اباي:

«تەگىندە ادام بالاسى ادام بالاسىنان اقىل، عىلىم، ار، مىنەز دەگەن نارسەلەرمەن وزادى» (ون سەگىزىنشى قارا سوزىنەن).

ۇلى دالا نەبىر تاريحي كەزەڭدەردى باسىنان كەشىردى:
ءداۋىرى اسپانداپ تۇرعان كەزى دە كوپ بولدى;
باسىنا قارا بۇلت ۇيىرىلگەن شاعى دا از بولعان جوق.
بىراق، شاڭىراعى شايقالمادى.
قابىرعالى حالىق بولىپ قالىپتاسىپ، ەڭسەلى ەلدىگىن جوعالتپادى.
تاۋەلسىز قازاقستان بولاشاققا ورلەپ بارادى.

تاريح مىسالىنا قاراپ وتىرساق، باعى جانعان التىن تاقتى ەل بولىپ، بىراق بارىنان ايىرىلعان، جەر بەتىنەن جوعالىپ كەتكەن ويرات، جوڭعار سەكىلدى ۇلتتار كوپ بولعان ەكەن.

ىنتىماعى – ىرىسقا ۇلاسىپ، بىرلىگى – بەرەكەسىنە اينالعان قاسيەتتى قازاق ەلىنىڭ قۇپياسى نەدە؟

وسى سۇراق قالىڭ ويعا جەتەلەيدى.

ماقال-ماتەل – حالىقتىڭ وزىمەن بىرگە جاساسىپ كەلە جاتقان سان عاسىرلىق دانالىعىنىڭ شەجىرەسى، كەستەلى ءسوز ءتۇيىنى.

ەندەشە، وسىلارعا جۇگىنەلىك: «بىلەكتى ءبىردى جىعادى، ءبىلىمدى مىڭدى جىعادى»، «وقۋ – ءبىلىم بۇلاعى، ءبىلىم – ءومىر شىراعى»، «جاقسىنىڭ – اتى، عالىمنىڭ حاتى وشپەيدى»، «بىلەتىنىڭ ءبىر توعىز، بىلمەيتىنىڭ توقسان توعىز»، «قارعىستىڭ ەڭ جامانى: ءوزىڭ بىلمە، بىلگەننىڭ ءتىلىن الما» بولىپ كەلەدى. بۇدان شىعار قورىتىندى: «بىلىمدىگە دۇنيە – جارىق، ءبىلىمسىزدىڭ كۇنى – عارىپ».

بۇقار جىراۋ: «ەل باستاۋ قيىن ەمەس، قوناتىن جەردەن كول تابىلادى. قول باستاۋ قيىن ەمەس، شاباتىن جەردەن ەل تابىلادى. شارشى توپتا ءسوز باستاۋدان قيىندى كورگەم جوق»،– دەگەن ەكەن.

تۇپكى سىرىنا ۇڭىلسەك: بىلىمگە قۇشتارلىق.

ءبىلىمسىز ءومىر – تۇل.

قازاق حالقى كونە زامانداردان بەرى قاراي ءوزىنىڭ بولاشاعىن قاشاندا بىلىممەن تىعىز بايلانىستىرىپ وتىرعان.

سوڭعى مالىن ساتسا دا، جاس جەتكىنشەككە مىندەتتى تۇردە ءبىلىم الىپ بەرۋ – ءبىزدىڭ ۇلتتىڭ اتا-انالارى ءۇشىن ءالى كۇنگە دەيىن موينىنداعى ەڭ ەرەكشە، ەڭ ءبىرىنشى پارىزى ىسپەتتى.

جاسىراتىنى جوق، ءبىلىم مەن ونەرگە دەگەن ايرىقشا قۇلشىنىس كەز كەلگەن حالىقتىڭ ماڭدايىنا جازىلا بەرمەگەن قۇبىلىس.

تالمۇدقا كوز جۇگىرتسەك، ەۆرەي حالقىنىڭ ءداستۇرى ءيۋدايزمنىڭ ءۇش باستى ۇعىمىنا نەگىزدەلەدى.

