قابىلداندى...
بيىل - تاۋەلسىزدىككە جيىرما جىل. مەملەكەتتىك ءتىل ماسەلەسىنىڭ شەشىلمەگەنىنە دە جيىرما جىل.
قازاق قوعامىنىڭ، مەملەكەتتىك ءتىلدىڭ زاڭدى مارتەبەسى ءۇشىن كۇرەسكەن قوعامدىق ۇيىمدار مەن ازاماتتاردىڭ تاباندىلىقتارىنىڭ ارقاسىندا ۇكىمەت «تىلدەردى دامىتۋ مەن قولدانۋدىڭ 2011-2020 جىلدارعا ارنالعان مەملەكەتتىك باعدارلاماسىنىڭ» جوباسىن قابىلداپ، بىلتىرعى جىلدان بەرى تالاي تالقىدان وتكىزدى. ونىڭ ۇستىنە ەلباسىمىز ن.ءا. نازارباەۆ بيىلعى قازاقستان حالقىنا ارناعان «بولاشاقتىڭ ىرگەسىن بىرگە قالايمىز اتتى» جولداۋىندا «2017 جىلى مەملەكەتتىك ءتىلدى مەڭگەرگەن قازاقستاندىقتاردىڭ سانى كەم دەگەندە 80 پايىزعا جەتەدى. ال 2020 جىلعا قاراي كەم دەگەندە 95 پايىز بولادى. ون جىلدان كەيىن مەكتەپ بىتىرۋشىلەردىڭ 100 پايىزى مەملەكەتتىك ءتىلدى مەڭگەرەدى»، - دەگەن بولاتىن.
مىنە، كوپتەن كۇتكەن باعدارلاما دا ماۋسىمنىڭ 29-ى كۇنى پرەزيدەنتتىڭ ارنايى جارلىعىمەن بەكىتىلىپ، رەسمي جارىق كوردى.
ەندىگى ءسوز وقىرماندا.
«اباي-اقپارات»
قازاقستان رەسپۋبليكاسىندا تىلدەردى دامىتۋ مەن قولدانۋدىڭ 2011-2020 جىلدارعا ارنالعان مەملەكەتتىك باعدارلاماسى تۋرالى
«قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ 2020 جىلعا دەيىنگى ستراتەگيالىق دامۋ جوسپارى تۋرالى» قازاقستان رەسپۋبليكاسى پرەزيدەنتىنىڭ 2010 جىلعى 1 اقپانداعى № 922 جارلىعىن ىسكە اسىرۋ ماقساتىندا قاۋلى ەتەمىن:
بيىل - تاۋەلسىزدىككە جيىرما جىل. مەملەكەتتىك ءتىل ماسەلەسىنىڭ شەشىلمەگەنىنە دە جيىرما جىل.
قازاق قوعامىنىڭ، مەملەكەتتىك ءتىلدىڭ زاڭدى مارتەبەسى ءۇشىن كۇرەسكەن قوعامدىق ۇيىمدار مەن ازاماتتاردىڭ تاباندىلىقتارىنىڭ ارقاسىندا ۇكىمەت «تىلدەردى دامىتۋ مەن قولدانۋدىڭ 2011-2020 جىلدارعا ارنالعان مەملەكەتتىك باعدارلاماسىنىڭ» جوباسىن قابىلداپ، بىلتىرعى جىلدان بەرى تالاي تالقىدان وتكىزدى. ونىڭ ۇستىنە ەلباسىمىز ن.ءا. نازارباەۆ بيىلعى قازاقستان حالقىنا ارناعان «بولاشاقتىڭ ىرگەسىن بىرگە قالايمىز اتتى» جولداۋىندا «2017 جىلى مەملەكەتتىك ءتىلدى مەڭگەرگەن قازاقستاندىقتاردىڭ سانى كەم دەگەندە 80 پايىزعا جەتەدى. ال 2020 جىلعا قاراي كەم دەگەندە 95 پايىز بولادى. ون جىلدان كەيىن مەكتەپ بىتىرۋشىلەردىڭ 100 پايىزى مەملەكەتتىك ءتىلدى مەڭگەرەدى»، - دەگەن بولاتىن.
مىنە، كوپتەن كۇتكەن باعدارلاما دا ماۋسىمنىڭ 29-ى كۇنى پرەزيدەنتتىڭ ارنايى جارلىعىمەن بەكىتىلىپ، رەسمي جارىق كوردى.
ەندىگى ءسوز وقىرماندا.
«اباي-اقپارات»
قازاقستان رەسپۋبليكاسىندا تىلدەردى دامىتۋ مەن قولدانۋدىڭ 2011-2020 جىلدارعا ارنالعان مەملەكەتتىك باعدارلاماسى تۋرالى
«قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ 2020 جىلعا دەيىنگى ستراتەگيالىق دامۋ جوسپارى تۋرالى» قازاقستان رەسپۋبليكاسى پرەزيدەنتىنىڭ 2010 جىلعى 1 اقپانداعى № 922 جارلىعىن ىسكە اسىرۋ ماقساتىندا قاۋلى ەتەمىن:
1. قوسا بەرىلىپ وتىرعان قازاقستان رەسپۋبليكاسىندا تىلدەردى دامىتۋ مەن قولدانۋدىڭ 2011-2020 جىلدارعا ارنالعان مەملەكەتتىك باعدارلاماسى (بۇدان ءارى - باعدارلاما) بەكىتىلسىن.
2. قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ ۇكىمەتى:
1) ءبىر اي مەرزىمدە باعدارلامانى ىسكە اسىرۋ جونىندەگى ءىس-شارالار جوسپارىن ازىرلەسىن جانە بەكىتسىن;
2) «قازاقستان رەسپۋبليكاسىنداعى مەملەكەتتىك جوسپارلاۋ جۇيەسىنىڭ ودان ءارى جۇمىس ىستەۋىنىڭ كەيبىر ماسەلەلەرى تۋرالى» قازاقستان رەسپۋبليكاسى پرەزيدەنتىنىڭ 2010 جىلعى 4 ناۋرىزداعى № 931 جارلىعىندا ايقىندالعان مەرزىمدە قازاقستان رەسپۋبليكاسى پرەزيدەنتىنىڭ اكىمشىلىگىنە باعدارلامانىڭ ورىندالۋ بارىسى تۋرالى اقپارات ۇسىنسىن.
3. وسى جارلىقتىڭ ورىندالۋىن باقىلاۋ قازاقستان رەسپۋبليكاسى پرەزيدەنتىنىڭ اكىمشىلىگىنە جۇكتەلسىن.
4. وسى جارلىق قول قويىلعان كۇنىنەن باستاپ قولدانىسقا ەنگىزىلەدى.
قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ پرەزيدەنتى ن. نازارباەۆ
استانا، اقوردا، 2011 جىلعى 29 ماۋسىم
№ 110
***
قازاقستان رەسپۋبليكاسى
پرەزيدەنتىنىڭ
2011 جىلعى 29 ماۋسىمداعى
№110 جارلىعىمەن
بەكىتىلگەن
قازاقستان رەسپۋبليكاسىندا تىلدەردى دامىتۋ مەن قولدانۋدىڭ
2011 - 2020 جىلدارعا ارنالعان
مەملەكەتتىك باعدارلاماسى
استانا، 2011 جىل
باعدارلاما پاسپورتى
باعدارلامانىڭ اتاۋى قازاقستان رەسپۋبليكاسىندا تىلدەردى دامىتۋ مەن قولدانۋدىڭ 2011 - 2020 جىلدارعا ارنالعان مەملەكەتتىك باعدارلاماسى
ازىرلەۋ ءۇشىن نەگىز باعدارلاما قازاقستان رەسپۋبليكاسى كونستيتۋتسياسىنىڭ 7, 93-باپتارىنا; «قازاقستان رەسپۋبليكاسىنداعى ءتىل تۋرالى» 1997 جىلعى
11 شىلدەدەگى قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ زاڭىنا; قازاقستان رەسپۋبليكاسى پرەزيدەنتىنىڭ
2010 جىلعى 1 اقپانداعى № 922 جارلىعىمەن بەكىتىلگەن قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ
2020 جىلعا دەيىنگى ستراتەگيالىق دامۋ جوسپارىنا; «مەملەكەتتىك باعدارلامالاردىڭ تىزبەسىن بەكىتۋ تۋرالى» قازاقستان رەسپۋبليكاسى پرەزيدەنتىنىڭ 2010 جىلعى 19 ناۋرىزداعى
№ 957 جارلىعىنا،قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ پرەزيدەنتى ن.ءا.نازارباەۆتىڭ قازاقستان حالقى اسسامبلەياسىنىڭ XV سەسسياسىندا بەرگەن تاپسىرمالارىن ورىنداۋ جونىندەگى ءىس-شارالار جوسپارىنىڭ 3-تارماعىنا; ەل بىرلىگى دوكتريناسىنا; قازاقستان رەسپۋبليكاسى ۇكىمەتىنىڭ 2007 جىلعى 21 قاراشاداعى № 1122 قاۋلىسىمەن بەكىتىلگەن مەملەكەتتىك ءتىلدىڭ قولدانىلۋ اياسىن كەڭەيتۋدىڭ، ونىڭ باسەكەگە قابىلەتتىلىگىن ارتتىرۋدىڭ 2007 - 2010 جىلدارعا ارنالعان تۇجىرىمداماسىنا سايكەس ازىرلەندى
باعدارلامانى ازىرلەۋ ءۇشىن جاۋاپتى مەملەكەتتىك ورگان قازاقستان رەسپۋبليكاسى مادەنيەت مينيسترلىگى
باعدارلامانى جۇزەگە اسىرۋ ءۇشىن جاۋاپتى مەملەكەتتىك ورگاندار ورتالىق جانە جەرگىلىكتى اتقارۋشى ورگاندار
باعدارلامانىڭ ماقساتى قازاقستاندا تۇراتىن بارلىق ەتنوستاردىڭ تىلدەرىن ساقتاي وتىرىپ، ۇلت بىرلىگىن نىعايتۋدىڭ اسا ماڭىزدى فاكتورى رەتىندە مەملەكەتتىك ءتىلدىڭ كەڭ اۋقىمدى قولدانىسىن قامتاماسىز ەتەتىن ۇيلەسىمدى ءتىل ساياساتى
مىندەتتەرى مەملەكەتتىك ءتىلدى وقىتۋدىڭ ءادىسناماسىن
جەتىلدىرۋ جانە ستاندارتتاۋ;
مەملەكەتتىك ءتىلدى وقىتۋدىڭ ينفراقۇرىلىمىن دامىتۋ;
مەملەكەتتىك ءتىلدى وقىتۋ پروتسەسىن ىنتالاندىرۋ;
مەملەكەتتىك ءتىلدى قولدانۋدىڭ مارتەبەسىن ارتتىرۋ;
مەملەكەتتىك تىلگە سۇرانىستى ارتتىرۋ;
قازاق ءتىلىنىڭ لەكسيكالىق قورىن جەتىلدىرۋ جانە جۇيەلەۋ;
ءتىل مادەنيەتىن جەتىلدىرۋ;
كوممۋنيكاتيۆتىك-تىلدىك كەڭىستىكتەگى ورىس ءتىلىنىڭ قىزمەت ەتۋى;
قازاقستانداعى تىلدىك ارالۋاندىقتى ساقتاۋ;
اعىلشىن جانە باسقا دا شەت تىلدەرىن وقىپ-ۇيرەنۋ
ىسكە اسىرۋ مەرزىمى 2011 - 2020 جىلدار
ءبىرىنشى كەزەڭ: 2011 - 2013 جىلدار
ەكىنشى كەزەڭ: 2014 - 2016 جىلدار
ءۇشىنشى كەزەڭ: 2017 - 2020 جىلدار
نىسانالى ينديكاتورلار مىنالاردى:
مەملەكەتتىك ءتىلدى مەڭگەرگەن ەرەسەك تۇرعىنداردىڭ ۇلەسىن («قازتەست» تاپسىرۋدىڭ ناتيجەسى بويىنشا 2014 جىلعا قاراي - 20%، 2017 جىلعا قاراي - 80%، 2020 جىلعا قاراي - 95 %);
مەملەكەتتىك ءتىلدى ۆ1 دەڭگەيىندە مەڭگەرگەن مەكتەپ تۇلەكتەرىنىڭ ۇلەسىن (2017 جىلعا قاراي - 70%، 2020 جىلعا قاراي - 100%);
مەملەكەتتىك بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارىنداعى قازاق تىلىندەگى كونتەنتتىڭ ۇلەسىن (2014 جىلعا قاراي - 53%، 2017 جىلعا قاراي - 60%،
2020 جىلعا قاراي - 70%);
تۇرعىنداردىڭ ونوماستيكالىق كوميسسيالاردىڭ جۇمىسىنداعى شەشىم قابىلداۋ پروتسەسىن تالقىلاۋ كەزىندە قوعامدىق قولجەتىمدىلىك پەن اشىقتىق قاعيداتتارىنىڭ ساقتالۋىنا قاناعاتتانۋشىلىق دارەجەسىن (2014 جىلعا قاراي - 60%، 2017 جىلعا قاراي - 75%، 2020 جىلعا قاراي - 90%);
قازاق ءتىلىنىڭ رەتتەلگەن تەرمينولوگيالىق قورىنىڭ ۇلەسىن (2014 جىلعا قاراي - 20%،
2017 جىلعا قاراي - 60%، 2020 جىلعا قاراي - 100%);
رەسپۋبليكاداعى ورىس ءتىلىن مەڭگەرگەن ەرەسەك تۇرعىنداردىڭ ۇلەسىن (2020 جىلعا قاراي - 90%);
ۇلتتىق-مادەني بىرلەستىكتەر جانىنداعى انا تىلدەرىن وقىتاتىن كۋرستارمەن قامتىلعان ەتنوستاردىڭ ۇلەسىن
(2014 جىلعا قاراي - 60%، 2017 جىلعا قاراي - 80%، 2020 جىلعا قاراي - 90%);
رەسپۋبليكاداعى اعىلشىن ءتىلىن مەڭگەرگەن تۇرعىنداردىڭ ۇلەسىن (2014 جىلعا قاراي - 10%،
2017 جىلعا قاراي - 15%، 2020 جىلعا قاراي -20%);
ءۇش ءتىلدى (مەملەكەتتىك، ورىس جانە اعىلشىن) مەڭگەرگەن تۇرعىنداردىڭ ۇلەسىن (2014 جىلعا قاراي - 10%،
2017 جىلعا قاراي - 12%، 2020 جىلعا قاراي - 15%-عا دەيىن) ۇلعايتۋ.
