قاتەرلى وي ادامدى جارعا جىعادى. اقىل يەلەرى بىلاي دەيدى: «ادامنىڭ نەگىزگى بولمىسى ويدان تۇرادى، قالعانى شالشىق سۋ». ءوز ويلارىڭ وزدەرىڭدى الداۋى مۇمكىن. ءماشھۇر ءجۇسىپ بابامىز: «ادامنىڭ جاۋى باسقا دا ەمەس، يەگىنىڭ استىندا» دەگەن. ياعني، نەگىزسىز قۇلقىڭ، جامان ويىڭ.  ادام باتپاققا تۇسكەندىكتەن تۇنشىقپايدى، سول باتپاقتان شىعا الماعاندىقتان تۇنشىعادى. ءبىز كەيدە دۇرىس ويلاي الماۋىمىزدىڭ سالدارىنان ءومىردىڭ قاتە تۇستارىنا باتىپ بارا جاتقانىمىزدى بىلمەيدى ەكەنبىز.

ادام بالاسى – ءيلاھي (قۇدايلىق) قاسيەت دارىعان تاماشا جاراتىلىس. رۋحانياتتى ۇمىتىپ، ناپسىگە بەرىلگەن، قالتاسى قالىڭ، بىراق رۋحى كەدەي ادامنىڭ ءحالى - ناعىز ماسقارالىق. ونداي ادام əر نəرسەنىڭ باعاسىن بىلگەنىمەن، ەش نəرسەنىڭ قادىرىن بىلمەيدى. قاراپ تۇرساق، ءار ادام توبەدەن جاۋعان جاڭبىر تامشىلارىنا ۇقسايدى. كەيبىرى باتباققا تۇسسە، كەيبىرى گۇلدىڭ جاپىراعىنا. ياعني، نە ويلاساڭ، سونىڭ تۇتقىنىنا اينالاسىڭ. نەگە قيىندىقتان قاشامىز. نەگە جانىمىزدى اۋىرتار اۋىرتپاشىلىقتارعا بولا ومىردەن بەزۋگە دايىن تۇرامىز.   ماۋلانا رۋمي "كىلەمدى سابالاۋشىنىڭ ماقساتى - ۇرۋ ەمەس، شاڭىن قاعىپ تازالاۋ. تۋرا سول سياقتى، باسقا تۇسكەن قيىندىق ارقىلى دا اللاتاعالا بويعا بىتكەن شاڭ-توزاڭدى قاعىپ، تازالايدى» دەيدى.

ەندەشە، نەگە سونشا قايعىلاناسىڭ؟!" بيدايدى ماساق بولسىن دەپ، توپىراققا كومەدى. ۇن بولسىن دەپ، ديىرمەندە ەزەدى. نان بولسىن دەپ وتقا كۇيدىرەدى. قۋاتتى ادام بولام، شىڭدالام دەسەڭ، اعايىن-ەل سۇيگەن ەر بولام دەسەڭ، سەن دە ەزىلىپ، جانشىلۋىڭ كەرەك. قۇرتتار كوپتەگەن جول بىلەدى. بىراق ونىڭ بىلەتىن جولدارىنىڭ ءبارى جەر استى ارقىلى وتەدى. ول اينالاسىنىڭ ءبارىن ويىپ، شۇرق تەسىك ەتەدى. قۇرتقا ۇقساعان ءناپسى دە، بوس قيالداردى كەمىرە بەرەدى. ويتكەنى قۇرتقا دۇنيەدەگى قاجەتتىلىكتەردى وتەيتىندەي عانا اقىل بەرىلگەن. قۇرتتا باعىت بولمايدى. ال، سەنىڭ ساناڭ ءىشىپ-جەۋدەن ءارى اسپايدى. نەگە مەنىڭ اتىم ادام دەپ بىركەز ويلاپ كورمەيسىڭ. مىنا ومىردە نە ىستەپ ءجۇرمىن دەپ تولعانبايسىڭ. ەڭ بولماسا ولگەننەن سوڭ قايدا باراتىنىڭدى بىلەمىسىڭ (شاكارىم). الدە جۇرتتتار دا وسىلاي كۇن كورەدى عو دەپ، قارنىڭنىڭ تويعانىنا ءماز بولىپ جۇرە بەرەسىڭ بە؟ ادامنىڭ اسىل دۇنيەسى التىن ەمەس، ۋاقىتى ەكەنىن تۇسىنبەيسىز بە؟ نەگە ءومىردى تولىق تانۋعا تىرىسپايسىز؟ الدە تانىم ساۋلەسىنە بارار جولدى بىلمەي ءجۇرسىز بە؟

