مەن قازاعىمنان قورقايىن دەدىم...

الدىمەن ءبىر ءافسانا. ءمىنايى سەبەپتەرمەن اللا-تاعالا ون ۇلتتىڭ ون وكىلىنىڭ نە تىلەسە دە ايتقانىن بەرەتىن بولىپتى دەيدى. بىراق، بارىنە دە ءبىر شارت قويىپتى: «سەنىڭ كورشىڭە سەنىڭ سۇراعانىڭنان – ول مەنەن ەشنارسە سۇراماسا دا – ەكى ەسە كوپ ەتىپ بەرەمىن!» بىرەۋى بالا، بىرەۋى بايلىق، بىرەۋى باق، بىرەۋى ۇزاق ءومىر سۇراپ جاتىر دەيدى. كەزەك قازاققا كەلگەندە: «مەنىڭ ءبىر كوزىمدى اعىزىپ جىبەر!» دەپتى...

مەن بۇنى ەشكىمگە تەڭ كورمەيتىن قازاعىمدى مۇقاتۋ ءۇشىن ايتىپ وتىرعان جوقپىن. كۇيگەنىمنەن ايتىپ وتىرمىن. ايتپەسە، الەمدە جان باسىنا شاققاندا قازاقتاي تالانتتى، دارىندى، قابىلەتتى، العىر، بەيىم، ءتوزىمدى ۇلت جوق! بىراق، ادىلەتتىگى دە شەكسىز، سول سەبەپتى جاقسى مەن جاماندى قامشىنىڭ ورىمىندەي بىرگە جاراتاتىن اللا بىزگە كۇنشىلدىك، كورەالماۋشىلىق، ىشتارلىق، الاۋىزدىق، رۋشىلدىق، جۇزشىلدىك سەكىلدى ادىمىمىزدى اشتىرمايتىن، قۇلاشىمىزدى سوزدىرمايتىن قاسيەتتەردى دە اياماي بەرگەن. جانە سانا دا بەرىپ، قانداي تاڭداۋ جاساۋدى ءوز ەركىمىزگە قويعان...

پرەزيدەنت سايلاۋىنا ءامىرجان قوسانوۆ دەگەن ازامات قاتىسامىن دەگەلى، اسىرەسە ول ۇمىتكەر رەتىندە رەسمي تۇردە تىركەلگەلى بەرى ونى جەردەن الىپ، جەرگە سالىپ، نەبىر «ماسقاراسىن شىعارىپ» جاتقاندار كوبەيىپ كەتتى. تۇپتەپ كەلگەندە ودان قوسانوۆتتىڭ قىلشىعى دا قيسايمايدى، ۇتىلاتىن باياعى قازاق قانا بولادى. ويتكەنى، 28 جىلدا ءبىرىنشى رەت - سالىستىرمالى تۇردە بولسا دا – جالپى حالىق اتىنان ۇمىتكەردىڭ سايلاۋعا قاتىسۋىنا مۇمكىندىك بەرىلىپ وتىر  ءبىز وسى كىشكەنتاي مۇمكىندىكتى بارىنشا مولىنان پايدالانىپ قالۋعا مىندەتتى ەمەسپىز بە؟ نەگە ونىڭ وتكەنىن قازبالاي بەرەمىز؟ «جۇرت ونىڭ كىم ەكەنىن ءبىلسىن!» جاقسى، ءبىلدى، كۇناسى كوپ پەندە ەكەن. «مەن – پەرىشتەمىن!» دەيتىن قايسىڭىز بار؟! «ارىلايىن دەسەم دە پەندەلىكتەن، ارىلاتىن بولمادىم. ول نەلىكتەن؟!» دەپ ەڭىرەپ ءوتتى مۇقاعالي. ەڭ بولماسا، وسى ءبىر ايعا پەندەلىكتەن ارىلايىق تا، باۋىرلار! ءامىرجان اكەمىزدى ولتىرگەن بولسا دا، تەك سوعان داۋىس بەرەيىك.

