قۇبىرلار مەن مۇددەلەر تەكەتiرەسi
اقش پەن باتىس ەنەرگەتيكالىق قاۋiپسiزدiكتi قامتاماسىز ەتۋدە سەنiمدi سەرiكتەستەرگە ءزارۋ. ال كومiرسۋتەگiلەرگە باي ەلدەر رەسەيلiك مونوپوليست كومپانيانىڭ ىقپالىنان شىعۋعا، ياعني، حالىقارالىق نارىققا ەنەرگوقوردى كەدەرگiسiز تاسىمالدايتىن بالاما جولدار تابۋعا مۇددەلi.
ءنازيا جويامەرگەنقىزى
اقش پەن باتىس ەنەرگەتيكالىق قاۋiپسiزدiكتi قامتاماسىز ەتۋدە سەنiمدi سەرiكتەستەرگە ءزارۋ. ال كومiرسۋتەگiلەرگە باي ەلدەر رەسەيلiك مونوپوليست كومپانيانىڭ ىقپالىنان شىعۋعا، ياعني، حالىقارالىق نارىققا ەنەرگوقوردى كەدەرگiسiز تاسىمالدايتىن بالاما جولدار تابۋعا مۇددەلi.
ءنازيا جويامەرگەنقىزى
اپتا باسىندا قر سىرتقى iستەر مينيسترi مارات ءتاجين ۆاشينگتوندا اقش مەملەكەتتiك حاتشىسى حيللاري كلينتونمەن، اقش پرەزيدەنتiنiڭ ۇلتتىق قاۋiپسiزدiگi ماسەلەلەرi جونiندەگi كەڭەسشiسi دجەيمس دجونسپەن، ەنەرگەتيكا مينيسترi ستيۆەن چۋ جانە ت.ب. بiرقاتار مەملەكەتتiك شەنەۋنiكتەرمەن كەزدەسۋلەر وتكiزدi. رەسمي باسقوسۋلاردا نەگiزiنەن يادرولىق قارۋدى تاراتپاۋ تالابىن كۇشەيتۋ، ورتالىقازيالىق ايماقتاعى قاۋiپسiزدiك پەن تۇراقتىلىقتى قامتاماسىز ەتۋ، ەكi ەل اراسىنداعى ستراتەگيالىق سەرiكتەستiكتi نىعايتۋ ماسەلەلەرiنە باسا نازار اۋدارۋمەن قاتار ەنەرگەتيكالىق قورلاردى تاسىمالداۋ جولدارىن دەربەستەندiرۋگە كوڭiل ءبولiندi.
رەسمي دەرەكتەرگە سۇيەنسەك، كومiرسۋتەگi ماسەلەسiندە قازاقستان تاۋەلسiزدiك العالى بەرi اقش ينۆەستورلارى ەلىمىزگە 11 ملرد. دوللار كولەمiندە قارجى قۇيعان، اسiرەسە، مۇناي كومپانيالارى. سەرiكتەستiككە، ىنتىماقتاستىق پەن تىعىز قارىم-قاتىناس ورناتۋعا مۇددەلiلiك تانىتىپ وتىرعان امەريكندىقتار ەۋرووداقتىڭ گاز تاسىمالداۋعا قاتىستى جوباسى – Nabucco گاز قۇبىرىنا قازاقتاردىڭ بەلسەنە ارالاسقانىن قالايدى.
3,3 مىڭ شاقىرىمعا سوزىلاتىن Nabucco ورتالىق ازيادان باستاۋ الىپ، ەۋروپالىق وداق قۇرامىنداعى گەرمانيا، اۆستريا سياقتى باسقا دا ەلدەرگە قاراي جول تارتپاق. تاسىمالداۋ قۋاتتىلىعى – جىلىنا 26-32 ملرد. تەكشە مەتر تابيعي گاز. جالپى قۇنى 7,9 ملرد. ەۋرواعا باعالانعان جوباعا العاشقى قاراجاتتى وتكەن اپتادا ەۋروپالىق كوميسسيا باعىتتادى: 4 ملرد. ەۋرو. قاتىساتىن كومپانيالار: اۆستريانىڭ OMV, تۇركيانىڭ BOTAS, بولگاريانىڭ Bulgargaz, رۋمىنيانىڭ S.N.T.G.N. Transgaz S.A.، ۆەنگريانىڭ MOL Natural Gaz Transmission Company Ltd. جانە گەرمانيانىڭ RWE AG كومپانيالارى.
