قوعامدا ءتۇرلى ءدىني اعىمداردىڭ توڭىرەگىندەگى  پىكىرتالاستار، داۋلى اڭگىمەلەر تولاستار ەمەس. قولدانىستاعى زاڭ بويىنشا ازاماتتاردىڭ ءدىني تاڭداۋى ەركىن بولعاندىقتان دا ۋاقىت وتكەن سايىن ءدىني كوزقاراستار قايشىلىعى شىرماۋىققا اينالىپ كەلەدى. ماسەلەنىڭ اق-قاراسىن اجىراتۋدى وقىرماننىڭ وزىنە قالدىرىپ، اباي.كز و باستاعى ءوزىنىڭ بەيتاراپ باعىتىنان تانباعانى ايان.

وتكەن جولى قازاقستان مۇسىلماندارى ءدىني باسقارماسىنىڭ سوپىلىق اعىم تۋراسىنداعى ءپاتۋاسىن بەرگەن بولاتىنبىز. (http://old.abai.kz/content/zikirshiler-turaly-muftiyattyn-petuasy ) رەداكتسيامىزعا ءمۇفتياتتىڭ ءپاتۋاسىنا قاتىستى زىكىريا جانداربەكتىڭ ماقالاسى كەلىپ ءتۇستى. بۇل ماقالانى دا نازارلارىڭىزعا ۇسىنىپ وتىرمىز.

«اباي-اقپارات»

قوعامدا ءتۇرلى ءدىني اعىمداردىڭ توڭىرەگىندەگى  پىكىرتالاستار، داۋلى اڭگىمەلەر تولاستار ەمەس. قولدانىستاعى زاڭ بويىنشا ازاماتتاردىڭ ءدىني تاڭداۋى ەركىن بولعاندىقتان دا ۋاقىت وتكەن سايىن ءدىني كوزقاراستار قايشىلىعى شىرماۋىققا اينالىپ كەلەدى. ماسەلەنىڭ اق-قاراسىن اجىراتۋدى وقىرماننىڭ وزىنە قالدىرىپ، اباي.كز و باستاعى ءوزىنىڭ بەيتاراپ باعىتىنان تانباعانى ايان.

وتكەن جولى قازاقستان مۇسىلماندارى ءدىني باسقارماسىنىڭ سوپىلىق اعىم تۋراسىنداعى ءپاتۋاسىن بەرگەن بولاتىنبىز. (http://old.abai.kz/content/zikirshiler-turaly-muftiyattyn-petuasy ) رەداكتسيامىزعا ءمۇفتياتتىڭ ءپاتۋاسىنا قاتىستى زىكىريا جانداربەكتىڭ ماقالاسى كەلىپ ءتۇستى. بۇل ماقالانى دا نازارلارىڭىزعا ۇسىنىپ وتىرمىز.

