قازاقستان – قارتستان
ولاي دەمەسكە ەندى نە قالدى؟ اۋەلى، استاناداعى كەزەكتى كەزدەسۋدىڭ جايىن ايتايىق، سودان ۇعىنىقتى بولا جاتار...
تامىزدىڭ باسىندا (7 تامىز كۇنى) پرەزيدەنت قاسىم-جومارت توقاەۆ اقوردادا اكادەميك تورەگەلدى شارمانوۆتى قابىلدادى. الگى جەردە اكادەميك اتامىز اقساقالدار كەڭەسىن قۇرعانىن ايتىپتى. وعان «اقساقالدار سەناتى» دەگەن دارداي ات بەرىپتى. ول سەناتقا ءۇش ادام مۇشە بوپتى، تاعى. ولار: تورەگەلدى شارمانوۆتىڭ ءوزى، اقىن ولجاس سۇلەيمەنوۆ پەن مەملەكەت جانە قوعام قايراتكەرى مۇرات اۋەزوۆتەر ەكەن.
بۇل ءۇش قاريا، ءۇش «سەناتور» پرەزيدەنتكە دە، باسقاسىنا دا ەلىشىلىك ماسەلەلەردە اقىل بەرىپ، كەڭەس قىلادى ەكەن. اكادەميك اقساقالدىڭ ايتۋىنشا، بۇل باستاما پرەزيدەنتكە ۇناپتى.
ءسويتىپ، ونسىز دا اقساقال بيلىككە اقىلماندىق قىلۋعا ەندى «اقساقالدار سەناتى» قۇرىلىپتى. بۇل رەسمي ورگان ەمەس، ارينە. قولى بوس قاريالار، قاراپ جاتپاي، اقىلىمىزدى ايتا وتىرايىق دەپ قۇرىپتى دا. ايتپەسە، نە دەيسىز...
ءيا، شارمانوۆ، اۋەزوۆ پەن سۇلەيمەنوۆ ۇشتىگى شاحانوۆ پەن ماعاۋينشە ماعىناسىز ماقالا جازىپ، ءبىر-ءبىرىن ءجوندى-جونسىزدەن جەر-جەبىرىنە جەتكىزە جامانداپ، داۋكەستىك جاساعانىن ەستىمەپتىك. بىلەتىندەر «بولعان» دەسە دە تاڭ قالمايمىز...
«جاستار كەڭەسى» قۇرىلىپتى دەسە، جانە ءبىر ءجون عوي. سوعۇرلىم، بيلىكتىڭ ءوز اقساقالدارى دا از ەمەس-ءتى... جالپى وسىنداي كەڭەس كەرەك پە، بىزگە؟ جەر ميتينگىسى، ساياسي ميتينگىلەر، انالار كوتەرىلىسى، سايلاۋدان كەيىنگى ساياسي ديسكۋسسيالار ت.ب. سەكىلدى ەلىشىلىك ەڭ اكتۋالدى ماسەلەلەرگە جارىتىپ جاق اشپاعان، ايتپەسە، اشپايتىن جالتاقشىل قاريالاردىڭ كەڭەس قۇرىپ، كەمەڭگەرسۋىنىڭ قاجەتى قانشا؟
ايتپەسە، قاسىم-جومارت توقاەۆقا اقىل ايتار اقساقالدار پارلامەنتتىڭ سەناتىندا دا، ماجىلىسىندە دە جەتىپ-ارتىلارلىق... بارشىلىق. قازىر قازاقستان قارتىستانعا اينالعان. سەنبەسەڭىز قاراڭىز:
اقوردا باسشىلىعى:
قر پرەزيدەنتى قاسىم-جومارت توقاەۆ – 66 جاستا،
ءپا جەتەكشىسى قىرىمبەك كوشەرباەۆ – 64 جاستا،
پرەزيدەنتتىڭ كومەكشىسى قالمۇحانبەت قاسىموۆ – 62 جاستا،
ەلباسى، قاۋىپسىزدىك كەڭەسىنىڭ توراعاسى نۇرسۇلتان نازارباەۆ – 79 جاستا.
قر ۇكىمەتى مۇشەلەرى:
ەڭبەك جانە حالىقتى الەۋمەتتىك قورعاۋ ءمينيسترى بەردىبەك ساپارباەۆ – 66 جاستا.
