بۇگىنگى كۇننىڭ باستى تاقىرىبى «ارىس اپاتىنىڭ» كىنالىسىن ىزدەۋ بولىپ كەتتى. «باسى ىستەيتىندەر» دە، «ىستەمەيتىندەر» دە سونى جابىلا ىزدەپ باس قاتىرۋدا. شىن مانىندە، باستى كىنالى «بيۋراكراتيا»! سوۆەتتىك جۇيە كۇيرەگەندە باسشىلىقتاعى بۇرىنعى كوممۋنيستەردىڭ باسىندا بۇزىلماي امان قالعان بىرەگەي ءتاسىل «بيۋروكراتيالىق باسقارۋ» ءتاسىلى.

بۇل ءتاسىلدىڭ قىسقاشا حاراكتەرستيكاسى مىناۋ:

ەڭ ۇلكەن كوسەمنەن كەيىنگى ۇلكەن باسقارۋشىلاردىڭ ءاربىرى وزىنەن كەيىن تاعى دا ءۇش-ءتورت ورىنباسار تاعايىنداپ الادى، الگى ورىنباسارلار دا وزىنە ەكىنشى، ءۇشىنشى  ورىنباسار تاعايىندايدى، ورىنباساردىڭ ورىنباسارلارى دا وزىنە بىرنەشە كومەكشى جاساپ الادى، كومەكشىلەردىڭ ءوزى تاعى دا قولعانات كومەكشىلەرمەن ءوزىن قورشايدى. وسىلايشا بيۋروكراتيالىق بەرىك شەڭبەر پايدا بولادى.

بيۋروكراتيالىق شەڭبەر ىشىندەگىلەر بىرىنە ءبىرى تاپسىرما بەرۋمەن اينالىسىپ اۋىز بيلىكپەن كۇن وتكىزەدى. ەڭ دوكەيى ءبارىن جيىپ الىپ جينالىس جاساپ، سوزبەن شەشىم قابىلداپ، قاعازبەن قاۋلى تولتىرادى. وسىلايشا، الگى ۇلكەن جيىلىس كىشى جينالىستارمەن تىنىمسىز جالعاسىپ جايلى كەڭسەدە جىلجىعان كۇندەرمەن الماسقان جەمىسسىز جىلدار وسىلاي وتە شىعادى.

وسىندايدا، سوۆەت زامانىنان ەستە قالعان كوپ كۇلكىلى اڭگىمەنىڭ ءبىرى ەسكە تۇسەدى. اۋدكومنان ءبىر دوكەي باستىق، اسىل تۇقىمدى قوي وسىرەتىن كەڭشارعا كەلىپ جينالىس اشىپتى. باسەكەڭ ەڭ باستى جاڭالىق رەتىندە «بيىلعى جىلى ساۋلىق قويدىڭ ءىش تاستاۋى تولىق جويىلاتىن بولدى»، دەپتى. باستىقتىڭ اۋزىن باعىپ تىرس ەتپەي وتىرعان كوپشىلىك ىشىنەن كەڭشاردىڭ زووۆەدى ەرلىك جاساپ، «سونداي كەرەمەت ءدارى شىقتى ما؟» دەگەن سۇراق قويىپتى. باسەكەڭ، قاباعىن شىتىنىپ، بايسالدى دا سەنىمدى داۋىسپەن، «قايداعى ءدارى، جۋىقتا اۋدكومنىڭ كەڭەيتىلگەن جينالىسىندا قويدىڭ ءىش تاستاۋىن جان-جاقتى تالقىلاپ، ءۇزىلدى-كەسىلدى توقتاتىلسىن دەگەن قاتاڭ قاۋلى شىعارىپ تاستادىق» دەگەن ەكەن. دوكەي باستىقتىڭ ءوزى دە، بۇعان سەنەتىن بولۋ كەرەك، تەك قانا جينالىسقا قاتىسىپ وتىرعان باس شوپان عانا «قاۋلىنى قوي بايقۇستار تۇسىنە مە؟» دەپ، رەنجىپتى.