«اباي-اقپارات»

قازاقستان مۇسىلماندارى ءدىني باسقارماسىنىڭ «اباي كز» سايتىندا جاريالانعان «زىكىرشىلەر» تۋرالى ءپاتۋاسى ءدىني باسقارمانىڭ ءدىني باعىت-باعدارىن تولىق كورسەتىپ بەردى.  ءدىني باسقارما «ءدىن تازالىعى» دەگەن جەلەۋمەن قازاق حالقىنىڭ سان عاسىر بويىنا ءوزىنىڭ رۋحاني بولمىسىنىڭ وزەگى ەتكەن سوپىلىق جولدى - ياساۋي جولىن جوققا شىعارىپ وتىر. سوپىلىققا قارسى شىعۋ قازاق حالقىن رۋحاني، مادەني بولمىسىن جوققا شىعارۋ ەكەندىگىن ءدىني باسقارما وكىلدەرى تۇسىنبەيدى ەمەس، تۇسىنەدى. تۇسىنە وتىرىپ، قازاق حالقىنىڭ ءدىني تانىمىن وزگەرتۋ ارقىلى ونىڭ سان عاسىر بويىنا جيعان رۋحاني، مادەني قۇندىلىقتارىن  بىرتىندەپ حالىق ساناسىنان شايۋ ساياساتىن سانالى تۇردە جۇرگىزىپ كەلەدى. بۇل قازاق حالقىن تاريح ساحناسىنان كەتىرەتىن قاتەرلى باعىت ەكەندىگىن قمدب باسشىلارى تۇسىنبەيدى دەپ ايتا المايمىن. ويتكەنى ءدىن - كەز-كەلگەن حالىقتىڭ رۋحاني دۇنيەسى مەن مادەنيەتىنىڭ وزەگى. حالىقتىڭ ادەت-عۇرىپ، سالت-ءداستۇرى سول ءدىننىڭ ىڭعايىنا قاراي جاسالادى. ءدىن وزگەرسە ولار دا وزگەرەدى. دىننەن تىس مادەنيەت تە، سالت-ءداستۇر دە بولمايدى. كەرەك دەسە ءبىر ءدىننىڭ ىشىندەگى ءار ءتۇرلى اعىمدار اراسىنداعى ايىرماشىلىق حالىقتىڭ ەتنيكالىق بەت-بەينەسىن وزگەرتۋگە كۇشى جەتەدى. وعان دالەلدى ۇزاقتان ىزدەپ قاجەتى جوق. تۇركى حالىقتارىنىڭ سوڭعى مىڭ جىل ىشىندە ءجۇرىپ وتكەن جولى وعان دالەل بولا الادى. بۇل ماسەلە جونىندە سوڭعى جىلدارى رەسپۋبليكالىق ءباسپاسوز بەتىندە جاريالانعان ماقالالارىمدا ايتقان بولاتىنمىن. ەندى بۇگىن سول ايتىلعانداردى تاعى دا قايتالاپ، ناقتىلاپ ايتۋدىڭ قاجەتتىگى تۋىپ وتىر. ويتكەنى، قازىرگى كۇنى ەلىمىزدە ءجۇرىپ جاتقان رۋحاني پروتسەستەر قازاق حالقى ءوزىنىڭ ءجۇرىپ وتكەن رۋحاني تاريحىنان حابارسىز ەكەندىگىن كورسەتىپ بەردى. ال، رۋحاني دۇنيەسىن مالىنان دا، جانىنان دا ارتىق ساناعان «مالىم جانىمنىڭ ساداعاسى، جانىم ارىمنىڭ ساداعاسى» دەگەن قازاق سياقتى حالىق ءۇشىن بۇل اسا قاۋىپتى پروتسەسس ەكەنى ايتپاسا دا تۇسىنىكتى. وكىنىشكە وراي، جەتپىس جىلدىق اتەيستىك تاربيە حالقىمىزدى دىننەن حابارسىز ەتكەنى، اق پەن قارانى اجىراتۋعا  شاماسىن كەلتىرمەي قويعانى دا شىندىق. وسىنى پايدالانعان