جۇيكە جەگىسى

1.

رەسەي جاhانگەرلiگiنiڭ بارلىق وتارشىل ايار ساياساتى كەڭەس وكiمەتiنiڭ دە دiتتەگەن جەرiنەن شىقتى. كوكiرەگiن جەگەن وكپە قۇرتىنا اينالعان ۇلت ماسەلەسiن ولار قاشان ەستەرiن جيعانشا ەسكە الماۋعا تىرىستى. بiراق ورايى كەلگەندە ورىپ، قىلتاسىنان قيىپ تاستاۋعا ۇمتىلدى. بولشەۆيكتەر:

«ءالسiز جاۋ - ەڭ سەنiمدi دوس، - جاۋىمىزدان دا بەتەر قاتەرلi»، - دەگەن پ.يا.چاداەۆتiڭ كەكەسiندi پiكiرiنiڭ جەلiسiمەن جۇرگەن.

از ساندى ۇلتتارعا كەلگەندە بۇل قاناتتى ءسوزدi تولىق ماعىناسىندا جۇزەگە اسىردى. توڭكەرiس، ازاماتتىق سوعىس تۇسىندا ەزiلگەن ۇلتتاردى ەسiركەۋگە ۋادە ەتiپ، «ءالسiز جاۋ» رەتiندە دوس تۇتتى. ال، «ەسەپتi دوسقا» اينالىپ، باۋىرىنا كiرگەندە دۇشپانىنان بەتەر تۇرشiگە وشiكتi. رەسەيدiڭ قۇرامىنداعى 140 ميلليون حالىقتىڭ 75 ميلليونى ورىس ەدi دە (ولاردىڭ iشiندە ءوزiن ورىسپىن دەپ ەسەپتەيتiن لەنين، تروتسكي، بۋحارين، كامەنەۆ، سۆەردلوۆ، دزەرجينسكي، فرۋنزە، گولوششەكين ت. ب.، جۇزدەگەن مىڭ سiڭبەلەر بار), قالعان 65 ميلليونى وزگە ۇلتتار ەدi.

جۇيكە جەگىسى

1.

رەسەي جاhانگەرلiگiنiڭ بارلىق وتارشىل ايار ساياساتى كەڭەس وكiمەتiنiڭ دە دiتتەگەن جەرiنەن شىقتى. كوكiرەگiن جەگەن وكپە قۇرتىنا اينالعان ۇلت ماسەلەسiن ولار قاشان ەستەرiن جيعانشا ەسكە الماۋعا تىرىستى. بiراق ورايى كەلگەندە ورىپ، قىلتاسىنان قيىپ تاستاۋعا ۇمتىلدى. بولشەۆيكتەر:

«ءالسiز جاۋ - ەڭ سەنiمدi دوس، - جاۋىمىزدان دا بەتەر قاتەرلi»، - دەگەن پ.يا.چاداەۆتiڭ كەكەسiندi پiكiرiنiڭ جەلiسiمەن جۇرگەن.

از ساندى ۇلتتارعا كەلگەندە بۇل قاناتتى ءسوزدi تولىق ماعىناسىندا جۇزەگە اسىردى. توڭكەرiس، ازاماتتىق سوعىس تۇسىندا ەزiلگەن ۇلتتاردى ەسiركەۋگە ۋادە ەتiپ، «ءالسiز جاۋ» رەتiندە دوس تۇتتى. ال، «ەسەپتi دوسقا» اينالىپ، باۋىرىنا كiرگەندە دۇشپانىنان بەتەر تۇرشiگە وشiكتi. رەسەيدiڭ قۇرامىنداعى 140 ميلليون حالىقتىڭ 75 ميلليونى ورىس ەدi دە (ولاردىڭ iشiندە ءوزiن ورىسپىن دەپ ەسەپتەيتiن لەنين، تروتسكي، بۋحارين، كامەنەۆ، سۆەردلوۆ، دزەرجينسكي، فرۋنزە، گولوششەكين ت. ب.، جۇزدەگەن مىڭ سiڭبەلەر بار), قالعان 65 ميلليونى وزگە ۇلتتار ەدi.