ءبىرىنشى ۇعىم – «ەمۋنا». بۇل تەرمين كوپ رەتتە «سەنىم» ماعىناسىندا اۋدارىلادى، بىراق ماتىندەگى ماعىناسىنا قاراي كەي جاعدايدا تەولوگيا مەن دۇنيەتانىمدى دا بىلدىرەدى.

ەكىنشى ۇعىم – «مااسە»، ياعني «ءىس، ارەكەت». نەگىزىنەن «ولار وسىلاي جاساۋ كەرەك» جانە «بۇلاي ەتۋگە بولمايدى» دەگەن نورمالارعا بولىنەدى.

ءۇشىنشى ۇعىم – «ليمۋد» – «ءبىلىم بەرۋ» نەمەسە «وقۋ» دەگەن ماعىنانى بىلدىرەدى.

ءارى قارايعى ويىمىزدى وسى ءۇشىنشى ۇعىم تۇرعىسىنان وربىتسەك.

ءسوزىمىزدىڭ ءۋاجى رەتىندە تاپسىردەن مىسال كەلتىرەيىك.

وندا: «زاڭناماعا بايلانىستى ماسەلەنى قاراۋ بارىسىندا سوتتا ءوز جاۋابىنا قولىن قويا المايتىن، بۇرىشتاما جازا المايتىن كۋاگەردەن الىنعان ايعاقتاردى سوت ىسىنە تارتۋعا بولا ما؟» – دەگەن سۇراق تۋىنداعانى ايتىلادى.

ياعني، بۇدان 1800 جىل بۇرىن بولعان: «ەۆرەي بالاسى نەلىكتەن قولىن قويا المايتىنداي ساۋاتسىز بولىپ قالدى؟» – دەگەن تاريحي قىزۋ پىكىرتالاس وقۋ-بىلىمگە ۇيرەنۋدىڭ جالپى جۇرتشىلىق ءۇشىن مىندەتتى بولعانىنا مەڭزەيدى.

ۇلى دالانىڭ ۇلى تۇلعالارى كوز الدىمىزعا ورالادى.

عۇلاما عالىم، كۇللى شىعىس الەمىنىڭ جۇلدىزى ءال-ءفارابيدىڭ وقۋ-ءبىلىم تۋرالى تراكتاتتارىنا ۇڭىلسەك: «عىلىممەن اينالىسسام دەگەن ادامنىڭ اقىل-ويى – ايقىن، ەرىك-جىگەرى – زور، تىلەك-ماقساتى – اقيقات پەن ادالدىققا قىزمەت ەتۋگە تالاپ جولىندا بولۋى شارت»، – دەپ وسيەت قالدىرعانىن كورەمىز.

دانىشپان اباي:

عىلىم تاپپاي ماقتانبا،

ورىن تاپپاي باپتانبا...

بولماساڭ دا ۇقساپ باق،

ءبىر عالىمدى كورسەڭىز.

ونداي بولماق قايدا دەپ،

ايتپا عىلىم سۇيسەڭىز،

سىزگە عىلىم كىم بەرەر،

جانباي جاتىپ سونسەڭىز؟

دۇنيە دە ءوزى، مال دا ءوزى،

عىلىمعا كوڭىل بەرسەڭىز، – دەيدى.

وقۋ-ءبىلىمنىڭ نەگىزگى كورسەتكىشى جازۋ-سىزۋ ەكەنى امبەگە ايان.

قازاق جازۋى ءتۇپ تامىرى ىقىلىم زاماندارعا جەتەلەيدى.

ەلباسىمىز نۇرسۇلتان ءابىشۇلى نازارباەۆ «ۇلى دالانىڭ جەتى قىرى» ماقالاسىندا: «جاۋىنگەردىڭ التىنمەن اپتالعان كيىمدەرى ەجەلگى شەبەرلەردىڭ التىن وڭدەۋ تەحنيكاسىن جاقسى مەڭگەرگەنىن اڭعارتادى.