ءاپ دەگەندە جوباعا يراننىڭ پارسى شىعاناعىنداعى كەن ورىندارىندا وندiرiلەتiن «كوگiلدiر وتىندى» تارتۋ كوزدەلگەن، بiراق تەگەراننىڭ يادرولىق باعدارلاماسىنا قاتىستى تۋىنداعان داۋدان كەيiن قۇبىرعا قاجەتتi ەنەرگوقوردى قازاقستان، تۇركiمەنستان، وزبەكستان، ءازiربايجاننان الۋعا شەشiم قابىلداندى. 2008 جىلدىڭ تامىزىنداعى رەسەي مەن گرۋزيا اراسىنداعى وڭتۇستiك وسەتيادا بولعان قارۋلى قاقتىعىستاردان كەيiن Nabucco قۇبىرىن ارمەنيا ارقىلى تارتۋ تۋرالى ماسەلە كۇن تارتiبiنە شىقتى. بۇگىن، ياعني مامىردىڭ 8-دە پراگادا Nabucco جباسىن تالقىعا سالاتىن سامميت ءوتىپ جاتىر. ەنەرگەتيكالىق قاۋiپسiزدiكتi قامتاماسىز ەتۋدە كارi قۇرلىقتىڭ باستى باسەكەلەسi – رەسەي سامميتكە يراك، ەگيپەت، وزبەكستان سياقتى باقىلاۋشى مەملەكەت رەتiندە شاقىرىلدى. بۇل باسقوسۋدان قازاقستان، ءازiربايجان، تۇركiمەنستان، گرۋزيا مەن تۇركيا شەت قالمادى. ماسكەۋ ءوزiنiڭ Nabucco-عا بالاما جوباسى – «وڭتۇستiك اعىندى» جۇزەگە اسىرۋعا جانتالاسىپ جاتىر. سونىمەن قاتار ەۋروپالىقتاردىڭ ۇسىنىسىن قوستاپ وتىرعان ۆەنگريا، رۋمىنيا، بولگاريا مەن اۆستريانى دا رەسەي «وڭتۇستiك اعىنعا» قوسىلۋعا ۇگiتتەپ باعۋدا. ويتكەنi, قارا تەڭiز ءتۇبi ارقىلى تارتىلاتىن رەسەيلiك گاز قۇبىرى ورىستاردىڭ «كوگiلدiر وتىنىن» بولگارياعا، سەربيا مەن ۆەنگرياعا، ودان كەيiن اۆسترياعا جەتكiزبەك. وسىدان ەكi اپتا بۇرىن سوفيا قالاسىندا ۇيىمداستىرعان ماسكەۋ سامميتiندە مۇددەلi تاراپتار ناقتى كەلiسiمگە كەلە المادى. پوستكەڭەستiك ەلدەرگە دەگەن رەسمي ماسكەۋدiڭ ىقپالىن السiرەتۋ ماقساتىندا تەر توگiپ جۇرگەن بريۋسسەل پراگاداعى سامميتتەن بiر كۇن بۇرىن ەۋروپالىق وداقتىڭ بىلتىردان بەرi جۇزەگە اسىرىپ كەلە جاتقان جاڭا جوباسى – «شىعىستىق سەرiكتەستiك» باعدارلاماسىنا قاتىساتىن ءازiربايجان، ارمەنيا، بەلارۋس، گرۋزيا، مولدوۆا مەن ۋكراينا مەملەكەتتەرiمەن باس قوسىپ، ستراتەگيالىق سەرiكتەستiككە قاتىستى بiرقاتار ءتۇيiندi ماسەلەلەردiڭ باسىن اشىپ الماق. اسiرەسە، ەنەرگەتيكالىق قاۋiپسiزدiكتi قامتاماسىز ەتۋدi كوزدەيتiن جوبالار – Nabuccoنىڭ بiر تارماعى