بيلىكتەگى اۋىس-تۇيىستەن كەيىن بيىلعى بيۋدجەتتى ءبولىسۋ ىسىنە دە از-كەم تۇزەتۋ جاسالاتىنى تۋرالى وتكەندە بەلگىلى بولعان. بۇرىنعى پرەزيدەنت ءوز كومانداسىن جاساقتادى. جاڭا مەملەكەتتىك ورگاندار اشىلدى. ولارعا دا اقشا كەرەك. ول اقشانى قايدان الادى؟ قازىنادان، ارينە.

ەلباسى كانتسەلياريىنە 1 ميلليارد تەڭگە بولىنەدى

كۇنى كەشە عانا قارجى ۆيتسە-ءمينيسترى تاتيانا ساۆەلەۆا دەيتىن ادام سويلەدى. بيۋدجەت اقشاسىن ءبولىسۋدىڭ ماسەلەسى قازىر سەنات تالقىسىندا كورىنەدى. بيۋدجەت بولىسىنە ءۇش ءتۇرلى تۇزەتۋ جاسالماق. ول نە دەيسىز عوي، تاپتىشتەپ ايتايىق. ءبىرىنشى، استانا اتاۋىن اۋىستىرۋ تۋرالى زاڭ جوباسىنا وزگەرتۋ جاساۋ كەرەك. سوسىن جۇمىسشىلاردىڭ جالاقىسىن كوتەرۋگە جانە ەلباسىنىڭ كانتسەلياريىن جاساقتاۋعا اقشا ءبولۋ كەرەك.

شىنتۋايتىنا كەلگەندە بۇل ءۇش ماسەلەنى شەشۋدىڭ اقىرى اقشاعا كەلىپ تىرەلەدى. ەسەپ-قيساپ جاسالىپتى. قاجەت قاراجات ەسەپتەلىپتى. ەندى سوعان بيۋدجەتتەن اقشا ءبولۋ كەرەك. مىسالى، جاڭاعى تاتيانا دەيتىن تاتەي ەلباسى كانتسەلياريىن جاساقتاۋ ءۇشىن مەملەكەت قازىناسىنان 1 ميلليارد تەڭگە بولىنەتىنىن ايتتى.

جالپى بىزدە مەملەكەت باسشىسىنىڭ، ياعني پرەزيدەنت توقاەۆتىڭ كانتسەلياريى بار. ەكىنشى كانتسەلياريدىڭ قاجەتتىلىگى بار ما؟ قازىر ەل ىشىندە «قازاقستاندا ەكى پرەزيدەنت بار. ەكەۋىندە دە بيلىك بار» دەگەن قاڭقۋ ءسوز جەلدەي ەسىپ ءجۇر. سول ءسوزدى شىندىققا اينالدىرۋ ءۇشىن بە؟

تاۋەلسىز قازاقستاننىڭ ەكىنشى پرەزيدەنتى تاعايىندالىپ، قىزمەتىنە كىرىسكەلى جارتى ايعا جۋىقتادى. ويلاپ تاپقانىمىز ەمەس، كوزبەن كورگەنىمىزدى ايتايىق. پرەزيدەنت توقاەۆ ءبىراز كادردى اۋىستىردى. توقاەۆ قىزمەتسىز قالدىرعان ادامدارعا، ەكس-پرەزيدەنت نازارباەۆ ەرتەسى كۇنى-اق، قىزمەت ۇسىندى.  سولاردىڭ ءبىرسىپىراسىن جانىنا جيناپ، وزىنشە كانتسەلياري جاساقتاپ جاتىر، انە.

ەكس-پرەزيدەنت نازارباەۆ ءوز ەركىمەن وتستاۆكاعا كەتكەندە الەمدىك اقپارات قۇرالدارى مەن ساياساتكەرلەر «نازارباەۆ پرەزيدەنتتىكتەن كەتكەنىمەن، بيلىكتەن كەتكەن جوق» دەپ جازعان ەدى. سول شىنعا اينالعان سىڭايلى. ولاي دەۋىمىزگە سەبەپ تە جوق ەمەس.