جاۋىنگەردىڭ جانىنان تابىلعان كۇمىس كەسەلەردىڭ بىرىندە ويىپ جازىلعان تاڭبالار بار. بۇل – ورتالىق ازيا اۋماعىنان بۇرىن-سوڭدى تابىلعان جازۋ اتاۋلىنىڭ ىشىندەگى ەڭ كونەسى»، – دەپ جازدى.

التىن ادام كەلبەتىنەن قازاق جاۋىنگەرىنىڭ بەينەسىن كورەمىز. ونىڭ بويىنان تابىلعان بۇيىمدار تاڭىرشىلدىكتى بەينەلەيدى.

وسىنداي باعا جەتپەس جادىگەردىڭ جانىنان تابىلعان كىشكەنتاي عانا كۇمىس توستاعان – جازۋ تاريحىمىزدا ەرەكشە ورىن الادى.

مۇنى زەرتتەۋشى عالىمدار ءارتۇرلى وقىپ جاتىر.

حالقىمىزدىڭ دانالىعى كوركەم سوزبەن كەستەلەنىپ بەدەرلەنگەنى داۋسىز.

اسىرەسە، ءازىربايجان ۇلتتىق عىلىم اكادەمياسىنىڭ ارحەولوگيا جانە ەتنوگرافيا ينستيتۋتىنىڭ قىزمەتكەرى زاۋر گاسانوۆتىڭ تۇجىرىمى ءتىپتى ەرەكشە. ونىڭ ايتۋىنشا، «Dört bul küz Sınglıyı ır – «Dünyanın dörd (küncü) tərəfindəki tayfalar Sınqlıya nəğmə qoşur»، Uş yüz yığ anta ıçır – «Üç yüz ağlar gözlü and içir».

دۇنيەنىڭ ءتورت تاراپىنداعى تايپالار سىڭلى اتىن جىرلايدى.

ءۇش ءجۇز انت-سۋ ىشەدى.

سىڭلى – «التىن ادامنىڭ» تيتۋلى بولىپ تابىلادى، ماعىناسى جاعىنان بارلىق عۇنداردىڭ يمپەراتورىنا تيەسىلى «چينگ-لۋ» قۇدايى قانجارمەن بارا-بار.

ايگىلى كۇلتەگىن ەسكەرتكىشى تۋرالى ولجاس سۇلەيمەنوۆتىڭ وتكەن عاسىردىڭ 70-ءشى جىلدارى جازۋشىلار وداعىنىڭ پلەنۋمىندا سويلەگەن: «ۆسيا ەتا اكادەميا نە ستويت ەتوگو كامنيا، كوتورىي مى ۋجە نيكوگدا نە نايدەم.

ەتو بىل ەدينستۆەننىي پامياتنيك درەۆنەتيۋركسكوگو پيسما»،– دەگەن ءسوزىن سول كەزەڭنىڭ كونتەكسىندە الىپ قاراعاندا تۇسىنۋگە بولادى.

ەرلىك ءسوز، جان ايقاي.

اڭگىمە كونە تۇركىلەردىڭ 35 ارىپپەن تاڭبالانعان ورحون-ەنيسەي رۋنيكالىق جازۋى تۋرالى بولىپ وتىر.

جەر بەتىنەن مۇلدەم قۇرىپ كەتۋدىڭ از-اق الدىندا تۇرعان ەدى.

ەندى تاۋەلسىزدىك ارقاسىندا كوشىرمەسى ەلگە جەتكىزىلدى.

عالىمدار بۇل جازۋدى مىسىر پەرعاۋىندارىنىڭ قورعاندارىنان تابىلعان شۋمەر جازۋلارىمەن تۇستاس دەگەن پىكىر ايتادى. بۇل تۇركىلىك سىنا جازۋى باعزى ءداۋىردىڭ قوعامدىق-مادەني ومىرىنەن، دۇنيەتانىم دەڭگەيىنەن، تۇرمىستىق سالت-ءداستۇرى مەن ومىرلىك ۇستانىمدارىنان حابار بەرەدى.

