قوش، ادۋىنكەردىڭ ارلانى
ۇلتىمىزدا «سەگىز قىرلى، ءبىر سىرلى» دەگەن ۇعىم بار. جالعان دۇنيەنىڭ جارمەڭكەسىندە باعى دا، بابى دا شاپقان، ايرىقشا تالانتىمەن ەل كوزىنە تۇسكەن، ونەردىڭ قايسىسىنان بولسا دا حاباردار، حاس تالانتتاردى سولاي دەۋشى ەدى. وسى زاماننىڭ سەرىسى دەۋگە لايىق ءبىر جان بولسا، ول - ءانشى، اقىن، سازگەر، اكتەر ەرمۇرات زەيىپحان ەدى. ماڭدايىنىڭ نۇرى شالقىعان، دۇشپانىن مىسى جاسىتقان اياۋلى باۋىرىمىزدان قاپىدا ايىرىلىپ وتىرمىز. ەرمۇرات باۋىرىمىز قىتايدىڭ ءۇرىمجى قالاسىنا ەم الۋعا بارعان ساپارىندا قاپيادا كوز جۇمدى. «مەن بيىل ءدال قىرىقتىڭ بەسەۋىندە» دەپ جىر تولعار كەزىندە، قىلشىلداعان قىرىقتىڭ قىرقاسىندا اۋىر جاعدايدا ومىردەن وزدى.
«كوك تۋدىڭ جەلبىرەگەنى،
جانىما قۋات بەرەدى.
تالاسقا تۇسسە جان مەن تۋ،
جان ەمەس ماعان كەرەگى،
كوك تۋدىڭ جەلبىرەگەنى!» دەپ ءاز ارمانى مەن اڭسارىن ارقالاپ، اتامەكەنىنە تاۋەلسىزدىكتىڭ العاشقى جىلى ورالعان ۇركەردەي توپتىڭ باسىندا بولعان دا وسى - ەرمۇرات زەيىپحان بولاتىن. «كوك تۋدىڭ جەلبىرەگەنى» ءانى ارقىلى ول كۇللى قازاق بالاسىن وتانسۇيگىشتىككە، تاۋەلسىزدىكتىڭ قادىرى مەن قاسيەتىن ۇعىندىرماققا تالپىنىپ ەدى. ونىسى ەش كەتكەن جوق. جۇرەك تۇسىڭدى شىمىرلاتىپ، قۇيقىلجىپ تۇر سول اۋەن...
«كەيدە وزىڭە بۇلدانىپ، نالۋشى ەدىم، كۇنەس-اي،
الىس كەتسەم مۇڭدانىپ قالۋشى ەدىم، كۇنەس-اي!
باۋىرىڭا ءبىر بارىپ ەنەيىنشى، كۇنەس-اي،
ۇلتىمىزدا «سەگىز قىرلى، ءبىر سىرلى» دەگەن ۇعىم بار. جالعان دۇنيەنىڭ جارمەڭكەسىندە باعى دا، بابى دا شاپقان، ايرىقشا تالانتىمەن ەل كوزىنە تۇسكەن، ونەردىڭ قايسىسىنان بولسا دا حاباردار، حاس تالانتتاردى سولاي دەۋشى ەدى. وسى زاماننىڭ سەرىسى دەۋگە لايىق ءبىر جان بولسا، ول - ءانشى، اقىن، سازگەر، اكتەر ەرمۇرات زەيىپحان ەدى. ماڭدايىنىڭ نۇرى شالقىعان، دۇشپانىن مىسى جاسىتقان اياۋلى باۋىرىمىزدان قاپىدا ايىرىلىپ وتىرمىز. ەرمۇرات باۋىرىمىز قىتايدىڭ ءۇرىمجى قالاسىنا ەم الۋعا بارعان ساپارىندا قاپيادا كوز جۇمدى. «مەن بيىل ءدال قىرىقتىڭ بەسەۋىندە» دەپ جىر تولعار كەزىندە، قىلشىلداعان قىرىقتىڭ قىرقاسىندا اۋىر جاعدايدا ومىردەن وزدى.
«كوك تۋدىڭ جەلبىرەگەنى،
جانىما قۋات بەرەدى.
