جۇقاناقتارىن قۋالاي جۇرۋگە تۋرا كەلدى...قانشىقتىڭ قاردا قالعان ۇيپالاقتاعان ىزدەرى تىم ايانىشتى ەدى. بولتىرىكتەر ءولدى. ارتتا ەندى قايتىپ ورالۋعا بولمايتىن اپانى قالىپ بارادى. ول جاق ەندى ادامداردىڭ يەلىگىندە...

ءبىر-بىرىنە تاعدىر ايداپ قوسقان ولار جۇرگىزۋشى كەپانى قوسا ەسەپتەگەندە التاۋ ەدى، ءبارى دە ولگەن اڭداردى جيناۋشىلار بولاتىن. پايدالى-اق جۇمىس – ءار بوكەننىڭ باسىنا ەلۋ تيىننان تولەيدى، سوندىقتان كەشە جارىقتا جينالىپ ۇلگەرە الماعان ۇشالاردى تاڭەرتەڭ ەرتەرەك جونەلتىپ جىبەرۋ ءۇشىن ولار تۇزگە قونىپ قالدى. كەشە قايقايعان ءۇش ماشينا جونەلتتى. ەرتەڭگىلىك قالعاندارىن تيەپ، ۇستىنە كەنەپ جابىلعان تىركەمەلى ترانسپورتتارمەن مويىنقۇمنان ءارى اسىرىلىپ جىبەرىلۋى قاجەت.

سول ءتۇنى الا قانات قار جاپقان دالانىڭ باستى كوركىنە اينالعان ون بەسىنەن تولعان اي توڭىرەكتى سولعىن ساۋلەسىمەن مۇنارلاندىرىپ، ەرتە قورعالادى. اي ساۋلەسى اينالاداعى بۇتا-بۇتانى، ساي-جىرالاردى ايقىن كەيىپتەپ، قۇلا ءتۇزدى مۇڭلى سالتاناتقا بولەپ تۇردى. الايدا كوزگە ءبىر ءتۇرلى وعاش شالىناتىن ايدالاداعى اڭكيگەن جۇك ماشيناسى قاسقىرلاردىڭ ابدەن ۇرەيىن ۇشىردى – ارتتارىنا قاراعان سايىن قۇيرىقتارىن بۇتىنىڭ اراسىنا قىسا تۇسكەن ولار ودان ءارى ەمپەڭدەي تۇسەدى. دەگەنمەن اۋىق-اۋىق توقتاپ، ادامداردىڭ نە سەبەپتى بۇلاردىڭ اپاندارىنىڭ جانىنا كەلىپ توقتاعانىن، مىنا زارەنى ۇشىرعان ءنان ماشينانىڭ بۇل ارادا ءالى قانشالىقتى ايالداماقشى ويى بار ەكەنىن بىلگىسى كەلگەندەي ارتتارىنا قادالا قارايدى. ايتپاقشى، بۇل بىلايشا ايتقاندا قىرتىس-قىرتىس  ءداۋ  دوڭعالاقتارى ءجۇز جىلدا دا توزىپ بولمايتىنداي كورىنەتىن، ءۇستىن كەنەپپەن جاپقان، اسكەري تاپسىرمالاردى ورىنداۋعا ارنالعان ماز ماركالى ماشينا ەدى. ەرتەڭ جونەلتىلگەلى تۇرعان قوراپتىڭ ىشىندەگى ونداعان كيىك ۇشالارىنىڭ اراسىندا تۇتقىنعا تۇسكەن كىسىشە ەكى قولى ارتىنا بايلاۋلى ءبىر ادام ۇشالاردىڭ مۇزداپ ،اعاششا قاقيا تۇسكەنىن دەنەسىمەن سەزەدى. دەگەنمەن ونى سۋىقتان قورعاپ جاتقان دا سول كيىكتەردىڭ تەرىسى، ايتپەسە ولاي-بۇلاي قوزعالۋعا شاماسى جوق كىسىنىڭ ءحالى بۇدان دا مۇشكىل بولار ەدى. ول قوراپتىڭ ءۇستىن جاپقان كەنەپتىڭ تەسىك-تەسىگىنەن كورىنگەن ون بەسىنەنە تۋعان ايعا ماعىناسىز تۇرمەن مەلشيە قارايدى، ءتۇرى قۇپ-قۋ، ءارى سۇمدىق ايانىشتى.

