قازاقستاننىڭ قور نارىعى جوعارى شوعىرلاندىرىلعانىمەن، تەڭگەرىمى از بولىپ كەلەدى. مامىلەلەردىڭ باسىم كوپشىلىگى ۆاليۋتالىق جانە اقشالاي وپەراتسيالارعا تيەسىلى. 2018 جىلى احقو – AIX بيرجاسىنىڭ اشىلۋى باعالى قاعازدار نارىعىن دامىتۋعا جاڭا سەرپىن بەردى. تەك ءبىر عانا جىلدىڭ ىشىندە «قازاتومونەركاسىپ» اق–نىڭ IPO,قر ۇكىمەتىنىڭ ەۋرووبليگاتسيالارى مەن Polymetal شەتەلدىك ەميتەنتتىڭ اكتسيالارى قوسا العاندا، بيرجا 24 ۇيىمنىڭ باعالى قاعازدار ليستينگىسىن وتكىزدى.

نارىقتىق ەكونوميكا جاعدايىندا ۇيىمداردىڭ قىزمەت كورسەتۋ ءۇردىسى قارجى رەسۋرستارىنىڭ قوزعالىسىمەن قامتاماسىز ەتىلەدى. اتالمىش رەسۋرستاردىڭ قۇرىلۋ جانە پايدالانۋ ۇردىستەرى باعالى قاعازدار نارىعىندا بەلسەندى جانە ءپاسسيۆتى وپەراتسيالاردى وتكىزۋگە تىكەلەي بايلانىستى. قازاقستاندا باعالى قاعازدار نارىعىنىڭ نەگىزگى ينديكاتورى 1993 جىلدان باستاپ «قازاقستان قور بيرجاسى» اق (KASE) بولدى.

KASE نەگىزىنەن ۆاليۋتا جانە اقشا نارىعىنا مامانداندىرىلعان. ال قور نارىعىن دامىتۋ دەگەنىمىز باعالى قاعازدارعا ينۆەستيتسيا تارتۋعا قولايلى جاعداي جاساۋ، حالىقارالىق كاپيتال نارىعى بار قازاقستاندىق بيرجا جۇيەسىنە حالىقارالىق ەميتەنتتەردى تارتۋ بولىپ تابىلادى.

وسىعان وراي، 2018 جىلدىڭ 5 شىلدەسىندە قازاقستاننىڭ تۇڭعىش پرەزيدەنتى ن. نازارباەۆ «استانا» حالىقارالىق قارجى ورتالىعىنىڭ قور بيرجاسى — «Astana International Exchange» (AIX) رەسمي تۇردە ىسكە قوستى. بيرجا الەمنىڭ ءىرى بيرجالارىنىڭ وزىق تەحنولوگيالارىمەن جابدىقتالعان جانە بەكىتىلگەن حالىقارالىق ستاندارتتارىنا ساي كەلەدى. ونىڭ سەرىكتەستەرى قاتارىندا GoldmanSachs, شانحاي قور بيرجاسى، جىبەك جولى قورى جانە NASDAQ سياقتى قارجى جانە قور نارىعىنىڭ الەمگە تانىمال كومپانيالارى بار.

ءبىر جىل ىشىندە AIX-تە 24 مەملەكەتتىك، كۆازيمەملەكەتتىك جانە جەكە سەكتور مەكەمەلەرى تىركەلىپ، ليستينگىدەن ءوتتى. 2018 جىلى قازاقستاننىڭ قور نارىعى ءۇشىن ايتۋلى وقيعا ورىن الدى – «قازاتومونەركاسىپ» ۇاك» اق الەمدەگى ەڭ ءىرى ۋران ءوندىرۋ كومپانياسىسىنىڭ IPO-سى ءوتتى.

جەكەشەلەندىرۋدىڭ كەشەندى جوسپارى اياسىندا «سامۇرىق-قازىنا» ۇاق» اق ەنشىلەس كومپانيالار 2020 جىلدىڭ سوڭىنا دەيىن IPO/SPO-عا «ەير استانا»، «قازاقتەلەكوم»، «قازمۇنايگاز»، «قتج»، «قازپوشتا» سياقتى كومپانيالار شىعادى دەپ جوسپارلاۋدا.

