جۇكەل حاماي. سەرىكتىڭ سونى پوەزياسى
(اقىن سەرىك قاپشىقبايدىڭ ولەڭدەرىنە تولعاۋ)
جۇمەكەننەن (ناجىمەدەنوۆ) كەيىن قازاق پوەزياسىندا استارلى ولەڭ ونشاما جازىلا قويماس-اۋ دەپ ويلايتىن ەدىك. پوەزيانىڭ جىقپالدىلىعىنان ەمەس، قازىرگى اقىنداردىڭ ىم، ەمەۋرىنىنەن.
«كارى قۇمىرىسقا
كەلە جاتىر جۇمىسقا!...»
سەرىك ءسوزدى وسىلاي ساپتايدى ەكەن...
پوەزيا كافەدراسىن ءبىتىرۋ جۇمىسىندا وقىلعان
«كارى جىلانقۇرت وسىلاي دەپ،
قىبىرلاتتى ەرىنىن!..»-, دەگەن ولەڭ جولى ءۇشىن كوميسسيا باستىعى د. تسوودولدان: «بۇل نە قىلعان جىلانقۇرتتىڭ ەرىنى. ءبىزدىڭ اقىندار قىزدىڭ ەرىنىن جازبايتىن با ەدى؟!»،- دەگەن سوگىس ەستىگەنىمىز بار . سودان قالعان «دەرت پە؟!»، سەرىكتىڭ ولەڭىن العاش وقىعان تۇستا سەسكەنىپ قالعانىمىز راس! سويتسەك، كۇدىگىمىز بەكەر ەكەن. ول ويىمىز-تاۋەلسىز پوەزيانى تاۋەلدىلىككە بالايتىن كۇن كورىس مىنەزدىڭ ءبىر ۇشقىنى ەكەن-داعى، جاقسى ولەڭ وقۋعا سۋساپ قالعان ءبىزدىڭ كوڭىل شىن اسەمدىكتەن توسىرقاپ قالىپتى. سولاي دەدىك تە، اقىن پوەزياسىنا تەرەڭىرەك سۇڭگىپ بارىپ، تەڭىز تابانىن قارماپ قالۋدى كوزدەدىك.
«كارى قۇمىرىسقا
كەلە جاتىر جۇمىسقا!...»
وسى ولەڭ شۋماعىن:
«كونە تاستاقتا
كارى قۇمىرسقا
كەلە جاتىر جۇمىسقا»-, دەپ، ونسىز دا كورىنبەي تۇرعان «تاستاقتى» قوسىپ قالساق نە بولار ەدى؟!.
سەرىك ايتادى:
«قاسىنان توراي،
وتە بەرىپ:
«ولاي جۇرمە دەپ، اقىردى-
(اقىن سەرىك قاپشىقبايدىڭ ولەڭدەرىنە تولعاۋ)
جۇمەكەننەن (ناجىمەدەنوۆ) كەيىن قازاق پوەزياسىندا استارلى ولەڭ ونشاما جازىلا قويماس-اۋ دەپ ويلايتىن ەدىك. پوەزيانىڭ جىقپالدىلىعىنان ەمەس، قازىرگى اقىنداردىڭ ىم، ەمەۋرىنىنەن.
«كارى قۇمىرىسقا
كەلە جاتىر جۇمىسقا!...»
سەرىك ءسوزدى وسىلاي ساپتايدى ەكەن...
پوەزيا كافەدراسىن ءبىتىرۋ جۇمىسىندا وقىلعان
«كارى جىلانقۇرت وسىلاي دەپ،
قىبىرلاتتى ەرىنىن!..»-, دەگەن ولەڭ جولى ءۇشىن كوميسسيا باستىعى د. تسوودولدان: «بۇل نە قىلعان جىلانقۇرتتىڭ ەرىنى. ءبىزدىڭ اقىندار قىزدىڭ ەرىنىن جازبايتىن با ەدى؟!»،- دەگەن سوگىس ەستىگەنىمىز بار . سودان قالعان «دەرت پە؟!»، سەرىكتىڭ ولەڭىن العاش وقىعان تۇستا سەسكەنىپ قالعانىمىز راس! سويتسەك، كۇدىگىمىز بەكەر ەكەن. ول ويىمىز-تاۋەلسىز پوەزيانى تاۋەلدىلىككە بالايتىن كۇن كورىس مىنەزدىڭ ءبىر ۇشقىنى ەكەن-داعى، جاقسى ولەڭ وقۋعا سۋساپ قالعان ءبىزدىڭ كوڭىل شىن اسەمدىكتەن توسىرقاپ قالىپتى. سولاي دەدىك تە، اقىن پوەزياسىنا تەرەڭىرەك سۇڭگىپ بارىپ، تەڭىز تابانىن قارماپ قالۋدى كوزدەدىك.