ونىڭ ەندىگى تاعدىرى وزىمەن بىرگە باسقالار سەكىلدى مويىنقۇماعا پايدا تابۋ ءۇشىن كەلگەن سەرىكتەستەرىنىڭ ىرقىندا بولماق...

ادام ءومىرى دەگەن ۇعىمنىڭ ماعىناسىن اشۋ قيىن-اق. ايتەۋىر، تاۋسىلمايتىن ادامدىق قاتىناستار كومبيناتسياسىن، تىرشىلىكتە بولۋى مۇمكىن سان الۋان مىنەزدەر قاقتىعىستارىنىڭ كۇردەلىلىگى سونشاما – وسى زاماندىق كومپيۋتەرلىك جۇيەنىڭ ەشقايسىسى ەڭ قاراپايىم دەگەن ادامدىق جاراتىلىستىڭ ءوزىنىڭ جالپى سۇلباسىن ينتەگراتسيالاپ بەرە الماس ەدى. وسى التاۋى، ال دالىرەك ايتقاندا، بەسەۋى – ويتكەنى كەپا ۆەزدەحودتىڭ شوپىرى بولاتىن، ونىڭ ۇستىنە بۇلاردىڭ ىشىندەگى ءۇيلى-باراندى جالعىز سول ەدى، الايا قۇلقى جاعىنان ول دا انالاردان اينىمايتىن – وسىعان، ياعني قۇداي جولىنىڭ قۇپيالىلىعىنا، ادامدىق قاتىناستاردى ينتەگراتسيالاۋدىڭ مۇمكىن ەمەستىگىنە ايقىن مىسال بولار ەدى. بۇلار ءبىر گۇلدىڭ شوعىرى سەكىلدى ءبىر-بىرىنە وتە ۇقساس ادامدار بولاتىن، دەمەك، جاراتقان ولاردى و باستا سولاي بولۋعا جازعان دا...

ەڭ الدىمەن، ارينە، كەپادان باسقاسى، ۇشارىن جەل، قونارىن ساي بىلگەن ءۇي-كۇيسىز ادامدار ەدى، ولاردىڭ ۇشەۋىن ءار قيلى سەبەپتەرگە بايلانىستى ايەلدەرى تاستاپ كەتكەن بولاتىن، قالعاندارىنىڭ دا وزدەرىن ومىردەن جولى بولماعانداردىڭ قاتارىنا قوسۋعا دالەلدەر جەتكىلىكتى-ءتىن، سوندىقتان دا ولار دۇنيەگە قاتىگەزدىكپەن اشىنا قارايتىن. ولاردىڭ ىشىندە قالعاندارىنان وزگەشە ءبىر-اق جان بار-دى، ونىڭ جاسى بارىنەن كىشى، ەسىمى اۆدي ەدى – ەرتەرەكتە وسىنداي ءبىر اۋليە بولىپتى-مىس – ءوزى پسكوۆ جاقتاعى ءبىر دياكوننىڭ بالاسى بولاتىن، اكەسى ولگەن سوڭ شىركەۋ قىزمەتىن جالعاستىرۋ ءۇشىن اتا جولىن قۋىپ، ءدىني سەمينارياعا ءتۇسىپتى دە، ەكى جىلدان سوڭ دىننەن بەزگەن ءۇشىن ودان قۋىلىپتى. مىنە،ەندى ول، وبەردىڭ  تىلىمەن ايتاقاندا، كەمەدە بۇلىك شىعارعانى ءۇشىن ەكى قولى ارتىنا بايلانىپ، تاعدىرىنا مويىن ۇسىنعان كۇيىندە ماز-دىڭ قورابىندا جاتىر.