قارجىلاندىرۋ كوزدەرى مەن كولەمى 2011 - 2020 جىلدارى باعدارلامانى ىسكە اسىرۋعا رەسپۋبليكالىق جانە جەرگىلىكتى بيۋدجەتتەردىڭ قاراجاتى، سونداي-اق قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ زاڭناماسىندا تىيىم سالىنباعان باسقا دا قاراجات جۇمسالاتىن بولادى. باعدارلامانىڭ ءبىرىنشى كەزەڭىن ىسكە اسىرۋعا ارنالعان مەملەكەتتىك بيۋدجەتتىڭ جالپى شىعىنى 19 134 946 مىڭ تەڭگەنى قۇرايدى. 2011 - 2020 جىلدارعا ارنالعان باعدارلامانى قارجىلاندىرۋ كولەمى قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ زاڭناماسىنا سايكەس ءتيىستى قارجى جىلدارىنا ارنالعان رەسپۋبليكالىق جانە جەرگىلىكتى بيۋدجەتتەردى قالىپتاستىرۋ كەزىندە ناقتىلاناتىن بولادى.
كىرىسپە
تىلدەردى دامىتۋ مەن قولدانۋدىڭ 2011 - 2020 جىلدارعا ارنالعان مەملەكەتتىك باعدارلاماسى (بۇدان ءارى - باعدارلاما) قازاقستان رەسپۋبليكاسى كونستيتۋتسياسىنىڭ 7 جانە 93-باپتارىنا; «قازاقستان رەسپۋبليكاسىنداعى ءتىل تۋرالى» 1997 جىلعى 11 شىلدەدەگى قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ زاڭىنا; قازاقستان رەسپۋبليكاسى پرەزيدەنتىنىڭ 2010 جىلعى
1 اقپانداعى № 922 جارلىعىمەن بەكىتىلگەن قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ 2020 جىلعا دەيىنگى ستراتەگيالىق دامۋ جوسپارىنا; «مەملەكەتتىك باعدارلامالاردىڭ تىزبەسىن بەكىتۋ تۋرالى» قازاقستان رەسپۋبليكاسى پرەزيدەنتىنىڭ 2010 جىلعى 19 ناۋرىزداعى № 957 جارلىعىنا; قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ پرەزيدەنتى ن.ءا. نازارباەۆتىڭ قازاقستان حالقى اسسامبلەياسىنىڭ XV سەسسياسىندا بەرگەن تاپسىرمالارىن ورىنداۋ جونىندەگى ءىس-شارالار جوسپارىنىڭ 3-تارماعىنا; ەل بىرلىگى دوكتريناسىنا; قازاقستان رەسپۋبليكاسى ۇكىمەتىنىڭ 2007 جىلعى 21 قاراشاداعى № 1122 قاۋلىسىمەن بەكىتىلگەن مەملەكەتتىك ءتىلدىڭ قولدانىلۋ اياسىن كەڭەيتۋدىڭ، ونىڭ باسەكەگە قابىلەتتىلىگىن ارتتىرۋدىڭ 2007 - 2010 جىلدارعا ارنالعان تۇجىرىمداماسىنا سايكەس ازىرلەندى.
ىسكە اسىرىلۋى ون جىلعا ەسەپتەلگەن باعدارلاما ەلىمىزدە قالىپتاسقان ءتىل قۇرىلىسىن تالداۋعا نەگىزدەلگەن، ءتىل ماسەلەلەرىمەن اينالىساتىن ساراپشىلار قاۋىمىنىڭ پىكىرلەرى مەن ۇسىنىستارى ەسكەرىلە وتىرىپ ازىرلەنگەن.
باعدارلامانى ازىرلەۋ كەزىندە 30-دان استام شەت ەلدىڭ مەملەكەتتىك ءتىل ساياساتىن جۇزەگە اسىرۋعا قاتىستى ماسەلەلەرىنىڭ قۇقىقتىق رەتتەۋ تاجىريبەسى زەردەلەندى.
بۇل قۇجات قوعامدىق ءومىردىڭ بارلىق سالاسىندا تىلدەردى دامىتۋ مەن قولدانۋ جانە مەملەكەتتىك ءتىلدى كەڭ اۋقىمدى قولدانۋ ءۇشىن جاعداي جاساۋعا بايلانىستى وزەكتى پروبلەمالاردى شەشۋدىڭ نورماتيۆتىك-ۇيىمداستىرۋشىلىق نەگىزى بولىپ تابىلادى.
مەملەكەت باسشىسى ن.ءا.نازارباەۆ: «ءبىز بارشا قازاقستاندىقتاردى بىرىكتىرۋدىڭ باستى فاكتورى بولىپ تابىلاتىن قازاق ءتىلىنىڭ ودان ءارى دامۋى ءۇشىن بارلىق كۇش-جىگەرىمىزدى سالۋىمىز كەرەك. سونىمەن بىرگە ەلىمىزدە تۇراتىن بارلىق حالىقتاردىڭ وكىلدەرى انا تىلدەرىندە ەركىن سويلەي، وقي الۋىنا، ونى دامىتۋعا قولايلى جاعداي تۋدىرۋ قاجەت» دەپ اتاپ كورسەتكەن بولاتىن.
ەل بىرلىگى دوكتريناسىندا مەملەكەتتىك ءتىل ۇلتتىق جانە رۋحاني بىرلىكتىڭ باستى فاكتورى، نەگىزگى باسىمدىعى رەتىندە ايقىندالعان. ونى مەڭگەرۋ ءاربىر قازاقستان ازاماتىنىڭ پارىزى مەن مىندەتى سانالىپ، جەكە ءوزىنىڭ باسەكەگە قابىلەتتىلىگى مەن قوعامدىق ومىرگە ارالاسۋىنىڭ بەلسەندىلىگىن ايقىندايتىن ىنتالاندىرۋشى تەتىك بولۋعا ءتيىس.
باعدارلامادا بەلگىلەنگەن ماقساتتار مەن مىندەتتەر باعدارلامانى ىسكە اسىرۋدىڭ بارلىق كەزەڭىنە ارناپ ۋاكىلەتتى مەملەكەتتىك ورگان ازىرلەيتىن جانە قازاقستان رەسپۋبليكاسى ۇكىمەتىنىڭ قاۋلىسىمەن بەكىتىلەتىن ءىس-شارالار جوسپارى ارقىلى جۇزەگە اسىرىلادى.
باعدارلامادا كوزدەلگەن بارلىق ءىس-شارالار ۇلت بىرلىگىن نىعايتۋدىڭ ماڭىزدى فاكتورى رەتىندە مەملەكەتتىك ءتىلدى دامىتۋدىڭ باسىمدىعىنا نەگىزدەلگەن جانە ازاماتتاردىڭ رۋحاني-مادەني جانە تىلدىك قاجەتتىلىكتەرىن تولىق قاناعاتتاندىرۋعا باعىتتالعان. باعدارلاماعا قاتىستى بارلىق ءىس-شارالار كونستيتۋتسيانىڭ 7-بابىنا جانە قازاقستان رەسپۋبليكاسى كونستيتۋتسيالىق كەڭەسىنىڭ 2007 جىلعى 23 اقپانداعى № 3 قاۋلىسىنا بارىنشا سايكەس تۇزىلگەن.
باعدارلامانى ىسكە اسىرۋدىڭ ناتيجەلى بولۋى جوسپارلانعان ءىس-شارالاردى ىسكە اسىرۋدىڭ تيىمدىلىگىنە قول جەتكىزۋ ءۇشىن قاجەتتى نورماتيۆتىك-قۇقىقتىق بازانى جەتىلدىرۋ جانە نەگىزگى باعدارلامالىق ءىس-شارالاردى مەملەكەتتىك ورگانداردىڭ ستراتەگيالىق جوسپارلارىنا كىرىكتىرۋ جولىمەن قامتاماسىز ەتىلەتىن بولادى.
سونىمەن قاتار، بۇل شارالاردىڭ پراكتيكالىق ناتيجەسىنە قول جەتكىزۋ ءۇشىن بارلىق مەملەكەتتىك ورگاندار مەن شارۋاشىلىق سۋبەكتىلەرى، ونىڭ ىشىندە ۇلتتىق كومپانيالار مەن قارجىلىق ۇيىمدار كۇش جۇمىلدىرۋعا ءتيىس.
قازىرگى احۋالدى تالداۋ
تاۋەلسىز قازاقستاندا وڭتايلى الەۋمەتتىك-لينگۆيستيكالىق كەڭىستىك قۇرۋ ءتىل ساياساتىن كەزەڭ-كەزەڭمەن ىسكە اسىرۋ ارقىلى جولعا قويىلىپ وتىر.
1997 - 2000 جىلدارى «قازاقستان رەسپۋبليكاسىنداعى ءتىل تۋرالى» 1997 جىلعى قازاقستان رەسپۋبليكاسى زاڭىنىڭ قابىلدانۋىنا جانە تىلدەردى قولدانۋ مەن دامىتۋدىڭ 1998 - 2000 جىلدارعا ارنالعان مەملەكەتتىك باعدارلاماسىنىڭ بەكىتىلۋىنە وراي قوعام ءومىرىنىڭ نەگىزگى سالالارىندا ءتىل قۇرىلىسىنىڭ قۇقىقتىق نەگىزى قالىپتاسا باستادى.
2001 - 2010 جىلدارى تىلدەردى قولدانۋ مەن دامىتۋدىڭ ون جىلعا ارنالعان مەملەكەتتىك باعدارلاماسىن ىسكە اسىرۋ اياسىندا ءتىل قۇرىلىسى ستراتەگياسىنىڭ مىناداي ءۇش باعىتى ايقىندالدى: مەملەكەتتىك ءتىلدىڭ الەۋمەتتىك-كوممۋنيكاتيۆتىك قىزمەتىن كەڭەيتۋ جانە نىعايتۋ، ورىس ءتىلىنىڭ جالپى مادەني قىزمەتىن ساقتاۋ، قازاقستان حالقىنىڭ باسقا دا تىلدەرىن دامىتۋ. سونداي-اق وسى كەزەڭدە مەملەكەت باسشىسىنىڭ باستاماسى بويىنشا «ءتىلدىڭ ءۇش تۇعىرلىلىعى» ۇلتتىق مادەني جوباسىن ىسكە اسىرۋ جۇمىسى باستالدى.