2019 جىلدىڭ 17 ساۋىرىندە AIX-تە العاشقى شەتەلدىك ەميتەنت – Polymetal International Plc. كومپانيانىڭ ليستينگىسى ءوتتى، ول رەسەي مەن قازاقستاندا اكتيۆتەرى بار، باعالى مەتالداردى ءوندىرۋ بويىنشا الەمدەگى كوشباسشىلاردىڭ ءبىرى بولىپ تابىلادى

Polymetal International Plc. اكتسيالارى لوندون جانە ماسكەۋ قور بيرجالارىندا ساۋداعا شىعارىلادى. 2019 جىلدىڭ 24 ساۋىرىندە AIX-تە العاشقى ساۋدا ءوتتى. Polymetal-دىڭ جاي اكتسيالارىنا سۇرانىس كۇتكەندەگىدەن دە اسىپ ءتۇستى –17,19 ملن اقش دولل. سوماسىنا 1,69 ملن بىرلىك ينۆەستورلار ساتىپ العان. بۇل رەتتە، العاشقى ساۋدا كۇنى جالپى ساۋدا كولەمى 17,31 ملرد اقش دولل. قۇرادى. وسىلايشا ءبىر ايدا جيىنتىق كولەمى 22,6 ملن اقش دولل. قۇرايتىن ساۋدا جاسالدى.

ءىرى ۇلتتىق كومپانيالاردىڭ بىرقاتارىن جەكەشەلەندىرۋ، سونداي-اق حالىقارالىق، وڭىرلىك جانە وتاندىق جەكە كومپانيالار ليستينگىسى – AIX-كە حالىقارالىق جانە وتاندىق ينۆەستورلار ەسەبىنەن قاجەتتى وتىمدىلىكتى  تارتۋعا مۇمكىندىك بەرەدى. AIX-تەگى ليستينگ ەميتەنتتەر ءۇشىن قولدانىستاعى ينۆەستورلار بازاسىن ارتاراپتاندىرۋعا، سونداي-اق، كاپيتال تارتۋ ءۇشىن جاڭا نارىقتاردى يگەرۋگە مۇمكىندىك بەرەدى.

2019 جىلدىڭ مامىر ايىنىڭ قورىتىندىسى بويىنشا AIX-تەگى بارلىق باعالى قاعازداردىڭ جيىنتىق ساۋدا كولەمى 3,9 ملن اقش دولل. (1,5 ملرد تگ.) قۇرادى، ال ساۋدا باستالعانعا دەيىن كۋمۋلياتيۆتىك كولەم 43,2 ملن اقش دولل. قۇرادى. اتاپ ايتقاندا، 473 مامىلەگە قول جەتكىزگەن «قازاتومونەركاسىپ» ۇاك» اق اينالىمى جاي اكتسيالار بويىنشا (تيكەر: KAP) 1,4 ملرد تگ. بولدى. ءدال وسى كەزەڭدە جاھاندىق دەپوزيتارلىق قولحاتتارىمەن «قازاتومونەركاسىپ» ۇاك» اق (تيكەر: KAP.Y) 289,5 مىڭ اقش دولل. قۇرايتىن 20 مامىلەگە قول جەتكىزىلدى.

قازاقستاننىڭ قور نارىعى كۇنى بۇگىنگە دەيىن جوعارى شوعىرلانعان بولىپ وتىر جانە ول از تەڭگەرىمدەلگەن. 2018 جىلدىڭ قورىتىندىلارى بويىنشا «قازاقستان قور بيرجاسى» (KASE) اق ساۋدا كولەمى ءداستۇرلى تۇردە اقشالاي جانە ۆاليۋتالىق نارىقتاردا وتەدى: 85,7% (109,5 ترلن تگ.) جانە سايكەسىنشە 10,5% – عا (13,4 ترلن تگ.). ال رەپو وپەراتسيالارى مامىلەلەرى بويىنشا ساۋدانىڭ جالپى كولەمىنىڭ جارتىسىنان استامىن شوعىرلاندىرادى (59,3%). ءوز كەزەگىندە باعالى قاعازدار نارىعىن بيرجانىڭ ساۋدا كولەمى ەڭ از بولىپ كەلەتىن سەكتورى قۇرىلىمى قالىپتاستىرادى – 3,8%  (4,9 ترلن تگ.). 2018 جىلدىڭ سوڭىندا وتاندىق كومپانيالاردىڭ نارىقتىق كاپيتالداندىرۋى ءجىو-گە قاتىستى 21,4% قۇراعان جانە 2015 جىلمەن سالىستىرعاندا جاعىمدى ءوسىم كورسەتتى – 18,9%.

2025 جىلعا دەيىن AIX بيرجاسىندا ەكونوميكانىڭ ناقتى جانە مەملەكەتتىك سەكتورلارى كومپانيالارىنىڭ ۇلەستىك، سونداي-اق، بورىشتىق باعالى قاعازدارىن شىعارۋ مەن ورنالاستىرۋ ەسەبىنەن نارىق كاپيتالىن جانداندىرۋ الەۋەتى 350 ملرد اقش دولل.-نان استام دەپ باعالانىپ وتىر.