ولاردىڭ ءبارى بارىپ تۇرعان نەمەسە وزدەرىنىڭ تىلىمەن ايتقاندا، ماماندانعان ماسكۇنەمدەر ەدى. تەك تاعى دا كەپانىڭ ءجونى بولەكتەۋ ەدى، قالاي بولعاندا دا وعان شوپىرلىق  كۋالىگىن ساقتاۋ كەرەك قوي – ايتپەسە ايەلى الدەقاشان سازايىن بەرگەن بولار ەدى – الايدا سول ءتۇنى ول دا باسقالاردان قالىسپاي، باسىپ ءىشتى. تاعى دا شي شىعارعان اۆدي – اۆديۋحا بولدى، بىلايشا قاراعاندا قاي جاقتاعى ءبىر قاڭعىباس قوي، ىشە سالسا قايتەدى، جوق تارتىنىپ بولمايدى، بۇل وبەردىڭ وعان دەگەن جەك كورۋشىلىگى مەن وشپەندىلىگىن قوزدىرا ءتۇستى.

وبەر – ايتۋعا ىڭعايلى بولۋ ءۇشىن، اقبوكەن ۇشالارىن جيناۋشىلارعا ول ءوزىن وسىلاي اتاۋدى تالاپ ەتتى – بۇل ءسوز شەننىڭ ۇلكەندەگىن بىلدىرەتىن، ال ول، شىنىندا دا، جۇمىسىنان شىعىپ قالعانعا دەيىن اسكەري قىلمىستىلاردى قايتا تاربيەلەۋ قىزمەتىنىڭ اعا لەيتەنانتى بولىپ ىستەگەن ەدى. ونى قىزمەتتەن بوساتقاندا وبەردىڭ جاناشىرلارى بايعۇس بوسقا كۇيىپ كەتتى، جۇمىسقا جانىن سالاتىن دەپ اھ ۇردى، باستىقتاردىڭ ادىلەتسىزدىگىنە كۇيىنگەن ونىڭ ءوزى دە بۇل جايلى سولاي ويلايتىن، بىراق ىشىنەن اسكەردەن قۋىلۋىنىڭ جاريا قىلماۋدى ءجون كورەتىن. ءيا، وتكەن ءىستى قازبالاۋدىڭ قاجەتى نە. ال وبەردىڭ شىن فاميلياسى قاندالوۆ بولاتىن، ونى و باستا حاندالوۆتان شىعۋى دا مۇمكىن، الايدا بۇل جايىندا باس اۋىرتىپ جاتقان ەشكىم جوق – وبەر دەگەن اتقا ول ابدەن لايىق ەدى.

ولار وزدەرىنىڭ كومانداسىن «حۋنتا» دەپ اتاۋعا ۇيعاردى، بۇل اتاۋعا السىزدەۋ قارسىلىق بىلدىرگەن ءبىر كەزدەردەگى ءارتىس گاملەت – گالكين: «جىگىتتەر، مەن وسى ءسوزدى ۇناتپايمىن، «حۋنتاسى» قۇرىسىنشى. ءبىز سافاراعا اتتانىپ بارا جاتقان جوقپىز با، ەندەشە سافارا-اق بولسىن!» دەپ  ەدى، بۇل ۇسىنىستى ەشكىم قولداي قويمادى، شاماسى، دۇلەي «حۋنتانىڭ» قاسىندا ويناقى سافارا ءالسىز كورىنسە كەرەك. مىنە، وسى «حۋنتانىڭ» ەكىنشى تۇلعاسى ميشكا – شاباشنيك، نەمەسە قىسقارتىپ ايتقاندا، ميشاش ەدى، قاتالدىعى جاعىنان ول وبەردىڭ وزىنەن اسىپ كەتپەسە، كەم تۇسپەيتىن. ونىڭ قيت ەتسە اۋزىنان تۇسپەيتىن ءسوزى «بليا» ەدى. ءاۆديدى قولىن بايلاپ، ماشينانىڭ كۋزوۆىنا تاستاۋ جونىندەگى تاپتىرماس يدەيانى ۇسىنۋشى دا سول بولاتىن، «حۋنتا» بۇل يدەيانى بۇلجىتپاي ورىندادى.