اقوردا سايتى پرەزيدەنتتى ەمەس، نەگىزىنەن ەلباسىنىڭ اقپاراتتارىن جاريالاپ ءجۇر

اقوردانىڭ سايتى قازاقستان پرەزيدەنتىنىڭ رەسمي اقپارات قۇرالى. اقوردا قوجايىنىنىڭ جاڭالىقتارىن جاريالايتىن مىنبەر. ال قازاقستاننىڭ پرەزيدەنتى قازىر قاسىم-جومارت توقاەۆ. نۇرسۇلتان نازارباەۆ ەندىگى ەكس-پرەزيدەنت. ول قاۋىپسىزدىك كەڭەسىنىڭ توراعاسى.

الايدا اقوردانىڭ سايتىن جۇرگىزۋشىلەر باتىس اقپاراتى ايتقان «قازاقستاندا ەكى بيلەۋشى بار» دەگەندى شىن كورسە كەرەك. ەكى پرەزيدەنتتى قاتار ۇلىقتاپ كەلەدى، ايتەۋىر. ەكىنشىسىن دە، ەكسىن دە. سەنبەسەڭىز، مىنە كورىڭىز...

21 ناۋرىز بەن 3 ءساۋىر ارالىعىندا نۇرسۇلتان نازارباەۆ يوردانيا كورولى II ابداللامەن، گەرمانيا كانتسلەرى انگەلا مەركەلمەن، ۋكراينا پرەزيدەنتى پەتر پوروشەنكومەن، تۇركيانىڭ ەكس-پرەزيدەنتى ابدوللا گۇلمەن، پولشا پرەزيدەنتى اندجەي دۋدامەن، رەسەي پرەزيدەنتى ۆلاديمير پۋتينمەن، تۇركيا پرەزيدەنتى رەجەپ تايىپ ەردوعانمەن، ارمەنيا پرەزيدەنتى ارمەن ساركيسيانمەن سويلەسكەن.

نۇرسۇلتان نازارباەۆتىڭ الماتىعا، الماتى وبلىسىنا بارعان ءار ساپارىن قالت جىبەرمەي جازىپ، جاريالاپ ءجۇر. ونىڭ سىنىپتاستارىمەن كەزدەسكەنىن دە، ەل-جۇرتتىڭ الدىندا ءسوز سويلەگەنىن دە اقوردا اقپاراتى تاراتتى.

ءتىپتى نازارباەۆ وتستاۆكاعا كەتكەندە ونىڭ اتىنا كەلىپ تۇسكەن جەدەلحاتتاردى دا جاريالادى. مىسالى، قىتاي توراعاسى شي جينپيننەن، اقش مەمدەپارتامەنتىنەن، بەلگيا كورولى فيليپپتەن، سەربيا پرەزيدەنتى الەكساندر ۆۋچيچتەن، موڭعوليا پرەزيدەنتى حالتمااگين باتۋلگادان، ماجارستان پرەمەرى ۆيكتور ورباننان، تاتارستان پرەزيدەنتى ميتيمەر شايميەۆتەن، ليۋكسەمبۋرگ پرەمەرى كساۆە بەتتەلدەن، سينگاپۋر پرەمەرى لي سيان لۋننان، پولشانىڭ بۇرىنعى پرەزيدەنتى الەكساندر كۆاسنەۆسكيدەن، حورۆاتيانىڭ بۇرىنعى پرەزيدەنتى ستەپان مەسيچتەن، اۆستريانىڭ بۇرىنعى پرەزيدەنتى حاينتس فيشەردەن، گەرمانيانىڭ بۇرىنعى كانتسلەرى گەرحارد شريودەردەن، ەۋروپالىق كوميسسيا توراعاسى جان-كلود يۋنكەردەن، بۇۇ باس حاتشىسى انتونيۋ گۋتەرريشتەن، شانحاي ىنتىماقتاستىق ۇيىمىنىڭ باس حاتشىسى ۆلاديمير نوروۆتان، ەۋرازيا ەكونوميكالىق كوميسسيا القاسىنىڭ توراعاسى تيگران ساركيسياننان ت،ب، كەلىپ تۇسكەن جەدەلحاتتاردىڭ بارلىعىن دەرلىك اقوردا سايتىنان كورىپ بىلدىك.

ول از دەسەڭىز، اقوردا سايتىندا «تۇڭعىش پرەزيدەنتتىڭ دەربەس پاراقشاسى» دەگەن ارنايى پاراقشا بار. ول نۇرسۇلتان نازارباەۆتىڭ پاراقشاسى.