«كارى قۇمىرىسقا
كەلە جاتىر جۇمىسقا!...»
وسى ولەڭ شۋماعىن:
«كونە تاستاقتا
كارى قۇمىرسقا
كەلە جاتىر جۇمىسقا»-, دەپ، ونسىز دا كورىنبەي تۇرعان «تاستاقتى» قوسىپ قالساق نە بولار ەدى؟!.
سەرىك ايتادى:
«قاسىنان توراي،
وتە بەرىپ:
«ولاي جۇرمە دەپ، اقىردى-
جەر ساتىلدى!».
مىنە قىزىق!.. ءبىز بۇل ولەڭدى تابيعات پەيزاجى دەپ تۇسپالداعانبىز. سويتسەك، ول ولاي بولماي شىقتى. «جەر ساتىلدى» دەگەن ءبىر اۋىز سوزبەن سەرىك ماڭدايىمىزدان «توقپاق ۇردى». ءيا جەر ساتىلدى. ەندى نە قالدى؟! اۋىر سۇراق، باتپان وي!.. تاعى دا قايتالايىق، ءبىزدىڭ ماقسات - وسى ولەڭنىڭ تۇڭعيىعىنا باتىپ كەتپەي تۇرعاندا، ايتەۋىر قىبىن تاۋىپ، ءجۇزىپ شىعۋ!..
«كەنەت
اۋانى جىرتىپ،
تارس قويدى مىلتىق.
شىڭعىرىپ قاتتى
توراي وماقاستى!»
سەرىك وسىنداي ءبىر جۇمباق ايتىپتى. وسى جۇمباقتى وقىپ الىپ، سەرىكتىڭ تابانىنىڭ قىشىرى كەتپەگەن، كۇساتتى كارى قۇمىرسقانىڭ ناعىز ءوزى ەكەنىن تۇسىندىك. جۇمباق ولەڭگە جۇمباق جاۋاپ جازۋ كەرەك. «تاڭعىسىن جۇمىسقا كەلە جاتىر ەدىم، دوڭىز ەتىن جەيتىن حالىقتىڭ ءبىر ادامى: جەر ساتىلعان، سەن بۇدان بىلاي وسى جەرمەن جۇرمە! - دەدى. مەن اشۋلاندىم. جۇرەگىم مىلتىقتاي تارس اتىلدى!»،- دەپ ايتا سالۋعا بولاتىن ەدى...ءيا وسىلاي ايتىلدى دەگەننىڭ وزىندە ودان كونە تۇركىلىك تاس-پوەزيانىڭ ءيىسى اڭقيدى، «ءتۇن ۇيىقتامادى، كۇندىز وتىرمادى ...»، دەگەنگە سارىنداس. ولاي ايتۋدان گورى، سەرىك:
«تىرلىك پەن
تۇيسىك اراسىنا،
جانىم جالعىز باراسىڭ با؟»،- دەيدى دە،
«قۇس «ءجۇنى» عوي،
سەزىمنىڭ:
اعىن،
قىراسىن دا
ءوزىڭ
الاسىڭ با!»،
«باياعى مەن:
ال بالىق-
اۋىزىما سال بالىق!»،- دەيدى، يمان ءجۇسىپ ولەڭىندەگى «باياعىنىڭ حان قۇتپانىنا»، ۇقساپ.
«قۇستىڭ (مامىق) ءجۇنى»، «سەزىمنىڭ اعى مەن قاراسى»، (اباي ولەڭىندەگى «كوزىمنىڭ قاراسى» ىسپەتتى), سونان وزىندەگى «الالىق» (بولەكتىك، بوتەندىكتىڭ قايسىسىمەن تۇسىنسەڭىزدە ماعىناسى وزگەرمەيدى!) ءبارى-ءبارى ءبىر «شۇڭقىرعا توعىسىپ»، سەنى سەرىككە قاراي جاقىنداتادى...