«حۋنتانىڭ» ەلەۋسىزدەۋ مۇشەسى گاملەت – گالكين بۇرىن ءبىر وبلىستىق دراما تەاترىندا ءارتىس بولىپتى، كەيىن ءىشىپ كەتكەندىكتەن ساحنادان قۋىلعان ول بۇل كۇندەرى كەزدەيسوق تابىستارمەن كۇن كورەتىن، مىنە، ەندى سونداي ءبىر وڭاي ولجانىڭ رەتى كەلىپ تۇر – قايداعى ءبىر كيىكتى مە، اقبوكەندى مە، ءبارىبىر عوي، سيراقتارىنان ۇستاپ ماشينانىڭ ۇستىنە اتا بەرەسىڭ، سول ءۇشىن اي بويى جۇمىس ىستەگەندە تاباتىن جالاقى الاسىڭ جانە وبەردىڭ ۇستەمە سىيلىعى تاعى بار: جالپى پايدانىڭ ەسەبىنەن بولىنگەن ءبىر جاشىك اراق بارىنە ورتاق. اقىرىندا ولاردىڭ ىشىندەگى ەڭ جۋاسى، ءتىل العىشى مويىنقۇمنىڭ جەرگىلىكتى تۇرعىنى، ابوريگەن ۇزىكبايدى اۋىزعا العان ءجون بولار ەدى. نە ايتساڭ دا قۇراق ۇشىپ تۇراتىن، ءبىر شولمەك ءۇشىن سولتۇستىك پوليۋسكە ايداساڭ دا جۇرە بەرۋگە دايىن ابوريگەن ۇزىكبايدىڭ بويىنداعى تاماشا قاسيەتى – كىسىلىكتەن، ءوزىن-ءوزى سىيلاۋدان مۇلدە ماقۇرىم بولاتىن. ابوريگەن ۇزىكبايدىڭ قىسقاشا تاريحى مىناداي. اۋەلى تراكتورشى بولعان ول كەيىننەن ءىشىپ كەتەدى دە، ءبىر كۇنى ونىڭ ۇلى جولدىڭ بويىنا يەسىز تاستاپ كەتكەن تراكتورىنا ماشينا كەلىپ سوعادى، ادام ولەدى، ۇزىكباي ەكى جىل وتىرىپ شىعادى، بۇل كەزدە ايەلى بالالارىمەن كەتىپ قالادى، ال بۇل بولسا باسى ارتىق جۇمىس كۇشى رەتىندە قالادان ءبىر-اق شىعادى، ازىق-تۇلىك دۇكەندەرىنە جۇكشى بوپ كىرىپ، پودەزدەردە ءىشىپ جۇرگەن جەرىنەن وسى وبەر تاۋىپ الادى، ارتىنا قارايلايتىن ەشتەڭەسى جوق بۇل ونىڭ سوڭىنا ەرەدى... وبەر-كاندالوۆتىڭ قۇرىعىنان قۇتىلۋ قيىن بولاتىن – ول شىنىندا دا وتە ءيىسشىل ەدى.

مىنە، وبەر – كاندالوۆ باستاعان توپ ءبىر-بىرىمەن وسىلايشا تابىسىپ، مويىنقۇم تۇزىنەن ءبىر-اق شىققان-دى...

ەگەر كەيىننەن جاڭا ءبىر وقيعالاردىڭ سەبەپشىسى بولاتىن تاعدىرلار ءار قيلى ومىرلىك جاعدايلار جايىندا ايتساق، قۇداي كۋا عوي، سەميناريست اۆدي وقۋىن تاستاماي، ءتيىستى قىزمەتىنە ورنالاسسا، وبەر-كاندالوۆتىڭ ونىمەن مۇلدە ءىسى بولماس ەدى. ايتا كەتۋ كەرەك، ءاۆديدىڭ سەميناريادا تۇز-دامدەس بولعان جولداستارى مەكتەپتە جۇرگەندە بارلىق وقۋشىلار سەكىلدى ويسىز، قامسىز بالالار بولعاندارىمەن قالاپ العان ءومىر جولىنا تۇسكەنەن كەيىن دياكون مارقۇمنىڭ ۇلىنا قاراعاندا بەرىكتىك، ەڭ باستىسى يكەمدىلىك تانىتتى، ءسويتىپ العان ءدىني بىلىمدەرى بويىنشا شىركەۋ قىزمەتىنىڭ باسپالداقتارىمەن جوعارى قاراي تابىستى ورلەپ كەلە جاتتى. ەگەر قازىر ولاردىڭ قاتارىندا اۆدي دە بولعاندا – ال ول العاشقى كەزدە باسقالاردان اسا قابىلەتتىلىگىمەن ەرەكشەلەنىپ، اۋليە-اكەلەردىڭ سۇيىسپەنشىلىگىنە بولەنە باستاعان-دى، – باسقانى بىلاي قويعاندا ەڭ بولماسا اۋەسقويلىقپەن بولسا دا شىركەۋدىڭ تابالدىرىعىن اتتاپ كورمەگەن جانە كورۋ ويىندا دا جوق، پوپتاردى ۋاقىتتىڭ جىبەرىپ العان قاتەلىگى دەپ ۇعاتىن وبەر-كاندالوۆتىڭ ونىمەن كەزدەسە قويۋى ەكىتالاي ەدى.