ءومىر كەرۋەنىندە كەلە جاتقان وركەنيەت ءورىسى.

«كۇلتەگىن» جىرىنىڭ نەگىزگى تاقىرىبى – كۇلتەگىننىڭ ەرلىگى. «تونىكوك» جىرىندا ۋاعىز-وسيەت، ناقىل سوزدەر وتە كوپ ۇشىراسادى. ونىڭ كوبى كۇنى بۇگىنگە دەيىن قولدانىسىمىزدا ءجۇر. مىسالى، «جۇقانى بۇكتەۋ – وڭاي، جىڭىشكەنى ءۇزۋ – وڭاي»، «قول قوسىلسا – كۇش وسەر»، «ولىمنەن ۇيات كۇشتى» دەگەن ماقالدار كوزىمىزگە وتتاي باسىلادى.

بىلگە قاعان اتاۋىنىڭ ءوزى كوپ نارسەنى اڭعارتادى.

بىلىك، اقىل، ەس.

ءتۇبى – ءبىلىم.

بابامىز ءال-فارابي سۋسىنداعان وتىرار كىتاپحاناسى، تالاس جازبالارى – حالقىمىزدىڭ تەلەگەي-تەڭىز تاريحى، دالاداي كوسىلىپ جاتقان مادەنيەتى، اسپانداي زاڭعار وركەنيەتى مەن ءبىرتۇتاس مىزعىماس مەملەكەتتىگى، كوركەم ءتىلى مەن قۇرىشتاي بەرىك دىلىنە قاتىستى قۇندى دەرەك پەن دايەك.

سان عاسىرلار قويناۋىنان بىزگە امانات بوپ جەتكەن مۇنداي كونە جازبا ەسكەرتكىشتەر ۇلان-بايتاق قازاقستاننىڭ بارلىق ايماقتارىنان تابىلىپ جاتىر.

كونە تۇركى قاعاناتتارى حالقىنىڭ بىلىمگە قۇشتارلىعى، ىشكى جوعارى مادەنيەتى، تارتىپكە بەرىكتىگى ۇلى جىبەك جولىنىڭ ودان ءارى قاراي كەڭ ءورىس الۋىن قامتاماسىز ەتتى.

تاريح تولقىنىندا ىزگى ساباقتاستىقتىڭ ەشبىر تولاس تاپپاعانىنىڭ تاعى ءبىر دالەلى: بيىل قوجا احمەت ياساۋي كەسەنەسىنىڭ ماڭىنداعى كۇلتوبە قالاشىعىندا جۇرگىزىلگەن العاشقى قازبا جۇمىستارىنىڭ وزىندە بىردەن ەكى كونە كىتاپ تابىلدى. الدىن-الا بولجامدار بويىنشا، ولار اراب گرافيكاسىمەن جازىلعان.

2002 جىلى بۇل جەردەن ب.ج.س دەيىنگى ءىى عاسىرعا تيەسىلى 28 ارىپتەن تۇراتىن قاڭلى جازۋى بار قىش تاقتايشا تابىلعان ەدى.

بىلىمگە بايلانىستى مۇنداي قۇندى دۇنيەلەر التاي، بوتاي، بوزوق، تاقساي، بەعازى-ءداندىباي مادەنيەتىنە قاتىستى ارحەولوگيالىق قازبا جۇمىستارى كەزىندە دە تابىلۋدا.

دانىشپان ابايدىڭ: «بالامدى مەدرەسەگە ءبىل دەپ بەردىم، قىزمەت قىلسىن، شەن السىن دەپ بەرمەدىم»، – دەپ جۇرگەنى ادامزاتقا ارمان بولعان اسىل ويدىڭ جاڭا عاسىرداعى جالعاسى ىسپەتتى ەدى.

ءسوز جوق، فەنومەن.

حالقىمىزدىڭ ءبىلىم يگەرۋ ساپارىندا مەكتەپ پەن ءبىلىم بەرۋ ورىندارىنىڭ قالىپتاسۋ جولدارى مەن ءبىلىم بەرۋ فورماتتارى ءارتۇرلى بولىپ كەلەدى.