بيۋروكراتيالىق جۇيەدەگىلەر قولما-قول ءىس ىستەمەيتىندىكتەن باسى اۋىرىپ، بەلى تالمايتىن «جايلى جاعدايدى» ساقتاپ تۇرۋ ءۇشىن ءبىر-بىرىمەن ءۇنسىز ىمىرالاسقان «اۋىز بىرلىكشىل» بولادى.

بيۋروكراتيالىق شەڭبەر ىشىندە ەشبىر پىكىر قايشىلىعى بولماي، قول كوتەرىپ، باس يزەپ قابىلدانىپ جاتقان قىرۋار قارارلاردى ومىردە قولما-قول ىسكە اسىپ جاتقانداي مالدانادى، وزدەرى دە سولاي الدانادى. قارسى پىكىر ايتقان ءبىرلى-جارىمدار شىعا قالسا سىندارلى ساياساتتى قولداماعان «حالىق جاۋى» رەتىندە قۋدالانادى.

جانە ءبىر كۇلكىلى جاعداي، ەڭ جوعارعى كوسەم جوعارعى باسشىلىقتى تۇگەل جيىپ ەل تاعدىرىن جان-جاقتى تالقىلاعان كەزدە، الگى ەل تانيتىن ۇلكەن باستىقتاردى ورنىنان تۇرعىزىپ الىپ، اقساتقان جۇمىسى ءۇشىن ونى سىناپ-سوگىپ جاتسا دا  ءبىر اۋىز ءسوز ايتپاي، ساباق بىلمەيتىن وقۋشىدان بەتەر باسى سالبىراپ تۇرا بەرەدى. ءبىرشاما جاستاعى ۇلكەن ادامداردىڭ بۇل ايانىشتى ءحالى «بيۋروكراتيالىق ءتارتىپتىڭ» ءبىر ەرەكشە كورىنىسى.

سوندىقتان، مۇنداي بيۋروكراتيالىق جۇيە سىرتتاي ايتىلعان سىن-سوگىستى ەستىمەيتىن ءمىز باقپايتىن دۇلەي ادام سياقتى نە تومەننەن جوعارى نە جوعارىدان تومەن ءسوز وتپەيتىن بەرىك اكىمشىلدىك قامالعا اينالادى. (الايدا، مۇنداي سىرەسكەن جۇيەدە دە جانكەشتى ءىس اتقاراتىن ادال باسشىلاردىڭ بولاتىنىن جوققا شىعارۋعا بولمايدى، ولاردى سانالى كوپشىلىك جاقسى بىلەدى.)

بۇلايشا قالىپتاسقان بيۋروكراتيالىق توپ جالپى قوعامنىڭ احۋالىنا الاڭداۋدان گورى جۇيەنىڭ تارتىبىنە نازار اۋدارادى. جۇيەدەگىلەر وزدەرىنىڭ باس پايداسى مەن ورىنتاعىن كۇشەيتۋمەن بولادى، سول ءۇشىن ليدر-كوسەمنىڭ  كوڭىلىن تابۋعا بارىن سالادى، تومەندەگى پروبلەمالارعا باس قاتىرمايدى، وزدەرىنىڭ جەكە مۇددەسى ءۇشىن قوعامداعى اششى شىندىقتى جاسىرادى.

وندايلار وزدەرىنىڭ لاۋازىمىن ساقتاۋ جولىندا قىزمەتىن كوز الداۋمەن اتقارادى. وسىنىڭ كەسىرىنەن قوعامنىڭ ءار سالاسىندا شەشۋى قيىن تىعىرىقتاردى تۋعىزادى، قوعام مۇددەسى ۇمتىلادى نەمەسە ءسوز جۇزىندە عانا قالادى.

ياعني، بۇنداي جۇيە جاڭا عاسىردىڭ كيىمىن كيگەن، ورتا عاسىرلىق پيعىلداعى ارتتا قالعان جابايى جۇيە دەۋگە بولادى. سەبەبى، بيۋروكراتيالىق جۇيە وزىنە قىزمەتكەر تاڭداعاندا كاسىبي ءبىلىمدى، ىسكەر، ىسىنە ادال كادرلار تاڭداعاننان گورى، جوعارعى ليدر-كوسەمنىڭ كوڭىلىنە جاققان، سونىڭ ايتقانىنان شىقپايتىن ورىنداۋشىلاردى ماڭايىنا جينايدى. ءسويتىپ، الگى ليدر-كوسەم قوعامدى كەرەمەت باسقارىپ وتىرعانداي كورىنىس جاسايدى.