ءسوزدى «پوەزيا»، دەپ باستاعاندىقتان، وي جەلىسى دە سول پوەزياعا قويىلاتىن شارتپەن ءورىلۋى ءتيىس. پوەزيا-قارابايىرلىق ەمەسى- ەرتەدەن ايتىلىپ كەلگەن اڭگىمە. سەرىكتىڭ «باياعى مەن»، دەپ وتىرعانى-باياعىنىڭ قوڭىر قازاعى. اعى مەن قاراسى بىرىنەن ءبىرى وزبايتىن سول باياعى قوڭىر قازاق، قالت ەتسە، «كوزدىڭ اعى مەن قاراسىن» اجىراتا المايتىن اڭقاۋلىعىن كورسەتەدى. اشىپ سالعان مىنەزىن اڭداپ وتىرساڭ، الدە ءبىر اششى شىندىققا قۇرىلعان ءيۇمور (ساتيرا). كۇزگى وزەننىڭ جيەگىنە قونعان قابىرشىق مۇز ىسپەتتى، تۇسكە دەيىن بولاتىنى شىندىق، تۇستەن كەيىنگىسىن كۇننىڭ كوزى، قۇدايدىڭ ءوزى بىلەدى. سەرىكتىڭ دە تۇلا بويىن تۋلاتقان مىنەز وسى. دالەل:
«ەندى ول
قۇدايدىڭ جەرى ەمەس،
ال، نەگە ەمەس!..»، دەيدى. «نەگە ەمەس!» ەكەنىن جازىپ وتىرعان سەرىك بىلمەسە، ونى وقىپ وتىرعان جۇكەل بىلە مە؟! وسىلاي ويلاپ «مىرس ەتپەك» بولساڭ، تاعى دا سول قازاقى ءمىنسىز مىنەز ادىم اشتىرمايدى. وسى ءسوزدىڭ الدىنداعى «ال»، دەگەن ءسوزدى ەكپىن قوسقان بوس ءسوز دەپ ويلاپ ەدىك، بەكەر ەكەن. ونىڭ دا استارىندا، «ال، بالەم، كۇل بولماقتا، ءبۇل بول!» دەگەن، كارى اپامىزدىڭ اشۋلانعان تۇستا ءجيى قولداناتىن ءسوز تىركەسى تاسالانىپ جاتقان كورىنەدى. «ال، بالەم ەندى، تاۋسىلماستاي كورىنگەن جەرىڭنىڭ ءوزى بەرەر قۇدايىڭنىڭ قولىنان كەتىپ، الار (اراندى دەپ ءتۇسىنىڭىز!) قۇدايىڭنىڭ قولىنا جەتتى. كورەيىن ەندى الشاڭ باسىپ جۇرگەنىڭدى!»، دەگەن سالماقتى ويدى سەرىك وسىلايشا بىلدىرتپەستەن، سارى مايدىڭ قىلشىعىن سۋىرعانداي ەتىپ جەتكىزگەن. وسىنداي وي تۇيىننەن كەيىن اقىن تۋرالى، جالپى پوەزيا تۋرالى نەنى ايتىپ «كوكۋگە» بولادى؟! استارلى ويدىڭ ءادىبىن جازىپ، ءسوزدى جاس جەڭگەيدىڭ قالجىڭ اڭگىمەسىنە قاراي بۇرامىز با، جوق الدە «اۋىزىن بۋعان قارا وگىزدەي» قورقىلداپ قۇر بوسقا اشۋلانعانسىپ (ىشتەگى قىزعانىشتىڭ قۇرتى عوي!), تەرىس قاراپ (جەرگە تەلمىرۋ!), بايقاتپاي، قۇرت مۇجىگەن ءتىستى تاعى ءبىر مارتە قايراپ الامىز با؟! ادام بالاسىنىڭ قىزعانىشتان ءولىپ كەتكەن كەزى دە بولعان. تاعدىر عوي، سولاي ەتىپ جازىپ وتىرعان. اقىنداردىڭ دا تاعدىرى ماڭدايلارىنا بەرگەن ءاجىم جىگىنەن كوپ بولماسا، از بولمايدى. قاليحان ايتقانداي، قومشابايدىڭ شىلدەنىڭ قىرىق گرادۋسىندا شاپتاپ كيگەن كويلەكتەرى سەكىلدى ، نە جانعا، نە دەرتكە داۋاسى جوق وزگەنى قاپالاندىرىپ تۇراتىن قات-قابات قيىندىعىنان وزگە، جانعا سايا بولارلىق پايداسى جوق، بەتپاق دالانى كەزگەن سايعاق كوڭىل، سايعاق دەرت. بىراق، اقىن تاعدىرىن دەرت دەۋگە ىڭعايسىز. تاۋىپ العان دەرتى مەن تاعدىر سالعان دەرتىنىڭ اراسى جەر مەن كوكتەي...