باعدارلامانى ىسكە اسىرۋ قورىتىندىلارى قازاقستان رەسپۋبليكاسىنداعى ءتىل قۇرىلىسىنىڭ كەلەشەكپەن ساباقتاس نەگىزىن قالادى:
- مەملەكەتتىك ءتىلدى وقىتۋدىڭ ينفراقۇرىلىمى ەلەۋلى تۇردە كەڭەيدى: قازاق تىلىندە وقىتاتىن بالاباقشالار - 1178 (2001 جىلمەن سالىستىرعاندا 876-عا وسكەن), مەكتەپتەر - 3821 (2001 جىلمەن سالىستىرعاندا 173-كە ارتتى), 101 مەملەكەتتىك ءتىلدى وقىتۋ ورتالىعى قۇرىلدى;
- ءىس قاعازدارىن جۇرگىزۋدى مەملەكەتتىك تىلگە كوشىرۋ پروتسەسى بەلسەندىلىكپەن ىسكە اسىرىلىپ كەلەدى (مەملەكەتتىك ورگاندارداعى قازاق تىلىندەگى قۇجاتتاردىڭ ۇلەس سالماعى شامامەن 67%-دى قۇرايدى);
- مەملەكەتتىك ءتىلدى وقىتۋدىڭ ادىستەمەلىك بازاسى ازىرلەنۋ ۇستىندە (كوپدەڭگەيلى وقۋ-ادىستەمەلىك كەشەندەر، جالپى تارالىمى 720 مىڭ دانا 10 ءتۇرلى سوزدىك، جالپى تارالىمى 260 مىڭ دانا ەكى جانە ءۇشتىلدى 8 سالالىق سوزدىك جارىق كوردى);
- مەملەكەتتىك ءتىلدى مەڭگەرۋ پروتسەسىنە جاڭا اقپاراتتىق تەحنولوگيالاردى ەنگىزۋ ماقساتىندا ينتەرنەت-پورتال قۇرىلىپ، تۇراقتى تۇردە جاڭارتىلىپ وتىرادى (سەرۆيستىڭ 20-دان استام ءتۇرى، الەمنىڭ 50 ەلىن قامتيتىن بەلسەندى تۇتىنۋشىلار اۋديتورياسى بار);
- مەملەكەتتىك ءتىلدىڭ كوممۋنيكاتيۆتىك قىزمەتى نىعايۋدا (مەملەكەتتىك بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارىنىڭ (بۇدان ءارى - باق) كونتەنتىندە قازاق تىلىندەگى حابارلاردىڭ كولەمى، سونىمەن قاتار باسپاسوزدەگى مەملەكەتتىك ءتىلدىڭ ۇلەسى 50%-دان جوعارى);
- شەتەلدە تۇراتىن وتانداستارمەن مادەني بايلانىستاردى دامىتۋ جانە نىعايتۋ جونىندەگى جۇمىستار جوسپارلى تۇردە جۇرگىزىلۋدە;
- قازاقستاندا تۇراتىن ەتنوستاردىڭ تىلدەرىن مەملەكەتتىك قولداۋدىڭ ءتيىمدى جۇيەسى قۇرىلدى (جالپى ءبىلىم بەرەتىن 7516 مەكتەپتىڭ 1524-ءى ورىس تىلىندە، 58-ءى وزبەك تىلىندە، 14-ءى ۇيعىر تىلىندە، 2-ەۋى تاجىك تىلىندە وقىتادى، 2097-ءسى - ارالاس مەكتەپتەر; 2261 مەكتەپكە دەيىنگى ءبىلىم بەرۋ مەكەمەسىنىڭ 272-ءسى ورىس تىلىندە، 3-ەۋى باسقا تىلدەردە وقىتادى، ەكى تىلدە وقىتاتىن مەكتەپكە دەيىنگى ءبىلىم بەرۋ ۇيىمدارىنىڭ سانى - 808; ەتنومادەني بىرلەستىكتەردىڭ 190 جەكسەنبىلىك مەكتەبىندە 30 ەتنوستىق توپ انا ءتىلىن ۇيرەنۋدە; قازاقستانداعى 50 تەاتردىڭ 9-ى ارالاس تىلدە، 15-ءى ورىس تىلىندە، 1-ەۋى - كورەي، 1-ەۋى - نەمىس، 1-ەۋى - وزبەك جانە 1-ەۋى ۇيعىر تىلدەرىندە).
الداعى ونجىلدىقتاعى (2011 - 2020 جىلدارداعى) ءتىل قۇرىلىسىنىڭ قيسىنى ەلىمىزدە بىرقاتار پروبلەمالى اسپەكتىلەردىڭ بار بولۋىمەن بايلانىستى.
قوعامداعى مەملەكەتتىك ءتىلدى مەڭگەرۋدىڭ اركەلكى دەڭگەيى. بۇل پروبلەمالى اسپەكت مەملەكەتتىك ءتىلدى وقىتۋدىڭ بىرىڭعاي ءادىسناماسى مەن ستاندارتتارىنىڭ، قازاق ءتىلى وقىتۋشىلارى مەن ماماندارىنىڭ دايارلىق دەڭگەيىنىڭ تومەندىگىمەن، قازاق ءتىلىن وقىتۋ ينفراقۇرىلىمى قىزمەتىنىڭ بىرىڭعاي ستاندارتتارىنىڭ بولماۋىمەن، مەملەكەتتىك ءتىلدى مەڭگەرۋ پروتسەسىن ىنتالاندىرۋ جانە مونيتورينگ جاساۋ جۇيەسىنىڭ بولماۋىمەن تىكەلەي بايلانىستى.
ەلدىڭ الەۋمەتتىك-كوممۋنيكاتيۆتىك كەڭىستىگىنە مەملەكەتتىك ءتىلدىڭ جەتكىلىكسىز ەنگىزىلۋى. بۇل باعىتتاعى پروبلەمالى ماسەلەلەر، ەڭ الدىمەن، حالىقارالىق كوممۋنيكاتسيالار، دەمالۋ مەن ويىن-ساۋىق سالاسىندا مەملەكەتتىك ءتىلدى بەلسەندى قولدانۋ اياسىنىڭ كەڭەيۋىنە، ونى زاڭنىڭ، عىلىمنىڭ جانە جاڭا تەحنولوگيالاردىڭ ءتىلى رەتىندە دامىتۋعا بايلانىستى بولىپ وتىر. سونىمەن قاتار، مەملەكەتتىك ءتىلدى قولدانۋدىڭ مارتەبەسىن ارتتىرۋ، ونى وتباسى قۇندىلىعى رەتىندە تانىتۋ سياقتى ماسەلەلەردىڭ ماڭىزدى تىزبەسى پروبلەمالى بولىپ تابىلادى، سونداي-اق ءتىل سالاسىنداعى كەيبىر كەلەڭسىز داقپىرتتار مەن تاپتاۋرىن پىكىرلەر دە وسى پروبلەمالاردىڭ قاتارىنان ورىن الىپ وتىر.
قازاقستان قوعامىنداعى ءتىل مادەنيەتىنىڭ تومەندەۋى. اتالعان اسپەكت بويىنشا، تەرمينولوگيا، انتروپونيميكا جانە ونوماستيكا سالالارىنداعى پروبلەمالار، سويلەۋ مادەنيەتى مەن جازۋ جۇيەسىن جەتىلدىرۋ قاجەتتىلىگى، سونداي-اق تولەرانتتى تىلدىك ورتا قۇرۋ ماسەلەسى لينگۆيستيكالىق كەڭىستىكتىڭ ودان ءارى دامۋى جولىندا ايتارلىقتاي قيىندىقتار تۋىنداتىپ وتىر.
قازاقستاندىقتاردىڭ لينگۆيستيكالىق كاپيتالىن ساقتاۋ جانە نىعايتۋ قاجەتتىلىگى. بۇل اسپەكتىدە قازاقستاندىقتاردىڭ باسەكەلەستىك باسىمدىعى رەتىندە ورىس ءتىلىن مەڭگەرۋ دەڭگەيىن ساقتاۋعا، قازاقستان مادەنيەتىنىڭ تىلدىك ارالۋاندىعىن قالىپتاستىراتىن ەتنوستاردىڭ تىلدەرىن دامىتۋ ءۇشىن جاعداي جاساۋعا جانە حالىقارالىق ىسكەرلىك قارىم-قاتىناس قۇرالى رەتىندە اعىلشىن جانە باسقا دا شەت تىلدەرىن وقىپ-ۇيرەنۋگە بايلانىستى پروبلەمالار جيىنتىعى بار.
وسى پروبلەمالاردى شەشۋدىڭ جانە نورماتيۆتىك-قۇقىقتىق بازانى جەتىلدىرۋدىڭ باسىم قاجەتتىلىگى باعدارلامانىڭ مىناداي ماقساتتارى مەن مىندەتتەردى كوزدەيدى.
باعدارلامانىڭ ماقساتتارى، مىندەتتەرى، نىسانالى ينديكاتورلارى جانە ونى ىسكە اسىرۋ ناتيجەلەرىنىڭ كورسەتكىشتەرى
باعدارلامانىڭ باستى ماقساتى - قازاقستاندا تۇراتىن بارلىق ەتنوستاردىڭ تىلدەرىن ساقتاي وتىرىپ، ۇلت بىرلىگىن نىعايتۋدىڭ اسا ماڭىزدى فاكتورى رەتىندە مەملەكەتتىك ءتىلدىڭ كەڭ اۋقىمدى قولدانىسىن قامتاماسىز ەتەتىن ۇيلەسىمدى ءتىل ساياساتى.
باعدارلامالىق ماقساتتار:
1) مەملەكەتتىك ءتىل - ۇلت بىرلىگىنىڭ باستى فاكتورى;
2) مەملەكەتتىك ءتىلدى كوپشىلىكتىڭ كەڭىنەن قولدانۋىنا قول جەتكىزۋ;
3) دامىعان ءتىل مادەنيەتى - زيالى ۇلتتىڭ الەۋەتى;
4) قازاقستاندىقتاردىڭ لينگۆيستيكالىق كاپيتالىن دامىتۋ.
نىسانالى ينديكاتورلار:
مەملەكەتتىك ءتىلدى مەڭگەرگەن ەرەسەك تۇرعىنداردىڭ ۇلەسى («قازتەست» باعدارلاماسى بويىنشا قازاق ءتىلىن ءبىلۋ دەڭگەيىن باعالاۋ جۇيەسى بويىنشا ەمتيحان تاپسىرۋدىڭ ناتيجەسى بويىنشا قازاقستان رەسپۋبليكاسى ازاماتتارى 2014 جىلعا قاراي - 20%، 2017 جىلعا قاراي - 80%، 2020 جىلعا قاراي - 95 %);
مەملەكەتتىك ءتىلدى ۆ1 دەڭگەيىندە مەڭگەرگەن مەكتەپ تۇلەكتەرىنىڭ ۇلەسى (2017 جىلعا قاراي - 70%، 2020 جىلعا قاراي - 100%);
مەملەكەتتىك بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارىنداعى قازاق تىلىندەگى كونتەنتتىڭ ۇلەسى (2014 جىلعا قاراي - 53%، 2017 جىلعا قاراي - 60%، 2020 جىلعا قاراي - 70%);
تۇرعىنداردىڭ ونوماستيكالىق كوميسسيالاردىڭ جۇمىسىنداعى شەشىم قابىلداۋ پروتسەسىن تالقىلاۋ كەزىندە قوعامدىق قولجەتىمدىلىك پەن اشىقتىق قاعيداتتارىنىڭ ساقتالۋىنا قاناعاتتانۋشىلىق دارەجەسى (2014 جىلعا قاراي - 60%، 2017 جىلعا قاراي - 75%، 2020 جىلعا قاراي - 90%);
قازاق ءتىلىنىڭ رەتتەلگەن تەرمينولوگيالىق قورىنىڭ ۇلەسى (2014 جىلعا قاراي - 20%، 2017 جىلعا قاراي - 60%، 2020 جىلعا قاراي - 100%);
رەسپۋبليكاداعى ورىس ءتىلىن مەڭگەرگەن ەرەسەك تۇرعىنداردىڭ ۇلەسى(2020 جىلعا قاراي - 90%);
ۇلتتىق-مادەني بىرلەستىكتەر جانىنداعى انا تىلدەرىن وقىتاتىن كۋرستارمەن قامتىلعان ەتنوستاردىڭ ۇلەسى (2014 جىلعا قاراي - 60%، 2017 جىلعا قاراي - 80%، 2020 جىلعا قاراي - 90%);
رەسپۋبليكاداعى اعىلشىن ءتىلىن مەڭگەرگەن تۇرعىنداردىڭ ۇلەسى(2014 جىلعا قاراي - 10%، 2017 جىلعا قاراي - 15%، 2020 جىلعا قاراي - 20%);
ءۇش ءتىلدى (مەملەكەتتىك، ورىس جانە اعىلشىن) مەڭگەرگەن تۇرعىنداردىڭ ۇلەسى (2014 جىلعا قاراي - 10%، 2017 جىلعا قاراي - 12%، 2020 جىلعا قاراي - 15%).