ءتىپتى، بۇل جۇيە قوعامداعى رۋحانياتتى دا جينالىس، جيىندارمەن «دامىتادى». ادەبيەتتە جاڭالىق جاساۋدان گورى  بۇرىنعى جاتتاندىلىقتى ناسيحاتتايدى. ءان ونەرىندە، بۇرىن-سوڭعى قازاق تۇسىنىگىندە جوق «جۇلدىز» دەگەندەر شىعىپ، راسىندا تۇندە جىلتىرايتىن، كۇندىز دىم قالمايتىن جىلتىراۋىق قوڭىز سەكىلدىلەر ساحنانى تۇگەل جاۋلاپ، حالىقتىڭ مىڭ جىلدىق اۋەن ونەرىن سولاردىڭ سۇرقاي سەلى باسىپ قالادى. بەينەلەۋ مەن ءمۇسىن ونەرىندە دە ءبىر-بىرىنەن اۋماي «كوپيالار» كوبەيەدى... مۇنى بۇرىنعى قازاق «سۇيرەپ سالعان تازى تۇلكى الماس» دەگەندەي، قوعامدىق شابىت، الەۋمەتتىك سۇرانىس  بولماي توقىراعان ەلدە قانداي ەركىن شىعارماشىلىق بولۋى مۇمكىن!؟

مۇنداي جۇيە دەموكراتيا مەن تەحنوكراتيا ۇستەمدىك قۇرا باستاعان الەمدىك ۇردىسكە سىرتتاي ەلىكتەپ، ءىس جۇزىندە بوس ءسوز بەن جالاڭ ۇراندارمەن، جايما كورمەلەرمەن ءوزىن الداۋسىراتادى. سوندىقتان بۇل جۇيە، ءبىزدىڭ قوعامدا ونداعان جىلدار بويى وكتەمدىك جاساعان كەزدەگى كەلەڭسىزدىكتەردەن كەز-كەلگەن كوزقاراقتى قوعام مۇشەسى جۇزدەگەن مىسالداردى ايتا الدى.

سولاردان ەل ەسىنەن ۇمىتىلماي جۇرگەن ءبىر-نەشەۋىن اتاساق تا ازدىق ەتپەيدى. ماسەلەن، ەكى مىڭىنشى جىلداردىڭ باسىندا دەنساۋلىق ساقتاۋ مينيسترىنە ۆيتامين مەن انتيبيوتيكتى ايىراتىن ءبىلىمى جوق ەكونوميس تاعايىندالعاندىقتان شەتەلدەن باقىلاۋسىز الىنعان ۆاكتسيننىڭ كەسىرىنەن شىمكەنتتىك سابيلەر «سپيدپەن» اۋىرىپ بۇكىل قوعام دۇرلىككەن-ءدى.

كوشى-قون كوميتەتىندە شەتەلدەگى قانداستارمىزدىڭ ءجاي-كۇيىنەن حابارسىز، ولاردىڭ جاعدايىنا جانى اۋىرمايتىن تەك لاۋازىم ءۇشىن عانا بىرەۋلەر باسشىلىق جاساعاندىقتان، «كوشى-قون كۆوتاسىن» كوشىپ كەلگەندەر ەمەس، شەتەلدە كوشپەي وتىرعاندار العان ماسقارا وقيعالار دا بولعان. ماسەلەن، «پوسرەدنيك-الياقتار» مەن كوشى-قوننىڭ «ىمىرالاسقان جەمەنقورلارى» ۇكىمەتتەن بولىنگەن قارجىنى ءبولىسىپ، قارا باستارىنىڭ قامى ءۇشىن ەلىمىزدىڭ دەموگرافيالىق ساياساتىنا  كەسىر كەلتىرگەنى اشكەرەلەنگەنى بار. جانە، قازاق كوشى باستالعالى وتىز جىلعا تاياسا دا، «قازاق ەلىم» دەپ، اڭساپ كەلگەن قانداستارىمىز بيۋروكراتيالىق قاعازباستىلىقتان تۋىندايتىن «قۇجات جيناۋدىڭ» اۋرەسىنەن ءالى كۇنگە قۇتىلا الماي، كوك پاسپورتتى الۋ كوكتەگى قۇستى ۇستاۋمەن تەڭ بولىپ ءجۇر...