بولىپ تابىلاتىن ترانسكاسپيلiك گاز قۇبىرىنا قاتىستى ماسەلەلەر جان-جاقتى تالقىلانباق. بۇل ورايدا رەسەي دە قاراجاياۋ ەمەس، كاسپي بويى قۇبىرىن سالۋعا قۇلشىنا كiرiسكەن كرەمل وتكەن اپتادا قازاق دەپۋتاتتارىنا كاسپيلiك قۇبىر جوباسىن ماقۇلداتىپ الدى. ەندiگi كەزەك – ورتالىق ازياداعى كومiرسۋتەگiلەرگە باي ەلدەر مەن تاسىمالداۋدا ماڭىزدى ءرول اتقاراتىن باسقا مەملەكەتتەردە.
تابيعي رەسۋرستارعا باي بارلىق ايماققا ىقپال ەتۋگە مۇددەلi رەسەي قازاقستانعا بiرنەشە رەت سiبiردiڭ باتىسى مەن شىعىسىنداعى كەن ورىندارىن بiر بiرiنە جالعاستىرۋ ارقىلى كومiرسۋتەگiلەردi اقش پەن ازيا-تىنىقمۇحيت نارىعىنا تاسىمالدايتىن شىعىس سiبiر – تىنىق مۇحيتى قۇبىرىنىڭ جوباسىنا قاتىسۋعا ۇسىنىس بiلدiرگەن. الايدا، بiزدiڭ مۇناي جانە گاز كومپانيالارى بۇل جوباعا قاتىسۋعا قۇلىقسىز. رەسەي، قىتاي، جاپونيا، وڭتۇستiك كورەيا قولداۋ كورسەتiپ وتىرعان شىعىس سiبiر – تىنىق مۇحيتى قۇبىرى قازاقستان ءۇشiن كومiرسۋتەگiلەر تاسىمالىن دەربەستەندiرۋدiڭ بiر جولى رەتiندە قاراستىرىلعانمەن، رەسمي استانا مەن ماسكەۋ اراسىندا ناقتى كەلiسiمدەر قابىلدانعان جوق. ويتكەنi, جوبا تىم قىمبات ءارi ەكونوميكالىق تۇرعىدان العاندا، قازاقتار ءۇشiن تيiمسiز. ونىڭ ۇستiنە، كەز كەلگەن جوباعا قاتىسۋعا رەسمي استانانىڭ بiردەن ەلپ ەتە قالماۋىنا قاشاعان كەن ورنىنداعى ءوندiرۋ جۇمىستارىنىڭ باستالماۋى دا سەبەپ. ساراپشىلاردىڭ كەيبiرi قاشاعان مەن تەڭiزدەگi كومiرسۋتەگiلەر قورى سىرتقا مول كولەمدە «كوگiلدiر وتىن» ەكسپورتتاۋعا قابiلەتسiز دەگەن كۇدiك ايتادى. ال رەسمي بيلiكتiڭ بۇل پiكiرگە قاتىستى ايتار ءۋاجi باسقا. قر ەنەرگەتيكا جانە تابيعي رەسۋرستار مينيسترلiگiندەگiلەر 2015 جىلعا قاراي ەلiمiزدەگi ماڭعىستاۋ وبلىسى مەن قاشاعاننان وندiرiلەتiن كومiرسۋتەگiلەردiڭ ەڭ تومەنگi كورسەتكiشi 10 ملرد. تەكشە مەتردەن اسىپ تۇسەتiندiگiنە جانە ەنەگەتيكالىق قورلاردى رەسەي مەن ەۋروپاعا باعىتتاۋ ارقىلى ەكسپورتتىق قۋاتتى ارتتىرۋعا مۇمكiندiك بەرەتiندiگiنە سەنiمدi. رەسمي دەرەكتەرگە سۇيەنسەك، قازاقستانداعى تابيعي گاز قورى 3,3 ترلن. تەكشە مەترگە جۋىق، پوتەنتسيالدىق قور كولەمi 6-8 ترلن. تەكشە مەتر توڭiرەگiندە. 