شاكىرتتەر ءار كەزەڭدە اراب ءتىلى، ءدىن، ريتوريكا، شىعىس ادەبيەتىمەن قاتار فيزيكا، حيميا، استرونوميا، بوتانيكا، الگەبرا، گەومەتريا سياقتى پاندەردى تەرەڭدەي وقىپ، عىلىمي تانىمدارىن قالىپتاستىرىپ وتىردى.

1841 جىلى جاڭگىر حان ىشكى وردادا مەكتەپ اشتى.

«تاۋدان اققان بۇلاقتىڭ اياعى تارتار تەڭىزگە»، بۇل باستامانىڭ نەگىزىندە عاسىرلار بويى قالىپتاسقان حالقىمىزدىڭ وقۋ-بىلىمگە دەگەن ىنتازارلىعى جاتىر ەدى.

قازاقتىڭ تالانتتى جاستارى جۇلدىز بولىپ جارقىرادى.

عىلىم-ءبىلىم، مادەنيەت پەن اسكەر ىسىندە تۇڭعىشتار كوگورتاسىنىڭ تاعى ءبىر شوعىرى تاريح ساحناسىنا شىقتى.

اتاقتى ولكەتانۋشى، جازۋشى سىرىم بوكەيحانوۆتىڭ الماتى قالاسىنان 2013 جىلى باسىلىپ شىققان «شاكارىم» اتتى عۇمىرنامالىق كىتابى تاريحي دالدىگىمەن وزىنە ەرەكشە نازار اۋدارتادى.

اۆتور بارلىق مالىمەتتى احات شاكارىمۇلىنىڭ اۋزىنان تىكەلەي جازىپ العان.

مازمۇنىنا نۇقسان كەلمەس ءۇشىن قاي تىلدە جازىلدى، سول قالپىندا ءۇزىندى كەلتىرە كەتەيىن: «كۋنانباي بولشوە ۆنيمانيە ۋدەليال وبرازاۆانيۋ ي پروسۆەششەنيۋ دەتەي. ون وتكرىل ۆ مەستنوستي «ەسكي تام» ي نازناچيل ۋچيتەلەم تاتارينا گابيتحانا گابدىنازارۋلى. ۆ ەتوي شكولە وبۋچاليس دەتي اۋلا ي ەگو سىنوۆيا. ۆپوسلەدستۆي كۋنانباي وتپراۆلياەت سۆويح سىنوۆەي پرودولجات وبۋچەنيە: يبراگيم (اباي) پوەحال ۋچيتسيا ۆ سەميپالاتينسك، حاليۋللا ۋچيلسيا ۆ ومسكوم كادەتسكوم كورپۋسە، ا زاتەم وكونچيل ۆ موسكۆە ۆوەننوە ۋچيليششە.

كۋنانباي بىل يزۆەستنىم وبششەستۆەننىم دەياتەلەم. ون پوسترويل مەچەت ۆ كاركارالينسكە، ۆ 1874-75 گگ. سوۆەرشيل پالومنيچەستۆو ۆ مەككۋ، گدە پوسترويل دوم دليا ليۋدەي، پريەزجايۋششيح يز مۋسۋلمانسكيح ستران» (6-بەت).

شاكارىم ءوزىنىڭ ءتىل ۇيرەنۋى جونىندە بىلاي دەپ جازادى:

جاسىمنان جەتىك ءبىلدىم تۇرىك ءتىلىن،

سول تىلگە اۋدارىلعان بارلىق ءبىلىم.

ەرىنبەي ەڭبەك ەتتىم، ەڭبەك جاندى،

جارقىراپ قاراڭعىدان تۋىپ كۇنىم.

وياتقان مەنى ەرتە – شىعىس جىرى،

ايناداي ايقىن بولدى الەم سىرى.

تالپىنىپ ورىس ءتىلىن ۇيرەنۋمەن

ناداندىقتىڭ تازارىپ، كەتتى كىرى.

