(يان ۆەرمەەردى قازاقشا تولعاۋ)

قارتاياردان از بۇرىن تاسباقا قىزبەن جولىقتىم. ول سۇلۋلاردىڭ ەڭ سۇلۋى ەدى.

ول كەزدە ول الدەبىر ءسۇتحانادا باقباق مالىنعان ءسۇت ۇرتتاپ وتىرعان بولار... توسىن جولىعىستىم...الاكولەڭكە ءسۇتحانا ىشىندە قاباعىم ءتۇيىلىپ وعان سالەم بەردىم. مەندە قاباعىمدى تۇيەيىن دەگەن وي بولعان جوق. ءسۇتحانا ىشىندە تىرنەك دەگەن تىكەنەك وسىمدىك ونىڭ ورىندىعىنا جاقىن ءوسىپ تۇر. ەسىم اينالعاندا سول تىكەنەك ءداۋ بۇتاعا شاپانىمدى ءىلىپپىن. وعان ىلمەڭىز دەدى. كوزى جاساۋراپ تۇر. شاپانىمدى جۇلىپ الىپ وعان ءۇڭىلدىم.

- نە بولدى، اينام？

- ءسىزدىڭ كوزىڭىز ماعان مولدىرەپ كەتتى！...

- ە، قارعام، كەشىر، كەيدە توسىن ءمولدىر！...

ىستىق ءسۇت كەلدى جاڭالانىپ.

- ءسىز مۇندا قايدان ءجۇرسىز？

- سەنىڭ كوزىڭنىڭ مولدىرلىگىن ۇيدەگى ءبىر كىتاپتىڭ بەتىنەن كورگەندەي بولام. بىراق، ەشكىم كىتاپ بەتىنە مولتىلدەتىپ سالىپ جۇرمەيدى عوي. ءداپ، (باسىن ۇستادى) بىزدە ادەمى تانا بار، كوزى كىسىدەي ءمولدىر.

- ...

- مەنىڭ شاپانىمدى قاراشى.

شاپانىن توڭكەرىپ ءىشىن كورسەتتى. قوبىراعان شاپانىنىڭ ىشكى جۇندەرى بۇيرا-بۇيرا كوكشە سۋرەت سياقتى. تاسباقا قىز بولسا وسىنداي كوك بۇيرا كورىنىستى ارتىنا قويدىرىپ كوزى مولدىرەپ سۋرەتىن سالدىرعان ەدى عوي.

- مۇنداي شاپاندى قايدان تاپتىڭىز？

ءبىر قولىن يەگىنە جاقىن كوتەرىپ وتىر.

- ءبىز تانىسپادىق- اۋ！...

- يا، سىزبەن تانىساتىن سياقتىمىن.

- تۋعان جەرىڭدە تۇمان كوپ تۇسەمە？

- يا！

- تۇماندى جەردىڭ ادامدارى ۇيىرسەك، توسىن تانىعىش، ادال ...

- ءسىزدى تۋعان جەرىمنەن كورگەندەي شىرامىتتىم.

- سەنى تىگىنشى اپايدىڭ قاسىنان كورگەن سياقتىمىن. ءبىر كومەكشى قىز وتىراتىن ... نازىك...

- ءسىز وندا كوپ ءمان بەرمەگەنسىز. مەن ءسىزدى شاپانىن تىكتىرسە عوي دەپ زارىققام.

- اينام！

ءسۇت بالقاشتانىپ ەمىرەندى. بۋداق قاعادى جاڭا ءسۇت.

- اعا، ءسىز سۋرەت سالۋمەن اينالىساسىز با？

-يا، سەنىڭ سالىنعان سۋرەتىڭدى كوردىم. جيەن اعاڭ سالعان با ءسۇت تاسيتىن بالالار بەرگەن دەرەك بويىنشا？

- يا، سالعان！

- مەن سەنى سالۋ ءۇشىن ىزدەپ ءجۇرمىن.