سەرىكتىڭ دە تاعدىر دەرتى جەڭىل بولماعان اقىن. اقىن دەرتىنە قوسا الپاۋىتتار جازاسىن بەك تارتقان، ەرەكشە تاعدىرلى جان. سوناۋ ءبىر جىلدارى شىعىس تۇركىستاندا ءۇش ايماقتىڭ كوتەرىلىسى تاپتالا بەرە، سونداعى قازاق حالقىن جاپپاي قۋدالاۋ قىرعىنى باستالعان. باسى ءولىم جازاسىنا كەسىلىپ ، كەيىنگىلەرى «تارىم» تۇرمەسىنە ايدالعان. سەرىك تە سولاردىڭ ىشىندە «تارىمنىڭ» ءدامىن جيىرما بەس جىل تاتقان ادام. دالىرەك ايتساق، جات تۇرمەسىنىڭ ازابىن كورگەن الاشتىڭ كۇرەسكەر اقىندارىنىڭ سوڭعى تۇياعى. كوكىرەگىنە ۇلتتىق نامىستىڭ قۋاتى تەرەڭ بويلاعان، قازاق حالقىنىڭ ازاتتىعىنان وزگە ارمانى جوق، ۇلتىن ۇياداعى بالاپانداي ايالايتىن اسىل اقىن. اسىلدىعى سول-وزگەنىڭ قازاق حالقىنا قارسى ىستەگەن تۇيمەدەي ءىسى سەرىكتىڭ كوكىرەگىنە تۇيەدەي بولىپ قادالادى. سوندىعىمەن دە سەرىكتىڭ ولەڭدەرى بىزگە ەرەكشە اسەر بەرەدى.
«ءسوزدى تەك
ءسوز ءتۇرتىپ شىعارادى،
شىعارسا:
مەملەكەت تۇيەنىڭ،
مەن قۇرالايدىڭ قۇمالاعى!..». اسان قايعى بابامىزدىڭ «وي تۇبىندە جاتقان ءسوز شەر تولقىتسا شىعادى»، دەگەنىندەي، تاعدىر كورگەن اقىن سەرىك كوكىرەگىن تۇيرەگەن جاراندارعا وسى ءسوزدى ارناعان. «مەملەكەت تۇيەنىڭ»، ادامدار «قۇرالايدىڭ قۇمالىعى» ەكەنى راس. اباي اتامىز، «ادام ءبىر بوق، كوتەرگەن بوقتىڭ قابى»، دەگەن ەدى. سەرىك سول اششتى ءسوزدى «قۇمالاق»، دەپ وزگەرتكەن. يەن تۇزگە سۇڭعىلا قارتتىڭ تارتقان قۇمالاعىنداي ءتۇسىپ قالعان «قۇرالايدىڭ قۇمالاعىن» اڭدامپاز، جولى بولعىش اقىندار عانا كورە الادى. سۇلۋ قۇرالاي قۇمالاعى كوركەمدىكتىڭ سيمۆولىنا اينالعان. «قۇمالاق» دەگەن ءسوزدىڭ ايتىلىپ تۇرعانى بولماسا، بۇل جەردە قۇمالاقتان وزگەشە اسەم ءبىر نارسە كوكىرەككە ۇيالاپ، وتاننىڭ عاجاپ دالاسىنا قاراي اقىن جانىن ەلىكتىرىپ تۇرعانداي. ءسوزدىڭ استارىندا «اعاتتىعىڭ بولسا دا، جۇرەگىمنەن اجىراماس ءوز ەلىمسىڭ عوي!»، دەگەن اسىل وي جاتىر. «...قاي توبەنىڭ اسپانى دا ارايلى، قاي توبە دە تۋعان جەر دەپ ماقتانۋعا جارايدى .»، دەپ جۇمەكەن ايتقانداي، قۇرالايدىڭ قۇمالاعىن دا «تۋعان ەل»، دەپ ايتۋعا كەلەتىنىن سەرىك بىزگە وسىلاي تۇسىندىرەدى. ەندى ءبىز وسى ءبىر ءتاتتى ولەڭدى تولىعىراق وقىپ كورەيىك: «
ءبىسسىمىللا
1.