ءتىل ۇيرەنۋدە اناسى تولەبيكەنىڭ تىكەلەي ىقپالى بولعان.

ءارى قاراي وقيىق: «...تولەبيكە ساما ۆزيالاس وبۋچات شاكاريما ارابسكومۋ ي تۋرەتسكومۋ يازىكۋ. ۋ براتەۆ وتتسا ون ستال ۋچيتسيا مۋزىكە – يگرال نا سكريپكە. ۋۆلەچەنيە مۋزىكوي پريۆوديت ك تومۋ، چتو ون ۆمەستە س براتيامي سوزدايۋت دوماشني انسامبل» (11-12 بەتتەر).

وسى جەردە نازار اۋدارماي قويمايتىن ءبىر دەتال: تولەبيكە انامىزدىڭ اراب، تۇرىك تىلدەرىن ءوزى بىلگەنى ءوز الدىنا، وزگەگە ۇيرەتەرلىك جاعدايدا جەتىك مەڭگەرۋى.

انسامبل قۇرىپ ونەر كورسەتۋى: ءوز الدىنا بولەك اڭگىمە.

ەسىمە قازاق دالاسىنداعى الەمدەگى ەڭ ءبىر كۇردەلى اسپاپ – سكريپكا مەكتەبى تۇسەدى.

جاياۋ مۇسا وسى اسپاپتى ەركىن مەڭگەرگەن.

ا.جۇبانوۆ اتىنداعى مۋزىكا مەكتەبى مەن قۇرمانعازى اتىنداعى كونسەرۆاتوريادا ۇزىن بويلى كەلگەن، كەلبەتتى ايتكەش تولعانباەۆ دەگەن ۇستازىمىز بولدى. ۇلى وتان سوعىسىنا قاتىسقان ادام.

العان جاراقاتى سالدارىنان تۇتقىنعا تۇسكەن.

سوعىستان كەيىن يتاليانىڭ سيمفونيالىق وركەسترىندە ويناعان.

ەلگە ورالعاننان كەيىن عۇمىرىنىڭ ءبىراز بولىگىن ستاليندىك ازاپتاۋ لاگەرىندە وتكىزگەن.

ەكىنشىسى – اقتوبە وبلىسىنىڭ تۋماسى عالىمجان ءابسالاموۆ، سوعىس باستالعان جىلى تۇتقىنعا ءتۇسىپ، سودان ءومىرىنىڭ سوڭىنا دەيىن تۋعان ەلىن اڭساۋمەن وتەدى. ول ۆەناداعى، پاريجدەگى مۋزىكالىق وقۋ ورىندارىنان ءدارىس العان. بەرلين كونسەرۆاتورياسىن، س. راحمانينوۆ اتىنداعى پاريج كونسەرۆاتورياسىن بىتىرگەن.

25 جىل بويى ستامبۋل سيمفونيالىق وركەسترىندە جۇمىس ىستەگەن.

تاقىر جەرگە گۇل شىقپايتىنى سەكىلدى، وسىنىڭ ءبارى تەگىن بولا ما.

قازاق ساحاراسىندا سكريپكا مەكتەبىنىڭ ءحىح عاسىردىڭ وزىندە كەڭىنەن تارالعاندىعىنىڭ بۇلتارتپاس دالەلى.

شاكارىمنىڭ ءومىر جولدارىنا ودان ءارى كوز جۇگىرتەلىك: «ۆ سەمەە ون پريوبرەل گارمون، شارمانكۋ ي سكريپكۋ، نا كوتوروي ەگو يگرات ناۋچيل كاكوي-تو رۋسسكي مۋزىكانت. ون زانيمالسيا تاكجە ريسوۆانيەم، رابوتوي پو كامنيۋ، پروەكتيروۆال ي كرويل ودەجدۋ، يزگوتاۆليۆال سكريپكي، دومبرى» (15-بەت).

