نازەركە جۇماباي. ورالحانعا ورالامىز
«قازاق ادەبيەتى مەن ونەرىندە ءدال قازىر،
ەپتەپ توقىراۋ بار. ءۇردىس وسەتىن كۇن جاقىن.
جاقىن بولعاندا 200 جىلدان سوڭ. ول شاقتا
بىرەۋ بار، بىرەۋ جوق. مەن ءوزىم... جوق
بولامىن-اۋ دەيمىن»
ورالحان بوكەي
ەسىمىڭىزدىڭ ەلەۋلى ەكەنىن بىلەسىز بە؟
ومىردە قازىر نە كوپ؟ نەمەسە كىم كوپ؟ ابايلار، مۇحتارلار، ماحامبەتتەر، احمەتتەر، ءاليحاندار، ورالحاندار، قاسىمدار كوپ... ەسىمدەرىن اتاماي جاتىپ شاتاساسىز. سىزدەردى بىلمەدىم، ءوز باسىم مۇنداي جايتتارمەن ءجيى ۇشىراسامىن. ويتكەنى، مەنىڭ دوستارىمنىڭ كوبىسى دەرلىك الاشقا ارداقتى ازاماتتاردىڭ ەسىمىن يەلەنگەن. ەسىم دەگەن دۇنيەگە اسا ۇلكەن ءمان بەرەتىندىگىمنەن بولار، سول دوستارىما دا ۇلكەن-ۇلكەن جاۋاپكەرشىلىك، مىندەت ارتامىن. اباي، ءاليحان دەگەن جاقىندارىمنىڭ بولعانى جانىما زور ماقتانىش ۇيالاتقانىمەن، ءدال سونداي دەڭگەيدە قورقىنىش تا سىيلايتىنى جاسىرىن ەمەس. ولاي دەيتىنىم، ۇلى تۇلعانىڭ ەسىمىن يەلەنۋ ءۇشىن سوعان لايىقتى عۇمىر دا كەشە ءبىلۋ كەرەك، مەنىڭشە. اتا-انالار وسىعان، ياعني ەسىم قويۋ ماسەلەسىنە كەلگەندە ەرەكشە مۇقيات بولسا ەكەن. ايتپەسە، ءوز بيىگىنە الدەقاشان كوتەرىلىپ كەتكەن ۇلىلىقتى ءبىر-اق ساتتە جەرمەن جەكسەن ەتەتىندەر بۇگىنگى قوعامدا مىڭداپ سانالادى...
ورالحاندار نەگە ويسىزداندى؟
«قازاق ادەبيەتى مەن ونەرىندە ءدال قازىر،
ەپتەپ توقىراۋ بار. ءۇردىس وسەتىن كۇن جاقىن.
جاقىن بولعاندا 200 جىلدان سوڭ. ول شاقتا
بىرەۋ بار، بىرەۋ جوق. مەن ءوزىم... جوق
بولامىن-اۋ دەيمىن»
ورالحان بوكەي
ەسىمىڭىزدىڭ ەلەۋلى ەكەنىن بىلەسىز بە؟
ومىردە قازىر نە كوپ؟ نەمەسە كىم كوپ؟ ابايلار، مۇحتارلار، ماحامبەتتەر، احمەتتەر، ءاليحاندار، ورالحاندار، قاسىمدار كوپ... ەسىمدەرىن اتاماي جاتىپ شاتاساسىز. سىزدەردى بىلمەدىم، ءوز باسىم مۇنداي جايتتارمەن ءجيى ۇشىراسامىن. ويتكەنى، مەنىڭ دوستارىمنىڭ كوبىسى دەرلىك الاشقا ارداقتى ازاماتتاردىڭ ەسىمىن يەلەنگەن. ەسىم دەگەن دۇنيەگە اسا ۇلكەن ءمان بەرەتىندىگىمنەن بولار، سول دوستارىما دا ۇلكەن-ۇلكەن جاۋاپكەرشىلىك، مىندەت ارتامىن. اباي، ءاليحان دەگەن جاقىندارىمنىڭ بولعانى جانىما زور ماقتانىش ۇيالاتقانىمەن، ءدال سونداي دەڭگەيدە قورقىنىش تا سىيلايتىنى جاسىرىن ەمەس. ولاي دەيتىنىم، ۇلى تۇلعانىڭ ەسىمىن يەلەنۋ ءۇشىن سوعان لايىقتى عۇمىر دا كەشە ءبىلۋ كەرەك، مەنىڭشە. اتا-انالار وسىعان، ياعني ەسىم قويۋ ماسەلەسىنە كەلگەندە ەرەكشە مۇقيات بولسا ەكەن. ايتپەسە، ءوز بيىگىنە الدەقاشان كوتەرىلىپ كەتكەن ۇلىلىقتى ءبىر-اق ساتتە جەرمەن جەكسەن ەتەتىندەر بۇگىنگى قوعامدا مىڭداپ سانالادى...