مىندەتتەر:
1) مەملەكەتتىك ءتىلدى وقىتۋدىڭ ءادىسناماسىن جەتىلدىرۋ جانە ستاندارتتاۋ;
2) مەملەكەتتىك ءتىلدى وقىتۋدىڭ ينفراقۇرىلىمىن دامىتۋ;
3) مەملەكەتتىك ءتىلدى وقىتۋ پروتسەسىن ىنتالاندىرۋ;
4) مەملەكەتتىك ءتىلدى قولدانۋ مارتەبەسىن ارتتىرۋ;
5) مەملەكەتتىك تىلگە سۇرانىستى ارتتىرۋ;
6) قازاق ءتىلىنىڭ لەكسيكالىق قورىن جەتىلدىرۋ جانە جۇيەلەۋ;
7) ءتىل مادەنيەتىن جەتىلدىرۋ;
8) كوممۋنيكاتيۆتىك-تىلدىك كەڭىستىكتەگى ورىس ءتىلىنىڭ قىزمەت ەتۋى;
9) قازاقستانداعى تىلدىك ارالۋاندىقتى ساقتاۋ;
10) اعىلشىن جانە باسقا دا شەت تىلدەرىن وقىپ-ۇيرەنۋ.
ناتيجەلەر كورسەتكىشتەرى:
مەملەكەتتىك ءبىلىم بەرۋ تاپسىرىسى شەڭبەرىندە وقىتىلاتىن قازاق ءتىلى ءپانى وقىتۋشىلارىنىڭ سانى (جىل سايىن 500 ادامنان كەم ەمەس);
ون-لاين رەجيمى ارقىلى قاشىقتان قول جەتكىزۋ مۇمكىندىگىن پايدالانا وتىرىپ ۇيىمداستىرىلعان مەملەكەتتىك ءتىلدى وقىتۋ ورتالىقتارى وقىتۋشىلارىنىڭ بىلىكتىلىگىن ارتتىرۋعا باعىتتالعان ءىس-شارالاردىڭ ۇلەسى (2014 جىلعا قاراي - 20%، 2017 جىلعا قاراي - 50%، 2020 جىلعا قاراي - 90%);
اككرەديتتەۋدەن وتكەن مەملەكەتتىك ءتىلدى وقىتۋ ورتالىقتارىنىڭ ۇلەسى
(2014 جىلعا قاراي - 30%، 2017 جىلعا قاراي - 70%، 2020 جىلعا قاراي - 100%);
قازاق ءتىلىن ءتىلدى وقىتاتىن ورتالىقتاردا وقيتىندار سانىنىڭ ءوسۋى(2009 جىلمەن سالىستىرعاندا 2014 جىلى كەمىندە 30%، 2017 جىلعى ءوسىم كەمىندە 70%، 2020 جىلعا قاراي - 100%);
مەملەكەتتىك ءتىلدى ءبىلۋدىڭ «قازتەست» باعدارلاماسى بويىنشا قازاقستان رەسپۋبليكاسى ازاماتتارىنىڭ قازاق ءتىلىن ءبىلۋ دەڭگەيىن باعالاۋ جۇيەسى بويىنشا سەرتيفيكات العان مەملەكەتتىك قىزمەتشىلەردىڭ ۇلەسى (2017 جىلعا قاراي كەمىندە 50%، 2020 جىلعا قاراي 100%);
مەملەكەتتىك ءتىلدى ءبىلۋدىڭ «قازتەست» باعدارلاماسى بويىنشا سەرتيفيكات العان مەملەكەتتىك قىزمەت كورسەتەتىن ۇيىمدارداعى قىزمەتكەرلەردىڭ ۇلەسى (2017 جىلعا قاراي كەمىندە 50%، 2020 جىلعا قاراي 100%);
مەملەكەتتىك ءتىلدى كوپشىلىكتىڭ كەڭىنەن قولدانۋىنا باعىتتالعان مەملەكەتتىك الەۋمەتتىك تاپسىرىستىڭ ۇلەسى (جىل سايىن كەمىندە 10%);
مەملەكەتتىك باق ەفيرىندەگى مەملەكەتتىك تىلدەگى جاڭا تەلەۆيزيالىق جوبالار سانىنىڭ ءوسۋى (جىل سايىن 10%);
مەملەكەتتىك تىلدە شىعاتىن باسپا باق قولداۋعا باعىتتالعان مەملەكەتتىك اقپاراتتىق تاپسىرىستىڭ ۇلەسى (جىل سايىن كەمىندە 50%);
كورنەكى اقپاراتتىڭ پايدالانىلۋىن باقىلاۋدىڭ وڭىرلەردى قامتۋ دارەجەسى (2014 جىلعا قاراي - 30%، 2017 جىلعا قاراي - 50%، 2020 جىلعا قاراي - 100%);
تۇرعىنداردىڭ تەرمينولوگيالىق كوميسسيالاردىڭ جۇمىسىنداعى شەشىم قابىلداۋ پروتسەسىن تالقىلاۋ كەزىندە قوعامدىق قولجەتىمدىلىك پەن اشىقتىق قاعيداتتارىنىڭ ساقتالۋىنا قاناعاتتانۋشىلىق دارەجەسى (2014 جىلعا قاراي - 60%، 2017 جىلعا قاراي - 75%، 2020 جىلعا قاراي - 100%);
انا تىلدەرىن ۇيرەتۋگە ارنالعان ادىستەمەلىك كومەكپەن قامتىلعان ۇلتتىق-مادەني بىرلەستىكتەرى بار ەتنوستاردىڭ ۇلەسى (2014 جىلعا قاراي - 20%، 2017 جىلعا قاراي - 60%، 2020 جىلعا قاراي - 100%);
ورتالىقتاردىڭ جالپى سانىنا شاققاندا اعىلشىن جانە باسقا دا شەت تىلدەرىن ۇيرەتۋ ماقساتىمەن قىزمەتىن ۇسىناتىن مەملەكەتتىك ءتىل وقىتۋ ورتالىقتارىنىڭ ۇلەسى (2014 جىلعا قاراي - 50%، 2017 جىلعا قاراي - 75%، 2020 جىلعا قاراي - 100%).
باعدارلامانىڭ نەگىزگى باعىتتارى، العا قويىلعان ماقساتتارعا قول جەتكىزۋ جولدارى جانە ءتيىستى شارالار
ءبىرىنشى باعىت - مەملەكەتتىك ءتىلدى مەڭگەرۋ
ماقساتى: «مەملەكەتتىك ءتىل - ۇلت بىرلىگىنىڭ باستى فاكتورى»
نىسانالى ينديكاتورلار:
مەملەكەتتىك ءتىلدى مەڭگەرگەن ەرەسەك تۇرعىنداردىڭ ۇلەسى («قازتەست» باعدارلاماسى بويىنشا قازاق ءتىلىن ءبىلۋ دەڭگەيىن باعالاۋ بويىنشا ەمتيحان تاپسىرۋ ناتيجەلەرى بويىنشا، قازاقستان رەسپۋبليكاسى ازاماتتارى 2014 جىلعا قاراي - 20%، 2017 جىلعا قاراي - 80%، 2020 جىلعا قاراي - 95%);
مەملەكەتتىك ءتىلدى ۆ1 دەڭگەيىندە مەڭگەرگەن مەكتەپ تۇلەكتەرىنىڭ ۇلەسى (2017 جىلعا قاراي - 70 %، 2020 جىلعا قاراي - 100%).
باعدارلامانىڭ ءبىرىنشى باعىتىن ىسكە اسىرۋ ارقىلى قازاقستاننىڭ بارشا ازاماتتارىنىڭ مەملەكەتتىك ءتىلدى مەڭگەرۋ جۇيەسىن قۇرۋ جونىندەگى جۇمىستاردى ۇيىمداستىرۋ كوزدەلەدى. بۇل جۇيەنىڭ وزەگىندە ۇشقۇرامدى نەگىز بار - مەملەكەتتىك ءتىلدى وقىتۋ ءادىسناماسىن جەتىلدىرۋ، وقىتۋدىڭ ينفراقۇرىلىمىن كەڭەيتۋ جانە مەملەكەتتىك ءتىلدى مەڭگەرۋ پروتسەسىن ىنتالاندىرۋ. اتالعان ءتاسىل ءبىرىنشى باعىتتىڭ ءۇش مىندەتىن ايقىندايدى.
1.مەملەكەتتىك ءتىلدى وقىتۋ ءادىسناماسىن جەتىلدىرۋ جانە ستاندارتتاۋ
قازاق ءتىلىن وقىتۋ ءادىسناماسىن جەتىلدىرۋ ءۇشىن ەڭ الدىمەن، وقىتۋدىڭ ءتيىستى ستاندارتتارىن جەتىلدىرۋ جانە ۇزدىكسىز ءبىلىم بەرۋ مودەلىن جاساۋ ارقىلى مەملەكەتتىك ءتىلدى مەڭگەرۋ دەڭگەيىن باعالاۋ جۇيەسىن ەنگىزۋ قاراستىرىلىپ وتىر.
كوپدەڭگەيلى ستاندارت ارقىلى ءتىلدى ا1-ا2 دەڭگەيلەرى بويىنشا قاراپايىم تۇردە پايدالانۋ، ءتىلدى ۆ1-ۆ2 دەڭگەيلەرى بويىنشا ءوز بەتىنشە پايدالانۋ جانە ءتىلدى س1-س2 دەڭگەيلەرى بويىنشا بىلىكتىلىكپەن پايدالانۋ كوزدەلۋگە ءتيىس.
قۇرىلعان ستاندارتتى جۇيەنىڭ نەگىزىندە مەملەكەتتىك ءتىلدى وقىتۋدىڭ ادىسنامالىق نەگىزىن دايىنداۋ، ونىڭ ىشىندە مۇمكىندىگى شەكتەۋلى ادامدار ءۇشىن دە ازىرلەۋ كوزدەلەدى.
وسى شارالار مەملەكەتتىك ءتىلدى باستاۋىش سىنىپتارىنداعى وقۋشىلاردىڭ ا1 دەڭگەيىندە، ورتا بۋىنداعى وقۋشىلاردىڭ ا2 دەڭگەيىندە، مەكتەپتىڭ جوعارى سىنىپ، سونداي-اق تەحنيكالىق جانە كاسىپتىك ءبىلىم بەرۋ مەكەمەلەرى وقۋشىلارىنىڭ ۆ1 دەڭگەيىندە، جوعارى وقۋ ورنى ستۋدەنتتەرىنىڭ ۆ2 دەڭگەيىندە، جوعارى وقۋ ورنىنان كەيىن ءبىلىم الاتىنداردىڭ س1 دەڭگەيىندە يگەرۋىن قامتاماسىز ەتۋگە مۇمكىندىك بەرەدى.
بۇعان قوسا، ءتىلدى مەڭگەرۋ ۇلگىلەرىن جەتىلدىرۋ مەن جاڭعىرتۋ كوزدەلەدى. قازاق ءتىلى تولىققاندى كۇندەلىكتى قىزمەتتىك جانە كاسىپتىك قارىم-قاتىناس تىلىنە اينالۋعا ءتيىس.