بۇل رەتتە نارىقتىڭ كاسىبي قاتىسۋشىلارى ەكونوميكانىڭ ناقتى سەكتورىنا تارتىلعان كاپيتال الەۋەتىن كاپيتال نارىعى ەسەبىنەن 500 ملرد اقش دولل. دەڭگەيىندە دەپ باعالاپ وتىر. قازاقستان ەكونوميكاسىنىڭ اۋقىمىن ەسكەرە وتىرىپ جانە اعىمداعى دامۋ قارقىنىن ساقتاۋ مەن ينۆەستيتسيا تارتۋعا ارنالعان رەسۋرستاردىڭ قاجەتتىلىكتەرىن ەسەپكە الا وتىرىپ، ءوسىم مىندەتتەرىن جۇزەگە اسىرۋدا نارىق كاپيتالى ءرولىن باعالاۋ قيىن.

قازاقستان ەكونوميكاسىنا جەرگىلىكتى نارىق كاپيتالى قىزمەتىنەن كۋمۋلياتيۆتى تىكەلەي اسەرى 2025 جىلعا دەيىن شامامەن 12 ملرد اقش دولل. سوماسىن قۇراۋى مۇمكىن*.

قور نارىعىنىڭ جانە كاپيتال نارىعىنىڭ تولىق كولەمدە دامىتۋ شارالارىنىڭ ءبىرى – اكتيۆتەردى باسقارۋ جونىندەگى جەرگىلىكتى كوشباسشىلارعا جانە حالىقارالىق كومپانيالارعا ۇلتتىق قور جانە بجزق-دا سياقتى مەملەكەتتىك قورلاردا ساقتالاتىن قارجىنى باسقارۋ مۇمكىندىگىن ۇسىنۋ بولىپ تابىلادى. بۇل قادام نارىقتا وتىمدىلىكتى بارىنشا كوبەيتۋگە جانە حالىقارالىق باسقارۋشى كومپانيالاردى تارتۋعا جول اشتى.

ساقتاندىرۋ كومپانيالارى، ساقتاندىرۋ سەكتورىن دامىتۋ، اسىرەسە، مىندەتتى ساقتاندىرۋ جانە ءومىردى ساقتاندىرۋ باعىتتارىندا بەلسەندى ساياساتى بولعان جاعدايدا، قازاقستاننىڭ كاپيتال نارىعىنىڭ بەلسەندى قاتىسۋشىسى بولا الاتىن ەدى.

قازاقستاننىڭ ايماقتىق ەل-سەرىكتەستەرىندە كولەمى 300 ملرد اقش دولل. قۇرايتىن – بوس ءوتىمدى قاراجاتتارى بار. ولاردىڭ بىرقاتارى  قىزىقتى ينۆەستيتسيالىق مۇمكىندىكتەر بولعان جاعدايدا، قازاقستاندىق نارىق كاپيتالىندا ورنالاسا الاتىن ەدى.

مىسالى، 2018 جىلى ماسكەۋ قور بيرجاسىندا (MOEX) ساۋدا كولەمى 13,5 ترلن اقش دولل. قۇرادى، بەلارۋس ۆاليۋتالىق-قور بيرجاسىندا – 14,5 ملرد اقش دولل.، قىرعىز قور بيرجاسىندا جانە ارمەنيا باعالى قاعازدار بيرجاسىندا 1,8 ملرد جانە سايكەسىنشە 198,1 ملن اقش دولل. قۇرادى.

*اتالعان سوما حۆق ادىستەمەسى بويىنشا انىقتالدى جانە ول قارجىلىق دەلدالدىق تۇتىنۋ (ينۆەستيتسيالىق بانكيرلەردىڭ قالاماقىسى، ترەيدەرلەر، بروكەر–ديلەرلەر), نارىق قاتىسۋشىلارىنا ارنالعان كاسىبي قىزمەتتەر (اۋديتورلار، زاڭگەرلەر، IT ماماندارى جانە باسقالار) جانە احقو باسقارۋ (ورتالىقتى باسقارۋ جانە سوت ءىسىن جۇرگىزۋ) سىندى ارالىق تۇتىنۋ قىزمەتىن الىپ تاستاعاندا، ەسەپتەلگەن كورسەتىلگەن قىزمەت ەسەبىنەن انىقتالدى. 