ورالحاندار نەگە ويسىزداندى؟
...وتكەندە تەلەفون ارقىلى ورالحان دەگەن ازاماتپەن كەزدەيسوق تانىسىپ قالدىم. سۇيىكتى قالامگەرىمنىڭ ەسىمىن يەلەنگەنى ءۇشىن دە العاشىندا اڭگىمەلەسۋگە، وي بولىسۋگە قارسىلىق بىلدىرمەي، قايتا قىزىعۋشىلىق تانىتتىم. سونداعى اڭگىمەمىزدىڭ سيقى تومەندەگىدەي:
- سالەم!
- سالەمەتسىز بە؟ سىزدەن بىردەڭە سۇراسام بولا ما؟ ارينە، رەنجىمەسەڭىز.
- سۇراڭىز.
- ءسىزدىڭ ەسىمىڭىز نەگە ورالحان؟ جانە ول اتتى كىم قويدى؟
- ۇناماي ما؟
- كەرىسىنشە، ەڭ ادەمى ەسىم!
- قوي-ەي، كوڭىل ءۇشىن ايتاتىنداردى ۇناتپايمىن. ۇيدەگىلەر قويعان، نە ءۇشىن بىلمەدىم...
- مەن ەسىمگە ۇلكەن ءمان بەرەتىن اداممىن. راسىندا، ادەمى ەسىم! ۇيدەگىلەردەن سۇراي الاسىز با، مۇمكىن بولسا...
- ءبىر قايتىپ كەلگەن سوڭ، قايتىپ ورالادى دەپ قويعان-اۋ، شاماسى. مەن سولاي ويلايمىن، باسقاسىن بىلمەدىم.
- ءسىز ەكىنشى رەت قايدان ورالۋ كەرەك ەدىڭىز؟
- ارعى دۇنيەدەن.
- ااا، سولاي ما؟ ال، مەن ول ەسىمدى بەلگىلى جازۋشى ورالحان بوكەيدىڭ قۇرمەتىنە قويىلعان ەكەن دەپ ويلاسام... ءسىز سول قالامگەرمەن تانىس پا ەدىڭىز؟
- ەستىگەم، ونداي اقىندى!
- ا، سىزدەر جاقتا ور-اعاڭ اقىن با؟ بىزدەر ول كىسىنى جازۋشى دەپ جۇرسەك...
- مەن سولاي ويلايمىن. اقىن، جازۋشى دەپ تە اجىراتپايمىن. ولاردا ەش ايىرما جوق.
- ...وكىنىشتى. ساۋ بولىپ تۇرىڭىز!
دەدىم! دەدىم دە، تەلەفونىمدى دەرەۋ ءوشىرىپ تاستادىم. ويتكەنى، ودان ءارى ۇلى سۋرەتكەردى قورلاتۋعا شىدامىم جەتپەدى. قويۋىن قويسام دا، كوكىرەگىمدەگى بۋلىققان اشۋدان ارىلىپ، تەز ارادا ساباما تۇسە المادىم. جيىرما بەس دەيتىن جىگىت جاسىن باعىندىرىپ ۇلگەرسە دە، اعا تۇتىپ ارالاسقان اپتالداي ازامات تەك ور-اعاڭدى عانا ەمەس، اتى الاشقا ءمالىم تاعى ءبىراز تۇلعالاردىڭ ۇلت ءۇشىن جاساپ كەتكەن جارقىن ىستەرىن بىلاي قويعاندا، بۇل ومىردە بولعاندىعىنان دا ماقۇرىم بولىپ شىقتى. ايتەۋىر ابايدى «بىلگەنىنە» ءتاۋبا دەدىم...
...جانىمدى قويارعا جەر تاپپاي، تەرەزەگە بەتتەگەنىمدە، تىستاعى ورىندىقتا قوس قاريا سوعىستىرىپ قويىپ «اقاڭنان» سىلتەپ وتىردى. جىرىمى شىققان جانە ءبىر جان قوقىس ارالاپ، وزەگىن جالعاپ جۇرگەن. قىزىق، ولاردىڭ ەسىمى كىم ەكەن؟!.