تالاسقا تۇسسە جان مەن تۋ،
جان ەمەس ماعان كەرەگى،
كوك تۋدىڭ جەلبىرەگەنى!» دەپ ءاز ارمانى مەن اڭسارىن ارقالاپ، اتامەكەنىنە تاۋەلسىزدىكتىڭ العاشقى جىلى ورالعان ۇركەردەي توپتىڭ باسىندا بولعان دا وسى - ەرمۇرات زەيىپحان بولاتىن. «كوك تۋدىڭ جەلبىرەگەنى» ءانى ارقىلى ول كۇللى قازاق بالاسىن وتانسۇيگىشتىككە، تاۋەلسىزدىكتىڭ قادىرى مەن قاسيەتىن ۇعىندىرماققا تالپىنىپ ەدى. ونىسى ەش كەتكەن جوق. جۇرەك تۇسىڭدى شىمىرلاتىپ، قۇيقىلجىپ تۇر سول اۋەن...
«كەيدە وزىڭە بۇلدانىپ، نالۋشى ەدىم، كۇنەس-اي،
الىس كەتسەم مۇڭدانىپ قالۋشى ەدىم، كۇنەس-اي!
باۋىرىڭا ءبىر بارىپ ەنەيىنشى، كۇنەس-اي،
كوزىم الدى دىمدانىپ كەلەيىنشى، كۇنەس-اي!» دەگەن ءانىن ەستىگەن جاننىڭ تەبىرەنبەيتىنى، ەت جۇرەكتەرىنىڭ ەزىلمەيتىنى از ەدى. بۇل ءان - ۇركىن-قورقىننىڭ تالايىن كورگەن، تۋعان ەلى مەن تۋعان جەرىنەن ايىرىلۋدىڭ نە ەكەنىن تالاي مارتە باستان وتكەرگەن قازاقتاي قابىرعالى جۇرتتىڭ تاريحىنا قۇرىلعان ايرىقشا اۋەن ەدى. بۇل ءان - ءبىر ەلدەن ءبىر ەلگە قونىس اۋدارۋ، ءوز توپىراعىن، بابالارىنىڭ باسى جاتقان قاسيەتتى ولكەنى جاتتىڭ قولىنا تاستاپ، ۇدەرە كوشۋ - قوڭسى اۋىلعا كوشىپ بارىپ قونىس تەبۋدەن مۇلدە بولەك قاسىرەت ەكەنىن سەزدىرەتىن سيمفونيالىق قۋاتقا يە شىعارما ەدى. قىتايدا قالعان قايران جەردى «...بوتاشىڭمەن، بوزىڭمەن، تىك كوتەرىپ توبەمە اكەتسەمشى-اي وزىممەن» دەپ ارمانداعان اقىن جۇرەكتىڭ ەرتە توقتارىن كىم سەزگەن؟!
ادۋىنكەردىڭ ارلانى ەدىڭ، سەن!
تامام ەلدىڭ تارلانى ەدىڭ، سەن!
باقۇل بول، بۇگىنگىنىڭ سەرىسى!
قوش، كوك تۋدىڭ ماڭگىلىك جەلبىرەۋىن اللادان تىلەپ وتكەن ابزال جان!
سەنى ەلىڭ ۇمىتپاق ەمەس، جەرىڭ ۇمىتپاق ەمەس!
«اباي-اقپارات»
ەرمۇرات زەيىپحان. توقتاي كورمە جۇرەگiم - توقتاي كورمە
***
قاڭتار تۋعان جانىمدى وتتاي كور دە،
توقتاي كورمە جۇرەگiم -
توقتاي كورمە.
Iڭiر رەڭدەس ءتانiمدi تاستاماعىن،
مەنەن باسقا جوقتاي كوك،
جوقتاي جەردە.
بۇلكiلدەتiپ انانىڭ ءاز قۇرساعىن،
ءومiر دەپ ءدۇرسiل قاقان سول بiر سارىن -
مىڭ قۇبىلعان دۇنيە، ءدۇر جالعانمەن
تiنi بiر - باعى ورتەپ، توڭدىرسا مۇڭ.
تiرلiكتi بولەپ ىزعار، مول جالىنعا،
جۇرەگiڭ - كۇن سەكiلدi,
ول - جانۋ دا.
كەۋدەمنiڭ وڭ جاعى ەمەس، ورتاسى ەمەس،
سىر بار-اۋ، ورنىققانى سول جاعىندا.