2010 جىلعا قاراي جىل سايىنعى ەكسپورتتىق كولەم 12 ملرد. تەكشە مەتر بولماق. جۋىردا Nabucco Gas Pipeline International كومپانياسىنىڭ باسشىسى راينحارد ميچەك گاز قۇبىرىنىڭ قۇرىلىسىنا قاتىسۋشى بارلىق تاراپتار الداعى ەكi ايدا كەلiسiمگە قول قوياتىنىن جانە 2011 جىلى باستالعان قۇبىر 2014 جىلى پايدالانۋعا بەرiلەتiنiن ايتتى. جوبانىڭ جالپى قۇنى شامامەن 7,9 ملرد. ەۋرو، ال تاسىمالداۋ قۋاتى – جىلىنا 31 ملرد. تەكشە مەتر. ورتالىق ازيا مەن تاياۋ شىعىستاعى ەلدەرگە تيەسiلi تابيعي گازدىڭ جالپى كولەمi بۇگiندە 82 ترلن. تەكشە مەترگە تەڭ.
ورتالىق ازيامەن تiزە قوسا ارەكەت ەتۋگە تالپىنعان ەۋروپارلامەنت كارi قۇرلىقتى «كوگiلدiر وتىنمەن» تۇراقسىز قامتاماسىز ەتۋگە جاعداي جاسايتىن بiرقاتار جاڭا زاڭعا قول قويدى. بۇل ۋكراينا مەن رەسەي اراسىندا تاعى دا گاز داۋى تۋىنداي قالسا، كەلەڭسiزدiكتەردiڭ الدىن الۋدى كوزدەيدi. ياعني، اتالعان قۇجات ەۋروپالىق تۇتىنۋشىلارعا قالاعان كەزiندە ەنەرگەتيكالىق قورلاردى تاسىمالداۋشىلاردى وڭاي ءارi تەز اۋىستىرۋعا جانە ولاردىڭ قۇقىقتىق تالاپتارىن كۇشەيتۋگە نەگiز. اتالعان قۇجاتقا سايكەس، گاز تاسىمالداۋشى كونتسەرندەر ەو-نىڭ نارىقتى رەتتەۋگە قاتىستى زاڭدارىن بۇزعان جاعدايدا جىلدىق اينالىم كولەمiندە ايىپپۇل تولەۋگە دەيiن ءماجبۇر بولادى. بۇعان سەبەپ – رەسەي مەن ۋكراينا اراسىندا بiر ەمەس، بiرنەشە رەت تۋىنداعان گاز داۋى. ەۋروپانىڭ كوپشiلiككە ورىندالماس ارمانداي كورiنگەن Nabucco جوباسىن جۇزەگە اسىرۋعا قۇلشىنا كiرiسۋiنە دە ەنەرگەتيكالىق قاۋiپسiزدiكتi قامتاماسىز ەتۋ تۇرتكi بولدى. جاڭا زاڭ جوباسىنداعى بiر باپتا ەۋروپالىق وداققا تيەسiلi ەنەرگەتيكالىق جۇيەلەردi ەو-عا مۇشە ەمەس ەلدەردiڭ ساتىپ الۋىنا تىيىم سالاتىن تالاپتار دا قاراستىرىلعان. ال ۇلتتىق ورگاندار كەلiسiم-شارتتا كورسەتiلگەن تالاپتاردى ساقتاماعان كونتسەرندەرمەن اراداعى كەلiسiمدi مەرزiمiنەن بۇرىن بۇزۋعا قۇقىلى بولادى. سونىمەن قاتار ەۋروپالىق دەپۋتاتتار 11 جىل بويى ەۋروپارلامەنتتiڭ كۇن تارتiبiنەن