جولىمىز ورالحان كوشەسىنە قاشان تۇسەدى؟
17 مامىر - قازاق رۋحانياتىنىڭ قاسىرەتتى كۇنى. بۇل كۇنى ادەبيەتىمىز ورالحان بوكەي ەسىمدى ۇلكەن جازۋشىسىنان جات ەلدە قاپىدا كوز جازىپ، قارا جامىلىپ قالعان ەدى. وسى كوكتەمدە ورالحان اعامىزدىڭ ءۇندىستاننان ورالماي، ماڭگىلىك ومىرگە ساپار شەگىپ كەتكەنىنە دە ون سەگىز جىل بولىپتى. ءبىر قاراعاندا، ون سەگىز جىل دەگەن تىم كوپ تە ۋاقىت ەمەس. دەگەنمەن، جاستار تانىمىنان ءوشىپ، ساناسىنان ۇمىت بولۋىنا جەتكىلىكتى ەكەن... كەزىندە حالقىمەن بىرگە جاسايتىن ءوزىنىڭ ماڭگىلىك ومىرىنە رياسىز سەنىپ كەتكەن قارىمدى قالامگەر كەڭسايدىڭ توبە جاق بەتكەيىنىڭ ەلەۋسىز عانا جەرىنەن ورىن الىپتى. كۇللى قازاقتىڭ اۋقىمىنا سىيماي كەتكەن كلاسسيك تۋعان ەلىنىڭ ءبىر پۇشپاعىن ماڭگىلىك مەكەنىنە اينالدىرىپتى. باس جاعىنا ەسكەرتكىش بوپ ورناعان تاس ءمۇسىنى كەربۇعىداي كەربەز كەيىپتە قاسقايقان قالپى سول باياعى اسقاق كۇيىندە. تەك ءبىر وكىنىشتىسى، تىرىلەر تاراپىنان ەسكەرۋسىز. سارعايىپ، قۋراعان وسىمدىك جاپىراقتارى سۋرەتكەردىڭ باسىنا كوپتەن بەرى ەشكىمنىڭ ارنايى ىزدەپ كەلمەگەنىنەن، ارۋاعىنا قۇران باعىشتاماعانىنان حاباردار ەتىپ تۇر. شاڭعا بوگىپ، ايعىزدانعان قۇلپىتاسىنان: «ەركىندىگىن اڭساعان كەربۇعى ءتىپتى دە ولگەن جوق»، - دەگەن ءسوزىن ازەر ارشىپ الدىق. ويلاپ وتىرساق، قالامگەردىڭ كوزى كەتكەلى 1996 جىلى «جازۋشى» باسپاسىنان شىققان ەكى تومدىعىنان وزگە ءالى تولىق شىعارمالار جيناعى دا جارىق كورمەپتى. ايتپەسە، دۇكەن سورەلەرىن تولتىرىپ، اۋزى-مۇرىنىن شىعارا قاز-قاتار تىزىلگەن قاجەتتى-قاجەتسىز كىتاپتاردىڭ اراسىنان ماڭدايشاسىندا ورالحان بوكەي دەپ جازىلعان كىتاپتى ىزدەسەك تە تابا الماي قينالۋىمىز قانشالىقتى ورىندى؟ كوزى تىرىسىندە جارى ارداق اپايىمىزعا: «مەن ولگەندە عانا كىمنىڭ ايەلى بولعانىڭدى تۇسىنەسىڭ. ماقتان ەتەتىن بولاسىڭ مەنى» - دەيدى ەكەن. سول جەڭگەمىز قازىر قايدا؟ شىن مانىندە، كىمنىڭ جارى بولعانىن سەزىندى مە ەكەن؟ سەزىنسە، نەگە ءۇنسىز؟ ور-اعاڭسىز وتكەن جيىرما جىلعا جۋىق ۋاقىتتا اۋىز تولتىرىپ ايتارلىق جارقىن ىستەردىڭ نەگە كۋاسى ەمەسپىز؟ جالعىز-اق «ورالحان بوكەي وقۋلارى» ارقىلى عانا كوڭىل جۇباتاتىنىمىز بولماسا، باسقا ۋاقىتتا ورالحان نەگە ۇمىت؟ جۇسىپبەك قورعاسبەك اعامىزشا ايتساق، العاش بولىپ قازاق جۋرناليستيكاسىنا ساياسي تاقىرىپتى الىپ كەلگەن قالامگەردىڭ بۇگىنگى ىزدەۋشىسى قايدا؟ ساۋال كوپ، تەك جاۋاپ ماردىمسىز. «كوزىن كورىپ، جاقىن ارالاستى عوي، ايتارى دا بار شىعار» - دەپ، سىر سۋىرتپاقتاعىمىز كەلگەن اعا-اپكەلەرىمىز ساۋالىمىزعا وراي تەك ادەمى ەستەلىكتەر ايتۋمەن شەكتەلەدى، ال كەيبىرەۋلەرى ءتىپتى مويىن بۇرىپ تا قارامايدى. ۋاقىتتارى جوق، ءبارى - ىسكەر.