ال ءوزى باس بولىپ، بارلىق اكىم-قارالارعا، شەندى-شەكپەندىلەرگە تۇگەل الەۋمەتتىك جەلىگە تىركەلۋدى تاپسىرعان قازاقستان پرەزيدەنتى قاسىم-جومارت توقاەۆتىڭ جاڭاعى اقوردا سايتىندا پاراقشا تۇگىلى ارنايى ايدارى (كولونكا) دا جوق. بۇل فاكت. اقوردا سايتى قازىرگى پرەزيدەنت توقاەۆقا پاراقشا ارناعان جوق.

جو-جوق، اقوردا سايتى پرەزيدەنت قاسىم-جومارت توقاەۆ تۋرالى ەش اقپارات جازعان جوق دەمەيمىز. پرەزيدەنت قاسىم-جومارت توقاەۆتىڭ قازاقستاندىق 14 شەندىنى (اكىمى بار، ءمينيسترى بار، مەمورگان باسشىسى بار) قابىلداعانى، 10 شەتەلدىك مەملەكەت باسشىسىمەن سويلەسكەنى، تۇركىستان وبلىسىنا، شىمكەنت قالاسىنا ساپارلاپ قايتقانى، ناۋرىز مەرەكەسىنە نۇرسۇلتان نازارباەۆپەن بىرگە بارعانى دا اقوردا سايتىندا جاريالاندى.

سولاي بوۋلى كەرەك تە. مەملەكەت باسشىسىنىڭ سايتى مەملەكەت باسشىسىنىڭ جاڭالىعىن جاريالايتىن مىنبەر. دەسەك تە، ءبىز سايت ماتەريالدارىنا كونتەنت-اناليز جاسادىق. قاسىم-جومارت كەمەلۇلى توقاەۆ ەل-حالىقتىڭ الدىندا انت قابىلداپ، پرەزيدەنتتىك قىزمەتىنە كىرىسكەن 21 ناۋرىزدان باستاپ كۇنى بۇگىنگە دەيىن اقوردا سايتى نۇرسۇلتان نازارباەۆ تۋرالى ۇزىن-ىرعاسى 20-عا جۋىق اقپارات جاريالاپتى.

وتكەندە بۇرىنعى پرەزيدەنت نازارباەۆ الماتىعا كەلدى. «قازاقستان-نۇرسۇلتان» دەگەن ايعاي-ۇراندارىن ايتقان ادامدار ءتىپتى اۋەجايدىڭ ۇشاق قوناتىن الاڭىنا كىرىپ كەتىپتى. وتستاۆكاعا شىققان ەلباسىنى اسىعا كۇتكەندەردى اقپارات قۇرالدارى ءتۇسىرىپ تاراتتى. نۇرسۇلتان نازارباەۆ مىنگەن بورت اۋەجايعا كەلىپ قوندى. نازارباەۆ ادەتتەگىدەي القالاعان ادامدارمەن امانداسىپ، ءارى قاراي ءجۇرىپ كەتتى.

وسى تۇستا كوپ جۇرت ءمان بەرمەگەن ءبىر دەتال – نازارباەۆ الماتىعا قازاقستان پرەزيدەنتىنە تيەسىلى «01» نومەرلى بورتپەن ۇشىپ كەلدى. ول ۇشاق ەندىگى پرەزيدەنت قاسىم-جومارت توقاەۆقا تيەسىلى ۇشاق ەمەس پە ەدى؟! جالپى ەكس-پرەزيدەنتتىڭ قىزمەت مانسابى پرەزيدەنت توقاەۆتان جوعارى ما؟ كوپ جۇرتتى مازالاعان كوپ سۇراقتىڭ ءبىرى وسى، مىنە.

تۇڭعىش پرەزيدەنتتىڭ قۇقىعى مەن مىندەتى قانداي؟

«قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ تۇڭعىش پرەزيدەنتi-ەلباسى تۋرالى» كونستيتۋتسيالىق زاڭ بار. سول زاڭعا سايكەس:

- قر پرەزيدەنتى بولىپ سايلانۋ قۇقىعى بويىنشا مەرزىمدىك شەكتەۋ جوق;

- ەكس-پرەزيدەنتتىڭ ابىرويى مەن ار-نامىسىنا ەشكىمنىڭ تيىسۋىنە بولمايدى;

- ونىڭ جانە وتباسىنىڭ قاۋىپسىزدىگى قامتاماسىز ەتىلەدى;