شەت ەلدىك ءدىندارلار ەلىمىزگە، يسلامنان تىس اعىمداردى قوسپاعاننىڭ وزىندە، ءارتۇرلى باعىتتاعى يسلام اعىمدارىن اكەلگەنىن كوزىمىز كورىپ وتىر. اۋزىندا اللاسى، قولىندا قۇرانى بولعانسىن  العاشىندا ولاردى قازاقتىڭ قۇشاق جايا قارسى العانى دا راس. بۇگىن سول اعىمدار قازاق حالقى ءۇشىن اسا قاۋىپتى  فاكتورعا اينالىپ وتىرعانىنا ءبارىمىز كۋامىز. بۇل قالىپتاسقان جاعدايدىڭ ەلدى ەرتەڭگى كۇنى قاندى قىرعىنعا ۇشىراتارى، ولاي بولماعان كۇندە قازاقتى ءوزىنىڭ رۋحاني، مادەني دەربەستىگىنەن ايىرىپ، ءارتۇرلى ەتنيكالىق توپقا جىكتەرى انىق. ويتكەنى، سىرتتان كەلگەن ءدىني اعىمدار قازاق حالقىنىڭ رۋحاني دۇنيەسى مەن مادەني مۇراسىن ەرتەڭگى كۇنى قاجەت ەتپەيدى. قاجەتسىز، زياندى دۇنيە رەتىندە سىرتقا تەۋىپ، قولدانىستان شىعارىپ تاستايدى. ونى قازىر سىرتتان ءدىن ۇيرەنىپ كەلگەن «اسىرە مۇسىلمان» مولدالار مەن ءدىني وقىمىستىلار مىسالىنان كورىپ ءجۇرمىز. ونىڭ ورنىنا وزدەرىنە ىڭعايلى، قازاق ءۇشىن جات مادەنيەت پەن ءداستۇردى قالىپتاستىرادى. باسقاشا ايتقاندا، قازاق حالقى ەشقانداي سوعىسسىز، قانتوگىسسىز تاريح ساحناسىنان كەتەدى. ەگەردە بۇگىنگى كۇنى قازاق حالقى ەس جيىپ، ەتەگىن جاپپاسا، ءوزىنىڭ رۋحاني، مادەني دەربەستىگىن ساقتاپ قالماسا، تاريحتىڭ سولاي ۇكىم شىعارارىنا مەنىڭ يمانىم كامىل. ويتكەنى، ءبىز مۇنداي قاتەلىكتى تاريحتا بىرنەشە رەت قايتالاعان حالىقپىز.

قازىرگى قازاق قوعامى ءدىني سەنىمى جاعىنان قانشاما توپتارعا جىكتەلىپ وتىر. اسىرەسە، ۋاححابيلىك باعىتتاعى ءدىني اعىمداردىڭ، اتاپ ايتقاندا، سالافيلەر، تاكفيرلەر، جيحادشىلار، تابليعي جاماعات ت.ب. ىقپالى كۇن ساناپ ارتىپ كەلە جاتقانى جاسىرىن ەمەس. ولاردىڭ ىقپالىنا تۇسكەن جاستار اراسىندا ەكسترەميستىك پيعىلداعىلار سانى دا كۇن ساناپ ارتىپ كەلەدى. سالافيلەر ىقپالىنا ءتۇسىپ، «جيحادقا» اتتانعان جاڭاوزەندىك بەس جەتكىنشەكتىڭ داعىستانعا بارىپ قۇربان بولعانى ءباسپاسوز بەتتەرىندە جاريالاندى. ەلىمىزدىڭ باتىس وبلىستارىندا ءدىني احۋالدىڭ كۇردەلى ەكەندىگىن وسىدان بىرنەشە جىل بۇرىن اتىراۋ، اكتوبە، باتىس قازاقستان وبلىستارىندا جۇرگىزىلگەن زەرتتەۋ جۇمىستارى كەزىندە تولىق دالەلەدەنگەن بولاتىن. وسىنداي جاعداي ەندى ەلىمىزدىڭ وڭتۇستىك