ۇزدىكسىز ءبىلىم بەرۋ مودەلى ارقىلى قازاق ءتىلىن وقىتۋدىڭ ستاندارتى نەگىزىندە شىعارماشىلىق پەداگوگيكالىق ىزدەنىستىڭ جانە وقىتۋدىڭ جاڭا ادىستەمەلەرىن ازىرلەۋدىڭ تۇراقتى پروتسەسى ءسوزسىز قاجەتتىلىككە اينالاتىن بولادى.
قولدانىستاعى زاڭناما تالاپتارىنا سايكەس قازاق ءتىلى وقىتۋشىلارىن وقىتۋ جانە ولاردىڭ بىلىكتىلىگىن ارتتىرۋ قۇرىلاتىن جۇيەنىڭ قاجەتتى قۇرامداس بولىگى بولىپ تابىلادى.
مامانداردى جوعارى ساپالى دەڭگەيدە وقىتۋ ءىسىن جۇرگىزۋگە ۇيىمداستىرۋشىلىق جانە ادىستەمەلىك مۇمكىندىگى بار عىلىمي-ءبىلىم بەرۋ ورتالىقتارى سانىنىڭ ازدىعىنا بايلانىستى قاشىقتان وقىتۋ جۇيەسىن كەڭىنەن ەنگىزۋ كوزدەلەدى.
2. مەملەكەتتىك ءتىلدى وقىتۋدىڭ ينفراقۇرىلىمىن دامىتۋ
قازاقستاننىڭ بارشا ازاماتتارىنىڭ مەملەكەتتىك ءتىلدى مەڭگەرۋ جۇيەسىنىڭ ەڭ قاجەتتى ەكىنشى قۇرامداس بولىگى - قازاق ءتىلىن وقىتۋ ورتالىقتارىنىڭ اككرەديتتەلگەن جەلىسىن قۇرۋ بولىپ تابىلادى.
قازاق ءتىلىن وقىتۋعا ارنالعان وسى ورتالىقتار وقۋ ورىندارىن بىتىرگەن قازاقستاننىڭ ەرەسەك ازاماتتارىنىڭ مەملەكەتتىك ءتىلدى مەڭگەرۋىنىڭ ينفراقۇرىلىمدىق بازاسىنا اينالۋعا ءتيىس.
اتالعان باعىتتى جۇزەگە اسىرۋ مەملەكەتتىك ءتىلدى وقىتۋ ورتالىقتارىنىڭ ءبىلىم بەرۋ قىزمەتىنە مىندەتتى تالاپتاردى ەنگىزۋدى كوزدەيدى.
بۇل ءۇشىن، ەڭ الدىمەن، ورتالىقتاردىڭ ءبىلىم بەرۋ قىزمەتىنە قويىلاتىن تالاپتاردى ەنگىزۋ ءۇشىن قۇقىقتىق بازانى، سونداي-اق مەملەكەتتىك ءتىلدى وقىتۋ ورتالىقتارىن وسى تالاپتارعا سايكەس اككرەديتتەۋدى جۇزەگە اسىرۋ ءۇشىن قۇقىقتىق نەگىزدى جەتىلدىرۋ جونىندە شارالار قابىلداۋ.
سونىمەن قاتار، مەملەكەتتىك ءتىلدى وقىتۋ ورتالىقتارىنىڭ قىزمەتىن رەيتينگتىك باعالاۋ جۇيەسىن ەنگىزۋ قاراستىرىلادى.
ورتالىقتاردىڭ رەيتينگىن جاساۋعا ورتالىق تىڭداۋشىلارىنىڭ «قازتەست» باعدارلاماسى بويىنشا ەمتيحان تاپسىرۋ ناتيجەلەرى تۋرالى شىنايى مالىمەتتەر نەگىز بولادى. رەيتينگ مالىمەتتەرى قوعام ءۇشىن دە، بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارىندا كەڭىنەن جاريالاۋ ءۇشىن دە قولجەتىمدى بولماق.
رەيتينگ جۇيەسىن ەنگىزۋ ءۇشىن مەملەكەتتىك ءتىلدى وقىتۋ ورتالىقتارى قىزمەتىنە رەيتينگتىك باعالاۋ جۇرگىزۋدىڭ قۇقىقتىق نەگىزى مەن ءادىسناماسىن ازىرلەۋ قاجەت.
3. مەملەكەتتىك ءتىلدى وقىتۋ پروتسەسىن ىنتالاندىرۋ
قويىلعان ماقساتقا قول جەتكىزۋدىڭ ءۇشىنشى مىندەتتى قۇرامداس بولىگى مەملەكەتتىك ءتىلدى وقىتۋ پروتسەسىن ىنتالاندىرۋ جانە مونيتورينگ جۇرگىزۋ جۇيەسىن قۇرۋ بولىپ تابىلادى.
اتالعان مىندەتتى مەملەكەتتىك قىزمەتشىلەردىڭ، مەملەكەتتىك قىزمەت كورسەتۋ، سونداي-اق حالىققا قىزمەت ۇسىنۋ سالاسىنداعى ۇيىمداردىڭ قىزمەتكەرلەرىنىڭ (بانكتەر، ساۋدا ۇيىمدارى، قىزمەت كورسەتۋ سالاسى جانە تاعى باسقالارى) قازاق ءتىلىن ءبىلۋ دەڭگەيىنە قويىلاتىن ەڭ تومەنگى تالاپتاردى ايقىنداۋ ارقىلى ىسكە اسىرۋ كوزدەلەدى. اتالعان شارا مەملەكەتتىك ءتىلدى مەڭگەرۋ دەڭگەيىنە قويىلاتىن تالاپتاردى بەكىتەتىن قۇقىقتىق بازانى ازىرلەۋدى، سونداي-اق مەملەكەتتىك قىزمەتشىلەرگە قازاق ءتىلىن وقىتۋ جۇيەسىن ۇيىمداستىرۋدى قاجەت ەتەدى.
سونىمەن قوسا «قازتەست» باعدارلاماسىنىڭ نەگىزىندە ءبىلىم دەڭگەيىن جىل سايىن باقىلاۋدىڭ جىل سىيىنعى جۇيەسىن ەنگىزۋ كوزدەلەدى.
ءبىلىم بەرۋ جۇيەسىنىڭ بارلىق ساتىلارىندا مەملەكەتتىك ءتىلدى ءبىلۋ دەڭگەيىن باعالاۋ جانە باقىلاۋ جۇيەسىن جەتىلدىرۋ ماسەلەسىن پىسىقتاۋ كوزدەلەدى. قازاق ءتىلى مەملەكەتتىك ارالىق باقىلاۋ (ماب) مەن ۇلتتىق بىرىڭعاي تەستىلەۋدىڭ (ۇبت) قاجەتتى جانە مىندەتتى قۇرامداس بولىگىنە اينالۋعا ءتيىس.
قازاق ءتىلىن ۇيرەنۋگە مۇددەلى بارلىق تۇلعالارعا كەڭىنەن مەملەكەتتىك قولداۋ كورسەتۋ كوزدەلگەن. وسى شارالاردىڭ قاتارىندا مەملەكەتتىك ءتىلدى وقىتۋ ورتالىقتارىنىڭ جانىنان ءبىلىم دەڭگەيى بويىنشا تەگىن كۋرستار ۇيىمداستىرۋ، سونداي-اق وسى جۇمىسقا مەملەكەتتىك-جەكەشە سەرىكتەستىك ادىستەرىن قولدانۋ قاراستىرىلعان.
سونىمەن قاتار، وقىتۋدىڭ يننوۆاتسيالىق تۇرلەرى مەن ادىستەمەلەرىن ازىرلەۋ ارقىلى قازاق ءتىلىن قاشىقتان وقىتۋدى كەڭىنەن ەنگىزۋ كوزدەلەدى.
شەتەلدەگى قازاق دياسپوراسىنىڭ وكىلدەرىنە انا ءتىلىن مەڭگەرۋ ءۇشىن ساياسي-ديپلوماتيالىق، ادىستەمەلىك جانە ۇيىمداستىرۋشىلىق قولداۋ كورسەتىلەتىن بولادى. سونىمەن قاتار وتانداستار ماسەلەلەرى بويىنشا ساراپتامالىق جانە زەرتتەۋ جۇمىستارىنىڭ جۇيەسىن ۇيىمداستىرۋ كوزدەلەدى.
ناتيجەلەر كورسەتكىشتەرى:
مەملەكەتتىك ءبىلىم بەرۋ تاپسىرىسى شەڭبەرىندە وقىتىلاتىن قازاق ءتىلى وقىتۋشىلارىنىڭ سانى (جىل سايىن 500 ادامنان كەم ەمەس);
ون-لاين رەجيمى ارقىلى قاشىقتان قول جەتكىزۋ مۇمكىندىگىن پايدالانا وتىرىپ ۇيىمداستىرىلعان مەملەكەتتىك ءتىلدى وقىتۋ ورتالىقتارى وقىتۋشىلارىنىڭ بىلىكتىلىگىن ارتتىرۋعا باعىتتالعان ءىس-شارالاردىڭ ۇلەسى (2014 جىلعا قاراي - 20%، 2017 جىلعا قاراي - 50%، 2020 جىلعا قاراي - 90%);
اككرەديتتەۋدەن وتكەن مەملەكەتتىك ءتىلدى وقىتۋ ورتالىقتارىنىڭ ۇلەسى (2014 جىلعا قاراي - 30%، 2017 جىلعا قاراي - 70%، 2020 جىلعا قاراي - 100%);
مەملەكەتتىك ءتىلدى وقىتۋ ورتالىقتارىندا قازاق ءتىلىن مەملەكەتتىك قاتىسۋ تۇرعىسىنان وقيتىندار سانىنىڭ ءوسۋى (2009 جىلمەن سالىستىرعاندا 2014 جىلعى ءوسىم 30%-دان كەم ەمەس، 2017 جىلعى ءوسىم 70%-دان كەم ەمەس، 2020 جىلعا قاراي - 100%);
«قازتەست» باعدارلاماسى بويىنشا مەملەكەتتىك ءتىلدى ءبىلۋ سەرتيفيكاتىن العان مەملەكەتتىك قىزمەتشىلەردىڭ ۇلەسى (2017 جىلعا قاراي - 50%، 2020 جىلعا قاراي - 100%);
«قازتەست» باعدارلاماسى بويىنشا مەملەكەتتىك ءتىلدى ءبىلۋ سەرتيفيكاتىن العان، مەملەكەتتىك قىزمەت كورسەتەتىن ۇيىمدارداعى قىزمەتكەرلەردىڭ ۇلەسى (2017 جىلعا قاراي - 50%، 2020 جىلعا قاراي - 100%).
ەكىنشى باعىت - مەملەكەتتىك ءتىلدى كوپشىلىكتىڭ قولدانۋىنا قول جەتكىزۋ جانە ونىڭ پايدالانىلۋ اياسىن كەڭەيتۋ
ماقساتى: «مەملەكەتتىك ءتىلدىڭ كوپشىلىكتىڭ كەڭىنەن قولدانۋىنا قول جەتكىزۋ»
نىسانالى ينديكاتورلار:
مەملەكەتتىك بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارىنداعى قازاق تىلىندەگى كونتەنتتىڭ ۇلەسى (2014 جىلعا قاراي - 53%، 2017 جىلعا قاراي - 60%، 2020 جىلعا قاراي - 70%).
ەكىنشى ماقساتقا قول جەتكىزۋدىڭ الگوريتمى ارقىلى مەملەكەتتىك ءتىلدىڭ بەدەلىن ارتتىرۋ مەن قولدانىلۋ اياسىن كەڭەيتۋ جونىندەگى جۇمىستى جۇزەگە اسىرۋدى كوزدەيدى.
1. مەملەكەتتىك ءتىلدى قولدانۋ مارتەبەسىن ارتتىرۋ
بۇل مىندەتتى ىسكە اسىرۋعا قوعامدىق سانادا مەملەكەتتىك تىلدە سويلەۋشىنىڭ بەدەلدى بەينەسىن قالىپتاستىرۋ جانە ورنىقتىرۋ ارقىلى قول جەتكىزىلەدى. وسى باعىتتاعى نەگىزگى رولگە PR-تەحنولوگيالار يە بولادى. بۇل ءۇشىن مەملەكەتتىك ءتىلدى كوپشىلىكتىڭ قولدانۋىنا قول جەتكىزۋ جانە ناسيحاتتاۋ جونىندەگى ارنايى جۇمىستاردى ۇيىمداستىرۋ كوزدەلەدى.