-قاشاننان بەرى？

-كەشەدەن.

ويىما سەنىڭ بەينەڭ قاپلىستا جاڭعىرىپ ءتۇستى. بىراق، وسى بەينەڭمەن جولىعىسارىڭدى بىلسەم دە، تىگىنشى اپايدىڭ كومەكشىسى ەكەنىڭدى بىلگەم جوق.

-اۋىر ەمەس پە？

-اۋىر ەمەس ، ايتقانىمدى ورىندا.

قولىن بۇلعادى. ءسۇت تاسيتىن قىزىل بەت بالا جۇگىرىپ كەلگەنى سول، بەتىنەن يىسكەپ قويىنىنا قاراي جارماق جۇگىرتتى.

ءسۇتشى قىزدىڭ سۋرەتى ءبىر ەكى اپتا سالىنعان. السارى تىگىن شاپانىن شەشتىرمەگەن. كوك ورامال، سارى جەمەلەگىن دە اۋىستىرماعان جۋدىرماعان.

ءبىر رەت ءسۇتشى قىز ۇستىنە تۇگەل ءسۇت شاشىراپ توزىڭقىراپ كىرىپ كەلدى.

- ەڭ ءسۇيىنىستى شاعىڭ وسى بولدى. قولىنداعى كىتابىن الىپ ۇستەل ۇستىنە ەپپەن جىلجىتىپ، ماڭدايىنان يىسكەدى.

جىميىپ سۋرەتىن سالۋعا دايىندالعان.

ءسۇتشى قىزدىڭ كولكىلدەگەن جەڭىنە جاسىرىپ تۇرعان جارماق سالعان دورباسىن كىبىرتىكتەي باسىپ كەلىپ ۇستەل بەتىنە قويدى.

سۋرەتشى مەشيىپ از-كەم تۇرعان.

- سالدىرعىڭ كەلمەگەنى مە？

- قاشان بىتەدى？

قىزدىڭ كوزى جاساۋراپ تۇر.

سۋرەتشى ورنىنان تۇرىپ ونىڭ قۇلاعىنىڭ تۇبىنەن ءسۇيدى. ول تىتىركەنىپ جيركەنگەندەي دە سەزىمدە.

- ءار كۇنى قۇلاعىڭا ءىنجۋ سىرعا ءىلىپ ەكەمىزگە ورتاق تۋىندىنى جازىپ كەلەمىن. باستاعالى ون بەس كۇن بولسا دا ءالى ءساتتى بولمادى.

- مىنە، بۇل دا ءساتسىز！

قولىنا وتكەن جولى بىتكەن تۋىندىنى بۇگىن عانا داعدارىپ ۇستاتى. ءجۇزى بوزارىپ، قۇلاعىن بىردەن تەسىپ ءىنجۋ سىرعا ىلگەن، جىلاتىپ قويىپ سالعانى سول ەدى. تۇڭعيىق ءبىر قالانىڭ جامالى ءبىر قىزدىڭ جاساۋراعان جانارىنا تىعىلىپ ۇرلانىپ قاراپ تۇرعانداي كۇي كەشتى، دەمى سىعىلىپ بارىپ ورنىنا كەلدى.

- و، مەنىڭ تاسباقام، جايباسارىم، بۇراڭ بەلىم！

ەندى مىنە قارداي شاشىراعان ءسۇت كويلەگىڭ ىشىندە اسەم بولىپ تۇرسىڭ.

بۇيرا شاشىن ارتىنا ءبىر سىلكىپ قالدى سۋرەتشى، قاسقايىپ جىميىپ تۇر.

- قىزدىڭ قوس قۇلاعى دا ىنجۋگە تولىپ تۇرۋى كەرەك ەدى.