ايدىك سەزىمدەر
مىنە،
مىنە ول!
قاقىراعان
قارا اسپاندى دا تىرەر!
اشىلدى-اۋ،
كەڭ القا
كەسەك جيىن.(!)
جۇيتكي كور
كانى،
جۇيرىك ميىم؟! (!)
ۇق
اعاتاي، (!)
/ايتپەسە ءبىر قويام!/
باسىڭا
مۇنداي كۇن،
مۇلدەم تۋماعان.(!)
2.
نە سوگىس؟
بىلتىر، بيىلدار، (!)
ءباز كۇيىمەن
جۇرسە ول-
اڭ سيىرلار. (!)
ءبىز... (!)
بىزگە بۇل ايىپ.
بىزگە ناق كۇنا!
بەرىپتى عوي ءتاڭىر
قيالدى،
ون ساۋساقتى دا! (!)
بايقا
اعاتاي،
/ايتپەسە ءبىر قويام!/
باسىڭا
مۇنداي كۇن،
مۇلدەم
تۋماعان.
3.
ءسوزدى تەك
ءسوز ءتۇرتىپ شىعارادى.
شىعارسا:
مەملەكەت تۇيەنىڭ،
مەن قۇرالايدىڭ قۇمالاعى.
بۇل ءتۇس-
وسى كۇن (!)
جاۋىپ السا
تاس قىپ ەسىگىن. (!)
يدەيا ،
حالىق،
مەن
بۋىنعان بۇزاۋداي، (!)
ءولىپ قالاتىن ەم!
ءپىشتۋ ،
«نە كەرەك
يتكە تەمىر؟»
ويباي!
ماعان قاجەت
ۇلت پەن ءومىر!.. (!) »
مىنە، مۇنداي ولەڭنەن كەيىن نەنى ايتۋعا بولادى. ەلىن جانىنا، ەل باسىن كوكەيىنە قوندىرىپ، «ءاي بالام بايقا، ايتپەسە ءبىر قويام!»، دەپ اكەڭدەي ەركەلەتىپ، مۇنداي تاۋەلسىز كۇننىڭ بۇرىن-سوڭدى بولماعانىن عاجايىپ كوركەمدىكپەن جەتكىزىپ وتىرعان اقىندى نەگە ايالاماسقا!.. ايتسە دە، جۇمباقتاماي، سەرىكتىڭ وسى ولەڭىنەن تۇيگەن ءبىرلى-ەكىلى ويدى ايتا كەتەيىك. اۋەلگى ءسوزدى ءبىز انىقتاما قويعان شۋماقتارعا قاراي بۇرايىق. ءيا، ولەڭگە قويعان اتاۋىنىڭ ءوزى «ءبىسسىمىللا»، ودان كەيىن وراق ءتىلدى بۇقار جىراۋداي، «اشىلدى-اۋ كەڭ القا كەسەك جيىن!»، دەيدى. بۇل نە قىلعان «كەسەك جيىن؟»، الدە اقىننىڭ قيالى ما، جوق ناقتى بولعان ۋاقيعا ما؟ ءيا، ناقتى ۋاقيعا، قازاقتىڭ تۇڭعىش پرەزيدەنتى نۇرسۇلتان ءابىشۇلىنىڭ باستاماسىمەن وتكەن دۇنيە ءجۇزى قازاقتارىنىڭ ۇلى قۇرىلتايىن سەرىك وسىلاي سيپاتتاعان. ودان كەيىن «نەگە سوگىس بىلتىر، بيىلدار!»، دەيدى. ۇلى قۇرىلتايدى، سول قۇرىلتايعا قاتىسقاندار عانا تۇسىنگەن...ونى كورە الماعاندار قانشا بولدى!.. باياعىدا مۇسىلمانداردىڭ العاشقى سەزىندە مىرجاقىپ دۋلات وسىلاي ءبىر ساليقالى ءسوز ايتقان ەدى. ماعجان سول كەزدە «ەركە اقىن» بولاتىن. «التىن كۇن كەشىكپەي باتادى!..»