ءبىلىم ءمينيسترىنىڭ «الپپەنى» الىپ تاستاۋى، ءتىل عالىمىنان باستاپ، پەداگوكتار قوستاپ، ەل بولىپ قانشا ايتسا دا قۇلاعىنا ىلمەي ميى قاتپاعان بۇلدىرشىندەرگە  «ءۇش ءتىل ۇيرەتۋ» دەگەن اۋرە-سارساڭنىڭ ۇزىلمەي جالعاسۋى دا وسى جۇيەنىڭ كەسىرى...

ىشكى ىستەر مينيسترلىگىنىڭ قوعام مەن حالىقتى قورعاۋ نەگىزگى مىندەتى بولا تۇرا، «قوعام مەن حالىقتان قورعاناتىن» ارەكەتكە بارىپ  كادىمگى شەنى بار پوليتسەيلەردىڭ بەيبىت شەرۋگە كوشەگە شىققان «كەمپىرلەر» مەن «كەلىنشەكتەردى»  پوليتسيانىڭ «جەدەل جاردەمى» سەكىلدى بولىپ كەتكەن ماشينەگە ءتورت سيراعىنان كوتەرىپ تاسيتىن «قىزمەتكە» كوشۋى وسى جۇيەنىڭ ءىسى...

مىنە، بۇل كەلەڭسىز قوعامدىق كورىنىستىڭ ءبارى دە وسى بيۋروكراتيانىڭ «جەمىسى» دەسە بولادى. ال، بيۋروكراتيانىڭ «ۇلكەن ناتيجەسى» بولسا، كونستيتۋتسيا بويىنشا كەسىمدى ۋاقىتپەن سايلاناتىن پرەزيدەنتتىك باسقارۋ ينستيتۋتىن بىرتىندەپ اۆتوريتارلىق باسقارۋعا اۋىستىرىپ تىنادى. وسىنىڭ كەسىرىنەن ەلگە قىزمەت ەتۋگە مىندەتتى اكىمدەر جۇيەسى جوعارعى باسشىلىققا باسىبايلى قىزمەت كورسەتۋشى جالتاقوي توبىرعا اينالادى.

مەملەكەتتىڭ ۇستىنىن ۇستاپ تۇرۋشى جوعارعى جۇيەگە (پارلامەنت، سەنات، مينيستر، كوميتەت ت.ب.)  سايلاۋ جولىمەن ەمەس اۆتوريتاريانىڭ تاعايىنداۋ جولىمەن بارعان ادامدارى ەڭ سوڭىندا ءوزىنىڭ جايلى جاعدايلارى ءۇشىن الگى اۆتوريتارلىق باسقارۋدى ەڭ سوڭىندا مونارحياعا اينالدىرىپ جىبەرگەنىن وزدەرى دە «بىلمەي قالادى».

بۇل كەزدە ەڭ جوعارعى باسقارۋ اپپاراتى حالىققا «بۇلتتان الىس، عارىشتان جاقىن» عالاماتقا اينالىپ كەتەدى! (وسىندايدا، مۇحتار اۋەزوۆتىڭ شاكىرتى مارقۇم زەينولدا قابدولوۆ اعامىز ەتنوگراف شاكىرتى بولات بوپاي وزىنە قاتىناسپاي كەتكەن كەزدە تەلەفون سوعىپ، سىرباز داۋىسپەن «ويپىر... و...وي، بىزگە بولات بوپايدان بۇلت جاقىن بولدى عوي!»  دەيىن ەسكەرتۋ ءازىلى ەسكە تۇسەدى.)