- ولارعا قىزمەت كورسەتۋ جانە قورعاۋ مەملەكەت ەسەبىنەن جۇرگىزىلەدى;

- ءوز وكىلەتتىلىگىن توقتاتقاننان كەيىن باسقا پرەزيدەنتتەرگە كونستيتۋتسيالىق وكىلەتتىلىكتەرىن بەرەدى;

- عۇمىر بويى قر كونستيتۋتسيالىق كەڭەسىنىڭ مۇشەسى بولىپ تابىلادى;

- قازاقستان حالقىنا، مەملەكەتتىك ورگاندار مەن لاۋازىمدى ادامدارعا مەملەكەتتىك قۇرىلىستىڭ، ەلدىڭ ىشكى جانە سىرتقى ساياساتى مەن قاۋىپسىزدىگىنىڭ اسا ماڭىزدى ماسەلەلەرى بويىنشا ءتيىستى مەملەكەتتىك ورگاندار مەن لاۋازىمدى ادامدار مىندەتتى تۇردە قاراۋعا جاتاتىن باستامالار جاساۋ;

- قازاقستان رەپۋبليكاسى پارلامەنتى مەن ونىڭ پالاتالارىنىڭ الدىن دا، رەسپۋبليكا  ۇكىمەتىنىڭ وتىرىستارىندا ەل ءۇشىن ماڭىزدى ماسەلەلەردى تالقىلاۋ كەزىندە ءسوز سويلەۋ;

- قازاقستان حالقى اسسامبلەياسىن باسقارۋ;

- قازاقستان رەسپۋبليكاسى كونستيتۋتسيالىق كەڭەسىنىڭ، قاۋىپسىزدىك كەڭەسىنىڭ قۇرامىنا قۇرامىنا كىرۋ قۇقىعى بەرىلگەن;

- ونىڭ زاڭدى قىزمەتىنە كەدەرگى جاساۋعا;

- ونى كوپشىلىك الدىندا قورلاۋعا نەمەسە ونىڭ ابىرويى مەن قادىر-قاسيەتىنە وزگەدەي قول سۇعۋعا;

- ونىڭ بەينەسىن بۇلدىرۋگە جول بەرىلمەيدى.

جوعارىدا ەكس-پرەزيدەنت نازارباەۆ قر قاۋىپسىزدىك كەڭەسىنىڭ توراعاسى بولىپ تاعايىندالعانىن ايتتىق. ال ەندى سول قاۋىپسىزدىك كەڭەسىنىڭ توراعاسى نە ىستەي الادى؟ ونىڭ مىندەتتەرى مەن مۇمكىندىگى قانداي؟

- ەلدىڭ ۇلتتىق قاۋىپسىزدىگىن قامتاماسىز ەتۋ;

- قورعانىس قابىلەتىن نىعايتۋ;

- زاڭدىلىق پەن قۇقىقتىق ءتارتىپتى قامتاماسىز ەتۋ سالاسىنداعى مەملەكەتتىك ساياساتتىڭ نەگىزگى باعىتتارىن جوسپارلاۋ، قاراۋ جانە ولاردىڭ ىسكە اسىرىلۋىن باعالاۋ;

- ءتيىستى شەشىمدەر مەن ۇسىنىمداردى ازىرلەيدى جانە قابىلدايدى;

- مەملەكەتتىك ورگاندار مەن ۇيىمداردىڭ قىزمەتىن ۇيلەستىرەدى.

- قاۋىپسىزدىك كەڭەسىنىڭ قىزمەتىنە باسشىلىق جاسايدى;

- قاۋىپسىزدىك كەڭەسىنىڭ مۇشەلەرىنە تاپسىرما بەرەدى;

- كونتيتۋتسيالىق ورگان ەلدىڭ ۇلتتىق قاۋىپسىزدىگى مەن حالىقارالىق ۇستانىمدارىن، مەملەكەتتىڭ قورعانىس قابىلەتىن، زاڭدىلىق پەن قۇقىقتىق ءتارتىپتى قامتاماسىز ەتۋ سالاسىندا مەملەكەتتىك ورگاندار مەن ۇيىمداردىڭ قىزمەتىن ۇيلەستىرەدى;

- مەملەكەتتىك باعدارلامالاردى، زاڭ جوبالارىن، ماڭىزدى سىرتقى ساياسي جانە مەملەكەتتىك ءمانى بار وزگە دە باستامالاردى تالدايدى جانە باعالايدى;