، دەپ جار سالعان... ءيا، سولاردىڭ بارلىعى ايتقان ءبىر اۋىز اقيقات سوزدەرى ءۇشىن و دۇنيەلىك بولىپ كەتتى دە، ماعجاننىڭ «التىن كۇنى» قايتا اتپاي قالدى... سولاردىڭ شاشاسىن قۋىپ; «كانى جۇيرىك ميىم!»-, دەيدى، سەرىك . بۇل جەردەگى «جۇيرىك مي»، سەرىكتىكى ەمەس، ماعجاننىڭ، الاش وردالىقتاردىڭ- اسىل ميى. سەرىك اۋەلى سول «ميدى» ەسىمىزگە قايتا سالادى. سونان كەيىن: «ۇق، اعاتاي!.. »،- دەيدى. بارشاعا ءسوز ارناعان مىرجاقىپ دۋلاتقا ۇقساپ. بىراق، بۇل جەردەگى «اعاتاي!» ءسوزى ءتۇرلى پارتياعا بولىنگەن مۇسىلمان مولدالارىنا ەمەس، قازاقتىڭ تۇڭعىش پرەزيدەنتى نۇرسۇلتان ءابىشۇلى نازارباەۆقا قاراتىلعان. سول پرەزيدەنتىمىزگە سەرىك قابشىقباەۆ. «ۇق، اعاتاي!»-دەپ، «قامشى باسقانسىپ»، قازاقى ءىلتيپاتتى سالتپەن كوڭىل دەمەۋلىگىن تانىتىپ، حالىقتىڭ ابىزى ىسپەتتى پرەزيدەنتتىڭ ءوزىن بالاداي ەركەلەتىپ، دەمەۋ بەرىپ، «ايتپەسە، ءبىر قويام!»، دەگەن قازاقتىڭ تۇراقتى ءسوز تىركەسىن شەبەر قولدانا وتىرىپ، «ۇمتىل العا، ارتىڭدا سەنى قولدايتىن قارا ورمان قالىڭ ەلىڭ تۇر!»، دەگەن ۇلاعاتتى ءسوزدى جاراستى قالجىڭعا اينالدىرا ايتىپ، تەرەڭ وي تاستايدى. پرەزيدەنتكە ايتقان بولىپ، وزگەلەرگە ايبارلى ەگەمەن ەل ازاماتىنىڭ سۇسىن كورسەتەدى. سولارعا قاراتىپ: «بەرىپتى عوي ءتاڭىر، قيالدى، ون ساۋساقتى!»-, دەيدى. مۇنداعى «ون ساۋساقتىڭ» ءوزىن «جۇدىرىق»، دەپ دورەكىلەنبەي، «ون ساۋساق» (سۇلۋ قىزدىڭ ساۋساعىنداي!), دەگەن اشەكەي ەمەۋرىنمەن سۋرەتتەگەن. بۇدان كەيىنگىلەرگە قالاتىن ءتالىم- تاۋەلسىزدىككە ەندى عانا قولى جەتىپ، ءۇش ءجۇز جىلعى بوداندىقتىڭ باتپان بەينەتىنەن ۋاقىت وزدىرماي، تەزىرەك قۇتىلۋدىڭ قامىنا كىرىسكەن جاسامپاز جاس ەل مەن ونىڭ ءبىر تۇتاس بىرلىگى اڭعارىلىپ تۇرعانى. جىلقى اۋناعان جەرگە دە تۇك قالادى اڭداساڭ ...، دەگەندەيىن اسىل سارىن بايقالادى. «كۇيدىم... جاندىم...»، سياقتى جالاڭداعان بوس ءسوز جوق. اقىن ولەڭدەرى سيپات تۇرعىسىنان ۇلى ابايدىڭ «سەگىز اياق» ولەڭىنىڭ قۇرپىندا قۇرىلعانىمەن، ءار ءسوزدىڭ تاساسىنا تىعىلعان سالماقتى وي، ەستە قالارلىق سۋرەت، ەلدىك تۇرعىداعى ەڭسەلى ەمەۋرىندەرىمەن وقشاۋلانادى!..