حوش! دەسەك تە، باسقا باسقا، اعىپ تۇسكەن جۇلدىز-عۇمىرىنىڭ سوڭىنا دەيىن ادەبيەتى ءۇشىن ادال قىزمەت ەتكەن الماتىسىنىڭ تورىنەن ورالحان بوكەيدىڭ اتىمەن اتالاتىن ءبىر كوشەنىڭ بەرىلمەۋى جاندى جابىرقاتادى. رۋحانياتتىڭ الىپ شاھارىندا ءجۇرىپ، بوكەي كوشەسىنە ەشقاشان جولىمىزدىڭ تۇسپەيتىنى ۇيات ەمەس تە، وزگە تىلدەگى كەيبىر كوشەلەردىڭ اتاۋىنا ءتىلىمىز كەلمەي شۇلدىرلەگەنىمىز ءۇشىن جەرگە كىرىپ كەتە جازدايمىز. ءتىپتى كەيبىر كەزدە فۋرمانوۆ سياقتى ءىرى كوشەلەردى بويلاپ كەتىپ بارا جاتىپ: «شىركىن، ورالحان بوكەي ەسىمىمەن اتالاتىن وسىنداي ءبىر كوشە الماتىلىقتارعا بۇيىرا ما ەكەن؟» - دەپ ءجيى-ءجيى ارمانداپ تا قويامىز. قانشا قيالداعانىمىزبەن ول ارماندار اۋىلىنا جەتۋدىڭ جولى ور-اعاڭ قايتقاننان بەرگى ون سەگىز جىلدا جەتكىزبەي كەلەدى. الايدا، ءۇمىتىن ەڭ سوڭعى ۇزەتىن پەندە ەمەس پە ەدىك، كوكىرەگىمىزدە ءالى دە جاقسى جاڭالىق كۇتكەن سەنىم وتى مازدايدى. الدا كەلە جاتقان سۋرەتكەردىڭ 70 جىلدىق مەرەيتويىنا وراي باسشىلىق تاراپىنان ءبىر ناتيجە شىعارىلىپ، وسى ولقىلىقتىڭ ورنىن تولتىرۋعا ارەكەت ەتىلسە ەكەن دەگەن ۇلكەن تىلەگىمىز بەن بىرگە، سول تىلەگىمىز ۇكىمەت، قالا باسشىلارى تاراپىنان ەسكەرىلەدى دەگەن ۇلكەن سەنىمىمىز دە بار.
P.S. ورالحان ەسىمى - سۇلۋلىقپەن ەگىز. اسەمدىكتى ءسوز ەتىپ وتىرىپ، ور-اعاڭدى ويعا الماۋ، استە، مۇمكىن ەمەس. سەبەبى، سۇڭعىلا سۋرەتكەردىڭ ءوزى دە، شىعارمالارى دا - تۇنىپ تۇرعان سۇلۋلىق. بۇگىنگى جان تەرەڭىنە بويلاۋدى جات كورەتىن تەحنيكالانعان روبوت زامان، سىرشىلدىقتى سىپايىلىق ەمەس، سۇمپايىلىق دەپ بىلەتىن قاتىگەز قوعامنىڭ ازىرگە ونداي قۇندىلىقتاردى تۇسىنبەۋى، بالكىم، ۋاقىتشا زاڭدىلىق تا شىعار. الايدا، ءتۇپتىڭ تۇبىندە الەم اسەمدىكتى ىزدەپ، جان تەرەڭدىگىن، ادامي قۇندىلىقتاردى اڭسايتىن بولادى. ءدال سول كەزدە ءبىز، ءسوز جوق، ورالحانعا ورالاتىن بولامىز. دەمەك، ور-اعاڭنىڭ ءوزى ايتپاقشى، ەركىندىگىن اڭساعان كەربۇعى ءتىپتى دە ولگەن جوق. ول - ماڭگىلىك!
«اباي-اقپارات»