«9-ماۋسىم 2019 ج. ۇرپاعىمىزدىڭ بولاشاعىن ايقىندايتىن كۇن. قاتەلەسسەك قۇردىمعا كەتەمىز. "قازاقستان" دەگەن ەل كارتادان ءوشىپ، ورنىندا باتىس قىتاي، وڭتۇستىك رەسەي، سولتۇستىك تۇرىكمەنستان بولسىن دەمەسەڭ، سايلاۋعا بارىپ، ءوز تاڭداۋىڭدى جاسا!» ءومىر شىنىبەكۇلى دوسىم فەيسبۋككە وسىلاي دەپ جازىپتى. ەل اعاسىنىڭ ءسوزى. ءدوپ ءسوز!

ءبىز – كوپپىز. حالىق – اللانىڭ 99 ەسىمىنىڭ ءبىرى. ماسەلە ءامىرجاننىڭ وتكەنىندە ەمەس، ماسەلە بۇگىنگى كۇندە. وتكەنگە – سالاۋات، الداعىعا – امانات! مىنە، ءبىز ۇستانار ۇستانىم.

ءبىز بۇل سايلاۋعا قاتىسقاننان ەشتەڭە ۇتىلمايمىز. تەك قانا ۇتامىز. بىرىنشىدەن، ءبىر ايعا جۋىق ۋاقىت نە ايتقىمىز كەلەدى، بارىمىزگە سونى جەتكىزىپ قالۋعا مۇمكىندىك تۋادى. ەكىنشىدەن، كىمنىڭ كىم ەكەنى ايقىن كورىنەدى، كوپ ادامنىڭ بەتپەردەسى سىپىرىلادى. ونىڭ ىشىندە بيلىكتىڭ دە، وپپوزيا اتالىپ جۇرگەن ۇيىمداردىڭ دا. ۇشىنشىدەن، ەڭ باستىسى دا وسى، قاراپايىم حالىق تەڭدەسسىز تاجىريبە جينايدى.  جوعارعى بيلىك تۇرماق، ءالى كۇنگە دەيىن سوت پەن پروكۋروردىڭ ءوزىن جارتى قۇدايداي كورەتىن جۇرت بيلىك دەگەنىمىز بار بولعانى ءبىزدىڭ، حالىقتىڭ ءوز اقشاسىنا جالداپ وتىرعان جالدامالى قىزمەتشىلەرى عانا ەكەنىنە كوزى جەتەدى. بيلىكتى اۋىستىرۋ ءوزىنىڭ قولىندا ەكەنىن  كوزىمەن كورەدى، كوڭىلىنە توقيدى. بۇگىن ءوز ۇمىتكەرىن تاققا وتىرعىزعان حالىققا ەرتەڭ ول ۋادەدەن اينىسا نەمەسە ونىڭ قولىنان ءسوز بولماسا ءىس كەلمەيتىنىن كورسە، ونى دا اۋىستىرىپ الا قوياتىن بولادى...

وسى جەردە ەكىنشى ءاففسانا.

«مەن مۇگەدەك بولۋعا دا دايىنمىن!»

باعزى زاماندا تۋعان جەرىنەن جىراقتا جۇرگەن ءبىر بابامىز ءبىر توبەلەس ۇستىندە قولى قاتە ءتيىپ، قارسىلاسىن ءولتىرىپ قويىپتى. تورەلىك جاساعان قازى-بيلەر ءولىم جازاسىنا كەسىپتى. قىلمىسكەر سوندا: «مەنىڭ ادام ءولتىرۋ دەگەن ءۇش ۇيىقتاسام تۇسىمە كىرمەگەن نارسە ەدى. ماڭدايعا جازىلعان ەكەن، امال جوق... ەلىمە بارىپ، اكە-شەشە، قاتىن، بالا-شاعاممەن قوشتاسىپ، قارىز-پارىزدارىمنان قۇتىلىپ قايتايىن» دەپ، ءبىر ايعا مۇرسات سۇراپتى. قازى «بۇل جىگىت ۋادەسىندە تۇرادى» دەپ كىم كەپىل بولا الادى دەيدى. ەشكىم ونى تانىمايدى. سول كەزدە بەلگىلى ءبىر ازامات كەپىلدىكتى موينىنا الادى. جىگىت بولسا سول كەتكەننەن مول كەتەدى. ۋادەلەسكەن ۋاقىت ءبىتىپ، كەپىل بولعان كىسىنى دارعا اسايىن دەپ جاتقاندا جىگىت تە جەتەدى. سوندا قازى ونى دارعا اساردان بۇرىن: «سەن قۇتىلىپ كەتكەن جەرىڭە قالايشا قايتىپ كەلدىڭ؟» دەپ سۇرايدى. جىگىت سوندا: «مەن قايتىپ كەلمەسەم بولاشاق ۇرپاققا ۋادەدە تۇرماۋ، سەرتتەن تايۋ دەگەن جامان ونەگە قالدىرىپ كەتەمىن عوي دەپ, سونى ويلاپ قايتىپ كەلدىم» دەيدى. قازى ەندى ءوز ەلىنىڭ ازاماتىنا بۇرىلادى: «سەن نەگە سەنىپ كەپىلدىك بەردىڭ؟» «مەن كەپىلگە الماسام، بولاشاق ۇرپاقتا سوزگە سەنبەيتىن جامان ونەگە پايدا بولادى عوي. سەنىم دەگەن ۇلى ۇعىم جوعالىپ كەتپەسىن دەپ، سونى ويلادىم» دەيدى. سول شاقتا قازا تاپقان جىگىتتىڭ اتا-اناسى: «بۇنداي ادامنىڭ سوزىنە سەنبەسەك، بولاشاق ۇرپاقتا كەشىرىم بەرمەيتىن جامان ونەگە قالىپتاسار» دەپ، الگى جىگىتتى جازالاڭدار دەگەن تالابىن قايتىپ العان ەكەن...