قىز قاعازبەن جابىلعان تاس كەسەدەگى شوقتىڭ قاعازدى جەمتىرلەي ورتەپ بارا جاتقانىن، ول جەردە تەسپە ينەنىڭ جاتاتىنىن سەزىپ جۇرەگى بىردەن ءتىلىنىپ ۇلگەردى.

سۋرەتشى تىم دايار.

- جو، جو، جوق！

قىز تارتىنا بەرگەنى سول سۋرەتشى ينەنى مۇلدە تەسىلمەگەن سول قۇلاعىنىڭ تۇبىنە قاداپ قالدى. سىرعالىعىنا ءىلىنىپ كەتكەنىن سەزدى، بار جانى دا قۇلاعىنا ىلمەلەنىپ بۇلقىنا الماي، قورعانسىزدانىپ دارمەن كورسەتۋگە شاراسىزداندى. ايحايسىز... قىز قىڭسىلاپ جىلادى... اۋىرتىپ تەسىپ بارادى... سۋرەتتەن كەيىن جۇرەگىنە مولتەك جالقاق ءتۇستى. ءتۇن ماعىناسىزداندى، تاۋ كۇڭىرەندى.

ەكەۋى ءبىر- ءبىرىن ءسۇيدى. بىراق، قۇشاق ايقاستىرىپ كورمەگەن. سۋرەتشىنىڭ ساعاتىنىڭ جيەگىنە تاعىپ العان مازاسىز ۇساق قوڭىراۋ تاس شىڭعىرلايدى.

...

قىز ونىڭ قازاسىنا كەلگەن جوق. سۇيگەنىم ءۇشىن بولدى دەپ ويلادى قىز... سۋرەتشى ءتۇسىندى. ومىردەن ءوتىپ بارا جاتىر. قولىنا قالام الىپ توبەنى كوك جاۋھار بوياۋلارمەن سىپىرا وڭدەپ تاستاعىسى كەلگەن. دارمەنسىز... قىز جوق، ءۇن جوق...

دۇنيە تىم- تىرىس. ءۇيدىڭ توبەسىندە جۇلدىزدار دومالاپ جۇرگەن بولار. قولىنداعى ساعاتىنا تاعىپ العان قوڭىراۋ سوڭعى رەت شىلدىرلادى.

قىز سول ءتۇنى ۇيىقتامادى. ارينە جانىندا ەمەس ... ءۇنسىز ىڭىلداپ جىلاپ جوقتاۋ ايتىپ وتىردى. تاڭعا تاياۋ دۋلىعا باسى ءدۇم بولىپ ءىسىنىپ كەتكەن- اۋ！ ناعىز جىلادى. سۋرەتتەگىدەي جىلادى. توبەدە ءتۇرلى جۇلدىزدار ۇشادى. ۇساق اق، قىزعىلت، سارى... ءتورتبۇرش پا، كىم بىلگەن ... ايتەۋ اناۋ بىرەۋى جارىق. دەلفت دالاسى اربالاردىڭ دوڭعالاعى استىندا دوڭعالايدى. قارالى حابار جەتتى.

- ەر اتتيلام-اي！،- دەپ كۇرسىندى.

سول ءتۇنى تاڭەرتەڭ دەلفت باسقا تۇسكە ەندى. كۇن نۇرى كۇندەگىدەن كۇلگىندەۋ، اق كۇلگىننىڭ ءوزى. ءبىر ايەل ىڭىلداپ زارلايدى. قايىرشى ايەل بولار. مۇرنىنا سۋرەتشىنىڭ ءيسى تاياۋ جەردەن جەتەدى. جۇگىرىپ بارىپ ءسۇت قۇمىرالارى قويىلعان قالقاشانىڭ ارتىن شتى. ەشتەڭە جوق ەكەن ... جۇرەگى جۇدەۋ. قولىنا "اتتيلا جايلى اڭىز-جىرلاردى" الىپ وقي باستادى:

قۇداي قامشى بەرگەندە،

جاۋھارلانعان قولىڭا...