نىسانالى اۋديتوريالاردىڭ نەگىزگى ەرەكشەلىكتەرىن ەسكەرە وتىرىپ، بىرقاتار ۇلگى تۇتارلىق بەينەلەر مەن مودەلدەردى ازىرلەۋ نەگىزىندە مەملەكەتتىك تىلدە سويلەۋشىنىڭ بەدەلدى بەينەسىن قالىپتاستىرۋ جونىندەگى جۇمىسقا تابىسقا جەتكەن، مارتەبەلى تۇلعالاردى، ونىڭ ىشىندە مەملەكەتتىك جانە باسقا دا تىلدەردى بىلەتىن وزگە ۇلت وكىلدەرىن تارتۋ كوزدەلەدى.
اتالعان جۇمىستار جيىنتىعى، سونداي-اق مەملەكەتتىك تىلدە سويلەۋشىنىڭ بەدەلدى بەينەسىن قالىپتاستىرۋ پروتسەسىنە مەملەكەتتىك الەۋمەتتىك تاپسىرىس تەتىگى مەن مەملەكەتتىك اقپاراتتىق تاپسىرىس نەگىزىندە بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارى ارقىلى ۇكىمەتتىك ەمەس سەكتوردىڭ شىعارماشىل الەۋەتىن تارتۋدى تالاپ ەتەدى.
جوسپارلانىپ وتىرعان شارالار قاتارىندا ينتەرنەتتى قوسا العاندا، باق-تىڭ بارلىق تۇرىندە مەملەكەتتىك ءتىلدى كوپشىلىكتىڭ قولدانۋىنا قول جەتكىزەتىن ۇلگى تۇتارلىق بەينەلەردى مەديالىق روتاتسيالاۋ، كوپشىلىككە ارنالعان مەرزىمدى باسىلىمداردى شىعارۋدى، نەگىزگى نىسانالى اۋديتوريالار ءۇشىن كورنەكى جانە يميدجدىك ونىمدەر شىعارا وتىرىپ، كورنەكى ۇگىت قۇرالدارىنىڭ PR ءىس-شارالار كەشەنىن ۇيىمداستىرۋدى قامتاماسىز ەتۋ.
مەملەكەتتىك ءتىلدى كوپشىلىكتىڭ قولدانۋىنا قول جەتكىزۋ جونىندەگى جۇمىسقا بىرلەسكەن اكتسيالار وتكىزۋ ارقىلى مەملەكەتتىك-جەكەشە سەرىكتەستىك ادىستەرىن تارتۋ كوزدەلەدى.
مەملەكەتتىك ءتىلدى وتباسى قۇندىلىعى رەتىندە كوپشىلىكتىڭ قولدانۋىنا قول جەتكىزۋ اتالعان جۇيەنىڭ ماڭىزدى قۇرامداس بولىگى بولىپ تابىلادى. قازاق تىلىندە سويلەيتىن، ونىڭ ىشىندە ۇلتى قازاق ەمەس تانىمال وتباسىلارىن جانە شەتەل دياسپوراسى وكىلدەرىن رR جۇمىسىنا تارتۋ ارقىلى مەملەكەتتىك ءتىلدى وتباسىنداعى قارىم-قاتىناس ءتىلى رەتىندە كوپشىلىكتىڭ قولدانۋىنا قول جەتكىزۋ جونىندە اۋقىمدى ناۋقان ۇيىمداستىرۋ كوزدەلەدى.
سونىمەن قاتار قوعامدىق پىكىر كوشباسشىلارىن تارتا وتىرىپ، اقپاراتتىق-يدەولوگيالىق سيپاتتاعى شارالار كەشەنىن - اقپاراتتىق جانە قوعامدىق ناۋقاندار، ءىرى قوعامدىق قوزعالىستار، اكتسيالار مەن جوبالار ۇيىمداستىرۋ تالاپ ەتىلەدى.
قوعامدىق پىكىردى قالىپتاستىرۋ جونىندەگى جۇمىستاردىڭ ماڭىزدى ەلەمەنتىنىڭ ءبىرى - مەملەكەتتىك ءتىلدى قولدانۋ ماسەلەلەرىندەگى ۇنامسىز تاپتاۋرىنداردى بەيتاراپتاندىرۋ كوزدەلەدى.
وسى باعىتتاعى جۇمىس مەملەكەتتىك ءتىلدى پايدالانۋ مەن قولدانۋ سالاسىنداعى ۇنامسىز تاپتاۋرىن پىكىرلەردى الدىن الا انىقتاۋ جونىندە زەرتتەۋ-تالداۋ قىزمەتىن جۇرگىزۋ، قاجەتتى شارالار كەشەنىن ايقىنداۋ ارقىلى جولعا قويىلادى.
ۇكىمەتتىك ەمەس سەكتور مەن ماسس-مەديا الەۋەتى مەملەكەتتىك ءتىلدى قولدانۋ سالاسىنداعى جاعىمسىز اسپەكتىلەردى قوعامدىق ايىپتاۋ تەتىكتەرىن قالىپتاستىرۋ جونىندەگى جۇمىستىڭ نەگىزگى رەسۋرسىنا اينالۋعا ءتيىس.
2. مەملەكەتتىك تىلگە سۇرانىستى ارتتىرۋ
قويىلعان ماقساتقا قول جەتكىزۋدىڭ ەكىنشى مىندەتى مەملەكەتتىك ءتىلدىڭ قولدانىلۋ اياسىن كەڭەيتۋ، قوعامنىڭ تىنىس-تىرشىلىگىنىڭ بارلىق سالاسىنا كىرىكتىرۋ بولىپ تابىلادى.
وسى باعىتتا مەملەكەتتىك تىلدە حابار تاراتاتىن جاڭا تەلەۆيزيالىق ارنالار قۇرۋ ارقىلى تىلدىك ورتانى قالىپتاستىرۋداعى باق-تىڭ ءرولىن كۇشەيتۋگە ەرەكشە نازار اۋدارىلىپ وتىر. بۇل رەتتە تسيفرلىق تەلەراديو حابارلارىن تاراتۋدى ەنگىزۋ ارقىلى ايرىقشا مۇمكىندىكتەر اشىلادى.
سونداي-اق بالالار مەن جاستارعا ارنالعان قازاق تىلىندەگى كونتەنتتى كەڭەيتۋ، ارنايى وقىتۋ باعدارلامالارىن جاساپ، فيلمدەر ءتۇسىرۋ ارقىلى مەملەكەتتىك ءتىلدى وقىتۋ پروتسەسىن ۇيىمداستىرۋدا مەديالىق سالانىڭ الەۋەتىن بەلسەندى پايدالانۋ كوزدەلەدى.
سونداي-اق قازاق تىلىندەگى ينتەرنەت-رەسۋرستاردى مەملەكەتتىك قولداۋ جۇيەسى ارقىلى قازاق ءتىلدى باق-تارعا جۇيەلى قولداۋ كورسەتۋ دە ماڭىزدى اسپەكت بولىپ سانالادى.
قوعامداعى ءتىل مادەنيەتىن تىكەلەي قالىپتاستىراتىن ادامدار رەتىندە باق قىزمەتكەرلەرىنە قويىلاتىن مىندەتتى تىلدىك بىلىكتىلىك تالاپتارىن ەنگىزۋ ەرەكشە رولگە يە بولادى.
سونىمەن بىرگە، اتالعان باعىتتا مەملەكەتتىك ءتىلدى عىلىم، زاڭنامالىق اكتىلەر جانە جاڭا تەحنولوگيالار ءتىلى رەتىندە دامىتۋ شارالارى كوزدەلەدى.
وسى رەتتە ءداستۇرلى جانە يننوۆاتسيالىق تاسىلدەر نەگىزىندە وزىندىك عىلىمي-تەحنولوگيالىق تىلدىك بازانى قارقىندى دامىتۋ بارىنشا وزەكتى بولىپ سانالادى.
ەنتسيكلوپەديالاردى، عىلىمي-پۋبليتسيستيكالىق، ىسكەرلىك، كوركەم جانە باسقا دا ادەبيەتتەردى تۇپنۇسقا تىلىنەن قازاق تىلىنە اۋدارۋ ءىسىن ۇيىمداستىرۋ جانە كوپ تارالىممەن شىعارۋ مەملەكەتتىك ءتىلدىڭ قازىرگى قولدانبالى عىلىم ءتىلى رەتىندەگى ءرولىن بارىنشا كۇشەيتۋگە مۇمكىندىك بەرەدى.
سونىمەن بىرگە، «ەلەكتروندىق ۇكىمەت» شەڭبەرىندە ەلەكتروندىق قىزمەت كورسەتۋدىڭ بارلىق دەڭگەيىندە قازاق ءتىلىنىڭ قولدانىلۋىن جانداندىرا ءتۇسۋ كوزدەلەدى.
قازاق ءتىلىنىڭ حالىقارالىق قارىم-قاتىناس، دەمالىس جانە ويىن-ساۋىق سالاسىندا قولدانىلۋىن كەڭەيتە ءتۇسۋ دە كوزدەلىپ وتىر.
مادەنيەت مەكەمەلەرىنىڭ رەپەرتۋارلارىن قازاق تىلىندەگى جاڭا كونتەنتپەن تولىقتىرۋ قاجەتتىلىگى مەملەكەتتىك تىلدەگى جاڭا قويىلىمداردى جانە جوبالاردى، ونىڭ ىشىندە بالالار مەن ءجاسوسپىرىم كورەرمەندەر اۋديتورياسىنا لايىقتالعان شىعارمالاردى تۋىنداتۋ ءۇشىن
شىعارماشىل الەۋەتتى ىنتالاندىرۋعا ارنالعان كونكۋرستىق شارالاردى ۇيىمداستىرۋ جانە وتكىزۋدىڭ مىندەتتەرىن ايقىنداپ بەردى.
بۇقارالىق مادەني، سپورت جانە باسقا دا كوپشىلىك شارالاردى وتكىزگەن كەزدە مەملەكەتتىك ءتىلدى كەڭىنەن قولدانۋ ءسوزسىز قاجەتتىلىككە اينالۋعا ءتيىس.
حالىقارالىق كەزدەسۋلەر وتكىزىپ، شارتتاردى، كەلىسىمدەردى جانە وزگە دە حالىقارالىق اكتىلەردى رەسىمدەۋ كەزىندە مەملەكەتتىك ءتىل نەگىزگى ءتىل بولۋعا ءتيىس.
ەتنوتۋريستىك ءىس-شارالاردى (مادەني-ەتنوگرافيالىق ەسكەرتكىشتەرگە ساياحات، سكاۋتينگ، بالالاردىڭ ەتنوساياحاتتارى جانە جازعى ەتنولاگەرلەر) ۇيىمداستىرعان كەزدە مەملەكەتتىك ءتىلدىڭ الەۋەتىن بەلسەندى پايدالانۋ وتە وزەكتى بولىپ سانالادى.
ناتيجەلەر كورسەتكىشتەرى:
مەملەكەتتىك ءتىلدى كوپشىلىكتىڭ قولدانۋىنا قول جەتكىزۋگە باعىتتالعان مەملەكەتتىك الەۋمەتتىك تاپسىرىستىڭ ۇلەسى (جىل سايىنعى مەملەكەتتىك الەۋمەتتىك تاپسىرىستى ىسكە اسىرۋعا بولىنەتىن قاراجاتتىڭ جالپى كولەمىنىڭ 10%-ىنان كەم ەمەس);
مەملەكەتتىك باق ەفيرىندە مەملەكەتتىك تىلدەگى جاڭا تەلەۆيزيالىق جوبالار سانىنىڭ ءوسۋى (جىل سايىنعى تەلەۆيزيالىق جوبالاردىڭ جالپى سانىنىڭ - 10%-ى);
مەملەكەتتىك تىلدە شىعاتىن ءباسپاسوزدى قولداۋعا باعدارلانعان مەملەكەتتىك اقپاراتتىق تاپسىرىستىڭ ۇلەسى (جىل سايىن 50% -دان كەم ەمەس).