باۋىرلار! ءبىز بۇگىن بولاشاق ۇرپاقتىڭ قامىن ويلاساق ۇلكەن وزگەرىستىڭ، قارا باسىمىزدىڭ قامىن كۇيىتتەسەك ۇلكەن دۇربەلەڭ، توپالاڭنىڭ الدىندا تۇرمىز. حالىقتىڭ قۇدايدان ءبىر جاس قانا كىشى ەكەنىنە كۇن ساناپ كوزى جەتىپ كەلە جاتقان كوپشىلىك قازىر وتكەنگە كەشىرىممەن قاراپ، امىرجانعا ءبارى ءبىر ادامداي داۋىس بەرسە، ونىڭ المايتىن اسۋى جوق.

ەكىنشى جاعىنان، حالىقتىڭ بەلسەندىلىك دەڭگەيى دە ءامىرجاننىڭ وزىنە تىكەلەي قاتىستى. ۇلكەندەر جاعى ساعان سەنىممەن، كىشىلەر جاعى ۇمىتپەن قاراپ وتىر، ءامىرجان. سايلاۋالدى پلاتفورماڭ وڭكەي جالپى سوزدەن قۇرالىپتى. ارينە، وعان سەن كىنالى ەمەسسىڭ.  ونىڭ ورتالىق سايلاۋ كوميسسياسىنىڭ سۇزگىسىنەن ءجۇنىن جۇلعان تاۋىقتاي بولىپ شىققانىن كوزى اشىق جاننىڭ ءبارى تۇسىنەر. ەندى، ۇگىت-ناسيحات ناۋقانىندا سەنىڭ ءوزىڭ، سەنىڭ سەنىمدى وكىلدەرىڭ سول جالپى سوزدەرگە جان ءبىتىرىپ، ناقتىلاي بىلسەڭدەر بولدى.

مىسالى:

1). قازاقتىڭ ەڭ جاندى جەرى - جەر ەشكىمگە ساتىلمايتىن بولۋى ءتيىس. ول ءۇشىن جەر كودەكسىن وزگەرتۋ، ونى وزگەرتۋ ءۇشىن كونستيتۋتسيانى قايتا قاراۋ كەرەك.

2). قازبا بايلىقتى ءوندىرىپ جاتقان الپاۋىت كاسىپورىندارىمىز شەتەلدىكتەردىڭ قاراۋىنان قايتادان تۇگەل مەملەكەت قاراۋىنا ءوتۋى ءتيىس.

3). شەتەلدىك كومپانيالارمەن جاسالعان بارلىق كەلىسىم-شارتتار (و.ءى. ءبىرىنشى كەزەكتە قىتايلىق 51 كاسىپورىن تۋرالى) قازاقتىڭ ۇلتتىق مۇددەسى تۇرعىسىنان قايتا قارالۋى ءتيىس.

4). قازاق ءتىلى 3 جىل ىشىندە – پارلامەنت پەن ۇكىمەت ءۇشىن 6 اي دا جەتكىلىكتى! - ءىس جۇزىندە تولىق مەملەكەتتىك تىلگە اينالاتىن باعدارلاما قابىلدانباي بولمايدى.