تۇسپەگەن تاقىرىبى – ەو مەن تۇركiمەنستاننىڭ جاڭا ساۋدا سەرiكتەستiگi تۋرالى قۇجاتتى قابىلدادى. بۇل كەيiنگi كەزدەرi الەمدiك ساحنادا جيi قوزعالىپ جۇرگەن Nabucco گاز قۇبىرىنىڭ قۇرىلىسىن باستاۋعا نەگiز بولماق. ويتكەنi, ەۋروپالىق وداق Nabucco ءۇشiن بيۋدجەتتەن 4 ملرد. ەۋرو بولۋگە شەشiم شىعاردى. رەسەيدi اينالىپ وتەتiن جوبالار اراسىندا تابيعي گازدى ءازiربايجان مەن گرۋزيا ارقىلى قارا تەڭiزدiڭ تابانىمەن ۋكرايناعا تاسىمالدايتىن «اق اعىن» دا بار. «اق اعىننان» ورىستار عانا ەمەس، تۇرiكتەر دە شەت قالادى. ال وتكەن اپتادا تۇركiمەندەردiڭ مەملەكەتتiك كومiرسۋتەگiلەر قورىن باسقارۋ جانە پايدالانۋ اگەنتتiگiنiڭ جەتەكشiسi ياگشىگەلدi كاكاەۆ پەن RWE AG جەتەكشiسi يۋرگەن گروسسمان تۇركiمەنستان ۇكiمەتi مەن نەمiستەردiڭ كونتسەرنi اراسىنداعى ۇزاقمەرزiمدiك سەرiكتەستiك تۋرالى مەموراندۋمعا قول قويدى. RWE AG – Nabucco جوباسىن قامتاماسىز ەتۋشi اكتسيونەر كاسiپورىن. ول ەۋروپانى رەسەيلiك ەنەرگوقورعا دەگەن تاۋەلدiلiكتەن قۇتقارۋ ءۇشiن قۇرىلعان. RWE AG جۋىردا عانا اۆستريالىق OMF كونتسەرنiمەن بiرلەسە وتىرىپ، كاسپي جاعالاۋىندا ورنالاسقان كەن ورىندارىنداعى كومiرسۋتەگiلەردi باتىس نارىعىنا جەتكiزۋ ماسەلەلەرiن زەرتتەيتiن Caspian energy company كاسiپورنىن قۇردى. قازiرگi كەزدە كاسپيلiك جاعالاۋدا اعىلشىندار مەن ارابتاردىڭ بiرلەسكەن كاسiپورنى – Dragon Oil مەن مالايزيالىق Petronas جۇمىس iستەۋدە. بiر ەرەكشەلiگi سول، Petronas اتالعان ايماقتا 10 جىل بويى ۇزدiكسiز زەرتتەۋ جۇمىستارىن جۇرگiزگەن كورiنەدi. سونىمەن قاتار نەمiستەردiڭ Wintershall كومپانياسى مەن داتتىق Maersk تەڭiزدiڭ ورتا شەڭبەرiندە سەيسميكالىق زەرتتەۋ باعدارلامالارىن جۇزەگە اسىرۋدا. ناۋرىزداعى مەدۆەدەۆ پەن بەردiمۇحامەوۆتىڭ كەزدەسۋiندە كرەملدiڭ ءمونوپوليسى – «گازپروم» سالۋدى جوسپارلاعان «شىعىس-باتىس» گاز قۇبىرىنىڭ قۇرىلىسىنا قاتىستى كەلiسiمگە قول قويىلمادى. تاراپتاردىڭ ورتاق كەلiسiمنە وراي. تۇركiمەندەر رەسەيدi اينالىپ وتەتiن قوس جوبا – تۇركيا ارقىلى باتىسقا باعىتتالاتىن ترانسكاسپيلiك قۇبىر مەن ەۋروپاعا