- ۇكىمەتتىڭ ۇلتتىق قاۋىپسىزدىكتى، قورعانىس قابىلەتىن، قۇقىقتىق ءتارتىپتى قامتاماسىز ەتۋ سالاسىنداعى قىزمەتىنىڭ ناتيجەلەرى مەن نەگىزگى باعىتتارى تۋرالى جىل سايىنعى بايانداماسىن تىڭدايدى;

- ەلدىڭ ۇلتتىق قاۋىپسىزدىگى مەن قورعانىس قابىلەتىن قامتاماسىز ەتۋ سالاسىنداعى مەملەكەتتىك ساياساتتى ىسكە اسىرۋ ماسەلەلەرى بويىنشا مەملەكەتتىك ورگانداردىڭ ءبىرىنشى باسشىلارىن تىڭدايدى;

- ورتالىق جانە وبلىستاردىڭ، رەسپۋبليكالىق ماڭىزى بار قالالاردىڭ جانە استانانىڭ جەرگىلىكتى اتقارۋشى ورگاندارىنىڭ، سونداي-اق قازاقستان پرەزيدەنتىنە تىكەلەي باعىناتىن جانە ەسەپ بەرەتىن مەملەكەتتىك ورگانداردىڭ ءبىرىنشى باسشى لاۋازىمىنا تاعايىنداۋعا ۇسىنىلاتىن كانديداتۋرالاردى تالقىلايدى;

- مەملەكەتتىك ورگاندار، ۇيىمدار مەن لاۋازىمدى ادامدار قاۋىپسىزدىك كەڭەسى مەن ونىڭ توراعاسىنىڭ شەشىمدەرىن مۇلتىكسىز ورىنداۋعا مىندەتتى. بارلىق شەشىم قاۋىپسىزدىك كەڭەسىنىڭ توراعاسى بەكىتكەننەن كەيىن كۇشىنە ەنەدى، قاجەت بولعان كەزدە قازاقستان پرەزيدەنتىنىڭ اكتىلەرىمەن جۇزەگە اسىرىلادى.

ال قاۋىپسىزدىك كەڭەسىنە:

- قر پرەمەر-ءمينيسترى،

- مەملەكەتتىك حاتشى،

- ءپا باسشىسى،

- ۇقك توراعاسى،

- سىرتقى ىستەر ءمينيسترى،

- قورعانىس ءمينيسترى،

- سەنات توراعاسى،

- ءماجىلىس توراعاسى،

- قر باس پروكۋرورى،

- ىشكى ىستەر ءمينيستتى،

- «سىربار» (سىرتقى بارلاۋ) قىزمەتىنىڭ ديرەكتورى كىرەدى.

ءتۇيىن. قوش! ەندى ويىمىزدى تۇيىندەيىك. اقوردا سايتى پرەزيدەنتپەن قاتار ۇلىقتاپ جۇرگەن، ەل اراسىندا پرەزيدەنتتىڭ ۇشاعىمەن ۇشىپ-قوناتىن قاۋىپسىزدىك كەڭەسىنىڭ توراعاسى، ەكس-پرەزيدەنت نازارباەۆتىڭ كونستيۋتسيالىق قۇقىعى وسىنداي. دەسە دە، حالىق ەلباسى كانتسەلياريىن قۇرۋعا بيۋدجەتتەن 1 ميلليارد تەڭگە جۇمسالاتىندىقتان ءبىراز وزگەرىس بولعانىن قالايدى. سول قىرۋار قارجىنىڭ از بولىگىنە ەلباسى كانتسەلياريىنىڭ جەكە سايتىن اشۋعا ابدەن بولماي ما؟ اقوردانىڭ سايتى تىكەلەي قر پرەزيدەنتى قاسىم-جومارت توقاەۆتىڭ جۇمىسىن ناسيحاتتاۋى ءتيىس. ال، ەلباسىنىڭ ءىسى مەن ەكىنشى پرەزيدەنتتىڭ جۇمىسىن ارالاستىرۋ دۇرىس ەمەس. راس، قازاق ەلىندەگى №1 ادام قازىر ەلباسىمىز. سويتسە دە، الەم الدىنداعى رەسمي پرەزيدەنتىمىز قاسىم-جومارت توقاەۆ ەكەنىن ۇمىتىپ كەتپەسەك ەكەن...

نۇرگەلدى ابدىعانيۇلى

Abai.kz