جوعارعى جۇيەگە جەتىپ العاندار ءجوپ-جوكىم جۋرناليستەرگە جاۋاپ بەرۋگە كارەراسى كوتەرمەيتىن «كەرەمەت ادامدار» سەكىلدى كەردەڭدەي باسىپ، كرەسلوسىندا شالقايىپ كوپشىلىكتى كوزگە ىلمەيتىن تاكاپپارلىق دەرتكە شالدىعادى، ءبازبىر ءوزىن كەرەمەت كوسەم سانايتىندارى حالىق دەگەن قارا توبىرعا الىستان اسپا-توك اقىل جاۋدىراتىن «ساراي دانىشپاندارى» ساناتىنا سانالادى.

بىراق، وسىنداي بيۋروكراتيانى سىرتتان كەلگەن بىرەۋلەر ەمەس، ءبىز ءوزىمىز جابىلىپ جاساپ الىپ، ەندى ودان قالاي قۇتىلۋدىڭ جولىن تابا الماي جۇرگەنىمىزدى ءبارىمىز مويىنداۋ كەرەكتىگىن مىنا مىسالدان بايقاۋىمىزعا بولادى.

بۇكىل جاعىنان بىزگە وتە ۇقساس ەل دەلىنەتىن مالايزياعا وسىدان شامامەن ءتورت-بەس جىل بۇرىن بەلگىلى ءدىنتانۋشى مۇحيتدين يساۇلى باستاعان جىگىتتەر بارعان كەزدەگى ايتقان اڭگىمەسىن وسىعان دالەل ەتىپ ايتا كەتۋدىڭ ورايى كەلىپ تۇر. ول جاققا قازاقستاندىق قوناقتار بارعان كەزدە رامازان ايىنان كەيىنگى ورازا ايت مەيرامى باستالىپ جاتقان كەز بولسا كەرەك. ەلدەرىنىڭ سالتى بويىنشا مەيرام ءبىر ايعا جۋىق جالعاساتىن كورىنەدى. قالتالى ادامدار مەن اكىم-قارالار حالىققا ءار كۇن سايىن تەگىن داستارحان جايىپ، قۇرمەت-قىزمەت كورسەتەدى ەكەن. ءبىزدىڭ قوناقتار وزدەرى جۇرگەن قالانىڭ اكىمى سونداي ءبىر ۇلكەن داستارحان جايعانىن ەستيدى. شەتەلدىك رەتىندە وعان رەسمي راحمەت جولداۋ ءۇشىن مارتەبەلى اكىمدى مارتەبەلى ورىننان سۇراستىرماق بولادى. كوز الدارىنا قارا كوستيۋم كيىپ، گالستۋك تاققان شىرتتاي اكىمدى قولپاشتاعان توپ ياكي «ماي-دىڭ» قورعاۋىنداعى بىرەگەي تۇلعا ەلەستەپ ىزدەستىرە باستايدى. سويتسە، الگى قالا اكىمى كوپپەن بىرگە تاماقتىڭ كەزەگىندە جايشا تۇرعانىن كورگەن ءبىزدىڭ جىگىتتەر قاتتى تاڭىرقاسا كەرەك! ويتكەنى، ءبىز ءوز سانامىزدا باسقارۋشىلاردى سولاي جاساپ الىپ، سولاي ەتىپ تىنعان حالىقپىز...

بيۋروكراتيانىڭ «ەڭ جوعارعى جەتىلۋى» مونارحيا دەدىك قوي، ەندى ونىڭ «كىشى جەمىستەرى» ەل ىشىندە دە «دامىعانىن» كورە الامىز. ياعني، «ميني مونارحيالاردىڭ» ءتۇر-ءتۇرى گۇلدەنىپ شەشەك جايادى. جوعارعى مونارحيا «داتالى يۋبيلەردى» تويلاۋمەن مۇرشاسىز بولىپ جاتقاندا، «ميني مونارحيالار» ءوز-ءوز داتالارىن بەلگىلەپ وتكىزۋدىڭ بىتپەيتىن اۋرەسىمەن قايران كۇندەرىن ارتقا سالادى. سونىڭ ءبىر مىسالى، ۆاتساپ جەلىسى ارقىلى قۇرىلعان «كلاستاستار، كۋرستاستار، قۇدالاستار، قۇرداستار...» دەگەن الۋان ات تاعىنعان گرۋپپالاردىڭ  «تاڭعى سالەم، تۇسكى سالەم، كەشكى سالەم، تۇنگى سالەم...» دەگەن سالەمدەرى ءسان-سالتاناتتى سارايلاردا دىر-دۋمان باس قوسۋلارمەن ۇلاسىپ جاتادى.