تۋرا جول تارتاتىن Nabucco قۇبىرىنان دامەلi بولعاندىقتان، «شىعىس-باتىسقا» قوسىلۋعا اسا قۇلشىنعان جوق، ال ارتىق شىعىن شىعارۋعا بۇگiندە «گازپرومنىڭ» قالتاسى جۇقا. وسىدان بiرنەشە اپتا بۇرىن بولعان گاز قۇبىرىنداعى جارىلىستا اشحاباد «تابيعي گازدى از مولشەردە قولدانۋىنىڭ سالدارىنان قۇبىرعا تۇسكەن قىسىم شامادان تىس كوبەيiپ كەتiپ، قۇبىر جارىلىپ كەتتi» دەپ «گازپرومدى» كiنالادى. نەگiزi ەنەرگوقوردى تاسىمال ماسەلەسi عانا ەمەس، باعا ساياساتى دا اشحابادتىڭ كوڭiلiنەن شىقپايدى. ول كومiرسۋتەگiلەردiڭ قۇنى حالىقارالىق نارىقتاعى باعامەن ولشەنۋi تيiس جانە شيكiزات تاسيتىن بالاما جولداردى كوپتەپ قاراستىرۋعا مۇددەلi بولۋىمىز زاڭدى دەپ ەسەپتەيدi. بۇگiندە ەۋرووداق ۇسىنعان جوبالارعا قىزىعۋشىلىق تانىتا باستاۋى تۇركiمەندەردiڭ تاسىمالدىق تاۋەلدiلiكتەن قۇتىلۋعا ۇمتىلۋىنان.
ەۋرووداقتىڭ بەلسەندiلiگi ۇناماعان ماسكەۋ ساحاليننەن سىعىمدالعان تابيعي گاز وندiرەتiن زاۋىت سالىپ، ءونiمدi جاپونيا مەن وڭتۇستiك كورەياعا، ۇلىبريتانياعا باعىتتادى. ساحاليندە سالىنعان زاۋىتتى 2010 جىلى تولىق iسكە قوسىلادى دەپ جوسپارلاپ وتىرعان ورىستار حالىقارالىق نارىقتاعى سىعىمدالعان تابيعي گازدىڭ 5 پايىزىن يەلەنبەك. سونداي-اق، رەسەي پريمورسكي كراي، شتوكمان مەن يامالدان زاۋىتتار سالۋدا. سونداي-اق، ورىستار قىتايلار جەرiنە قاراي تارتۋدى كوزدەگەن قۇبىرى قاعاز جۇزiندە قالىپ وتىر. ويتكەنi, ءار تيىنىن ساناپ ۇيرەنگەن اسپاناستى ەلi كرەملمەن باعا ماسەلەسiندە كەلiسiمگە كەلگەن جوق. ەسەسiنە، قازاقتارمەن ىنتىماقتاسۋعا قىتايلار مۇددەلi. مىسالى، قازiر قازاق بيلiگi ءۇشiن كومiرسۋتەگiلەردi باتىسقا باعىتتايداعى ماڭىزدى جوبالاردىڭ بiرi – قازاقستان-قىتاي گاز قۇبىرى. جۋىردا قر پرەمەر-مينيسترi كارiم ماسiموۆپەن كەزدەسكەن قىتايدىڭ ۇلتتىق مۇنايگاز كورپوراتسياسىنىڭ (CNPC) ۆيتسە-پرەزيدەنتi ۆان دۋنتسزين قازاقستاننان قىتايعا تارتىلاتىن گاز قۇبىرىنىڭ قۇرىلىسىن اياقتاۋعا ءازiر ەكەندiگiن مالiمدەدi. العاشقى كەزەڭدە جىل سايىن 4,5 ملرد. تەكشە مەتر گاز تاسىمالدايتىن قۇبىردىڭ قۋاتى 2013 جىلعا قاراي 40 ملرد. تەكشە مەترگە دەيiن جەتكiزiلمەك. 