وسىلاردى بايقاعان ۇلى اباي «مەنىڭ قولىم جەتپەگەن عىلىممەن ەندى شاكارىم اينالىساتىن بولادى، ءبىلىم شوعىرلانعان ستامبۋلعا، مەككە مەن ماديناعا، الەكساندريا كىتاپحاناسىنا باراسىڭ، بارلىق شىعىنىن ءوزىم كوتەرەمىن»،– دەپ شاتتانىپتى.

«بىلىمدىدەن شىققان ءسوز

تالاپتىعا بولسىن كەز».

اعا وسيەتىن قابىل العان اقىن، جازۋشى، فيلوسوف، تاريحشى، كومپوزيتور شاكارىم ءومىرىنىڭ اياعىنا دەيىن ونى ادال ۇستاندى.

ۇلى اباي نەگىزىن قالاعان رەاليستىك ادەبيەت داستۇرلەرىن العا اپارۋشى رەتىندە اسقان ءبىلىمى ارقىلى شىڭىراۋدان شىدەر ءۇزىپ، شىرقاۋ بيىككە شارىقتاپ شىقتى.

ايتا بەرسەك، قازاق تاريحىندا مۇنداي جانىڭدى جادىراتار مىسال جەتكىلىكتى.

كەڭەستىك كەزەڭدە ۇلى دالا توسىندە كەڭ قانات سەرمەگەن عىلىم مەن ءبىلىم تولىعىمەن جوققا شىعارىلىپ، قازاق حالقى نادان، ماڭگۇرت بولىپ كورسەتىلدى.

«قازان توڭكەرىسىنە دەيىن قازاقتىڭ 0,2 پايىزى عانا حات تانىعان»، –دەيتىن جاڭساق، ءارى جالا جابىلعان پىكىر قوعامدىق سانادا بەرىك ورنىقتى.

مۇنىڭ ءتۇپ سەبەبى ءالىپبي اۋىسۋىندا جاتقانىنا قاراماستان، ەش قىسىلماي-قىمتىرىلماي: «كەڭەس ۇكىمەتى قاراڭعى ۇلتتىڭ كوزىن اشتى»، – دەپ جۇرگەندەردىڭ قاتارى كوبەيە باستادى.

ءسويتىپ، تۇتاس حالىقتىڭ جاسامپاز تاريحى سىزىلىپ تاستالدى.

وكىنىشكە وراي، سولاقاي ساياسات ماڭگى كەلمەسكە كەتسە دە، ەل ىشىندە: «ۇلى قازان توڭكەرىسى قازاقتىڭ ساۋاتىن اشتى!» – دەگەن پىكىردى جاقتاۋشىلار ءالى دە كەزدەسىپ قالادى.

بۇل نامىسقا تيەتىن جاعداي.

قازاق قوعامى ءبىلىم جولىنان اينىعان ەمەس.

ءحىح عاسىردىڭ سوڭى مەن حح عاسىردىڭ باسىندا تۇركى حالىقتارى اراسىندا جاندانا تۇسكەن جاديتشىلدىك قوزعالىس قوعامدىق ومىردەگى رۋحاني توقىراۋشىلىقتى سىناپ، وزدەرىنىڭ اعارتۋشىلىق باعىتتاعى كۇرەس بارىسىن پاتشا وكىمەتىنىڭ وتارلىق ساياساتىنا قارسى باعىتتادى.

ماعجان جۇماباەۆ، بەيىمبەت مايلين، تايىر جومارتباەۆ، بەكمۇحامەد سەركەباەۆ سياقتى قازاقتىڭ زيالىلارى ءبىلىم العان جاڭا باعىتتاعى ءبىلىم بەرۋ وشاقتارىنىڭ ىشىندەگى ورىنبورداعى «حۇساينيا»، ترويتسكىدە اشىلعان «راسۋليا»، ۋفاداعى «عاليا» مەدرەسەسى حالقىمىزدىڭ بىلىمگە دەگەن قۇشتارلىعىن مەيلىنشە وتەپ وتىردى.

اتالعان قالالاردىڭ ىشىندە ورىنبور مەن ومبى سول كەزەڭدە تۋعان حالقىمىز ءۇشىن اتامەكەن بولعانىن ايتىپ وتكەن ءجون.