بىلايشا ايتقاندا، بيۋروكراتيالىق جۇيە قوعامدىق باسقارۋدى عانا بۇزىپ قويمايدى، رۋحاني جەتىلۋدىڭ دە جولىنا بوگەت بولادى. قوعام مۇشەلەرى ءوز ەلىنە ۇلەس قوسۋ، سانالى ويلىلىققا جەتۋ، ۇلاعاتتى ۇرپاق تاربيەلەۋ، ەل ەرتەڭىنە اركىمنىڭ الاڭ بولۋى سىندى رۋحاني دىلگىر ماسەلەنى ەستەن شىعارتىپ، دۋمانشىل اۋەيىلىككە كەتەدى.

مۇنداي جۇيەنىڭ جەتەگىندە كەتكەن  ەلدە «دەموكراتيا» ياعني حالىقتىڭ ءوزىن-ءوزى باسقارۋى، ءوزىن-ءوزى رۋحاني جاعىنان جەتىلدىرۋى، ەل-وتانىن قورعاۋ  مەن قوعامىن قولداۋ ۇمىت بولا باستايدى، ونىڭ ورنىنا اركىم قارا باسىنىڭ قامىن كۇيتتەيتىن ءوز قوراسىنىڭ ياعني كوتەجىنىڭ اۋلاسىنان ارمانى اسپايتىن بولىپ قالادى.

مۇنداي رۋحاني تىعىرىققا تىرەلگەن قوعامدا جوعارعى باسقارۋشى توپ تا، تومەنگى كوپشىلىك تە تويشىل  توبىرعا اينالادى. ال، ەل سەنگەن تۇلعالارى سىي-سياپات، اتاق-داڭقتىڭ سوڭىندا جۇرەدى.

مۇنداي ەلدە رۋحاني، ماتەريالدىق دامىس كەرى كەتىپ قوعامدىق، الەۋمەتتىك كاتاكاليزمدەردىڭ كوبەيۋىمەن كورىنىس بەرەدى. تابيعي اپپاتار ەمەس، ادامدار جاۋاپ بەرۋگە ءتيىستى ۇلكەن-كىشى قوعامدىق اپاتتار ورىن الادى.

بۇل اپاتتار قوعامدى جايلاپ العان «بيۋروكراتيانىڭ» قاتەرى ەكەنىن ەسكەرتىپ جاتقان قوعامدىق كورىنىس! ياعني، قوعام دەگەن ءبۇتىن جاندى دەنەنىڭ سىرقات حالدە ەكەنىن «باسى اۋىرىپ، كوزى قاراۋىتىپ سۇرىنە باستاعانىن» كورسەتەتىن قۇبىلىس. سوندايدا، ەل بولىپ ەس جيماسا، سونىڭ ەمىن تاپپاسا قوعام «توسەك تارتىپ قۇلاۋدىڭ» تابالدىرىعىنا كەلىپ تىرەلەدى.

مىنە، وسى سەبەپتەن «ارىس اپاتىن» تىكەلەي قوعانىس مينيسترلىگىنىڭ قاتەلىگى دەپ قاراۋ از. بالكىم، ارىستاعى وسىعان دەيىنگى ءۇش جارىلىستا ءبىر-بىرىنە بايلانىستى مينيسترلىكتەردە قانشا جينالىس بولىپ، جوعارىدان تومەنگە قانشاما تاپسىرمالار بەرىلگەن بولۋى كۇمانسىز. الايدا، قورعانىس مينيسترلىگىن سول كەزدەرى ناعىز اسكەري جوعارعى ءبىلىمدى، جان-جاقتى سوعىس ونەرىنەن ساۋاتتى كادر باسقارماعان شىعار. ءارى وسىنداي سوعىس قارۋىن ساقتاۋعا جاۋاپتى دەپارتامەنتتەردە ناعىز ىسكەر كادرلار بولسا، مۇنداي قاتەرلى وقيعا شىقپاس ەدى عوي. بالكىم، بۇل ماسەلە سونداي «بيۋروكراتيالىق جينالىستارمەن» ءىس بىتكەن سەكىلدى، سونداي پروتوكولدارمەن ءبارى جولعا قويىلعانداي، بىراق ءىس جۇزىندە ەشتەڭە وزگەرمەي جىلدار اۋىسىپ، قانشاما كادر كەلىپ-كەتىپ كۇندەر جىلجىپ اقىرى وسىنداي قاسىرەتپەن اياقتالعانى بۇكىل دۇنيەگە جاريا بولدى...