رەسەي ءۇشiن تەك قانا شيكiزات قاجەت بولاتىن. ونسىز; اق نەمەسە قىزىل جاhانگەردiڭ ءومiر ءسۇرۋi مۇمكiن ەمەس-تiن. «الەۋمەتتiك تەڭدiكتi» جەلەۋ جارىماعان جارلىلاردىڭ وكiمەتiنiڭ قۇلقىنى - iشi مايلى پاتشانىڭ وڭەشiنەن كورi دە كەڭ ءارi اشقاراق ەدi. سوندىقتان دا، كەڭەس وكiمەتiنiڭ قوماعاي كومەيلi كەڭەسشiلەرi: كەز-كەلگەن «ۇلتتىق مۇددە مەن قۇقىققا»، سول ۇلتتاردىڭ ءداستۇرi مەن تاريحي مەكەنiن تانۋعا، ءوزiن-ءوزi بيلەۋ ەركiنە، دەربەس مەملەكەتتiك ساياسي-ەكونوميكالىق دامۋ جولىنا، اسكەري-شارۋاشىلىق قۇرىلىم قۇرۋىنا، تiلiنە دە، دiنiنە دە، تiپتi ۇلتتىق تەڭدiگiنە دە قارسى ورشەلەنە كۇرەستi.

لەۆ تروتسكيدiڭ مويىنداۋىنشا  مۇنىڭ ەكiنشi بiر پسيحولوگيالىق استارى مىنادا:

«شەت ايماقتاعى ەزiلگەن حالىقتىڭ ورتاسىندا وسكەن بولشەۆيكتەر جەرگiلiكتi ۇلت پارتيالارىمەن كۇرەس ءۇستiندە تاربيەلەندi جانە ولار شوۆينيزمنiڭ سانانى ۋلاعان سارقىنشاقتارىن جويۋدى بىلاي قويىپ، سونىمەن قاتار وركەنيەتتi الەۋمەتتiك ءادiل تالاپتاردى ورىنداۋدان باس تارتتى. ۇلت ماسەلەسi ءجونiندەگi حالىق كوميسسارياتىنىڭ كوللەگيا مۇشەلەرiنiڭ بارلىعى دا ورىستانىپ كەتكەن «جات جۇرتتىقتاردىڭ» وكiلi ەدi, ەزiلگەن ۇلتتاردىڭ دامۋىنا وزدەرiنiڭ قانىنا بiتپەگەن قيالي باۋىرماشىلدىق ارقىلى كۇندەلiكتi iس - ارەكەتتەرiمەن ولارعا قاستاندىق جاساۋعا جۇمسادى. بۇل ەجەلدەن كەلە جاتقان ورىستاندىرۋ ساياساتىن جۇزەگە اسىرۋعا جول اشتى".

ۇلتتىق وتارلاۋ قىسپاعىندا ءومiر سۇرگەن «قيلى زامانىندا» دا، تاۋەلسiزدiك العان تۇسىندا دا ەڭ قاۋiپتi قۇبىلىس - ەت پەن تەرiنiڭ اراسىنداعى ل.تروتسكي ءدال تاۋىپ ايتقان وسىناۋ «ارام بەزدەر»، ياعني، «قيلى باۋىرماشىلدار». ۇلت ماسەلەسi جونiندەگi حالىق كوميسسارياتىنا تەگi «جات جۇرتتان» شىققان، بiراق بويىندا سول ۇلتقا دەگەن وشپەندiلiكتەن باسقا قاسيەتتi بiر سەزiمi جوق «ارام بەزدەردi» قىزمەتكە قاساقانا العان دا لەنيننiڭ ءوزi. ولاردى كەشەگi, بۇگiنگi, كەلەشەكتەگi ۇلتتىق قوزعالىستاردىڭ iشiنەن قينالماي-اق كەزiكتiرۋگە بولدى.