دانىشپاندار بىلاي دەيدى: «ادامنىڭ بولمىسى – ىشىندە ءار ءتۇرلى اڭدار مەكەندەيتىن ورمانعا ۇقساس. ءبىزدىڭ بويىمىزدا تازا-لاس، جامان-جاقسى، يماني-حايۋاني سياقتى مىڭداعان قاسيەتتەر بار. ەگەر ىشكى جان شاھارىندا قاسقىر ۇستەمدىك ەتە باستاسا، ادامنىڭ قاسقىرعا اينالعانى. جاقسىلىقتار مەن جاماندىقتار دا جاسىرىن جولدارمەن جۇرەككە كەلىپ، قۇيىلىپ تۇرادى. ءسات سايىن ادامنىڭ جۇرەگىندە ءبىر نارسە باس كوتەرەدى. سول سەبەپتى ادام كەيدە جاقسى سيپاتقا، كەيدە جامان سيپاتقا اينالىپ وتىرادى».

«قوجاناسىر كۇندە ءشوپ ارتقان ەسەگىن شەكارادان وتكىزىپ ءجۇرىپتى. ونىڭ كونتراباندامەن اينالىساتىنىن بىلگەن شەكاراشىلار باستان اياق تەكسەرەتىن كورىنەدى. بىراق دىم تاپپايدى. ال، قوجاناسىر كۇننەن كۇنگە بايىپ بارا جاتادى.  ءسويتىپ، ءبىرشاما ۋاقىتتان كەيىن ول بۇل ءىسىن تاستاپ، ءوز بەتىنشە تىنىش ءومىر ءسۇرىپتى.  ءبىراز جىل وتكەننەن كەيىن كەزىندە شەكارادا تۇرعان ادام قوجاناسىردى كەزدەستىرىپ، ودان سول كەزدە نەمەن اينالىسقانىن سۇرايدى.
سوندا قوجەكەڭ: - مەن شەكارادان ەسەك الىپ ءوتىپ ءجۇردىم عوي،- دەپتى».

ءومىر قانشا سەنى سىناپ، وزىڭە قايتارعىسى كەلسە دە، ءوزىڭدى نەگە ءالى تاني الماي ءجۇرسىز. الدە قولىڭدا بار جينالعان ىسىڭە كوڭىلىڭ تولىپ ءجۇر مە. بۇل دۇنيەنىڭ ادام بالاسىنا ەكىدۇنيەنى تانۋ ءۇشىن بەرگەنىن بىلمەي ءجۇرسىز بە. ء"لاززات پەن راقاتقا بولەگەن نارسە، ادام ءۇشىن ماحابباتقا اينالادى" دەگەن تۇجىرىم بار (عازالي).

تانىمىڭدى كەڭەيت، قادىرىڭدى كوتەر.

ءاي، بىراق، ادامنىڭ ءبارى بىردەي ەمەس قو.

ەكەۋ تەرەزە كاراپ تۇر.
بىرەۋى تەك جاڭبىردان كەيىنگى بالشىقتى عانا كورىپ تۇر.
بىرەۋى  جاڭبىردان كەيىنگى جاپىراكتاعى اسەم تامشىلاردى عانا كورىپ تۇر.
ەكەۋ تەرەزە كاراپ تۇر... (ومار ھايام).

جاراس احان

Abai.kz