الايدا بۇلاي بولارىن كىم ءبىلىپتى. ەگەر الدىن الا بىلسە عوي... وزىمەن بىرگە  پايدا تابۋ ءۇشىن ءبىر-اق رەت ساپارلاس بولۋعا كوندىرگەن ادامنان كىم رەسمي انكەتا سۇراپ، باسىن اۋىرتىپ جاتادى. بۇل دا كوللەكتيۆپەن بىرگە كارتوپ قازۋعا بارىپ قايتۋ سەكىلدى نارسە. تەك كارتوپتىڭ ورنىنا ولگەن اڭداردىڭ ۇشاسىن جيناۋ كەرەك بولاتىن... ەگەر وسى ءبىر ءىس ارقىلى ءوزىنىڭ وتكەنىن اقتاپ الۋعا بار قابىلەتىن جۇمساعان وبەر-كاندالوۆقا ۆوكزالدا اۆدي اتتى قايداعى ءبىر ەسالاڭ، ناقۇرىس تيپ كەزدەسىپ، بىتكەلى تۇرعان جۇمىستىڭ شىرقىن كەتىرمەگەندە، ول مويىنقۇم شاعىلدارىنىڭ اراسىنا كەلگەننەن كەيىن ءوسىتىپ باسىن قاتىرىپ تۇرار ما ەدى. وسىنى ويلاعاندا قارا نيەتكە جولدى ايقارا اشىپ تاستاۋ ءۇشىن ستاقانداردىڭ بىرىنەن سوڭ ءبىرىن توعىتىپ، سىلقيتا ىشكىسى، ءوزى جاقسى مەڭگەرگەن تاسىلگە سالىپ ناقۇرىس نەمەنىڭ كوكەسىن كوزىنە كورسەتكىسى، ءسويتىپ ونىڭ اقىلىن ەندىرگىسى كەلىپ كەتتى... بىراق ول ءدال وسىدان قورىقتى، ويتكەنى مۇنىڭ ارتىنىڭ قانشالىقتى قيىن بولاتىنىن جاقسى بىلەتىن...

وسى ءبىر اۆدي دەگەن نەمە ويىنا قايدان ءتۇستى! ەگەر تاعى دا كەيىننەن جاڭا ءبىر وقيعالاردىڭ  سەبەپشىسى بولاتىن تاعدىرلار مەن ومىرلىك جاعدايلار جايىندا ءسوز قوزعاساق، وندا مۇنىڭ ءبارى بۇدان الدەقايدا بۇرىن، بۇدان الدەقايدا الىس ءبىر جەرلەردە تامىر جايىپ ەدى...