ۇلتتىق سانا سۇزگiدەن وتەدi. بiراق «ارام بەزدەر» قۇرىمايدى. بۇل دا تابيعي زاڭدىلىق. ولاردىڭ اربiرەۋiنiڭ كەسiرi - ۇلتتىق كوسەمدەردiڭ مۇقىم بiر  تولقىنىن جەر جاستاندىرۋعا جەتiپ جاتىر. ماسەلەنكي: نە ورىس ۇلتىنا، نە ەۆرەي جۇرتىنا قايىر كورسەتپەگەن، اتاسىنىڭ اتىمەن اتاساڭ - شايا يتسكوۆيچ، ورىسشا ەسiمi - فيليپ يساەۆيچ گولوششەكين، قازاقتاردىڭ سىيعا تارتقان اتى - قۋجاق، قازاق ۇلتىنىڭ مايەگiن توگiپ، سۇيەگiن قۋ دالاعا شاشىپ كەتتi. «ۇلتتار مۇددەسiنiڭ قورعاۋشىسى، لەنيندiك ۇلت ساياساتىنىڭ كوسەمi» لەنيننiڭ ءوزi دە مۇنداي ايارلىقتىڭ اككiلەنگەن ءتالiمiن وتە ەپتiلiكپەن قولداندى. ول ەزiلگەن ۇلتتاردى سونداي جادiگويلiكپەن جاۋىرىنىنان سيپاپ تۇرىپ، جاۋىرىنىمەن جەر قاپتىردى. تاۋەلسiز باشقۇرتستان مەملەكەتi مەن «الاش» ۇكiمەتiن دە ەكiجۇزدi ساياساتتىڭ قۇرباندىعىنا شالدى. سىرتتاي بارىنشا جاقسىلىق جاساعانسىپ «ەزiلگەن ۇلتتاردىڭ ءوزiن - ءوزi بيلەۋ ەركi, بوستاندىعى بار» - دەپ جالپى دەكلاراتسياعا كiرگiزدi دە جەمە - جەمگە كەلگەندە:

«بالتىق جاعالاۋىنداعى ۇلتتار باعىنۋدان باس تارتسا، ولاردى ءبىر-اق تۇندە اياۋسىز قىرىپ تاستاڭدار دا، مۇنى ۇلتشىلدار مەن كونتررەۆوليۋتسيونەرلەر iستەدi دەپ قاۋەسەت تاراتىڭدار»، - دەپ جاسىرىن بۇيرىق بەرگەن دە لەنيننiڭ ءوزi عوي.

قۇپيا جارلىقتاردا بۇدان دا سوراقى ۇسىنىستاردىڭ، پارمەندەردiڭ، «اقىل-كەڭەستەردiڭ» بار ەكەنi قازiردiڭ وزiندە اشكەرەلەنiپ وتىر. ونى كەلەشەك دالەلدەر.

ءاليحان بوكەيحانوۆ «الاشوردا» ۇكiمەتi رەسەيدەن دەربەس مەملەكەت بولاتىنىن مالiمدەگەندە اتىشۋلى ادميرال كولچاك:

«ماعان سالسا، قازاقتاردى باعىندىرۋ قيىنعا سوقپاس ەدi: حالىققا ءسوزi وتەتiن، حالىق سەنەتiن 500 ينتەلليگەنتتiڭ كوزiن جويسا، جەتiپ جاتىر - قازاقتار تاعزىم ەتتi دەپ ەسەپتە»، - دەگەن ەكەن.

راسىندا دا، قازاق ۇلتىنىڭ ەڭ وسال جەرi وسى زيالى قاۋىم بولاتىن. زاماننىڭ تiلiن بiلەتiن، قوعامدىق كۇرەس پەن ساياسي تالاس-تارتىسقا ابدەن ىسىلعان قايراتكەرلەر تىم از ەدi. الايدا، سiبiر مەملەكەتiنiڭ اسكەري ءامiرشiسi ادميرال كولچاكتىڭ ءوزi دە مۇنداي قاسكۇنەمدiككە بارمادى. ال سماعۇل سادۋاقاسوۆ ايتقان «كوممۋنيستiك كولونيزاتورلىقتىڭ» دا اۆتورى - لەنين ەدi. ۇلتتاردىڭ اۆتونومياسى مەن ساياسي بiرلiگi - سىرت كوزگە قويىلعان ساحنا ويىنى عانا ەدi. شىن مانiندە، بولشەۆيكتەر وتارلاۋدىڭ جاڭا تۇرiنە، كوممۋنيستiك تۇرiنە شۇعىل ءارi جازالاۋ ارقىلى قاۋىرت كiرiستi. ەگەردە، ۇلتتىق قوزعالىس اسا بۋىرقانىسپەن دامىعان ۋكراينا مەن تۇركiستاندا قاساقانا اشارشىلىق ۇيىمداستىرىپ، ۇلتتىق كوممۋنيستەردi جازالاۋدىڭ جاڭا ناۋقانىن جۇرگiسۋ تۋرالى لەنيننiڭ ءوزi بەرگەن جاسىرىن نۇسقاۋ مۇراعاتتاردان تابىلا قالسا، وعان ەشقاشاندا تاڭدانۋعا بولمايدى. ويتكەنi, بولشەۆيكتەر، 1921-1922 جىلدان باستاپ ارانداتۋدىڭ ەڭ قانقۇيلى تۇرiنە كوشiپ ەدi. مۇنىڭ ەتەك العانى سونداي، ل. تروتسكيدiڭ مالiمدەمەسiنشە، لەنيننiڭ وزiنە دە ۋ بەرiلگەن. كوسەم دە وعان ەش قارسىلىق بiلدiرە الماپتى. دەمەك، قازاق ۇلتىنىڭ زيالىلارىنىڭ 1922 جىلى جاپپاي تۇرمەگە قامالۋى پالەندەي كەزدەيسوق قۇبىلىس ەمەس.