پارلامەنت سەناتى دەپۋتاتتارى:
قۇرمەتتى سەناتور – نۇرسۇلتان نازارباەۆ – 79 جاستا.
بەكمىرزا ەلامانوۆ – 69 جاستا،
تولەۋبەك مۇقاشەۆ – 69 جاستا،
تالعات مۇساباەۆ – 68 جاستا،
مارات تاعىموۆ – 67 جاستا،
باقىتجان جۇماعۇلوۆ – 66 جاستا،
راشيت اكىموۆ – 65 جاستا،
ۆلاديمير ۆولكوۆ – 64 جاستا،
داۋرەن ادىلبەكوۆ – 63 جاستا،
بەكتاس بەكنازاروۆ – 63 جاسقا تولادى،
سەرىك دجاقسىبەكوۆ – 63 جاستا،
عۇمار دۇيسەمباەۆ – 63 جاسقا تولادى،
مۇحتار جۇماعازيەۆ – 63 جاسقا تولادى،
ەرىك سۇلتانوۆ – 63 جاستا.
سەرىك بەكتۇرعانوۆ – 62 جاستا (زەينەتكە دەيىن 1 جىلى بار),
مۇراتباي جولداسباەۆ – 62 جاستا (زەينەتكە دەيىن 1 جىلى بار),
ماناپ كوبەنوۆ – 62 جاستا (زەينەتكە دەيىن 1 جىلى بار),
دۇيسەنعازى مۋسين – 62 جاستا (زەينەتكە دەيىن 1 جىلى بار),
نۇرجان نۇرسيپاتوۆ – 62 جاستا (زەينەتكە دەيىن 1 جىلى بار),
مۇرات باقتيارۇلى – 61 جاستا (زەينەتكە دەيىن 2 جىلى بار),
ءالىمجان قۇرتاەۆ – 61 جاستا (زەينەتكە دەيىن 2 جىلى بار),
رىسقالي ابدىكەروۆ – 60 جاستا (زەينەتكە دەيىن 3 جىلى بار),
ءابدالى نۇراليەۆ – 60 جاستا (زەينەتكە دەيىن 3 جىلى بار),
باقتىباي شەلپەكوۆ – 60 جاستا (زەينەتكە دەيىن 3 جىلى بار).
(ماقالا جازىلىپ جاتقاندا پرەزيدەنت پارمەن بەرىپ، جاستارى 60-تان اسقان بىرعانىم ءايتىموۆا مەن گەورگي كيمنىڭ، دۋلات قوسداۋلەتوۆ پەن راشيد تۇسىپبەكوۆتەردىڭ مانداتىن الدى.)
«سەنات» دەيمىز. سەنات دەگەن ءسوزدىڭ ءوزى قاريالار كەڭەسى دەگەن ماعىناعا سايادى. لاتىنشا «senatus»، «senex» — كارى، قاريا سوزىنەن شىققان. ازىرگە قازاقستاننىڭ سەناتى (پارلامەنتتىڭ جوعارعى پالاتاسى) ءوز اتاۋىن ابدەن اقتاپ تۇر، راس. وندا ۇزىن-ىرعاسى 49 دەپۋتات بولسا، سونىڭ 23-ءى الپىستان اسقاندار ەكەن.
پارلامەنت ءماجىلىسى دەپۋتاتتارى:
ۆلاديسلاۆ كوسارەۆ – 82 جاستا،
قۋانىش سۇلتانوۆ – 74 جاستا،
تۇرعىن سىزدىقوۆ – 72 جاستا،
باقتىقوجا ىزمۇحامبەتوۆ – 71 جاستا،
ۆلاديمير بوجكو – 70 جاستا،
قابيبوللا جاقىپوۆ – 70 جاستا،
گۇلجان قاراقۇسوۆا – 69 جاستا،
سەرىك ۇمبەتوۆ – 69 جاستا،
شايماردان نۇرىموۆ – 69 جاستا،
جەكسەنباي دۇيسەباەۆ – 69 جاستا،
ساۋىتبەك ءابدىراحمانوۆ – 68 جاستا،
جانات جاراسوۆ – 68 جاستا،
احمەت مۋرادوۆ – 68 جاستا،
اباي تاسبولاتوۆ – 68 جاستا،
باقىتجان ەرتاەۆ – 67 جاستا،
ەرسۇلتان بەكتۇرعانوۆ – 67 جاستا،
اسقار بازارباەۆ – 65 جاستا،
ميحاليل چيركوۆ – 65 جاستا،
گالينا بايماحانوۆا – 65 جاستا،
رومان كيم – 64 جاستا،
ومارحان وكسىكباەۆ – 64 جاستا،
ەكاتەرينا نيكيتينسكايا – 64 جاستا،
مايرا ايسينا – 63 جاستا،
ۆاسيلي ولەينيك – 63 جاستا،
زاۋرەش امانجولوۆا – 63 جاستا،
يرينا ارونوۆا – 62 جاستا،
گۇلميرا يسيمباەۆا – 62 جاستا،
سۆەتلانا بىچكوۆا – 62 جاستا،
زاعيپا باليەۆا – 61 جاستا،
گۇلنار يكسانوۆا – 61 جاستا،
قۇرالاي قارەكەن – 61 جاستا،
تاتيانا ياكوۆلەۆا – 61 جاستا.