ۇكىمەتتىڭ جانە قازاقستان رەسپۋبليكاسى ۇلتتىق بانكتىڭ بىرلەسكەن ءىس-قيمىل جوسپارىنا سايكەس كاپيتال نارىعىنىڭ دامۋى احقو قالىپتاستىرۋدىڭ ءتورت نەگىزگى كەزەڭنىڭ اياسىندا جۇزەگە اسىرۋ ۇسىنىلادى.

قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ ۇلتتىق بانكى مەن ۇكىمەتتىڭ بىرلەسكەن جۇمىسىنا سايكەس، نارىق كاپيتالىن دامىتۋ احقو-نى قالىپتاستىرۋدىڭ ءتورت نەگىزگى كەزەڭى اياسىندا جۇزەگە اسىرۋ ۇسىنىلادى.

«جەرگىلىكتى ساراپتاما ورتالىعى» ءبىرىنشى كەزەڭى اياسىندا تومەندەگىلەر كوزدەلەدى:

1. تاۋەكەلسىز تابىستىلىقتى قالىپتاستىرۋعا مۇمكىندىك بەرەتىن، ءبىر جىل ىشىندە (جوسپار بويىنشا) مەملەكەتتىك قازىنالىق وبليگاتسيالاردى شىعارۋ جانە ورنالاستىرۋ;
2. ينۆەستورلاردىڭ اۋقىمدى ورتالارىنا (وتاندىق جانە حالىقارالىق) 25%-دان كەم ەمەس IPO وتكىزۋ ءۇشىن «سامۇرىق-قازىنا» ۇاق» اق كومپانيالاردىڭ ينۆەستيتسيالىق جوسپارىندا بارىنشا تارتىمدى ءتىزىمدى ايقىنداۋ;
3. مەملەكەتتىك جانە جەكەمەنشىك كومپانيالارمەن كورپوراتيۆتىك وبليگاتسيالار شىعارۋ;
4. قازاقستان قور بيرجاسىنىڭ IT-ينفراقۇرىلىمىن دامىتۋ.

«قارجىلىق دەلدالدىقتىڭ جەرگىلىكتى ورتالىعى» ەكىنشى كەزەڭى اياسىندا كەلەسى مۇمكىندىكتەردى قاراستىرۋ قاجەت:

1. «كوگىلدىر فيشكالار» ورنالاستىرىلعان اكتسيالارعا 25% تومەن ەمەس دەڭگەيدە ەركىن اينالىستاعى كاپيتالدىڭ ۇلەسىن ۇلعايتا وتىرىپ SPO وتكىزۋ;
2. كۆازيمەملەكەتتىك سەكتور كومپانيالارىنىڭ قازاقستان قور بيرجاسىندا قازاقستان قور بيرجاسىندا ورنالاستىرىلعان اكتسيالارعا  كەمىندە جالپى سانىنىڭ 25% ورنالاستىرا وتىرىپ، IPO وتكىزۋ (IPO ۋاقىتىندا ورنالاستىرىلعان اكتسيالاردى قوسا العاندا);
3. جەكە كومپانيالاردىڭ IPO-سىن وتكىزۋ;
4. قازاقستاندىق قور بيرجاسى ارقىلى قارجىلاندىرۋدى تارتۋ ءۇشىن، قازاقستاندىق ەميتەنتتەردى قولداۋ جانە ولاردى قايتارۋدى ىنتالاندىرۋ بويىنشا ءىس-شارالار وتكىزۋ;
5. ETF قۇرالىن نارىققا شىعارۋ.

«جەرگىلىكتى قارجى ورتالىعى» ءۇشىنشى كەزەڭىنىڭ اياسىندا:

1. بورىشتىق جانە جەكە كومپانيالاردىڭ اكتسيونەرلىك كاپيتالىن شىعارۋ، سونداي-اق شاعىن جانە ورتا كومپانيالاردى كاپيتالداندىرۋ ءۇشىن، الاڭدى جانداندىرۋ;
2. باسقا قور الاڭدارىمەن كروسس-ترەيدينگ مەحانيزمىنىڭ ىسكە قوسىلۋى كوزدەلەدى.

ءتورتىنشى كەزەڭ اياسىندا، 2025 جىلدان باستاپ، قازاقستاندىق كاپيتال نارىعى حالىقارالىق دەڭگەيدە قىزمەت كورسەتۋدى باستايدى (ورتالىق ازيانىڭ باسقا ەلدەرىندە، كاۆكاز ەلدەرىندە، ەاەو، تاياۋ شىعىس جانە ەۋروپا ەلدەرىندە).

(دەرەككوز FinReview سايتىنان الىندى)

Abai.kz