سەرىك قاپشىقباەۆتىڭ پوەزياسىن وقىماس بۇرىن، تىنىشتىقبەكتىڭ پوەزياسىن وقىعانمىن. سىرتىن توزعان شاپاننىڭ تىسىنداي ۇلبىرەگەن، جۇتاڭقى سارعىش قاعازبەن قاپتاعان كىشكەنتاي كىتاپتى كۇندىز ءتۇنى جاستانا، جامباسقا سالا جاتىپ، وقىپ، الاقاننىڭ جۇعى مەن قۇبىلايدىڭ (كەنجە ۇلىم!) ارقا تەرىنە شىرىتكەنمىن. نەگە ەكەنى «ساقماندا » كوڭ مەن شارانانىڭ اراسىندا جاتىپ، تاۋ قىراتىن ايعا قاراتا ەسىنەتىپ جازعان تىنىشتىقبەكتىڭ ولەڭدەرى جانىما جاقىن، ازىق بولعان. ودان كەيىن تىنىشتىقبەك ولەڭ جازباي كەتتى مە، الدە مەن ونىڭ ولەڭىن تاۋىپ وقي المادىم با، قازاقى ءتاتتى ولەڭگە نەداۋىر شولىركەپ قالىپپىن. «مەن جازبايمىن ولەڭدى ەرمەك ءۇشىن...»، دەپ اباي انىقتاپ كەتكەندەي، ناعىز ولەڭدى، ناعىز اقىن ەرمەك ءۇشىن جازبايدى. ايتسە دە، ولەڭنىڭ ەرمەك بولىپ كەتكەنى قاشا-ا ان! سەرىك ولەڭدەرى مەنى سول «ەرمەكتەن» ارىلتتى.
«قۇس ۇشپاي ما (قاراپايىم-ابساليۋتتىك شىندىق!),
مەن نەداۋىر ۇشا الام!..(كۇردەلى عارىشتىق ۇعىم!)
ءبىر تۇرلىرەك كورىنەر-اۋ، (كونتراست!)
ولەڭىم-
ماڭداي ءتىسى جالپاق ادام (تۇراقتى نىشان!)
قۇساعان.» (كوركەم ويلى بايان-سۋرەت!). ال، ەندى وسى ولەڭنەن كوركەمدىكتى ىزدەپ كورەلىك! اۋىزىن اشسا ءتىسى، ءتىسىن اشسا، قولقا جۇرەگى كورىنەتىن، تاعى سول قارا قازاقتىڭ قاق ماڭداي قاسقا ءتىسى. سەرىك ونى «جالپاق» دەگەن. مۇمكىن جالپاق تا شىعار! ءوزى ەمەس، ءتىسى سويلەيتىن قازاقتىڭ ءتىلى مەن مىنەزىن سەرىكتىڭ «جالپاق» دەگەن جالعىز سوزگە سيدىرعانى-ونىڭ قازاق تىرلىگىندە بىلمەيتىن قاتپارى جوق اقىن ەكەنىن كورسەتەدى! جۇمەكەن ايتاتىن، ءوز ولەڭىن مىنەگەن تۇستا: «ءۇتىرى مەن نوقاتى كوپ دەمەسەڭ!..»-, دەپ. مۇمكىن سەرىكتىڭ ولەڭىنىڭ دە «ءۇتىرى مەن نوقاتىنىڭ» كوپ بولعانى عوي! ءتىپتى دە، وزگەدەن وقشاۋ، توسىن مىنەزدى، «ماڭداي ءتىسى جالپاق ادام» نەنى ايتپاق. وسى ءسوزدىڭ تەرەڭىنە بارماس بۇرىن، ءبىز ماڭايىمىزداعى جالپاق تىستىلەردى تۇگەندەيمىز. جالپاق ءتىسىن ايعا قاراتىپ ات قانا ەسىنەيتىن. ال، جالپاق ءتىسىن وزىڭە قارسى قاداپ وتىرعان ادامدى ات دەيسىڭ بە، الدە ادام دەيسىڭ بە؟! ات پەن ادام بىرىگىپ كەتكەن... سەرىك اتامەكەنگە كەلىپ شىعارعان العاشقى جيناعىن «جىلقى ىشىندە الا ءجۇر »، دەپ اتاعان ەكەن. وسى ولەڭنىڭ ىشىندە دە، سول الا جىلقىنىڭ مىنەزى ءجۇر! ءبىرجان سالدىڭ ايتاتىنىنداي، «بال جالاعان نوعايلاردىڭ» شىندىعى جوق، قۇيرىق سورعان قازاقتىڭ قارا ولەڭى. «جالپاق ءتىس»- جانىڭا جاقىن ءسوز تىركەسى. اسپەتتەۋ، جالعان ماقتاۋ ەمەس، جالعاندى جالپاعىنان ايتۋ. سونىڭ اراسىنا اپارىپ، «مەن نەداۋىر ۇشا الامىن»، دەگەن شويىن ويىن «بىلمەستىكپەن» توگە سالعان. اۋەلى ايتپاق بولىپ ويلانعان عوي، بىراقتا سول ويىن ءوزى مە، نەمەسە اقىندىق تالعامى ما، بىلدىرتپەي، ءسوز جىقپالىنا سىنالاپ جىبەرگەن. الەمدىك پوەزيا تەورياسىندا مۇنداي اسپەتتى ويلاردى قىتايدىڭ تاڭ ۇلىسىنىڭ داۋىرىندەگى پوەزيا وكىلدەرىنە تەليتىن. «قۇيرىعى جوق، جالى جوق قۇلان قايتىپ كۇن كورەر...»، دەپ كەلەتىن ازۋلى قازاق پوەزياسى شەت قالاتىن. سەرىك سونى مەڭزەپ وتىر. ايتار ويىن ەل شەكەراسىنان شالعايعا اپارىپ، اسپان بيىگىنەن، «مەن نەداۋىر ۇشا الامىن!»، دەپ ەسكەرتىپ، ايتپاعىن سول «قوناقتاردىڭ» قورجىن قالتاسىنا بىلدىرتپەي سالىپ وتىر!.. ەندى سول «قالتانى» اقتارىپ كور! مۇندايدا قازاق اتامنىڭ، «ءوزىڭدى ءوزىڭ سيلاساڭ، جات جانىنان تۇڭىلەر!» دەگەن ارۋاقتى ءسوزى ەسكە ورالادى. «مەن»، دەگەن ىممەن ايتىلعان ەلدىك ءسوزدى بۇدان وزگە قالاي ايتۋعا؟! «ءاي سەندەر نەنى ايتاسىڭدار، ءبىز-قازاقتار دا ءبىراز جەرگە ۇشا الامىز!»، دەپ، وزگەلەرگە قارسى كەلە بەرسەك، ەلدىك سيپاتىمىزدىڭ نە بولعانى؟!.
ناعىز ولەڭدى وقىپ، ودان ءلاززات الۋ ءۇشىن ادام بالاسىنا قىس ۇيقىداعى ايۋدىڭ تىنىشتىعى كەرەك. ەكى قۇلاعىڭا ۋاقىت اعىسىنان وزگە ەشتەڭە ەستىلمەي، دۇنيەنىڭ تىنىشتىعىنا بولەنۋىڭ شارت. سوندا عانا سەن الاڭسىز، وي تەرەڭىنە بويلاپ، وي تۇبىنەن «التىن شاباق» ىلەسىڭ. سيمفونيا جانعا راحات بولسا، ناعىز پوەزيا اقىل ويعا ازىق بولاتىنى سودان عوي! دەمەك، اۋەلگىسى-فانيلىك، سوڭعىسى-ماڭگىلىك. جانىڭ جاناتقا (حاشير) ۇشسا دا، اقىل ويىڭ كەيىنگىگە ماڭگى قالادى. سەرىك وسىنى ءون بويىنا تەرەڭ ءسىڭىرىپ، اقىل اسپانىندا شارلاعان اقىن ەكەن. ول «نەداۋىر ۇشا الادى»، بىراق «ۇشىپ ءجۇرمىن»، دەپ وزگەگە ايقاي سالمايدى. ۇشىپ جۇرگەنىمدى كورىپ ال، دەيدى!..
«اباي-اقپارات»