وبلىستارىندا دا قالىپتاسىپ كەلەدى. ەگەردە بۇل ماسەلەنى شەشۋگە مەملەكەت تاراپىنان پارمەندى شارالار قولدانىلماسا، ەرتەڭگى كۇنى وزبەكستان نەمەس تاجىكستان سياقتى مەملەكەتتەر باسىنان وتكەرگەن دىنارالىق قاقتىعىستاردى ءبىز دە باسىمىزدان كەشىرۋىمىز مۇمكىن. وسى جەردە ەلىمىزدەگى ءدىني احۋالدىڭ بۇلاي كۇردەلەنۋىنە كىم كىنالى  دەگەن زاڭدى سۇراق تۋادى. بۇعان ەڭ الدىمەن قمدب جاۋاپتى دەپ ايتۋعا تولىق نەگىز بار. ويتكەنى، قمدب ۋاححابيلىك اعىم ىقپالىنىڭ كۇن ساناپ ءوسىپ كەلە جاتقانىن كورمەدى ەمەس، كوردى. كوپ جاعدايدا كورمەگەن سىڭاي تانىتتى نەمەسە تىكەلەي جاردەم بەردى. سونداي وقيعانىڭ ءبىرىنىڭ  تىكەلەي كۋاسى ءوزىم بولدىم. ول 2004 جىلدىڭ سوڭىندا الماتى وبلىسى ەسكەلدى اۋدانىندا بولعان ەدى. اۋداننىڭ بۇرىنعى يمامى قازاق حالقىنىڭ ءداستۇرلى ءدىنى مەن سالت-داستۇرىنە ساقتاۋعا كوپ ءمان بەرەتىن. ءدىني باسقارما «سەن يسماتۋللا قاريدىڭ سوڭىنا ەردىڭ» - دەپ، كىنا تاعىپ، جەرگىلىكتى حالىقتىڭ قارسىلىعىنا قاراماي ورنىنان الدى. ورنىنا سالافيلىك باعىتتاعى، شىمكەنتتەگى «قازاق-اراب» ۋنيۆەرسيتەتىن بىتىرگەن جىگىتتى اكەلىپ وتىرعىزدى. ول يمام قارابۇلاق حالقىنىڭ بەس پايىزى عانا مۇسىلمان. قالعانى دىندە جوق دەگەن ءپاتۋا شىعاردى. ونىڭ ايتقاندارى سول كەزدە جەرگىلىكتى حالىقتى قورلاعانمەن بىردەي بولدى. مۇنداي «تازالاۋ» بۇكىل الماتى وبلىسى بويىنشا ءجۇردى دەسەك ارتىق ايتپايمىز. قمدب-نىڭ وسىنداي «بەلسەندىلىگى» ناتيجەسىندە ەلىمىزدىڭ كوپتەگەن جەرى ۋاححابيلىك يدەولوگيا ىقپالىنا ءتۇسىپ وتىر. بۇل قازاق حالقىن قايدا اپارۋى مۇمكىن؟ بۇل ءدىني يدەولوگيانى قابىلداۋ قازاق حالقىنا نە بەرەدى؟ ونى وسى ۋاححابيلىك باعىتتى قولداپ جۇرگەن جاستارمەن پىكىر الىسار بولساڭىز تولىق كوزىڭىز جەتەدى. ولار «اۋليەگە بارۋ، ارۋاقتاردى سىيلاۋ اللاھقا سەرىك قوسۋ بولىپ تابىلادى. ولگەندەرگە قۇران وقۋ دۇرىس ەمەس. كىسى قايتىس بولعاندا بەرىلەتىن «جەتىسى»، «قىرقى»، «جىلى» دەگەندەر دىندە جوق. قوجا احمەت ياساۋي ەشقانداي اۋليە ەمەس. سوپىلىق يسلامدا جوق، دىنگە قوسىلعان جاڭالىق. سوندىقتان بۇل جولدا جۇرگەندەردىڭ بارلىعى كۇناھار. مۇسىلمان ەمەس» - دەپ دالەلدەپ بەرەدى. «اۋ، سوندا ءبىزدىڭ اتا-بابامىز اقماق پا؟ الدە مۇسىلمان بولماعان با؟ - دەپ داۋ ايتساڭىز، «قۇراننىڭ ايتقانىمەن جۇرەسىڭ بە، الدە اتا-باباڭنىڭ جولىمەن جۇرەسىڭ بە؟ - دەپ وزىڭە قارسى سۇراق قويادى. «سوندا مەنىڭ قازاقتىعىمنان نە قالادى؟- دەسەڭ، «يسلامدا ۇلت جوق» -دەپ جاۋاپ بەرەدى. جالپى ۋاححابيلىك يدەولوگيا سوڭىنا ەرگەن جاستار ساناسىنان قازاق حالقىنىڭ رۋحاني، مادەني قۇندىلىقتارىنىڭ شايىلىپ كەتكەنىن كورۋگە بولادى. كەرەك دەسەڭىز، وتانىنا دەگەن قۇرمەت جوق. بىردە تالبيعي جاماعات وكلدەرىنىڭ بىرىمەن سۇباتتاسىپ وتىرىپ، «پايعامبارىمىزدىڭ «وتاندى ءسۇيۋ يماننان» دەگەن ءحاديسى بار. سەندەر نەگە بۇعان قارسى شىعاسىڭدار» - دەگەن ساۋال قويدىم. ول ماعان «مىناۋ وتان با؟ بۇل - كاپىرستان. بۇنى تەك ورتەۋ كەرەك» - دەگەن جاۋاپ الدىم. جالپى ۋاححابيلىك ۋاعىزعا مويىنۇسىنىپ، سول جولدى قابىلداعان جاستاردىڭ كوپشىلىگىندە وسىنداي پيعىل قالىپتاسقان. وسى كەزگە دەيىن قمدب بۇلاردىڭ بارلىعىنا كوزدى جۇما قاراپ كەلدى. جاعداي ۋشىعىپ، حالىق اراسىندا نارازىلىق كۇشەيە باستاعان سوڭ عانا «ءبىز حانافي مازحابىنانبىز» - دەيتىن بولدى. ال، مۇسىلمان حالىقتارىنىڭ 53% حانافي مازحابىندا. الايدا، قازاق حالقىنىڭ وسى كوپ حالىقتىڭ ىشىندە وزىندىك ەرەكشەلىگىن قامتاماسىز ەتكەن قاي جول ەكەندىگى ايتىلمايدى.   قمدب-نىڭ مۇنداي باعىت ۇستانۋىنا نە سەبەپ بولدى؟ بۇل سۇراققا جاۋاپ بەرۋ اسا قيىن ەمەس. باستى سەبەپ - قمدب ماماندارىنىڭ قازاق حالقىنىڭ ءداستۇرلى ءدىني تانىمىنان مۇلدە حابارسىزدىعى نەمەسە ءدىننىڭ قوعامدا ءرولىنىڭ قانشالىقتى زور ەكەندىگىن سەزىنبەۋى. سەزىنە تۇرىپ قازاق حالقىنا وزگە اعىمداردى تاراتۋعا ارەكەت ەتكەن بولسا، وندا بۇل قازاق حالقىنىڭ ءداستۇرلى ءدىني تانىمىن مۇلدە جويۋعا باعىتتالعان ارەكەتى. قازاق حالقىنىڭ عاسىرلار بويىنا تۇتىنىپ كەلگەن ءداستۇرلى ءدىنى قايسى؟ - دەگەن سۇراققا قمدب تاراپىنان ءالى كۇنگە ەشكىم جاۋاپ ىزدەپ كورگەن جوق. كەرىسىنشە، قازاق حالقىنىڭ ءداستۇرلى ءدىني تانىمىن قورعاپ جۇرگەن ازاماتتار «حالىق جاۋى» رەتىندە قۋعىنعا ۇشىراتىلدى. ءباسپاسوز بەتىندە پىكىر ايتۋىنا تيىم سالىندى. مۇنىڭ بارلىعى - قمدب-نىڭ وسى كۇنگە دەيىن قازاق حالقىنىڭ ءداستۇرلى ءدىنى مەن ءدىني تانىمىنا، مادەنيەتىنە قارسى ارەكەت ەتىپ كەلگەنىن كورسەتەدى.