دىننەن بەزگەنى ءۇشىن سەميناريادان قۋىلعان اۆدي ول كەزدە وبلىستىق كومسومول گازەتىنىڭ شتاتتان تىس قىزمەتكەرى بولاتىن. گازەت رەداكتسياسى ءۇشىن وقىلاتىن تاقىرىپتاردى جاپ-جاقسى تاۋىپ جازا الاتىن بۇل – كەرەك ادام بولىپ شىقتى. دىننەن قۋىلعان جاس جىگىت دىنگە قارسى ناسيحاتقا تاپتىرمايتىن كورنەكى قۇرال ەدى. ال جولى بولماعان سەميناريست تە ءباسپاسوز بەتىندە ءوزىنىڭ جانىنا جاقىن ادامگەرشىلىك، مورالدىق تاقىرىپتارعا جازىلعان ماقالالارىمەن كورىنۋگە مۇددەلى-ءتىن. گازەت بەتتەرىندەگى ونىڭ ادەتتەن تىس ويلاۋ جۇيەسىنە قۇرىلعان ماقالالارى، ءسوز جوق، تەك جاستاردىڭ عانا ەمەس، وبلىستىق ءباسپاسوزدى جاۋلاپ العان ءىش پىستىراتىن، قۇرعاق ديداكتيكالىق ۇندەۋلەر مەن الەۋمەتتىك ايىپتاۋلاردان مەزى بولعان ەرەسەك وقۋشىلاردىڭ دا قىزىعۋشىلىعىن تۋعىزدى. ازىرشە ەكى جاق تا مۇددەلىلىگىن جويماي، ءبىرىن-ءبىرى تولىقتىرىپ تۇرعانىمەن بۇل ءدىني مانسابىنان ەرتە ايرىلعان جاس جىگىتتىڭ كوكەيىندە نە جاتقانىن جان بالاسى، ال دالىرەك ايتساق، ءبىر ادامنان باسقا ەشكىم بىلمەيتىن. اۆدي گازەتتەگى بەدەلى تۇراقتانعاننان كەيىن، ايتەۋىر، ءبىر كەزدەرى، ءوزىنىڭ ويىنشا، اسا كوكەيكەستى، ومىرلىك ماڭىزى زور ماسەلەنى – بۇرىنعى قاتىپ-سەمىپ قالعان ءدىني پوستۋلاتتارعا قارسى باعىتتالعان ءوزىنىڭ وسى زاماندىق ادامنىڭ قۇدايعا قاتىناسى تۋرالى جاڭاشىل كوزقاراستارىن ءتيىمدى فورمالار ارقىلى ءباسپاسوز بەتىنە وتكىزىپ جىبەرۋدەن ۇمىتتەنەتىن. ونىڭ بۇل دارمەنسىز، كۇلكىلى ويىنىڭ الدىندا ءبىر-بىرىنە مۇلدە كەرەعار اسۋ بەرمەس ەكى زور قامال بار ەدى: ونىڭ ءبىرى – قۇداي جولىنىڭ تازالىعىن كەز كەلگەن، ءتىپتى ەڭ نيەتى ءتۇزۋ دەگەن جاڭا ىلىينەن جان سالا قورعايتىن، ۋاقىتقا باعىنبايتىن، مىڭداعان جىلدىق تاريحى بار ءدىني اپالوگەتيكا دا، ەكىنشىسى – ءدىن اتاۋلىنىڭ قاي-قايسىسىن دا تۇبىرىمەن جوققا شىعاراتىن عىلىمي اتەيزمنىڭ قۇدىرەتتى لوگيكاسى بولاتىن. ال اۆدي بەيشارا بولسا بۇل ەكى الىپتىڭ قاسىندا شىبىن قۇرلى عانا ەدى. الايدا ونىڭ دا ءوز سەنگەنى بار-دى. «ادامزاتتىڭ تاريحي پروتسەستىڭ دامۋىنا بايلانىستى قۇدايعا دەگەن كوزقاراسىنىڭ دامىپ، جەتىلىپ وتىرۋى» دەگەن ءوز ويىنان شىعارعان جاڭا يدەيامەن شابىتتانعان ءدىنسىز اۆدي كاليستراتوۆ ەرتە مە، كەش پە، ايتەۋىر تاعدىر وعان جۇرتتىڭ ءوز ويىن وزىنە قايتارا اشىپ بەرۋگە مۇمكىندىك تۋعىزادى دەپ دامەلەنەتىن، ويتكەنى، ونىڭ ويىنشا، يندۋستريالىق ءداۋىردىڭ ادامدارى دامۋدىڭ اسا ءبىر سىنشىل دارەجەسىنە جەتكەن كەزدە وزدەرىنىڭ قۇدايعا دەگەن كوزقاراسىن قايتا قاراپ، دالىرەك انىقتاي تۇسۋگە ۇمتىلادى-مىس. ءاۆديدىڭ بۇل ويلارى ءالى ءىلىم رەتىندە ورنىقپاعان، داۋلى ماسەلە ەدى، الايدا رەسمي ءدىن سونىڭ ءوزىن كەشىرە المادى – ءوزىنىڭ جاڭا ىلىمىنەن باس تارتپاعانى ءۇشىن ونى ءدىني سەميناريادان قۋىپ جىبەردى.