ءۇشىنشى باعىت - قازاقستاندىقتاردىڭ ءتىل مادەنيەتىنىڭ دەڭگەيىن ارتتىرۋ
ماقساتى: «دامىعان ءتىل مادەنيەتى - زيالى ۇلتتىڭ الەۋەتى»
نىسانالى ينديكاتورلار:
تۇرعىنداردىڭ ونوماستيكالىق كوميسسيالاردىڭ جۇمىسىنداعى شەشىم قابىلداۋ پروتسەسىن تالقىلاۋ كەزىندە قوعامدىق قولجەتىمدىلىك پەن اشىقتىق قاعيداتتارىنىڭ ساقتالۋىنا قاناعاتتانۋشىلىق دارەجەسى (2014 جىلعا قاراي - 60%، 2017 جىلعا قاراي - 75%، 2020 جىلعا قاراي - 90%);
قازاق ءتىلىنىڭ رەتتەلگەن تەرمينولوگيالىق قورىنىڭ ۇلەسى (2014 جىلعا قاراي - 20%، 2017 جىلعا قاراي - 60%، 2020 جىلعا قاراي - 100%).
1. قازاق ءتىلىنىڭ لەكسيكالىق قورىن جەتىلدىرۋ جانە جۇيەلەۋ
اتالعان باعىتتى ىسكە اسىرۋ ارقىلى ەڭ الدىمەن، اكىمشىلىك-اۋماقتىق بىرلىكتەردىڭ اتاۋلارىن جۇيەگە كەلتىرۋدى قامتاماسىز ەتۋ كوزدەلەدى.
ونوماستيكا سالاسىنداعى جۇمىستى جەتىلدىرۋ ارقىلى، ەڭ الدىمەن، ونوماستيكالىق جۇمىستاردى جۇرگىزگەن كەزدە اشىقتىق قاعيداتتارىن ەنگىزۋ، قوعامدىق پىكىردى ەسكەرۋ، شەشىمدەردى قابىلداۋ پروتسەسىنە ازاماتتىق قوعام ينستيتۋتتارىن جانە بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارىن كەڭىنەن تارتۋ كوزدەلەدى.
بۇل ناتيجەگە قول جەتكىزۋ ءۇشىن ونوماستيكا سالاسىنداعى نورماتيۆتىك قۇقىقتىق بازانى جەتىلدىرە ءتۇسۋ، سونداي-اق گەوگرافيالىق وبەكتىلەردىڭ اتاۋلارىن مەملەكەتتىك تىلدە جازۋ، ونى ورىس جانە باسقا دا تىلدەردە ترانسليتەراتسيالاۋدىڭ ەرەجەلەرىن ازىرلەۋ تالاپ ەتىلەدى.
انتروپونيميكالىق اتاۋلاردى جانە كورنەكى اقپاراتتاردى سايكەستەندىرۋدى جۇزەگە اسىرۋ مەملەكەتتىك تىلدە انتروپونيميكالىق بەلگىلەۋلەردى جازۋ مەن سايكەستەندىرۋ جونىندەگى بىرىڭعاي تالاپتاردى ازىرلەۋدى، سونداي-اق كورنەكى اقپاراتتى كوركەم رەسىمدەۋ تۋرالى نورماتيۆتىك قۇقىقتىق بازانى جەتىلدىرۋدى تالاپ ەتەدى.
تەرمينولوگيالىق لەكسيكانى بىرىزدەندىرۋ، تەرمينولوگيالىق قوردى تولىقتىرۋ جونىندەگى مىندەت وتە وزەكتى بولىپ سانالادى.
قازاق تەرمينولوگياسىن جۇيەلەۋ جونىندەگى جاڭا تالاپتاردى ازىرلەۋ، تەرميندەردى جانە اتاۋلاردى نەگىزگى قاعيدالارعا، قازاق ءتىلىنىڭ جازۋ نورمالارىنا سايكەس رەتكە كەلتىرۋ جۇمىستارى قاجەتتى شارالار بولىپ ەسەپتەلەدى.
اتالعان جۇمىس الەمدىك تاجىريبەنى، تۋىستاس تىلدەردىڭ ۇلگىلەرىن، حالىقارالىق تەرميندەردى جانە تەرمينولوگيالىق اتاۋلاردى پايدالانۋ ارقىلى، سونداي-اق جاڭادان بەكىتىلگەن تەرميندەردى بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارىندا پايدالانۋ جيىلىگىنە تۇراقتى مونيتورينگ جاساۋ جاعدايىندا جۇرگىزىلۋگە ءتيىس.
تەرمينولوگيالىق قوردى جاڭا تەرميندەرمەن جاڭارتۋ تىلدىك تاريحي مۇرانى قايتا جاڭعىرتۋدى، سونداي-اق تەرمينتانۋ مەن تەرمينوگرافيا جونىندەگى ارنايى جۇمىستاردى جۇرگىزۋدى تالاپ ەتەدى.
سونىمەن قاتار سالالىق تەرمينولوگيانىڭ بىرىڭعاي ەلەكتروندىق بازاسىن قۇرىپ، قازاق تەرمينولوگياسىنىڭ جالپى قورىن جاساپ، ۆەب-سايتتار مەن پورتالدارعا ورنالاستىرۋ كوزدەلەدى.
سونداي-اق ۇزدىكسىز تىلدىك وزگەرىستەر پروتسەسىن تىركەپ وتىراتىن، ءتىلدىڭ لەكسيكالىق جانە گرامماتيكالىق قۇرىلىسىن سيپاتتايتىن جۇيە قۇرۋ قاجەتتىلىگى دە وتە وزەكتى بولىپ تابىلادى.
تىلدەردى قولدانۋ سالاسىنداعى زاڭنامانىڭ ساقتالۋىنا باقىلاۋدى كۇشەيتۋ ۇسىنىلىپ وتىرعان جۇيەنىڭ نەگىزگى قۇرامداس بولىكتەرىنىڭ ءبىرى بولۋعا ءتيىس.
وسى جۇمىس اياسىندا قۇقىقتىق ولقىلىقتاردى جويۋ جانە ءتىل تۋرالى زاڭنامانى بۇزعانى ءۇشىن جاۋاپكەرشىلىكتى كۇشەيتۋ تۇرعىسىنان نورماتيۆتىك قۇقىقتىق بازانى جەتىلدىرۋ تالاپ ەتىلەدى.
كورنەكى جانە جارنامالىق اقپارات قۇرالدارىندا قازىرگى قازاق ادەبي ءتىلىنىڭ تيىسىنشە قولدانىلۋىن باقىلاۋدى كۇشەيتۋ دە قاجەتتى شارالار قاتارىنا جاتادى.
2. ءتىل مادەنيەتىن جەتىلدىرۋ
قازاقستاندىقتاردىڭ ءتىل مادەنيەتىنىڭ دەڭگەيىن كوتەرۋدىڭ قاجەتتى قۇرامداس بولىگى سويلەۋ مادەنيەتىن دامىتۋ بولۋعا ءتيىس.
ايتىستار، ءمۇشايرا، پىكىرتالاس تۋرنيرلەرىن جانە جىراۋلار مەن جىرشىلار كونكۋرستارىن ۇيىمداستىرۋ جانە وتكىزۋ وسى باعىتتاعى نەگىزگى شارالار بولىپ تابىلادى.
قازاق جازۋىن ودان ءارى جەتىلدىرۋ ساۋاتتىلىقتى ارتتىرۋعا باعىتتالعان كونكۋرستىق ءىس-شارالار كەشەنىن ۇيىمداستىرۋ جانە وتكىزۋ ارقىلى ىسكە اسىرىلاتىن بولادى. سونىمەن بىرگە مەملەكەتتىك ءتىل ماسەلەسىمەن اينالىساتىن مەرزىمدى باسپا باسىلىمدارىن مەملەكەت تاراپىنان قولداۋ تالاپ ەتىلەدى.
سونىمەن قاتار، اقپاراتتىق-انىقتامالىق ەلەكتروندىق تىلدىك قىزمەتتى قۇرۋ جانە ودان ءارى دامىتۋ، ەلەكتيۆتى، قوسىمشا كۋرستاردى ۇيىمداستىرۋ ارقىلى مەملەكەتتىك تىلدەگى ىسكەري رەسمي جازبا داعدىلارىن ۇيرەتۋ جۇيەسىن ۇيىمداستىرۋ جوسپارلانىپ وتىر.
تولەرانتتى تىلدىك ورتانى ساقتاۋ قاجەتتىلىگى ءتىل مادەنيەتىن جەتىلدىرۋ جونىندەگى مىندەتتەردىڭ وزەگىنە اينالىپ وتىرعانىنا داۋ جوق. جۇرتشىلىقتى، مادەنيەت جانە ونەر قايراتكەرلەرىن، باق وكىلدەرىن كەڭىنەن تارتا وتىرىپ، مەملەكەتتىك ءتىل كۇنىن ۇيىمداستىرۋ جانە وتكىزۋ، تۇركى جازبالارىنا ارنالعان شارالار كەشەنىن ۇيىمداستىرۋ، سونداي-اق ءتىل مادەنيەتىن ناسيحاتتاۋعا باعىتتالعان شارالاردى وتكىزۋ ءداستۇرىن جالعاستىرۋ جۇمىستارى قاجەتتى شارالار قاتارىنا جاتادى.
ناتيجەلەر كورسەتكىشتەرى:
كورنەكى اقپاراتتىڭ پايدالانىلۋىن باقىلاۋدىڭ وڭىرلەردى قامتۋ دارەجەسى (2014 جىلعا قاراي - 30%، 2017 جىلعا قاراي - 50%، 2020 جىلعا قاراي - 100%);
تۇرعىنداردىڭ تەرمينولوگيالىق كوميسسيالاردىڭ جۇمىسىنداعى شەشىم قابىلداۋ پروتسەسىن تالقىلاۋ كەزىندە قوعامدىق قولجەتىمدىلىك پەن اشىقتىق قاعيداتتارىنىڭ ساقتالۋىنا قاناعاتتانۋشىلىق دارەجەسى (2014 جىلعا قاراي - 60%، 2017 جىلعا قاراي - 75%، 2020 جىلعا قاراي - 100%);
ءتورتىنشى باعىت - لينگۆيستيكالىق كاپيتالدى دامىتۋ ءۇشىن قولايلى جاعدايلار جاساۋ
ماقساتى: «قازاقستاندىقتاردىڭ لينگۆيستيكالىق كاپيتالىن دامىتۋ»
نىسانالى ينديكاتورلار:
رەسپۋبليكاداعى ورىس ءتىلىن مەڭگەرگەن ەرەسەك تۇرعىنداردىڭ ۇلەسى (2020 جىلعا قاراي - 90%);
ۇلتتىق-مادەني بىرلەستىكتەر جانىنداعى انا تىلدەرىن وقىتاتىن كۋرستارمەن قامتىلعان ەتنوستاردىڭ ۇلەسى (2014 جىلعا قاراي - 60%، 2017 جىلعا قاراي - 80%، 2020 جىلعا قاراي - 90%);
رەسپۋبليكاداعى اعىلشىن ءتىلىن مەڭگەرگەن تۇرعىنداردىڭ ۇلەسى (2014 جىلعا قاراي - 10%، 2017 جىلعا قاراي - 15%، 2020 جىلعا قاراي - 20%);
ءۇش ءتىلدى (مەملەكەتتىك، ورىس جانە اعىلشىن) مەڭگەرگەن تۇرعىنداردىڭ ۇلەسى (2014 جىلعا قاراي - 10%، 2017 جىلعا قاراي - 12%، 2020 جىلعا قاراي - 15%).
1. كوممۋنيكاتيۆتىك-تىلدىك كەڭىستىكتەگى ورىس ءتىلىنىڭ قىزمەت ەتۋى
ءتورتىنشى باعىتتى ىسكە اسىرۋ ارقىلى قازاقستاننىڭ كوممۋنيكاتيۆتىك-تىلدىك كەڭىستىگىندە ورىس ءتىلىنىڭ قاتىسۋىن قامتاماسىز ەتۋ جونىندەگى جۇيەلى جۇمىستاردى ۇيىمداستىرۋ كوزدەلەدى.