ەندىگى كەزەكتە قازاق حالقىنىڭ ءداستۇرلى ءدىنى قايسى دەگەن سۇراققا جاۋاپ بەرىپ كورەلىك.  «ءداستۇرلى يسلام» دەگەنىمىز نە، مازحاب دەگەنىمىز نە؟ ونىڭ يسلام قوعامىندا اتقارعان ءرولى قانداي؟ مازحابتاردىڭ ءبىر-بىرىنەن ايىرماشىلىعى نەدە؟ سوپىلىق تاريقاتتاردىڭ مازحابتارمەن قانداي بايلانىسى بار؟ ءداستۇرلى قازاق قوعامىنداعى يسلام ءدىنىنىڭ ءومىر ءسۇرۋ فورماسى قايسى، ول قازاق قوعامىندا قانداي رول اتقاردى؟- دەگەن سۇراقتارعا جاۋاپ بەرىلمەيىنشە، ەلىمىزدەگى يسلام ءدىنىنىڭ قازىرگى كەزەڭدەگى جاعدايىنا تالداۋ جاساۋ، دۇرىس باعىتتى انىقتاۋ  مۇمكىن ەمەس. قازاق حالقىنىڭ ءدىني تانىمىنىڭ وزەگى بولعان ياساۋيا تاريقاتى  حانافي مازحابى شەڭبەرىندە قىزمەت ەتىپ، سول مازحابتىڭ قۇرامداس بولىگى بولدى. سوپىلىق تاريقاتتاردىڭ پايدا بولۋى ءار حالىقتىڭ ءوزىنىڭ ءداستۇرلى مادەني ەرەكشەلىگىن ساقتاپ قالۋعا نەمەسە يسلام شاريعاتى نەگىزىندە قايتا قالىپتاستىرۋعا مۇمكىندىك بەردى. سونىمەن بىرگە، قوعامدىق قاتىناستاردى رەتتەۋ مەن سالت-داستۇردە شاريعات جولى ەمەس، تاريقات جولىنا باسىمدىق بەرىلدى. قازاق حالقىنىڭ مادەنيەتى، ادەت-عۇرىپ، سالت-ءداستۇرى ياساۋي جولى، ياساۋي ءىلىمى نەگىزىندە قالىپتاستى. مەملەكەتتىك جۇيەسىنىڭ ءوزى وسى ياساۋي جولىنىڭ تارماقتارىمەن تىكەلەي بايلانىستى بولدى. ءبىزدىڭ حالقىمىزدىڭ تاريحتاعى جەڭىسى دە، جەڭىلىسى دە وسى ياساۋي جولىنىڭ ىقپالىنىڭ ارتۋىنا نەمەسە قۇلدىراۋىنا تىكەلەي تاۋەلدى بولدى. ياساۋي ءىلىمىنىڭ ىقپالى ارتىپ، كۇش العان كەزەڭدە تۇركى دۇنيەسى ءوزىنىڭ شارىقتاۋ شەگىنە جەتتى. ياساۋي ءىلىمى شەتكە قاعىلىپ، مەملەكەتتىك جۇيەدەن ىسىرىلعان كەزدە تۇركى حالىقتارى ەتنيكالىق جىكتەلۋگە ءتۇسىپ، ءوزارا قىرقىسىپ مەملەكەتتىلىگىن كۇيرەتتى. التىن وردا مەملەكەتىنىڭ ىدىراۋى، وزبەك ۇلىسىنىڭ ۇشكە ءبولىنۋى، قازاق حاندىعىنىڭ كۇيرەۋى ياساۋي جولىنىڭ مەملەكەتتىك يدەولوگيادان شەتكە ىسىرىلۋىمەن تىكەلەي بايلانىستى. قازاق حالقى تاريح ساحناسىنا جەكە حالىق ەتىپ شىعارعان، رۋحاني، مادەني بىرلىگىن قالىپتاستىرعان، قازاق حالقىنىڭ تارالۋ ايماعىنىڭ شەكاراسىن انىقتاعان دا وسى ياساۋي جولى بولاتىن. سول سەبەپتى، قازاق حالقى ءوزىنىڭ كيەلى مەكەنى رەتىندە تۇركىستاندى، قوجا احمەت ءياساۋيدىڭ جاتقان جەرىن تانىدى. اقىرعى ساپارعا اتتانعاندا قازاقتىڭ يگى جاقسىلارى وزدەرىن وسى جەرگە، قوجا احمەت ياساۋي كەسەنەسىنە جەرلەۋدى امانات ەتتى. قازىرگى قازاق حالقىنىڭ تاريحىنداعى ەلەۋلى ورنى بار تۇلعالاردىڭ كوپشىلىگى وسى تۇركىستان توپىراعىندا جاتىر. بۇل دا قازاق حالقىنىڭ رۋحاني ورداسى قايسى ەكەنىن كورسەتەتىن باستى فاكتوردىڭ ءبىرى. وكىنىشكە وراي، سوڭعى جىلدارى قوجا احمەت ياساۋي دە، ونىڭ ءىلىمى دە «اسىرە يسلامشىلدار» تاراپىنان اياۋسىز سوققى كورۋدە.    بۇل ءبىزدىڭ تاريحتان ساباق الماعانىمىزدى، ءوز تاۋەلسىزدىگىمىزدى الىپ جەكە ەل بولعاندا اتا-بابالارىمىز جىبەرگەن قاتەلىكتى تاعى دا قايتالاپ وتىرعانىمىزدى كورسەتەدى.  سول سەبەپتى، قمدب-نىڭ قازىرگى باعىتى قازاق حالقىنىڭ رۋحاني، مادەني بولمىسىنا قارسى، قازاق حالقىنىڭ رۋحاني، مادەني تۇتاستىعىن ىدىراتاتىن باعىت رەتىندە مويىندالۋى ءتيىس. قمدب جۇمىسىنىڭ باعىت-باعارى تەز ارادا وزگەرتىلىپ، قازاق حالقىنىڭ عاسىرلار بويى قالىپتاسقان ءداستۇرلى دىنىنە بەت بۇرۋى كەرەك. وعان كوپ دايىندىقتىڭ كەرەگى جوق. ەڭ باستىسى قازاق حالقىنىڭ ءداستۇرلى ءدىني تانىمىنا قارسى جۇرگىزىلىپ جاتقان ۋاعىزدارعا تيىم سالىنىپ، ونىڭ ورنىنا قازاق حالقىنىڭ ءداستۇرلى ءدىنى مەن مادەنيەتىن ناسيحاتتاۋ كەرەك. ياساۋي ءىلىمىنىڭ قازاق حالقى تاريحىنداعى، فيلوسوفيلىق دۇنيەتانىمىن قالىپتاستىرۋداعى  ورنى عىلىمي تۇرعىدان تولىق دالەدەنگەن دەۋگە تولىق نەگىز بار. بۇل باعىتتاعى زەرتتەۋ جۇمىستارى ءالى جالعاسىن تابۋدا.  ول ءۇشىن قمدب-نىڭ باسقارۋ اپپاراتى مەن شەت ەلدەن وقىپ كەلىپ، قازاقتىڭ ءداستۇرلى دىنىنە قارسى شىعىپ جۇرگەن ءدىندارلاردان تازارتىلۋى ءتيىس. سوندا عانا قازاق حالقى ءوزىنىڭ رۋحاني تۇتاستىعىن قايتا تابادى.

قوجا احمەت ياساۋي اتىنداعى حقتۋ-ءى

ارحەولوگيا، ەتنوگرافيا جانە ءدىنتانۋ

كافەدراسىنىڭ دوتسەنتى، ت.ع.ك.

زىكىريا جانداربەك