اۆدي كاليستراتوۆ بيىك اق ماڭدايلى، ءوزىنىڭ كوپتەگەن زامانداستارى سەكىلدى شاشى يىعىنا تۇسكەن، قالىڭ جيرەن ساقالى بەت-جۇزىنە كەرەمەت جاراسىپ تۇرماسا دا، ۇيلەسىمدى جاس جىگىت ەدى. يەسىنە ولشەۋسىز قۋانىش سىيلاعان، سونىمەن بىرگە اينالاسىنداعى جۇرتقا جاقسىلىق ىستەمەك بوپ قانشا قۇلشىنعانمەن، ولاردان كوپ ءجابىر شەككەن ونىڭ تىنىمسىز ويلارى مەن رۋحىنا لايىق ادىرايعان قوي كوزدەرى ويناقشي جالتىلداپ تۇراتىن...

اۆدي كوبىنەسە كەرەگە كوز كويلەك، سۆيتەر، دجينسى، ال سۋىق تۇسە كونەتوز پالتو مەن اكەسىنەن قالعان ساقتيان قۇلاقشىندى كيىپ جۇرەتىن. مويىنقۇم تۇزىنە دە ول وسى كۇيىندە كەلدى.

ءوزىنىڭ قوراپتا دارمەنسىز كۇيدە بايلاۋلى جاتۋى ونى سول ساتتە ءار قيلى وكىنىشتى ويلارعا جەتەلەدى. الايدا ءبىر شىعىس اقىنىنىڭ  جالعىزدىق جايلى ايتقان: «جالعىزسىڭ مىڭمەن بىرگە جۇرسەڭ-داعى، وزىڭمەن ءوزىڭ قالساڭ ءتىپتى جامان» دەگەن ۇمىت بوپ بارا جاتقان قاناتتى ءسوزىن ەسىنە تۇسىرگەن ونىڭ جانىنا بۇل جولى بارىنەن دە وسى جالعىزدىق قاتتى باتىپ جاتتى. وسى ساتتە ول ءبىرازدان بەرى جۇرەگىنىڭ بولشەگىنە اينالىپ كەتكەن، جاتسا-تۇرسا ويىنان كەتپەيتىن سول ءبىر قىمبات جانعا ىشتەي بولسا دا ءتىل قاتپاي، ءوزىنىڭ سىرى مەن مۇڭىن سوعان عانا باعىشتاماي قالا المايتىن ەدى، ەگەر كوڭىلدەرى اسا جاقىن ادامداردىڭ  اراسىندا اسا ءبىر قيىن جاعدايلاردا ەرەكشە سەزىمتال تەلەپاتيالىق بايلانىستىڭ ىسكە قوسىلاتىنى راس بولسا، سول ءتۇنى ايتەۋىر بىرەۋدىڭ جاماناتتى سەزگەن جۇرەگى وزىنەن-ءوزى ورەكپىپ، رۋحى جانشىلىپ جاتۋعا ءتيىس ەدى..