1912 جىلعى «ايقاپ» جۋرنالىنىڭ 14-ءشى سانىندا قارعالىداعى «ءاميريا» مەدرەسەسىندە سول جىلى 150-دەن ارتىق بالا ءدارىس العاندىعى تۋرالى ايتىلادى.

تاريح عىلىمدارىنىڭ دوكتورى، پروفەسسور حايىرجان بەكحوجيننىڭ ءبىر ەڭبەگىندە «عاليانى» بىتىرگەن 154 قازاق شاكىرتىنىڭ توتە وقۋ مەكتەپتەرىن اشىپ، بالا وقىتقاندارى جايىندا دەرەك بار.

ياكوبياداعى وقۋ ورنىنىڭ قىز بالالارعا ارناپ اشىلۋى جانە ءبىلىمنىڭ جاڭا ءجاديت ۇلگىسىندە بەرىلۋى حالقىمىزدىڭ قىز بالالاردىڭ ءبىلىم الۋ مۇمكىندىكتەرىن قاراستىرعانىن كورسەتەدى.

اقسۋدا «مامانيا»، قاپالدا «ياكوبيا»، زايساندا «قازاقيا» جانە «عيزاتيا»، قارعالىدا «ءاميريا» جانە باسقا دا وقۋ ورىندارىنىڭ بولعانى، تۇلەكتەرىنىڭ دەنى قازاق ەلىن دامىتۋ جولىندا جانىن قۇربان ەتكەندىگى تۋرالى مالىمەت كوپكە دەيىن قۇپيا ۇستالىندى.

قازاقتىڭ ءبىلىم كوگىندە قانات قاققان التىن داۋىرلەرىن جاسىرۋ مۇمكىن ەمەس.

2018 جىل بۇكىل تۇركى الەمىندە «ماعجان جىلى» بولىپ جاريالاندى.

قاي داۋىردە بولماسىن، قازاق حالقى قانداي جوعارى جەتىستىككە قول جەتكىزسە دە، ونىڭ ءتۇپ-تامىرىندا ءىلىم مەن ءبىلىم جاتىر.

ءبىلىم – ماقساتىڭدى باعىندىرار اسۋلارداعى باسپالداق.

تاۋەلسىز قازاقستان جاستارىنا قاجەتتى قۇرال – ءبىلىم.

تۇڭعىش پرەزيدەنتىمىز-ەلباسى نۇرسۇلتان ءابىشۇلى نازارباەۆتىڭ 1993 جىلعى 5 قاراشادا قول قويعان «شەت ەلدەردە كادرلار دايارلاۋ ءۇشىن قازاقستان رەسپۋبليكاسى پرەزيدەنتىنىڭ حالىقارالىق «بولاشاق» ستيپەندياسىن بەلگىلەۋ تۋرالى» №1394 قاۋلىسى اتا-بابامىزدىڭ عاسىرلار بويعى ارمانى مەن اتقارىپ كەلگەن تاريحي ازاماتتىق ابىرويلى ءىسىن ىلگەرى جالعاستىرۋدا.

ەلباسىنىڭ اق باتاسىمەن 1994 جىلى ءبىلىم الۋعا «بولاشاق» باعدارلاماسىنىڭ العاشقى 187 ستيپەندياتى شەتەلگە اتتاندى.

كۇنى بۇگىن «بولاشاق» باعدارلاماسىنىڭ ارقاسىندا سان مىڭداعان جاستار الەمنىڭ تۇكپىر-تۇكپىرىندەگى دۇنيە ءجۇزىنىڭ ەڭ ۇزدىك دەگەن ماڭدايالدى وقۋ ورىندارىنان ءبىلىم الىپ شىقتى.

ۇلى اباي ايتپاقشى، «ادامنىڭ كوڭىلى شىن مەيىرلەنسە، ءبىلىم-عىلىمنىڭ ءوزى دە ادامعا مەيىرلەنىپ، تەز قولعا تۇسەدى».

ارىستانبەك مۇحامەديۇلى

Abai.kz