5). پارلامەنت ءبىر پالاتالى، دەپۋتاتتار تىكەلەي سايلاناتىن بولىپ قايتا قۇرىلۋى ءتيىس.

6).شەتەلدەردەگى كەلەمىن دەيتىن قازاق قانشا، ناقتى زەرتتەلىپ، 5 جىلدىڭ ىشىندە  ولاردىڭ ءبارىن اكەلىپ الۋ كەرەك. «ول مەملەكەت ءۇشىن ەشقانداي پروبلەما ەمەس، تەك ساياسي جىگەر كەرەك». بۇل - سوناۋ 2005 جىلى ماعان سۇحبات بەرگەن كەزىندە  وراز جاندوسوۆتىڭ ايتقان ءسوزى.

7). جوعارى جانە ارنايى وقۋ ورىندارىندا ءبىلىم الۋ تەگىن بولۋى ءتيىس.

8). عىلىمعا بولىنەتىن قارجى بۇگىنگىدەي ءجىو-ءنىڭ 0,29 پايىزىن ەمەس (ايتۋعا ۇيات!), كەمى 3 پايىزدى قۇراۋى كەرەك.

ءامىرجان! ساعان ەشكىم بۇل جەردە اقىل ايتىپ، دانىشپانسىمايدى. جۇرت ايتسا ءوزىنىڭ تالابى مەن تىلەگىن عانا ايتادى. مەن ءوز باسىم امەريكانى ۇلى دەپرەسسيادان قۇتقارعان ف.رۋزۆەلتتىڭ: «مەن ەلدەگى ەڭ اقىلدى جىگىت ەمەسپىن. بىراق، قاسىما ەرتەڭ ەڭ اقىلدى جىگىتتەردى جيناپ الۋعا اقىلىم دا، ەرىك-جىگەرىم دە جەتەدى» دەگەن ءسوزى ەسىڭدە بولسا دەيمىن. جانە ول كۇنى ەرتەڭ سەنىمدى وكىلدەردى تاڭداعانىڭنان-اق كورىنەدى. سول سەنىمدى وكىلدەرىڭ ءار وبلىستا وزگە ۇمىتكەرلەردىڭ وكىلدەرىمەن دەباتقا شىققانى ءجون بولادى.

الدا نە كۇتىپ تۇرعانىن ءبىر اللاعا عانا ايان. كوپتىڭ جۇگىنە ارقاڭدى توسقان ەكەنسىڭ، الدىڭنان جارىلقاسىن! تەك «جامان ايتپاي جاقسى جوق»، و دۇنيەلىك بولىپ كەتۋدەن باستاپ ماڭگىلىككە مۇگەدەك (رۋزۆەلت سەكىلدى) بولىپ قالۋعا دەيىن (بەتى اۋلاق، ارينە), بارىنە دايار بول. اللا-تاعالا: «اۋەلى ادامنىڭ ويىنا بەرەمىن. سوسىن سوزىنە  بەرەمىن. سوسىن وزىنە  (ياعني، ىسىنە) بەرەمىن» دەگەن ەكەن. ازىرگە قانداي ويىڭ بارىن ءۋاجدى، دالەلدى، دايەكتى، ناقتى سوزدەرمەن جەتكىزە ءبىلۋ دەگەن ماسەلە تۇر. ول سەنىڭ قولىڭنان كەلەدى. مۇحاممەد پايعامبار (س.ءا.س): «ادام ءىستىڭ دۇرىس ىستەسىن-داعى، قالعانىن اللاعا تاپسىرسىن» دەگەن. ال، ءىستىڭ دۇرىسى – حالىققا شىندىقتى ايتۋ بولماق. نە ايتساڭ دا تەك شىنىڭدى ايت! ەرتەڭ ءبىر جەردەن  جالعان ءسوزىڭ شىعىپ قالىپ، جارعا جىعىپ جۇرمەسىن. «شىنايىلىققا نەگىزدەلمەگەن ەشبىر ءىس باياندى بولمايدى» دەگەن امەريكالىق جازۋشى ت.درايزەر. شىنايىلىققا نەگىزدەلمەگەن ومىرگە قازاق تويىپ بولدى...

ومىرزاق اقجىگىت

Abai.kz