1924-جىلى مەملەكەتتىڭ بيلىگى تۇتاستاي وزىنە كوشكەن ستالين، ۇلتتىق قايراتكەرلەردەن نەعۇرلىم تەز قۇتىلسا، سوعۇرلىم جولى اشىلاتىنىن ءبىلدى. ويتكەنى يمپەريانىڭ مەملەكەتتiك باسقارۋ بيلiگiندە جالعىز عانا (!) جوعارى بiلiمدi ادامى (مولوتوۆ) بار شiركەۋ تاقۋاسى ستالين ءۇشiن - تۇلعا، زيالى (ينتەلليگەنت) دەگەن ءسوزدiڭ ءوزi جەككورiنiشتi ەدi. توبە شاشى تiك تۇرىپ، مۇرتى ەدiرەيiپ، الدىنا كەلگەن وقىمىستىلاردى بيشارا كۇيگە ءتۇسiرiپ، قورلاۋدان ماساتتانا ءلاززات الاتىن ميزايانى (پارانويكتi) كورگەندە ءاليحان بوكەيحانوۆ:

«ساۋاتسىز، ءوزi بiلمەيتiن، بiلگەننiڭ تiلiن المايتىننىڭ ناعىز ءوزi ەكەن. قازاقتى بىلاي قويعاندا, رەسەيدiڭ سورى ەندi قاينايتىن بولدى»، - دەپتi ءالiمحان ەرمەكوۆكە.

ونىڭ بۇل ايتقان پiكiرi راسقا شىقتى.

ءستاليننىڭ ءوزى، تiپتi, كەڭەس ۇكiمەتi مۇشەلەرiنiڭ بارلىعى دا موجانتوپاي، تەك پاتشانىڭ جازالاۋ ساياساتىن، تۇرمەنiڭ iشكi-سىرتقى ارانداتۋ ارەكەتتەرiن وتە جاقسى بiلەتiن تiسقاققان ىسقاياقتار ەدi. مونارحيالىق ديكتاتۋرا - پرولەتاريات ديكتاتۋراسىمەن الماستى. يدەولوگيالىق ساياساتپەن، ونىڭ ۇگiت-ناسيحاتتىق ءتاسiلi وزگەرگەنمەن دە، مەملەكەتتiك قۇرىلىمعا مويىنسىندىرۋ ادiستەرi سول كۇيiندە قالدى.

سوت، پروكۋراتۋرا، تەرگەۋ مەكەمەلەرi جازالاۋ قۇرالىنا اينالدى. پرولەتاريات ديكتاتۋراسىنىڭ يدەولوگياسىنا نەگiزدەلگەن زاڭ تەك قانا كەڭەس وكiمەتiنiڭ مۇددەسiن قورعادى. جەكە ادامدى، ونىڭ iشiندە تۇلعالاردى جانشىپ، قىسىم كورسەتiپ، جازالاۋعا قىزمەت ەتتى. بۇل رەتتە ۆ.و.كليۋچەۆسكيدىڭ:

«الەكساندر ءى تاققا وتىرعان 1801 جىلدان باستاپ مۇقىم ءحىح عاسىردىڭ ۇزىنا بويىندا ورىس ۇكىمەتى تەك قانا ارانداتۋ ارەكەتىمەن شۇعىلداندى: ولار قوعام مۇشەلەرىنە سىرتتاي عانا اسەر قالدىراتىن مولشەردە عانا بوستاندىق بەردى دە، ىلە-شالا ونى جىلى جابا سالىپ, اڭعال جۇرتتى جازاعا تارتتى. الەكساندر ءى ءدال وسىلاي بولدى: سپەرانسكي ءوزىنىڭ كونستيتۋتسيالىق جوباسى ارقىلى دەكابريستەردىڭ الاڭعا شىعۋىنا قۇقىق بەردى دە، ءسويتىپ، ەرىكسىز ارانداتۋشى بوپ شىعا كەلدى، سودان كەيىن شەڭگەلگە ىلىككەن ءوزىنىڭ ساياسي شاكىرتتەرىنىڭ تەرگەۋ توبىنىڭ قۇرامىندا ءجۇرىپ، سۇراق الۋ كەزىندە كوزىنىڭ جاسىن سىعۋمەن بولدى. يمپەراتور نيكولاي ءى تۇسىندا ۇكىمەت ءوزىنىڭ ارانداتۋ ءتاسىلىن وزگەرتتى»، - دەگەن پىكىرىن كەڭەس ۇكىمەتىنە دە قاراتىپ ايتۋعا تولىق دالەل بار.

ويتكەنى ولار سپەرانسكي سياقتى «كوزىنىڭ جاسىن سىققان جوق». كەرىسىنشە، الەكساندر ءى مەن نيكولاي ءى جازالاۋ ساياساتىن ادامداردىڭ رۋحىن جانىشتاپ، ەڭسەسiن ەزۋگە باعىتتاي وتىرىپ، ايلا تاسىلدەرىن وزگەرتىپ قولدانسا، لەنين مەن ستالين بۇل ەكi «امالدىڭ» باسىن قوسىپ، قىسىم قۇرالىنىڭ قۇرساۋىن بۇرىنعىدان بەتەر كۇشەيتتi.

بۇل رەتتەن العاندا، پاتشالىق سامودەرجاۆيە مەن كەڭەس وكىمەتىنىڭ مەملەكەتتىك-ساياسي ۇستانىمىندا ەشقانداي ايىرماشىلىق بولمادى. بيلىك يەسى اۋىسسا - ساراي دابiرلەرi دە قوسا اۋىسىپ، الدىڭعىلار مiندەتتi تۇردە باسقارۋ جۇيەسiنەن شەتتەتiلدى. بۇل «ءتاسiل» ءتۇرلى حالىقتىق ساياسي «فورمۋليروۆكالار» ارقىلى وتە اككiلiكپەن قولدانىلدى. اسىرەسە، جەكە ادامنىڭ تاعدىرىن قامتيتىن كادر ماسەلەسiن جازالاۋ ارقىلى شەشiپ، قىلمىستىڭ كۋالارiن دەر كەزiندە جويىپ وتىردى. باسشى اۋىسقان سايىن جازالاۋدىڭ تاكتيكاسى مەن ستراتەگياسى دا وزگەردi.

لەنين جاڭا ەكونوميكالىق ساياساتتى قاۋىرت جۇزەگە اسىردى، iلە ستالين ەڭسەسiن كوتەرiپ ۇلگەرگەندەردi تاپ جاۋى، كۋلاك رەتiندە تاركiلەپ، توز-توزىن شىعاردى. لەنين «الاش» پارتياسى مەن «الاشوردا» ۇكiمەتiنiڭ مۇشەلەرiنە بۇكiلوداقتىق ورتالىق اتقارۋ كوميتەتiنiڭ 1919 جىلعى 4 كوكەكتەگi جانە 1920 جىلعى 15 كوكەكتەگi لەنيننiڭ ءوزi قول قويعان قارارمەن كەشiرiم جاسادى، لەنين ولگەن سوڭ ولاردى جاپپاي قۋدالاي باستادى. اقىرى كوزدەرiن جويىپ تىندى. لەنيننىڭ تۇسىندا، ياعني، 1920-1924 جىلدار ارالىعىندا ۇلتتىق فەدەراتسيا مەن اۆتونوميا، ۇلت ماسەلەسi جاپپاي تالقىعا ءتۇسىپ، سسسر قۇرىلدى. «پارتيالىق ديسپۋتتار» ۇيىمداستىردى، iلە ستالين بۇل ناۋقاندا بەلسەندiلiك كورسەتiپ، باتىل پiكiر ايتقانداردى ۇلتشىل، بايشىل، بۋرجۋازيا مۇددەسiن قورعاعانداردىڭ قاتارىنا قوسىپ، تازالاۋ ناۋقانىن جۇرگiزدi. 1937 جىلى «حالىق جاۋىن اشكەرەلەۋ» باستالدى. «جازالاۋ ارەكەتi» شەگiنە جەتكەندە، 1938 جىلى «اسىرا سiلتەۋشiلiك» تۋرالى قاۋلى قابىلداپ، ەندi الدىڭعىلاردى حالىق جاۋى رەتىندە «اشكەرەلەۋشiلەردiڭ» وزدەرى «اشكەرەلەنىپ»، ادال ازاماتتى ادەيi ارانداتقاندار ەسەبiندە تۇرمەگە قامالدى. اقىرى 1956 جىلى: بۇلاردىڭ بارلىعى جەكە باسقا تابىنۋشىلىقتىڭ قۇربانى بولدى - دەگەن بۇركەنشىك ساياساتپەن ءستاليننىڭ ءوزى دە ساحنادان ىسىرىلدى. «جىلىمىق اكەلگەن» حرۋششەۆتى برەجنەۆتىڭ «ىستىق قۇشاعى مەن ءتاتتى سۇيىستەرى» ەرىتىپ جىبەردى. گورباچەۆ مۇنىڭ ءبارىن «قايتا قۇرۋعا ۇمتىلىپ» ەدى، ونى پۋچچا ورتەپ جىبەردى. ءسويتiپ، ول كۇندەردىڭ دە تiرi كۋالارى جويىلدى.