سەن مەنi
بiر بۇيىرعان باقتاي كور دە -
توقتاي كورمە، جۇرەگiم،
توقتاي كورمە.
***
بۇل ومiردەن وزباقتىڭ وزدى ءبارi,
وزعانداردىڭ -
قالعاندار كوز-قۇلاعى.
جالاڭ قىلىش، جالاڭ ءتوس بابالاردىڭ،
ورلiگi ۇرپاق قانىن قوزدىرادى.
اۋەلدە قونىپ جۇردiك، كوشiپ جۇردiك،
دالانى جەلمەن بiرگە ەسiپ، جىر عىپ.
ات جالى، تۇيە قومى - شۇبىر، كەرۋەن...
جاتار-دى شاڭ كوتەرiپ ەسiل قۇرلىق.
ارى دا، بەرi دە اسىپ كوكجيەكتەن،
اتانجiلiك، اتپالدار جول جۇدەتكەن -
تەبiنگiسiن شiرiتiپ ورالاتىن،
ءۇش جۇرتىنا جۇرەگiن ەلجiرەتكەن.
ەل شەتiن باسقان جاۋمەن قيدالاسىپ،
جان الىسۋ، جان بەرۋ - بۇل دا ءناسiپ.
ەسەن-امان ورالار الاماندار،
قارا قوس، قارا بالا قىلعان اسىق.
بابام - دالا قورعانى، ورمان، ىعى،
ءوستi, ءوندi ۇرپاعى، ءتول، مامىرى...
قانىمىزدى قىزدىرعان رۋح-كۇشi,
امان ساقتا دەگەنi قولداعىنى.
جاتتا قالعان iز، قورىم، بەلەس، بەلگi...
قۋ جاندى وي كەمiرiپ، ەگەس جەيدi.
سارى قۇرلىق كوز سالسام الابىنا،
بابالارىم سايلاۋىت ەلەستەيدi...
جاعدا-داستان
ول تۋعاندا كۇلدi اقپان،
كۇش تەبiندi قۇنداقتان.
ول وسكەندە اتا جۇرت -
قالجىراعان بۇلعاقتان.
ەل قايعىسى تىم باتقان،
ەت جۇرەگiن تۋلاتقان -
قالاممەن دە، قارۋمەن،
جاتقا قارسى ءۇن قاتقان.
جاراتقانعا مىڭ ماقتان!
جولىن كۇنi-ءتۇن باققان -
تاۋەلسiزدiك ۇلى ارمان،
الاۋلادى نۇرلى اق تاڭ.
جاڭىلماي تۇلپار بiر باپتان،
قاندىرىپ ءشولiن ءۇر باقتان -
جونەلدi توقسان ۇشiندە،
پارمەن كەلiپ بiر حاقتان.
تىنا قالدى تىڭداتقان
تاعدىرلى ءان، قىمباتتى ءان...
پاكيزات ءتان جەپ-جەڭiل، -
وسيەتi مىڭ باتپان!
جوڭعار قاقپاسىن كورگەندە
قانشا بايلىق كiسi بويى قۇبىرمەن،
ارعى جاقتىڭ ارانىنا جۇگiرگەن...
بiز بiلمەيمiز،
بiلەمiز تەك اللادان -
مەدەت تiلەۋ اتار تاڭمەن، iڭiرمەن.
قانشاما جەر قالدى ەكەن ارىدا،
سۋارىلعان بابالار تەر، قانىنا...
بiز بiلمەيمiز،
تiلەيمiز تەك اللادان -
كiر تۇسپەسiن الاشىمنىڭ ارىنا.
قانشاما ورمان بiزدەرگە ءتان بۇتالىپ،
قانشاما ارمان ۇلگiرە الماي تۇتانىپ...
بiز بiلمەيمiز،
تiلەيمiز تەك اللادان -
دالامىزدان كەتپەسە ەكەن قۇت اۋىپ.
***
بوساۋ ءۇشiن ساناداعى الەكتەن،
بiر قۇدايعا بولىڭدار دەپ تاۋەلدi.
حاق جولىندا كوز جاستارىن ءنار ەتكەن،
پايعامبارلار اقىن ەدi اۋەلگi.
جاراتقاننىڭ قاناتىنىڭ استىندا،
دەرت-دەربەزسiز ولار ءجۇردi سەنiممەن.
