1963 جىلى ءساۋىر ايىندا قارا ءناسىلدى ادامداردىڭ قۇقىعىن قورعاپ، ەرەۋىلگە باستاپ شىققانى ءۇشىن اباقتىعا توعىتىلعان مارتين ليۋتەر كينگتىڭ حاتى. بۇل تۇلعانىڭ امەريكادا نەلىكتەن ەرەكشە قۇرمەتكە يە بولعاندىن ەندى عانا تۇسىنگەندەي بولدىم. ءسۇيسىندىم. بىلىمىنە، ويىنىڭ تەرەڭدىگىنە، ادامي بولمىسىنا. سودان كەيىن، وزىمشە قىسقارعان، ەركىن اۋدارما جاساپ، سىزدەرمەن بولىسەيىن دەپ شەشتىم. ۇققان ادامعا وي دا، تاعىلىم دا جەتەرلىك ەكەن.

حاق جولىنداعى قادىرلى باۋىرلارىم!

سىزدەرگە، نە سەبەپتەن بەرمينگەم اباقتىسىندا وتىرعانىمدى تۇسىندىرگىم كەلەدى... اتلانتادا الاڭسىز وتىرا المادىم، سەبەبى بەرمينگەم زاڭسىزدىق بيلىك ەتەتىن ولكەگە اينالدى. ءبىر جەردە بولىپ جاتقان ادىلەتسىزدىك جەر جاھانداعى ادىلەتتىلىككە اسەر ەتپەي قويمايدى. سىزدەر بەرمينگەمدە ءوتىپ جاتقان ەرەۋىلدى ورەسكەل، ءجونسىز ءىس-ارەكەت دەپ تانىعان بولارسىزدار. الايدا، ەرەۋىلدىڭ سەبەبىن ۇعىنباعان سياقتىسىزدار.

كەز كەلگەن بەيبىت شەرۋ 4 ساتىدان تۇرادى: 1) زاڭبۇزۋشىلىق بولعانى جونىندە ناقتى دالەلدى انىقتاۋ 2) كەلىسسوز جۇرگىزۋ 3) ءوز-ءوزىڭدى دايىنداۋ 4) ءىس-شارا قولدانۋ.

ءبىز بەرمينگەمدە بۇل ساتىلاردىڭ بارىنەن وتتىك. ناسىلشىلدىك قوعامدى جۇتىپ بارادى. قارا ناسىلدىلەرگە قاتىستى زاڭنىڭ ادىلەتسىزدىگى جالپاق جۇرتقا ءمالىم شىندىق. وتكەن جىلدىڭ قىركۇيەك ايىندا ەكونوميكا سالاسىندا بەدەلدى ءبىراز اق ءناسىلدى تۇلعالارمەن كەلىسسوز جۇرگىزگەن ەدىك. ناتيجەسىندە ولار بىزگە دۇكەندەردەگى بەيادەپ جازبالاردى الدىرىپ، ءبارىن رەتكە كەلتىرەمىز دەپ ۋادە ەتكەن. كۇندەر، اپتالار، ايلار جىلجىپ جاتىر، ەش وزگەرىس جوق. سوندىقتان ءبىز كەلەر ساتى، ءوزىمىزدىڭ رۋحىمىزدى نىعايتۋعا كوشتىك. «ەرتەڭ اباقتىعا جاۋىپ، قيناسا توزە الاسىڭدار ما؟» دەپ سۇرادىق. قورلىقتان زارەزاپ بولعان اعا-باۋىر، ءىنى-قارىنداستارىم قولداۋ كورسەتتى. اتاقتى سوكراتتىڭ ايتقانىنداي، تۇڭعيىقتان جارىققا شىعۋ ءۇشىن وي- سانانى وزگەرتۋ قاجەت...

تاريح – قۋانىش پەن قايعىعا تولى ۇزاق اڭگىمە. ءبىر بىلەرىمىز، ەشقاشان قولىندا بيلىگى بار كۇش يەلەرى ادامگەرشىلىك پەن مەيىرىم جولىندا بيلىكتەگى ورىنتاقتارىن بوساتقان ەمەس. كەشە ءبىر زاڭگەردەن تاماشا ءسوز ەستىپ ەدىم: «ۇزاققا سوزىلعان ادىلەت – شىندىعىندا ادىلەتسىزدىك» دەگەن. ءبىزدىڭ جايىمىز ءدال وسىنداي. «كۇتىڭىزدەر، سابىر ەتىڭىزدەر» دەگەن ءسوز ءار قارا ءناسىلدىنىڭ جادىندا ساقتالىپ قالعان.سەبەبى جىلدار بويى ەستيتىنىمىز وسى ءسوز عانا. ازيا جانە افريكا ەلدەرى زىمىراننىڭ جىلدامدىعىنداي ساياسي تاۋەلسىزدىك الۋ جولىندا العا جىلجىپ كەلەدى، ال ءبىز بولساق اتجەككەن ارباداي تاسباقانىڭ جۇرىسىمەن كەلەمىز. قورلىق كورمەگەن ادامنىڭ «كۇتىڭىزدەر» دەپ ايتۋى وڭاي، الايدا، ەگەر ءسىزدىڭ اعا، باۋىر، قارىنداستارىڭىزدى پوليتسيا قىزمەتكەرلەرى اياۋسىز جانشىپ، تەپكىلەپ جاتسا، اباقتىعا جاپسا، زاڭدى ءوز قالاۋلارىمەن پايدالانسا، ولتىرسە، جازىقسىز قاريالارىڭىزدى سوققىعا جىقسا، 20 ملن-نان استام قارا ءناسىلدى اعايىندارىم شالقىعان بايلىقتىڭ ورتاسىندا وتىرىپ، جوقشىلىقپەن كۇن كەشسە... ت.ت. ءبىزدى تۇسىنەتىن ەدىڭىزدەر.