بۇل ءوز كەزەگىندە قازاق ۇلتىنىڭ دا مايەگىن ءىرىتىپ، جۇيكەسىن جەگىدەي جەپ، تۇراقتى ۇلتتىق ۇستانىمدى ۇيىتۋعا مۇمكىندىك بەرمەدى. سونىڭ ناتيجەسىندە مەملەكەتتىك قايراتكەرلەر ەمەس، قوندىرعى قايراتكەرلەر رەسپۋبليكانى ماسكەۋدىڭ ەمەۋىرىنىمەن قاقپايلاپ قانا وتىردى.

قازاقستاندا ءوزىنىڭ دەربەس قۇرىلىمدىق-قۇقىقتىق، ساياسي-ەكونوميكالىق، تاريحي-مادەني، رۋحاني دەربەس بيلىگىن جۇرگىزگەن ناعىز ۇلتتىق تۇلعا بولعان ەمەس. بۇل ۇلتتىق تۇلعالاردىڭ تۇنشىقتىرىلۋىنا الىپ كەلدى. كوپ وكسىك كومەيىنە تىعىلعان ۇلتتىڭ بۇل ساياسي قۇمىعۋى تۇينەكتەلىپ بارىپ، ءوز كەزەگىندە سەكسەن التىنشى جىلعى نامىستىڭ ىزالى كەگى بوپ اتىلدى. ول تاۋەلسىزدىككە ۇلاستى.

مىنە، ستالين وسى تاۋەلسىزدىكتەن قاتتى سەسكەندى. سوندىقتان دا رۋحى قۋاتتى ۇلت قايراتكەرلەرىنىڭ بىردە-بىرەۋىنە ستالين سەنبەدى جانە مەملەكەت باسىنا جولاتپادى. تاۋەلسىز تۇلعالاردان سەسكەنىپ، «تۇلعاسىزدارعا» تۇلعا ىزدەگەن ستالين:

«شىعىستا سوتسياليزم ورناماي - دۇنيە ءجۇزiندە كوممۋنيزم ورنامايتىنىن»، - دەپ جاريالادى.

بۇل ارمانىنا جەتۋ ماقساتىندا قازاقستانعا ءسوتسياليزمدى ورناتۋ ءۇشىن گولوششەكيندى «دەسانت» رەتىندە جىبەردى.

گاپ سوتسياليزمدە ەمەس، سول سوتسياليزمنەن ءۇمiت كۇتiپ وتىرعان «ەزiلگەن ۇلتتاردىڭ» تاعدىرىندا جانە سونى جۇزەگە اسىراتىن قازاق قىزمەتكەرلەرىندە بولاتىن. قازاق ۇلتى مەن تۇلعالارىنىڭ شەگەر قاسىرەتi مەن كورەر كورەشەگiنە وراي، حالىق «قۋجاق» اتاپ كەتكەن، ازاماتتىق اتى - شايا يتسكوۆيچ، بۇركەنشiك ەسiمi - فيليپ يساەۆيچ گولوششەكين قازاقستانعا كەلە سالىسىمەن ءوزiنiڭ «سىپىرا سىپىرۋ» مەن «جاعالاتا جاپپاي جازالاۋ» ساياساتىن جۇرگىزىپ، ءار ءتۇرلى «ششينالارعا» (قازاق قىزمەتكەرلەرىنە) «قارعىستىڭ قامىتىن كيگiزiپ»، ولاردى حالىق جاۋى رەتىندە اشكەرەلەۋگە كىرىسىپ كەتتى. ول ءوزiنiڭ «تاققا تاعايىندالۋ» قۇرمەتiنە وراي 1925 جىلى 1 جەلتوقسان كۇنi (مىنا سايكەستىكتى قاراڭىزشى، گ.كولبين دە سول جەلتوقساندا كەلدى ەمەس پە!) وتكەن بۇكiلقازاقستاندىق بەسiنشi كونفەرەنتسيادا:

«شىندىعىن ايتسام، اۋىلدا كەڭەس وكiمەتi جوق، بايلاردىڭ ۇستەمدiگi, رۋلاردىڭ ۇستەمدiگi عانا بار»، - دەپ مالiمدەمە جاسادى.

ونىڭ كوزىنە بۇقارا قازاق حالقى كورىنگەن جوق، تەك بايلار مەن «ششينالار» عانا ەلەس بەردى. جەلتوقساندا جەر تەپكىلەپ كەلىپ، بىردەن اشىق تىمىسكىلىككە كىرىستى. 1926 جىلى جاپپاي قۋدالاۋدى باستادى. 1927 جىلى جاپپاي جازالاۋ مەن تۇتقىنداۋعا كوشتى. 1927-1930 جىلدارى تەرگەۋگە الدى. سونىڭ ناتيجەسىندە سسسر حالىق كوميسسارلارى كەڭەسىنىڭ جانىنداعى وگپۋ كوللەگياسىنىڭ 1930 جىلعى 4 اپرەلدەگi قاۋلىسىنا وراي:

«بۇرىن «الاشوردانىڭ» قۇرامىندا بولعان جانە ۇلتشىل كونتررەۆوليۋتسيالىق ۇيىمعا كiرگەن، سونىمەن قاتار ولارمەن بايلانىسى بار ۇلتشىلداردىڭ ءۇستiنەن قوزعالعان № 2370-iءستىڭ «تاريحي انىقتاماسى» بويىنشا:

اقپان توڭكەرiسiنەن كەيiن ۇلتشىل «الاش» پارتياسىنىڭ قۇرامىنا كiرگەنءى ءۇشىن,

«الاشوردا» ۇكiمەتiنiڭ مۇشەسi بولعانى ءۇشىن,

سونداي-اق ورىستىڭ اقگۆاردياشىل كازاكتارمەن، كونتررەۆوليۋتسياشىل گەنەرال كولچاكتىڭ ارمياسىمەن بىرىگىپ كەڭەس وكiمەتiنە قارسى اشىق كۇرەسكەنءى ءۇشىن،

كونتررەۆوليۋتسيالىق ارميا مەن «الاشوردا» ۇكiمەتىنە كەشiرiم جاسالعاننان سوڭ دا كونتررەۆوليۋتسيالىق ۇيىمنىڭ ۇيىتقىسى بولعانى ءۇشىن،

قازاقستاندى رەسەيدىڭ قۇرامىنان ءبولىپ اكەتپەك بولعانى ءۇشىن،

كەڭەس وكiمەتiن قۇلاتىپ، قۇرىلتاي جينالىسىن وتكiزۋ ارقىلى قازاقتىڭ ۇلتشىل-دەموكراتيالىق رەسپۋبليكاسىن قۇرۋعا ۇمتىلعانى ءۇشىن،

قازاقتىڭ ۇلتشىل-بۋرجۋازياشىل ينتەلليگەنتسياسىنىڭ وكiلدەرiءنىڭ» الدى -اتىلدى.

بەل ورتاسىنداعىلار اتۋ جازاسىنا كەسىلىپ، جيىرما بەس جىلعا كەسىم الدى، سوڭىنداعىلار جەر اۋدارىلدى.

ءسويتىپ، ۇلت تۇلعاسىز تۇل قالا جازدادى. ال تۇلعالاردىڭ تۇلعاسىزداندىرىلۋى ءا.بوكەيحانوۆ پەن ا.بايتۇرسىنوۆتىڭ ساياسي ساحنادان شەتتەتىلۋى تۇسىندا باستالدى. الايدا ۇلت ءىشى مايەكسىز ەمەس ەدى.

(جالعاسى بار)