اقىرىندا ەندى ول سول ءبىر شىعىس اقىنىنىڭ ءوز جانىن ءوزى كەلەكە ەتكەن قاراما-قايشىلىققا تولى پىكىرىنىڭ – قىزىق، وسىنى اۋزى بارىپ قالاي ايتتى ەكەن، – تۇپكى ءمانىن ۇققانداي بولدى: «شىن سۇيۋگە ىنتىققاننىڭ، ماحابباتتا جولى بولماسىن..» بۇل نە ساندىراق! ول ءۇن-ءتۇنسىز جىلاپ جاتىپ، ەگەر سول ءبىر جاننىڭ جەر باسىپ جۇرگەنىن بىلمەسە، ەگەر ونى جان ءتاسىلىم الدىنداعى ادامنىڭ ءومىردى بار ىنتى-شىنتىعىمەن سۇيگەنى سەكىلدى سۇيمەسە، وندا جانىنىڭ ءبۇيتىپ قينالماسىن، ءبۇيتىپ ساعىنىشتان سارعايماسىن، تۇلا بويىن قازىر ورنىنا ۇشىپ تۇرىپ، ۇزىننان-ۇزاق شۇباتىلعان ۇلى تەمىر جولدىڭ بويىنداعى سول مەكەن ەتكەن جالپاقساز ستانتسياسىنا قاراي كەڭ دالانى كوكتەي ءوتىپ جۇگىرە جونەلگىسى، ءسويتىپ بايتاق ءتۇزدىڭ قيان شەتىندەگى كىشكەنتاي اۋرۋحانانىڭ ەسىگىنىڭ الدىنان ءبىر-اق شىققىسى، سول ءۇيدىڭ الدىندا تىم بولماسا جارتى ساعات ايالداعىسى كەلگەن سەكىلدى اقىلعا قونبايتىن، ەسىرىك سەزىم بيلەمەسىن سەزىپ جاتتى... بىراق بۇنىڭ قولىنان كەلمەسىن تۇسىنگەن اۆدي بويىنداعى، بالكىم، وعان ەشقانداي دا قاجەتى جوق شەكسىز بەرىلگەندىك سەزىمى ءۇشىن ءوزىن-ءوزى قارعادى، ويتكەنى ول وسى ءبىر ازيالىق قيان شەتكە – مويىنقۇمعا ەكىنشى رەت سول ءۇشىن قايتا ورالماپ پا ەدى ەندى، مىنە، سونىڭ كەسىرىنەن وسىنداي قورلىققا تاپ بولدى. الايدا جانىن جالعىزدىق جابىرقاتقان سايىن سول ءبىر جاندى بۇرىنعىدان دا سۇيە تۇسكەن، ساعىنا تۇسكەن ول قازىر ءوزىن قۇدايمەن تۋىسىپ كەتكەندەي باقىتتى سەزىنىپ جاتتى جانە ول سول ءسات قۇدايدىڭ ادامعا ماحاببات ارقىلى كەلەتىنىن، سول ارقىلى پەندەسىن مول راقىمعا بولەيتىنىن، بۇل جاعىنان  ونىڭ مەيىرىمىنىڭ كەڭدىگىنە ەشتەڭەنىڭ تەڭ كەلمەيتىنىن، سونىمەن بىرگە ماحاببات سەزىمى اركىمنىڭ جۇرەگىنە ارقيلى جولمەن كەلىپ جابىساتىنىن ءتۇسىندى. «جاراتقان امان بولعاي! – دەپ سىبىرلادى اسپانداعى ايعا قاراعان ول. سونان سوڭ – «جۇرەگىڭە ماحاببات كەپ جابىسقاندا قۇدايدىڭ راقىمىندا شەك بولمايتىنىن ول دا تۇسىنسە عوي...» – دەپ ارمان ەتتى.

وسى كەزدە ماشينانىڭ جانىنان تىقىر ەستىلدى دە، بىرەۋ قاقىرىنىپ-تۇكىرىنىپ قوراپقا اسىلا بەردى. بۇل – ميشاش ەدى، ونىڭ ارتىنان كەپانىڭ باسى قىلتيدى. شاماسى، ولار ءبىراز تاستاپ ۇلگەرگەن بولۋ كەرەك، اراق ءيىسى مۇڭك ەتە ءتۇستى.

– ال، نەعىپ جاتىرسىڭ، بليا؟ كانە، تۇرەگەل، سىلىمتىك پوپ، وبەر سەنى كىلەمگە شاقىرىپ جاتىر، قايتا تاربيەلەمەككە، – دەدى ماشينانىڭ ۇستىندەگى كيىك ۇشالارىن اپانداعى ايۋشا قورباڭداي اتتاپ كەلە جاتقان ميشاش.

ورىس تىلىنەن اۋدارعان – سەرىك اسىلبەكۇلى

Abai.kz