2018 جىلى ەلباسىمىزدىڭ جارلىعىمەن قازاق ءتىلىنىڭ جاڭا ءالىپبيى بەكىتىلگەننەن كەيىن مادەنيەت جانە سپورت مينيسترلىگىنە قاراستى شايسۇلتان شاياحمەتوۆ اتىنداعى «ءتىل-قازىنا» ۇلتتىق عىلىمي-پراكتيكالىق ورتالىعى جاڭا ءالىپبي ەملە ەرەجەلەرىنىڭ جوباسىن ساراپتاۋ ءۇشىن رەسپۋبليكانىڭ بارلىق وڭىرلەرىندە مەملەكەتتىك قىزمەتكەرلەر جانە مەكتەپ مۇعالىمدەرى مەن وقۋشىلارى اراسىندا سىناما-ساۋالناما جۇمىستارىن جۇرگىزدى. سونداي-اق،  رەسپۋبليكانىڭ بارلىق وڭىرلەرىندە جاڭا الىپبيگە كوشۋدىڭ ماڭىزدىلىعى مەن ارتىقشىلىقتارىن تۇسىندىرۋگە باعىتتالعان ءتۇرلى دەڭگەيدەگى كەزدەسۋلەر مەن سەمينارلار وتكىزدى،  بىلىم جانە عىلىم مينيسترلىگىنە قاراستى ا.بايتۇرسىنۇلى اتىنداعى ءتىل ءبىلىمى ينستيتۋتى ماماندارى ازىرلەگەن ەملە ەرەجەلەرىن ناسيحاتتاۋ-ءتۇسىندىرۋ جۇمىستارىن  ۇيىمداستىردى.

بايقاعانىمىز، جالپى جازۋ-سىزۋدى رەفورمالاۋعا بايلانىستى بۇگىنگى قالىڭ جۇرتشىلىقتىڭ ىقىلاسى وڭ ەكەندىگىن اڭعارۋعا بولادى. اسىرەسە جوعارى وقۋ ورىندارىنىڭ وقىتۋشىلارى مەن مەكتەپ مۇعالىمدەرىنىڭ  بەلسەندىلىگى وتە جوعارى. اعىلشىن ءتىلىن مەڭگەرۋگە بەت العان جاستار جاڭا گرافيكانى ۇيرەنۋگە قۇلشىنىس تانىتىپ وتىر.  دەگەنمەن ەگدە جاستاعى ازاماتتار مەن ءورىستىلدى ازاماتتارىمىزدىڭ  جاڭا ءالىپبي مەن ەملە ەرەجەلەرى بويىنشا مازالايتىن سۇراقتارى دا، پىكىرلەرى دە از ەمەس. وسىعان بايلانىستى جاڭا ءالىپبيدى قابىلداۋعا، مەڭگەرۋگە بايلانىستى مادەني-تىلدىك قوعامدى كەلەسى توپتارعا بولۋگە بولادى:

ءبىرىنشى توپ –  ءبىلىم-عىلىم مەكەمەلەرىندە وقيتىن، قىزمەت جاسايتىن قوعام مۇشەلەرى. ەكىنشى توپ – وقۋ-ءبىلىم سالاسىنا جاتپايتىن مەكەمەلەردەگى قىزمەتكەرلەر، جەكە كاسىپپەن اينالىساتىن تۇلعالار. ءۇشىنشى توپ – اۋىل تۇرعىندارى، زەينەتكەرلەر، كۇندەلىكتى كۇن كورىس قامىمەن جۇرگەن ازاماتتار.

ءبىرىنشى توپتاعىلارعا جاڭا ءالىپبيدى مەڭگەرۋدە ەش قيىندىق تۋمايدى، سەبەبى ولار ۇنەمى وسى پروتسەسپەن، جاڭالىقتارمەن ارالاسىپ وتىرادى. ال كۇندەلىكتى وسى ۇردىستەن الشاق ەكىنشى جانە ءۇشىنشى توپتاعىلار ءۇشىن لاتىن گرافيكاسىنا كوشۋگە اقپاراتتار ءالى دە تۇسىنىكسىزدەۋ، كۇمانمەن قارايتىندار بار. ولاردىڭ ىشىندە لاتىن تىلىمەن شاتاستىرىپ جۇرگەندەر دە، ءارىپ الماستىرۋ دەپ جاڭساق ءتۇسىنىپ جۇرگەندەر دە جاسىرىن ەمەس.

جاڭا جازۋ سىزۋدى مەنگەرەتىن قوعامداعى وسىنداي توپتاردى رەسپۋبليكامىزداعى وبلىستىق ءتىل ۇيرەتۋ ورتالىقتارى  كۋرس جۇمىستارىن باستاپ تا كەتتى. ادىسكەرلەر لاتىن ءالىپبيىن ۇيرەتۋدىڭ وزىق تەحنولوگيالارى مەن ادىستەردى پايدالانىپ، وقۋ قۇرالدارىن ازىرلەۋدە. لاتىن ءالىپبيىنىڭ قولدانىس اياسىن كەڭەيتۋگە بايلانىستى ءتۇرلى اكتسيالار مەن تەلەويىندار ۇيىمداستىرۋدا.  دەگەنمەن جاڭا ەملەنى مەڭگەرتۋدە مىنا ماسەلەلەردى نازارعا الۋدى قاجەت دەپ سانايمىز:

ەڭ باستى، العاشقى ساباقتار  ۇلتتىق سانانى وياتۋعا، ۇلتتىق بىرەگەيلىكتى قالىپتاستىرۋعا باعىتتالعان  دارىستەردەن باستالۋى اسا ماڭىزدى.  سەبەبى قازىرگى مادەني-تىلدىك قوعامنىڭ ساناسىندا ورىس ءالىپبيىنىڭ اقپاراتتىق كودى ساقتالىپ تۇر.  سوندىقتان كيريلل سانالى قوعامعا  ورىستىڭ ءالىپبيى مەن ورفوگرافياسىنىڭ بودانىنان شىعۋدى ءتۇسىندىرۋدى قاجەت ەتەدى. اسىرەسە قوعام مۇشەلەرىنىڭ اراسىنداعى ءورىستىلدى ازاماتتارىمىز سوزدىك قورىمىزداعى شەتتىلدىك سوزدەردى قازاق ءتىلىنىڭ دىبىستىق اۋەزىنە يگەرىپ، بەيىمدەپ جازۋعا بايلانىستى جاڭا ەرەجەلەرگە تۇسىنبەۋشىلىكپەن قارايدى. ياعني بۇل  ولاردىڭ ۇيرەنشىكتى كيريلل جازۋىندا شەت تىلىنەن ەنگەن سوزدەر وزگەرتىلمەۋ كەرەك دەگەن پسيحولوگيالىق كەدەرگىلەردىڭ بولۋىمەن بايلانىستى.

ەلباسىمىزدىڭ مىنا سوزدەرىنە تەرەڭىرەك ءمان بەرسەك: «مەن ەلىمىز مىقتى، ءارى جاۋاپكەرشىلىگى جوعارى ءبىرتۇتاس ۇلت بولۋ ءۇشىن بولاشاققا قالاي قادام باساتىنىمىز جانە بۇقارالىق سانانى قالاي وزگەرتەتىنىمىز تۋرالى كوزقاراستارىمدى ورتاعا سالۋدى ءجون كوردىم» دەيدى.  پروفەسسور ن. ءۋالي ەلباسىمىزدىڭ بۇقارالىق سانانى وزگەرتۋگە قاتىستى سوزدەرىن بىلايشا تاراتادى: «جاڭا ۇلتتىق الىپبيگە نەگىزدەلگەن جاڭا گرافيكا ەسكىلىكتىڭ كەرى اسەرى مەن كەڭەستىك وتارشىلدىق سالدارىنان ەتەك جايعان «بوداندىق سانا» ستەرەوتيپتەرىنەن ارىلۋعا، تاۋەلسىز ەلدىك «بوستان ساناسىنىڭ»، زاماناۋي جاڭاشا ويلاۋ جۇيەسىنىڭ قالىپتاسۋىنا مىقتى تۇرتكىجايت بولارى ءسوزسىز».  سوندىقتان تىڭداۋشىلارعا قازاق حالقىنىڭ ۇلتتىق مادەنيەتى مەن بىرىگەيلىگىنەن ايىرىلۋىنا سەبەپ بولعان تاريحي، ساياسي، لينگۆيستيكالىق  تۇركىجايتتاردى تۇسىندىرەتىن، تىلدىك سانانىڭ رۋحاني جاڭعىرۋىنا باعىتتالعان دارىستەردەن باستاۋدىڭ ماڭىزدىلىعى زور. وسىنداي تۇسىندىرۋلەردەن كەيىن بوتەن تىلدىك ستەرەوتيپتەن ارىلعان رۋحاني جاڭعىرعان ۇلتتىق ساناداعى تۇلعاعا جاڭا ءبىلىم مەن داعدى وڭاي ءارى ساپالى مەڭگەرتىلەدى.

سونداي-اق، جازۋدىڭ وزگەرۋى حالىقتىڭ قوعامدىق ءومىرىنىڭ بارلىق سالاسىنا، رۋحاني الەمىنە، پسيحولوگياسىنا اسەر ەتەدى. سوندىقتان گرافيكالىق تۇرپاتى وزگەرگەن جاڭا جازۋ قوعامنىڭ كەز كەلگەن مۇشەسىنە لينگۆوپسيحولوگيالىق ديسكومفورت تۇدىراتىنى بەلگىلى جايت. سوندىقتان جاڭا ءالىپبيدى گرافيكالىق جانە ۆيزۋالدىق تۇرعىدان قابىلداۋ –  العاشقى كەزدە ۋاقىتشا جانە وتپەلى كەزەڭ ەكەنىن تۇسىندىرە كەتكەنىمىز ءجون.

سونىمەن جاڭا گرافيكانى رەسپۋبليكانىڭ بارلىق كەڭىستىگىنە وڭاي ءارى بەلسەندى تۇردە مەڭگەرتۋدىڭ بىردەن ءبىر جولى –  ۇلتتىق سانانى جاڭعىرتۋعا بايلانىستى جۇمىستاردى كۇشەيتۋ. پروفەسسور ن. ءۋالي ايتقانداي: «كەز كەلگەن رەفورما ۇلتتىق سانامەن بايلانىستى. ەگەر ۇلتتىق سانا ءالىپبيدى قولداسا، رەفورمانى جۇزەگە اسىرۋ دا وڭاي بولماق».

اينۇر اتاشبەكقىزى سەيىتبەكوۆا،

ش. شاياحمەتوۆ اتىنداعى «ءتىل-قازىنا»  ۇلتتىق عىلىمي-پراكتيكالىق ورتالىعىنىڭ  ادىستەمە باسقارماسىنىڭ باسشىسى،  فيلولوگيا عىلىمدارىنىڭ كانديداتى

Abai.kz