جىر جاۋھارى - الدە ۇقساپ تاسقىنعا،
الدە ايان نۇرى بولىپ سەبiلگەن.
كوكتەن تۇسكەن - مۇعجيزە،
ءتالiم، تاعىلىم،
اۋەلi سول ەلشiلەرگە بەرiلگەن.
بولار سوسىن كۇللi جۇرتقا ماعۇلىم،
ايتپەسە ولار نەنi ۇعىپ، نە بiلگەن...
الاكول
(نايمانعاليعا)
اتىڭ جەتسە شارلا قالا، دالا كور،
بiراق، قايدا، مەكەنiڭدەي دارا جەر.
ءوز-وزiنەن قىزعاناتىن قازەكەم،
وزگەلەردiڭ كوزقۇرتى عوي - الاكول.
ءنار-تامىرىن جىرلاماسا ولەڭ بە ول،
تۇرۋ كەرەك قاي-قاشاندا توبەڭدە ەل!
بۇل الاكول - بۇلا مiنەزi ەرلەردiڭ،
بۇل الاكول - ەڭ تازا، ەڭ تەرەڭ كول.
بارلىق مۇندا، جوڭعار الاتاۋى بار،
بەۋ، بارقىتبەل - سەن دەپ كوڭiل اۋىرار...
قابانبايدىڭ تەرi, دەمi سiڭگەن جەر،
توڭiرەكتەن iزiن، بالام، تاۋىپ ال.
شىڭعىس حاندا مۇندا مالىپ كەكiلiن،
ايالداپتى جەتi اي ما، جەتi كۇن...
عارىشكەرلەر زىمىراننان تۇسە ساپ،
كول نارiمەن تولتىرار كەم-كەتiگiن.
ار جاعى ارال، كوكتۇما عوي بiز جاعى،
كوكتۇمانىڭ كەتەر مە ەستەن تۇز-ءدامi...
شiلدە، تامىز - وسىندا ءجۇر، وسىندا،
شارتاراپتىڭ ەڭ ادەمi قىزدارى.
ار عوي بۇل كول - تاپتاتادى ارىن كiم؟!
ايبالتاڭمىن، قارىڭا ەلiم تاعىنعىن!
مۇندا تۋىپ، وسپەسەم دە، باعىزى -
يسiن سەزەم، شiركiن، بابالارىمنىڭ.
***
مەدەۋ، بوگەن، جاقتاۋدا...
(بiزگە ەندi بۇدان جاقىن جاق بار ما).
الماتىنىڭ يiسi سiڭگەن يiندi,
يسiندiرiپ الاتاۋىم جاتتى الدا.
وندا بiزدەر بيiكتە ەدiك تاعدىردان،
بيiكتەدiك قول ۇستاسىپ قار-قىردان.
شۋاقتانىپ، قۋاتتانىپ بالقىدىق،
تەك ەكەۋمiز، بار راحىمان، بار نۇردان.
ۇمىتتىق بiز - ماڭدايداعى جازۋدى،
ۇمىتتىق بiز - شاقىرلاعان ازۋدى.
تىنىس الدىق ساف اۋامەن دۋاسىز،
توپتان وقشاۋ پەيiلi ءزار، نازى ۋلى.
ءوتتi كۇندەر....
ءوتتi اي، جىل...
باقىتتى ەك -
ءلاززاتتى دا،
ازاپتى دا تاتىپ كوپ.
قايدا جۇرسەم، جارىق شاشىپ
ول تۇردى،
تاعدىرىمنىڭ ماڭدايىندا
جاھۇت بوپ...
(...كۇن مەن تۇندەي، الما-كەزەك سور باقىت)
ماعان نۇرىن سولعىن شاشىپ سول جاھۇت -
اشپاي قويدى - كەزدەسكەندە قاباعىن،
باسپاي قويدى - بiرگەجۇرگەن جولعا تۇك.
نازiك ەدi, ودان قاتتى جوق ەندi,
بiرiكپەيدi ەكi ايىرىلعان جول ەندi.
مەن ءومiردiڭ بۇزا المادىم بۇعاۋىن،
ول بiرەۋدiڭ iزiن باعىپ جونەلدi...
مەدەۋ، بوگەن، جاقتاۋدا...
(ەندi بiزگە ودان الىس جاق بار ما؟!.)