مۇنىڭ اياسىندا ورىس ءتىلىن وقىتۋ جۇيەسىن وقۋ-ادىستەمەلىك جانە زياتكەرلىك تۇرعىدان ودان ءارى قامتاماسىز ەتۋ، سونداي-اق وقىتۋشى كادرلاردى كاسىپتىك تۇرعىدان وقىتۋ جونىندەگى جۇمىس جالعاساتىن بولادى.
ورىس ءتىلىنىڭ قولدانىلۋىن اقپاراتتىق قولداۋعا قازاقستاننىڭ اقپاراتتىق كەڭىستىگىندە ورىس ءتىلىن پايدالانۋدى قامتاماسىز ەتۋ ارقىلى قول جەتكىزىلەتىن بولادى.
2. قازاقستانداعى تىلدىك ارالۋاندىقتى ساقتاۋ
وسى مىندەت اياسىندا، ەڭ الدىمەن، قازاقستاندا تۇراتىن ەتنوس وكىلدەرىنىڭ انا تىلدەرىن وقىتۋعا جاعداي جاساۋ كوزدەلەدى. بۇل ءۇشىن جەكسەنبىلىك مەكتەپتەرگە وقۋ-ادىستەمەلىك كومەك كورسەتۋ، سونداي-اق انا تىلدەرىن وقىتۋ كەزىندە ءتىلدى بىلەتىن تاجىريبەلى پەداگوگ مامانداردى تارتۋ جانە حالىقارالىق تاجىريبەنى، زاماناۋي تەحنولوگيالاردى پايدالانۋ جوسپارلانادى.
بۇعان قوسا، ەتنوستاردىڭ تىلدەرىن ساقتاۋ جانە مادەنيەتتەردى ءوزارا بايىتۋ ءۇشىن قاجەتتى جاعدايلارمەن قامتاماسىز ەتۋ كوزدەلەدى. كەڭىنەن اقپاراتتىق قولداۋ ارقىلى مادەني-كوپشىلىك ءىس-شارالاردى ۇيىمداستىرۋ، ەتنوستاردىڭ تاريحي جانە قازىرگى زامانعى جازبا مۇراسىن ساقتاۋدى قامتاماسىز ەتۋ جۇمىستارى قاجەتتى شارالار قاتارىنا جاتادى.
حالىقتىڭ شىعارماشىلىق تۇرعىدان وسۋىنە جاردەمدەسۋ ەتنوستاردىڭ مادەني جانە شىعارماشىلىق مۇمكىندىكتەرىن ودان ءارى ىسكە اسىرۋ ارقىلى جوسپارلانادى.
3. اعىلشىن جانە باسقا دا شەت تىلدەرىن وقىپ-ۇيرەنۋ
قازاقستاندىقتاردىڭ لەكسيكالىق كاپيتالىنىڭ نەگىزگى قۇرامداس بولىكتەرىنىڭ ءبىرى ىسكەرلىك جانە حالىقارالىق قارىم-قاتىناس قۇرالى رەتىندەگى شەت تىلدەرى بولىپ تابىلادى.
وسى مىندەتتىڭ اياسىندا شەت تىلدەرىن وقىتۋ پروتسەسىنىڭ اۋقىمدى ءبىلىم بەرۋ كەڭىستىگىن ساقتاۋ كوزدەلىپ وتىر.
شەت تىلدىك مادەنيەتپەن ءوزارا ءىس-قيمىل جاساۋ ماقساتىندا حالىقارالىق ىنتىماقتاستىقتى كەڭەيتۋ ارقىلى ۇكىمەتارالىق كەلىسىمدەر اياسىنداعى مادەني-كوپشىلىك ءىس-شارالار - شەت مەملەكەتتەردىڭ مادەنيەت كۇندەرىن، كورمەلەر وتكىزۋ، كوركەم جانە دەرەكتى فيلمدەردى تۇپنۇسقا تىلىندە كورسەتۋ كوزدەلەدى.
ناتيجەلەر كورسەتكىشتەرى:
انا تىلدەرىن ۇيرەتۋگە ارنالعان ادىستەمەلىك كومەكپەن قامتىلعان ۇلتتىق-مادەني بىرلەستىكتەرى بار ەتنوستاردىڭ ۇلەسى (2014 جىلعا قاراي - 20%، 2017 جىلعا قاراي - 60%، 2020 جىلعا قاراي - 100%);
ورتالىقتاردىڭ جالپى سانىنا شاققاندا اعىلشىن جانە باسقا دا شەت تىلدەرىن ۇيرەتۋ قىزمەتىن ۇسىناتىن، تىلدەردى وقىتاتىن مەملەكەتتىك ورتالىقتاردىڭ ۇلەسى (2014 جىلعا قاراي - 50%، 2017 جىلعا قاراي - 75%، 2020 جىلعا قاراي - 100%).
باعدارلامانى ىسكە اسىرۋ كەزەڭدەرى
باعدارلامانى ىسكە اسىرۋ ءۇش كەزەڭدە جۇزەگە اسىرىلادى.
ءبىرىنشى كەزەڭدە (2011 - 2013 جىلدار) تىلدەردى ودان ءارى دامىتۋ مەن قولدانۋدىڭ نورماتيۆتىك-قۇقىقتىق جانە ادىسنامالىق بازاسىن جەتىلدىرۋگە باعىتتالعان كەشەندى شارالار وتكىزۋ كوزدەلەدى.
ماسەلەن، ءبىرىنشى كەزەڭنىڭ اياسىندا مەملەكەتتىك ءتىلدى وقىتۋ ستاندارتتارىن جەتىلدىرۋ، قازاق ءتىلىن وقىتۋ ورتالىقتارىن اككرەديتتەۋدىڭ جانە ولاردىڭ قىزمەتىن رەيتينگتىك باعالاۋ ءىسىنىڭ قۇقىقتىق نەگىزىن ازىرلەۋ جۇمىستارىن جۇزەگە اسىرۋ قاراستىرىلادى.
بۇعان قوسا، اكىمشىلىك-اۋماقتىق بىرلىكتەردىڭ اتاۋلارىن جۇيەلەۋدى قامتاماسىز ەتۋ ماسەلەسى بويىنشا ونوماستيكا سالاسىنداعى، تەرمينولوگيالىق لەكسيكانى بىرىزدەندىرۋ ماسەلەسى بويىنشا تەرمينولوگيا سالاسىنداعى، سونداي-اق انتروپونيميكالىق اتاۋلار مەن كورنەكى اقپاراتتى سايكەستەندىرۋدى جۇزەگە اسىرۋ ماسەلەسى بويىنشا انتروپونيميكا سالاسىنداعى نورماتيۆتىك قۇقىقتىق بازانى جەتىلدىرۋ كوزدەلەدى.
سونىمەن قاتار، قۇقىقتىق ولقىلىقتاردى جويۋ مەن ءتىل تۋرالى زاڭنامانىڭ بۇزىلعانى ءۇشىن جاۋاپكەرشىلىكتى كۇشەيتۋ تۇرعىسىنان نورماتيۆتىك قۇقىقتىق بازانى جەتىلدىرۋ كوزدەلەدى.
وسى كەزەڭدە مەملەكەتتىك ءتىلدى كوپشىلىكتىڭ كەڭىنەن قولدانۋىنا قول جەتكىزەتىن، قازاقستاندا تۇراتىن ەتنوستاردىڭ تىلدەرىن ساقتاۋعا جانە وقىپ-ۇيرەنۋگە قولايلى جاعدايلار جاسايتىن ۇيىمداستىرۋشىلىق-پراكتيكالىق شارالار كەشەنى، سونداي-اق ناتيجەلەردىڭ تيىمدىلىگىنە مونيتورينگ جۇرگىزۋ جۇيەسىن ەنگىزۋ كوزدەلەدى.
ەكىنشى كەزەڭ (2014 - 2016 جىلدار) اياسىندا مەملەكەتتىك ءتىلدى وقىپ-ۇيرەنۋ جانە قولدانۋ سالاسىندا، سونداي-اق تىلدىك ارالۋاندىقتى ساقتاۋدا جاڭا ستاندارتتار، تەحنولوگيالار مەن ادىستەردى ەنگىزۋ جونىندەگى پراكتيكالىق شارالار كەشەنىن ىسكە اسىرۋ قاراستىرىلادى. سونىمەن قاتار، وسى كەزەڭدە مەملەكەتتىك ءتىلدى وقىتۋ ورتالىقتارىن اككرەديتتەۋ ءىسىن جۇرگىزۋ، سونداي-اق ولاردىڭ قىزمەتىنە رەيتينگتىك باعالاۋدى ەنگىزۋ جۇمىستارى باستالادى.
مەملەكەتتىك ءتىلدى مەڭگەرۋدى ىنتالاندىرۋ جۇيەسىن قۇرۋ جونىندەگى جۇمىستى ۇيىمداستىرۋ - مەملەكەتتىك قىزمەتشىلەردىڭ، حالىققا قىزمەت كورسەتۋ جانە مەملەكەتتىك قىزمەتتەر كورسەتۋ سالاسى قىزمەتكەرلەرىنىڭ مەملەكەتتىك ءتىلدى مەڭگەرۋى جونىندەگى مىندەتتى تومەنگى تالاپتاردى ەنگىزۋ كوزدەلەدى. بۇعان قوسا، مەملەكەتتىك ءتىلدى كوپشىلىكتىڭ كەڭىنەن قولدانۋىنا قول جەتكىزۋ جونىندەگى جۇمىس جالعاساتىن بولادى.
تىلدەردى قولدانۋ سالاسىنداعى زاڭنامانىڭ ساقتالۋىن باقىلاۋدى كۇشەيتۋمەن قاتار، ازىرلەنگەن نورماتيۆتىك قۇقىقتىق بازانىڭ نەگىزىندە قازاق ءتىلىنىڭ تەرمينولوگيالىق قورىن رەتكە كەلتىرۋ، ونوماستيكالىق كەڭىستىكتى جۇيەلەۋدى قامتاماسىز ەتۋ جونىندەگى جۇمىستار باستالاتىن بولادى.
باعدارلامانىڭ ءۇشىنشى كەزەڭىندە (2017 - 2020 جىلدار) مەملەكەتتىك ءتىلدى مەڭگەرۋ دارەجەسىن باقىلاۋ تەتىكتەرىن ەنگىزۋ جۇمىسىن ۇيىمداستىرۋ كوزدەلەدى.
سونىمەن قاتار، قوعامدىق ءومىردىڭ بارلىق سالاسىندا مەملەكەتتىك تىلگە قاجەتتىلىك بولۋىنا، ونىڭ باسقا تىلدەردىڭ تۇعىرىن ودان ءارى ساقتاۋ جاعدايىنداعى تيىسىنشە قولدانىلۋ ساپاسىنا جانە مەڭگەرىلۋ دەڭگەيىنە جۇيەلى مونيتورينگ جۇرگىزۋ كوزدەلەدى.
بۇعان قوسا، ونوماستيكا، تەرمينولوگيا، مەملەكەتتىك ءتىلدى كوپشىلىكتىڭ قولدانۋىنا قول جەتكىزۋ، سونداي-اق تولەرانتتى تىلدىك ورتانى ساقتاۋ جونىندەگى جۇمىستار جالعاساتىن بولادى.
قاجەتتى رەسۋرستار
2011 - 2020 جىلدارى باعدارلامانى ىسكە اسىرۋعا رەسپۋبليكالىق جانە جەرگىلىكتى بيۋدجەتتەردىڭ قاراجاتى، سونداي-اق قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ زاڭناماسىندا تىيىم سالىنباعان باسقا دا قاراجاتتار جۇمسالاتىن بولادى.
باعدارلامانىڭ ءبىرىنشى كەزەڭىن ىسكە اسىرۋعا ارنالعان مەملەكەتتىك بيۋدجەتتىڭ جالپى شىعىنى 19 134 946 مىڭ تەڭگەنى قۇرايدى.
2011 - 2020 جىلدارعا ارنالعان باعدارلامانى قارجىلاندىرۋ كولەمى قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ زاڭناماسىنا سايكەس ءتيىستى قارجى جىلىنا ارنالعان رەسپۋبليكالىق جانە جەرگىلىكتى بيۋدجەتتەردى قالىپتاستىرۋ كەزىندە ناقتىلاناتىن بولادى.