شىدامنىڭ دا شەگى بار.
سىزدەر، ءبىزدى زاڭبۇزۋشى دەپ ايىپتايسىزدار. ماسەلە زاڭنىڭ ەكى ءتۇرى بار: ادىلەتتى جانە ادىلەتسىز. اۋليە اۆگۋستينمەن كەلىسەمىن: «ادىلەتسىز زاڭ – زاڭ ەمەس» دەگەن. ادىلەتتى زاڭ ار الدىندا دا، قۇداي الدىندا دا اق بولادى. ادىلەتسىز زاڭ – ار زاڭىنا سايكەس كەلمەيتىن ەرەجەلەر جيىنتىعى. ادامنىڭ ادامگەرشىلىك بولمىسىن قورعايتىن كەز-كەلگەن زاڭ ادىلەتتى بولماق. ەشقاشان ۇمىتپايىق: گەرمانيادا گيتلەردىڭ قىلعان ءىسى زاڭدى ەدى، ال، ۆەنگرلەر زاڭبۇزۋشىلار بولدى. زاڭبۇزۋشى ۆەنگرلەر ەۆرەيلەرگە كومەكتەسىپ، ولاردى اجالدان امان ساقتاپ، تىعىپ، مەيىرىم تانىتتى. بۇل زاڭسىز ارەكەت ەدى. ەگەر مەن سول كەزەڭدە گەرمانيادا ءومىر سۇرگەن بولسام، ەش ويلانباستان ەۆرەي حالقىنا كومەك قولىن سوزار ەدىم. سىزدەر مەنى كوپشىلىكتى شاتاستىرىپ جۇرگەن ەكسترەميست رەتىندە ايىپتايسىزدار. بۇلارىڭىز، تاريحتاعى سوكراتقا جاسالعان قيانات ءتارىزدى. پالساپالىق ويلارى مەن اقيقات جولىنداعى ادالدىعى ءۇشىن سوكراتقا ءبىر جۇتىم تسيكۋتتى (ۋلى وسىمدىك سىعىندىسى) ىشكىزگەن قاتىگەز كوپشىلىك ەمەس پە ەدى؟ مەنىڭ ءبىر تەحاستاعى اق ءناسىلدى دوسىم حات جازىپتى: «قارا ناسىلدىلەر ءتۇپتىڭ تۇبىندە اق ناسىلدىلەرمەن تەڭ دارەجەدە بولاتىنىن ءبارى بىلەدى. بالكىم، سىزدەر تىم اسىعىس شەشىم شىعارىپ جاتقان بولارسىزدار. حريستيان ءدىنىنىڭ ورنىعۋىنا ەكى مىڭ جىلدان استام ۋاقىت كەرەك بولدى» - دەپ. شىندىعىندا ۋاقىت بەيتاراپ ۇعىم. ويلاپ وتىرسام، زالىمدار ۋاقىتتى دۇرىس پايدالانا الادى ەكەن. ءبىزدىڭ داۋىردەگى ادامدارعا زالىمداردىڭ كۇناسى مەن ءسوزى ءۇشىن عانا ەمەس، مىلقاۋ ادامداي ۇنسىزدىكتەرى ءۇشىن دە كەشىرىم سۇراۋ كەرەك. قۇدايدىڭ جولىندا ادامزاتقا يگىلىك ىستەۋ ءۇشىن دە باتىلدىق پەن كۇش-جىگەر قاجەت.

ءبىز بوستاندىققا قول جەتكىزەمىز. بەرمينگەمدە دە، بۇكىل امەريكادا دا ەركىندىك ورنايتىن كەز كەلەدى. سەبەبى، بۇل جەرگە ءدىن تاراتۋشىلار كەلمەي تۇرىپ-اق ءبىزدىڭ اتا-بابالارىمىز وسىناۋ پليمۋتتى مەكەن ەتتى. دجەففەرسوننىڭ قالامى تاۋەلسىزدىك دەكلاراتسياسىنا قول قويماي تۇرىپ ءبىز وسى جەردە بولدىق. اتا-بابالارىمىز اقىسىز ماڭداي تەرىمەن ءۇي سالىپ، ەڭبەك ەتىپ، وسىناۋ ولكەنىڭ تاريحىن جازىپ شىقتى. قانشا عاسىر قۇلدىقتان ازاپ شەكسە دە توتەپ بەرگەن ءبىزدىڭ حالىق، ەندى، تاۋەلسىزدىككە قول جەتكىزەدى. سەبەبى، ودان باسقا ماقساتىمىز جوق. سوندىقتان، ادىلەت جولىندا بوستاندىق ءۇشىن كۇرەسەمىز.
ەگەر مەن تار قاپاستا وتىرىپ جازعان وسىناۋ حاتتا الدەكىمنىڭ كوڭىلىنە قاياۋ ءتۇسىرىپ، جانىن جارالاسام، يا وتىرىك(ارتىق نە كەم) ايتسام، عافۋ ەتىڭىزدەر. قۇدايدان دا كەشىرىم سۇرايمىن. سىزدەردىڭ ار سەنىمدەرىڭىز بەكەم دەپ سەنەمىن. بارشامىز بىرىگىپ، ناسىلگە بولىنبەي بەيبىت ءومىر سۇرەتىن كۇنگە جەتەمىز، مەنى تۇسىنەرسىزدەر دەگەن ۇمىتتەمىن.

بەيبىتشىلىك پەن بىرلىك جولىنداعى كىشى مارتين ليۋتەر كينگ.

قارلىعاش اۋباكىروۆانىڭ facebook پاراقشاسىنان

Abai.kz