وبلىس باسشىلارى:
الماتى وبلىسى اكىمى اماندىق باتالوۆ – 67 جاستا،
شقو اكىمى دانيال احمەتوۆ – 65 جاستا.
ەندى وسىلارعا جاڭاعى «اقساقالدار سەناتىن» قوسىڭىز:
تورەگەلدى شارمانوۆ – 88 جاستا،
ولجاس سۇلەيمەنوۆ – 83 جاستا،
مۇرات اۋەزوۆ – 76 جاستا.
ايتپاقشى، الەۋمەتتىك جەلىدە شارمانوۆ، سۇلەيمەنوۆ پەن اۋەزوۆ ۇشتىگىنە قازاق وپپوزيتسياسىنىڭ ارداگەر اقساقالى سەرىكبوسلىن ءابدىلديندى دە ۇسىنىپ جاتقاندار بولدى. ال سەرىكبولسىن قاريا بولسا، بيىل 82 جاستا.
ءتۇيىن. مىنە، بىزدەگى جاعداي وسىلاي... بۇگىن «اقساقالدار سەناتىن قۇرامىز». ەرتەڭ «اقساقالدار القاسىن» قۇرامىز... ايتپاقشى، قۇرامىز دەيمىز-اۋ، بۇلار باياعىدا-اق، قۇرىلىپ قويعان ەكەن عوي... قويشى، نەسىن سۇرايسىز... قازاقستاننىڭ نەگىزگى زاڭ شىعارۋشى ورگانى سانالاتىن پارلامەنتتىڭ قوس پالاتاسى، ۇكىمەتى مەن بيلىگىنىڭ بۇگىنگى بەت-كەلبەتى وسىلار، انە! ىڭعاي «پەنسيونەرلەر»! ىڭعاي الپىستان اسقان اتالار مەن اپالار!
ال ەندى، وسى ءبىزدىڭ قازاقستان ءدال قازىر قاريالار كەڭەسىنە مۇقتاج با ەدى؟ بىزشە بولسا، بيلىك ءۇشىن اقساقالدار كەڭەسىنەن بۇرىن، «جاستار قوزعالىسى» كەرەك! جاستاردىڭ ءۇنى كەرەك! جاڭا اقىل كەرەك!
ساياساتكەر دوس كوشىم مىرزانىڭ «جاسى 60-تان اسقان، نەمەسە 60-قا جەتكەندەردىڭ ساياساتتاعى ءرولى – كەڭەسشى عانا» دەيتىن پىكىرى ابدەن ورىندى-اق! سولاي بولۋى ءتيىس تە! حالىق ەسكى كادرلاردان ابدەن شارشادى. تاۋەلسىزدىك العانىمىزعا 28 جىل. سول 1991 جىلدان باستاپ، كۇنى بۇگىنگە دەيىن ساياساتتى سەنىپ تاپسىراتىن ءبىر ادام تاربيەلەي الماساق، قالعانى بوس ءسوز! بولدى. ءبىتتى.
ءاي، قايدام... ەكى پرەزيدەنتىمىز دە ەگدە جاستاعى ادامدار. پارلامەنتىمىزدە 80 جاستاعى كوسارەۆ، 80-گە جەتىپ قالعان سۇلتانوۆتار وتىرعاندا، نە وزگەرىس كۇتەمىز، بىراق... قازاقستان – قارتستانعا اينالعالى قاشان...
نۇرگەلدى ابدىعانيۇلى
Abai.kz