اق جۇلدىز ءتۇسىپ سوڭىڭا،

اجالىڭ ەرتتى تاڭەرتەڭ ...

...

قىز بۇل قالادان جوعالعان. ۆەنەتسيالىق بايعا كۇيەۋگە شىقتى. جولى بولدى دەۋگە بولاما، بىراق قىزدىڭ تاڭدانىسقا ەنبەگەنىن ءوزىم دە سەزىم تۇسپالدايمىن.

بۇگىن تۇڭعىش ءسابيى دۇنيەگە كەلگەنىنە ءبىر اپتا. ءسابيدىڭ ىڭىلى سۋرەتشىنىڭ شەبەرحاناسىنداعى تىمىقتىقپەن ۇندەسىپ تۇر. ۆەنەتسيا سۋرەت بوياۋىنداي بىلقىلدايدى. قايىقتار بىلقىل قاعىپ جورعالايدى.

كۇيەۋى تۇر.

-تانىسساق بولاما？

-نەگە بولماسقا، تەرەزەدەن كەرەۋەتتەگى سابيىنە قاراپ بۇرىلدى.

-قۇشاق ايقاستىرىپ تانىسساق قالاي ？

-قۇشاق اۋىرلاۋ！...

-سەنى بۇرىن تىگنشى اپايدىڭ قاسىنان كوردىم بە？

-مەن تەك ءوڭىمدى بوياۋمەن ءورىپ تىككەن سۋرەتشىنى عانا كورگەنمىن.

بايى مۇڭايىپ قالدى.

- ونىڭ ءمۇسىنى ورناتىلدى. سەنى سوعان ەرتىپ بارايىن.

جۇرەگى اتقالاقتاپ كەتتى.

- ول مۇسىننەن كورى، سەنىڭ قۇشاعىڭ تارتىمدىلاۋ！..

- ارالارىڭدا ەش ماحاببات بولماعانى عوي？

- ءبىز ونىڭ بۇقاراسىمىز. مىڭ كەيىپكەرىنىڭ ءبىرىمىن. شىعارما ءۇشىن ءسۇيۋى مۇمكىن مەنى...

-ا، سولاي ما？

شكاپقا سۇيەنىپ مەلشيىپ قالدى.

-ي-يا！

سۋرەتشىنىڭ ساعاتىنىڭ جيەگىنە تاعىپ العان مازاسىز ۇساق قوڭىراۋ تاس شىڭعىرلايدى.

...

- ءمۇسىن اسەم ەمەس .

بايى ءمۇسىندى قىزدىڭ كورگەنىن ءبىلىپ ءسال كەشىگىپ ايتقانىنا وكىنگەندەي بولدى-اۋ！...

-نەگە، مەن دە قارجى قوستىم.

-ول كىسىنىڭ قولىندا كىشكەنە قوڭىراۋى بار ساعاتى بولاتىن. ادامدى ەڭ تاڭداندىرىپ ساعىنىش سالاتىنى سول...

-مەن ساعىنىشقا اينالا الامىن با？

-ءسىز مەنى عانا سۇيەسىز. ول بىزدەن جوعارى دۇنيەنى سۇيەدى. ماعان سەزىم بەرمەگەنىن جەك كورسەم دە...

- تۇبىندە ءبىزدىڭ سۇيەم دەۋىمىز قاڭسىق پا？

- ءسىزدى سىيلايمىن. مەنىڭ قورعانىم، التىن پەرىشتەمسىڭ.

-ەندەشە？

- ونىڭ ناعىز تۋىندىسى قايدا كەتكەنىن بىلمەيدىم، ول ءوزى دە ايتقان ەمەس. سول ءۇشىن الاڭدايمىن. ەڭ قاسيەتتى شىعارماسىندا مەنىڭ ءسۇت جاۋعان كىر كويلەگىم ايقىن تانىلاتىن.