ءامىرشىل، اكىمشىل، بۇيرىقشىل بيۋروكراتيانىڭ ەمى ارينە، شىنايى دەموكراتيا ەكەنى بەلگىلى.

شىنايى دەموكراتيا دەگەن حالىقتى ءوزىن-ءوزى باسقارۋ ينستيتۋتىنا ۇيرەتۋ دەگەن ءسوز. اركىمدى ءوز ىسىنە جاۋاپكەر ەتۋ دەگەن ءسوز. ونىڭ باستاۋ كوزى ءادىل سايلاۋ ارقىلى ىسكە اسادى،  ىسكەر، ادال كادرلاردى باسقارۋ جۇيەسىنە سايلاۋ ارقىلى قويۋ دەگەن ءسوز.

جوعارعى باسقارۋ جۇيەسى بولسا، سول حالىقتىق باسقارۋدى ۇيلەستىرۋشى عانا. مۇنداي ەلدە سايلاۋشى مەن سايلانۋشى ءبىر كىسىدەي اۋىزبىرلىكتە بولۋعا ءماجبۇري تۇردە ءتيىستى بولادى. ەگەر، بۇكىل ەلدى قامتىعان ۇلكەن ماسەلە بولسا، بۇكىل ەل سايلاۋشىلارى مەن جوعارعى باسقارۋعا سايلانۋشىلار ءبارى جابىلا سول ماسەلەنى شەشۋگە اتسالىسادى.

ال، قازاقستان سەكىلدى اۋماعى وتە ۇلكەن ەلدە باتىسى مەن شىعىس جاعىنىڭ، وڭتۇستىك ءوڭىرى مەن سولتۇستىك ولكەسىنىڭ تابيعاتى مەن تىرشىلىك احۋالى وتە وزگەشە بولعاندىقتان ونى جەرگىلىكتى سايلاۋشىلار مەن جەرگىلىكتى باسقارۋ جۇيەسى ءوز-ءوزىنىڭ وزگەشەلىگىنە ساي شەشۋگە ءتيىستى. جەرگىلىكتى باسقارۋ جوعارىدان تۇسەتىن بيلىكتى توسىپ اڭىرىپ وتىرمايدى، ءوز وڭىرىندە بولعان ماسەلەنى ءوز سايلاۋشىلارىمەن اقىلداسىپ، تالقىلاسىپ شەشەتىن ەڭ قولايلى باسقارۋ جۇيەسىمەن ياعني دەموكراتيالىق جولمەن ءىس تىندىرادى.

ال، مىڭداعان جىلدىق تاريحى بار قازاق دەگەن بايىرعى حالىق بۇعان دەيىن «دالا دەموكراتياسىنىڭ» مەكتەبىنەن وتكەندىكتەن، قازاق دەموكراتياعا دايىن ەمەس، دەيتىندەر بۇرىنعى كوممۋنيستىك يدەولوگياعا ۋلانعانداردىڭ قيعاش پىكىرى عانا.

ءدال بۇگىنگى ەلىمىزدە بولىپ جاتقان الۋان ءتۇرلى پىكىردىڭ جالعىز توعىساتىن جەرى دەموكراتيا، سوندىقتان بۇرىنعى بيۋروكراتيا شىنايى دەموكراتيالىق وزگەرىستەردىڭ جاسالۋ كەرەكتىگىن قابىلداسا، داۋ-دامايسىز احۋال قالپىنا كەلەتىنىن قازىر سانالى قوعام مۇشەلەرىنىڭ ءبارى دە كورىپ وتىر.

اباي ماۋقاراۇلى

Abai.kz