40 ملرد. تەكشە مەتردiڭ 30 ملرد. تەكشە مەترi – قىتايعا، ال 10 ملرد. تەكشە مەترi قازاقستانعا باعىتتالادى. قازاق بيلiگi كومiرسۋتەگiلەردi تاسىمالداۋ جولدارىن بارىنشا كوبەيتۋگە مۇددەلi. قازاقستاندىق ەنەرگوقوردى شىعىسقا قاراي باعىتتايتىن قازاقستان-قىتاي قۇبىرىنىڭ ەكiنشi تارماعىن قارجىلاندىرۋعا دا قۇلشىنىپ وتىرعان اسپاناستى ەلi تاسىمال جولىن iسكە قوسۋدىڭ مۇمكiندiكتەرiن قوسا ۇسىنعان. قازاق، تۇركiمەن، وزبەك، قىتاي قاتىساتىن بۇل جوباعا جاۋاپتىلار – «قازسترويسەرۆيس» اق مەن CPPE (China Petroleum Pipeline Engineering) كورپوراتسياسى. ەڭ ماڭىزدىسى، اسپاناستى ەلiنە باعىتتالاتىن قۇبىردىڭ ارقاسىندا وقو، جامبىل، الماتى مەن قىزىلوردا وبلىستارىنىڭ بەلگiلi بiر بولiكتەرi تابيعي گازبەن قامتاماسىز ەتiلمەك. ءارi بۇل الەمدiك قارجىلىق داعدارىستىڭ سالقىنىن سەزiنگەن وتاندىق ەكونوميكاعا دا سەپ بولماق. ويتكەنi, قۇبىر قۇرىلىسىن سالۋعا جۇمىلدىرىلاتىن جۇمىسكەرلەر ەلiمiزدەگi جۇمىسسىزدار سانىن ازايتاتىنى ءسوزسiز. تۇركiمەن مەن وزبەكتiڭ «كوگiلدiر وتىنىن» قازاق جەرi ارقىلى وتكiزۋ دە ەكونوميكالىق تۇرعىدا تيiمدi. ۇستiمiزدەگi جىلدىڭ شiلدەسiندە باستالعان قۇبىردى 2010 جىلى پايدالانۋعا بەرۋ جوسپارلانىپ وتىرعانىن بiلەتiن رەسەي قازاقستانمەن اراداعى iسكەرلiك قاتىناستاردى بارىنشا نىعايتۋعا جانتالاسىپ جاتىر. بiرەسە ورتالىقازيالىق ەلدەرمەن جانە تابيعي گاز ءوندiرۋشi مەملەكەتتەرمەن بiرiگiپ، ەنەرگەتيكالىق حارتيا قۇرۋعا تالپىنعان، بiرەسە يرانمەن، كاتارمەن بiرلەسiپ، گاز كارتەلiن قۇرۋعا جانتالاسقان كرەمل ورتالىق ازيا ۋسىمىنان شىعىپ كەتپەسە دەپ الاڭدايدى. قازاقستان-قىتاي قۇبىرى iسكە قوسىلسا، «گازپرومنىڭ» ىقپالى السiرەپ، باتىس سiبiردەن قحر-عا دەيiن تارتىلاتىن «التاي» گاز قۇبىرىنىڭ جوباسى ماڭىزىن جوعالتادى. Iشكi نارىقتاعى كومiرسۋتەگiلەرگە دەگەن تۇتىنۋشىلىق سۇرانىستى قاناعاتتاندىرۋ ءۇشiن قىتاي 80 ملرد. تەكشە مەتر گازدى سىرتتان تاسىمالدايدى. ونىڭ باسىم بولiگi – تۇركiمەن مەن ورىستiكi.
«قازاقستان ىسكەرى»، №9 (29), 8.05.2009