- سونىمەن ءشى？

- جۇرت كورگەن سۋرەت ونىڭ ءوزى ورتانقول سانايتىنى بولدى.

قىز ءبىراز جەرگە بارىپ قالعانىن ەندى سەزىپ قىمسىنارداي بولىپ ەدى، جۇرەگىندە شەر تۇر ەكەن. وسى كۇيىنەن جازا المادى.

- ەكەۋى دە بىردەي، ەكەۋىندە دە سەن بار？

قىز ىڭعايسىزدانىپ تومەن سالبىرادى.

تاعى دا قورعانسىز سەزىندى ءوزىن.

جىگىت ەركىنەن تىس جۇدىرىعىنىڭ ءتۇيىلىپ العانىن سەزسەدە جەڭىنىڭ ىشىنە جاسىرىپ، قاتايعان جاق سۇيەگىن بوساڭسىتتى. قىز تەرىس قاراپ تۇرعان سول بەتى. سەزبەسە ەكەن دەدى.

- وعان بىرنەشە كۇن جولداس بولسام قارايىپ سۋسىن قۇيىپ جۇرسەم دە جارى بولىپ جانىندا، ول ۇزاق جاسار ەدى. جانە ءسۇيۋدى ۇيرەنەر ەدى...

- ...

- تەك سۇيمەدىڭ دەمەسەم دە... ونەردى عانا سۇيسە دە...

جىگىت ورىندىقتى جۇلقىپ قالدى. شامىرقانعانى. بوبەگىم ويانىپ كەتەمە دەپ الاڭداپ كوزى باعجيىپ ورنىنا كەلگەن. ۋىلجىر، ءالسىز بوبەك تىڭداي الىپ جاتىر ما？

...

باس سالىپ قۇشاقتادى.

-ونىڭ قۇشاعى سۋىق جان جۇبانىشىم. بىراق مەنى قۇشاقتاپ كورگەن جوق، سەزەم سولاي. بىراق بىلەسىز بە ءبىزدىڭ ەڭ سوڭىندا قۇشاقتاپ ءسۇيىپ جاتاتىن جەرىمىز تابىت. ءولىم قانشا سۋىق بولعانىمەن سۇلۋ. ول دا سولاي. مەن ونىڭ باۋىرىندا جىلىنعىم كەلەتىن... قىستىعىپ جىلاپ جىبەردى.

- توقتاپ قال جانىم، تابىتتىڭ باۋىرىندا قالاي جىلىنباقسىڭ？

-تابىتتا ەڭ ىستىق جىلۋ بار. قابىرعالارىنا كومىلىپ قالعان. سيپاسام سول جىلۋدى شىعارارىما سەنگەم.

- قايران سۋرەتشى！

ول مۇنى كەكەپ ءارى جانى اشىپ ايتتى.

توبەدە جۇلدىزدار دوڭگەلەپ جۇرگەن بولار.

ۆەنەتسيانىڭ ءتۇنى سۋىق. ەرى شاراپ ءىشىپ كەتتى. ءسابيى سانادا جۇلدىزداي دومالاپ دەدەك قاعۋدا . تىڭ ءومىر، ىستىق، بالعىن، شۋاقتى...

- سەن امان بول قۇلىنىم！

كوزى جاساۋرادى. سۋرەتشى قابىرعادان قاراپ تۇر. مۇمكىن ەلەس...

كوكپەڭبەك جەيدە كيىپ العان...

توبەدە جۇلدىزدار بۇلتتارمەن بىرگە تاعى ءبىر رەت دولداندى.

كەشىندە سىڭىر- سىڭىر ەتىپ قول ساعاتىنا قوڭىراۋ تاققان كۇيەۋى جارىق شىعاراتىن قىزىل مارجاندارىمەن قوسا ۋىستاپ كەلە جاتتى...

مامىردا ءبارىن دە سۇيۋگە بولادى.

كوكبورى مۇباراك

Abai.kz