“بiلiمدiلiككە ەمەس، ديپلومعا قىزىعاتىن جاستاردىڭ كوبەيۋi كاسiبي بiلiگi جوعارى مامانداردىڭ تاپشىلىعىنا اكەپ سوعۋدا”. وسىلايشا دابىل قاققان مۇناي كومپانيالارىنىڭ وكiلدەرi تاپسىرىس بويىنشا مامان دايىنداۋعا ۇسىنىس بiلدiرۋدە.
قىزىلوردا، اقتاۋ، اتىراۋ، ورال، اقتوبە ايماعىنداعى مۇناي كومپانيالارى كاسiبي دەڭگەيi جوعارى مامانداردىڭ تاپشى ەكەندiگiن ايتىپ شاعىمدانۋدا. ويتكەنi, قازاقستانداعى جوعارى وقۋ ورىندارىن بiتiرگەن جاس تۇلەكتەر كومپانيالار تاراپىنان قويىلاتىن تالاپتارعا سايكەس كەلمەيتiن كورiنەدi. ماماندار پiكiرiنشە، بۇگiندە بiلiم الۋعا ەمەس، ديپلومعا قول جەتكiزۋگە قىزىعاتىنداردىڭ سانى ارتۋى كەسiرiنەن كاسiبي تۇرعىدا باسەكەلەستiككە توتەپ بەرە الاتىن ماماندار ازايىپ كەتكەن. وسى سەبەپتi, قر بiلiم جانە عىلىم مينيسترلiگi تاپسىرىس بويىنشا مامان دايىنداۋدى قولعا العالى وتىر. ول ءۇشiن ەلiمiزدەگi iرi مۇناي كومپانيالارى تاجiريبەسiز جاس ماماندارعا ارتىلاتىن ورتاق تالاپتاردى ءتۇزۋi تيiس. نەگiزi بەرiلەتiن بiلiم دە سول تالاپتاردى ەسكەرە وتىرىپ جۇرگiزiلەدi. رەسمي دەرەكتەرگە سۇيەنسەك، قازiرگi تاڭدا ماماندار سايكەس كەلۋi تيiس ستاندارتتاردى ەلiمiزدەگi تەمiر بالقىتۋشىلار اسسوتسياتسياسى دايىنداپ قويعان. تاجiريبە رەتiندە ۇسىنىلعان بۇل تالاپتار الداعى 2-3 جىل iشiندە جۇكتەلەتiن مiندەت رەتiندە بەكiتiلۋi تيiس.

“بiلiمدiلiككە ەمەس، ديپلومعا قىزىعاتىن جاستاردىڭ كوبەيۋi كاسiبي بiلiگi جوعارى مامانداردىڭ تاپشىلىعىنا اكەپ سوعۋدا”. وسىلايشا دابىل قاققان مۇناي كومپانيالارىنىڭ وكiلدەرi تاپسىرىس بويىنشا مامان دايىنداۋعا ۇسىنىس بiلدiرۋدە.
قىزىلوردا، اقتاۋ، اتىراۋ، ورال، اقتوبە ايماعىنداعى مۇناي كومپانيالارى كاسiبي دەڭگەيi جوعارى مامانداردىڭ تاپشى ەكەندiگiن ايتىپ شاعىمدانۋدا. ويتكەنi, قازاقستانداعى جوعارى وقۋ ورىندارىن بiتiرگەن جاس تۇلەكتەر كومپانيالار تاراپىنان قويىلاتىن تالاپتارعا سايكەس كەلمەيتiن كورiنەدi. ماماندار پiكiرiنشە، بۇگiندە بiلiم الۋعا ەمەس، ديپلومعا قول جەتكiزۋگە قىزىعاتىنداردىڭ سانى ارتۋى كەسiرiنەن كاسiبي تۇرعىدا باسەكەلەستiككە توتەپ بەرە الاتىن ماماندار ازايىپ كەتكەن. وسى سەبەپتi, قر بiلiم جانە عىلىم مينيسترلiگi تاپسىرىس بويىنشا مامان دايىنداۋدى قولعا العالى وتىر. ول ءۇشiن ەلiمiزدەگi iرi مۇناي كومپانيالارى تاجiريبەسiز جاس ماماندارعا ارتىلاتىن ورتاق تالاپتاردى ءتۇزۋi تيiس. نەگiزi بەرiلەتiن بiلiم دە سول تالاپتاردى ەسكەرە وتىرىپ جۇرگiزiلەدi. رەسمي دەرەكتەرگە سۇيەنسەك، قازiرگi تاڭدا ماماندار سايكەس كەلۋi تيiس ستاندارتتاردى ەلiمiزدەگi تەمiر بالقىتۋشىلار اسسوتسياتسياسى دايىنداپ قويعان. تاجiريبە رەتiندە ۇسىنىلعان بۇل تالاپتار الداعى 2-3 جىل iشiندە جۇكتەلەتiن مiندەت رەتiندە بەكiتiلۋi تيiس.
ستاتيستيكا بويىنشا بۇگiندە قازاقستانداعى ەڭبەككە قابiلەتتi 8413,5 مىڭ ادامنىڭ 935,9 مىڭى عانا ءوندiرiس سالاسىندا جۇمىسپەن قامتاماسىز ەتiلگەن. قر بiلiم جانە عىلىم مينيسترلiگiندەگiلەر جىل سايىن جۇمىسشى مەن ورتاشا توپ بويىنشا 127-130 مامان بiتiرiپ شىعاتىنىن، ولاردىڭ 63,5 پايىزى قىزمەتكە ورنالاساتىنىن كولدەنەڭ تارتادى. وكiنiشكە قاراي، شەتەلدiك كومپانيالارعا قابىلداناتىندارى – 3-5 پايىزى عانا. بۇل قر زاڭدارىن بۇزاتىن كەيبiر جاتجۇرتتىق كاسiپورىنداردىڭ جاۋاپكەرشiلiكسiزدiگiنiڭ كەسiرiنەن. ايتپەسە، قاراپايىم جۇمىسشىسى مەن اسپازىنا دەيiن شەكارا سىرتىنان، ءوز ەلiنەن اكەلەتiن شەتەلدiكتەرگە قر پرەزيدەنتi ن.نازارباەۆ بiرنەشە رەت ەسكەرتۋ جاساعانى بەلگiلi. ونى قۇلاققا iلگەندەر كەم دە كەم. تاعى بiر ماىزدى جايت، شەتەلدiكتەر جۇمىسقا قابىلداردا ءوز تالاپتارىنا سايكەس كەلەتiندەرگە عانا بۇيرەكتەرi بۇرادى. كومپانيالاردىڭ كوپشiلiگiندە وزدەرiنiڭ قوۋ ورتالىقتارى جۇمىس iستەيدi. بiر iرi كومپانيانىڭ قىزمەتكەرگە قوياتىن تالابى ەكiنشi بiر كومپانيانiكiمەن سايكەس كەلە بەرمەسi ايتپاسا دا تۇسiنiكتi. ونىڭ ۇستiنە، مامان قابىلداۋ ماسەلەسiن ءار كاسiپورىن ءوز بەتiنشە شەشۋگە مۇددەلi. مىسالى، كەيبiر مەكەمەلەر وقۋ ورتالىقتارىن اشسا، ەندi بiرi ۇمiتكەرلەردi سىناقتان وتكiزەدi, كەيبiرi جاستار بiلiم الۋ ءۇشiن كومپانيا بيۋدجەتiنەن گرانتتار بولەدi. گرانتقا يە بولعان جاستار باتىستىق كومپانيالاردا تاجiريبە جيناقتاپ قايتۋعا مۇمكiندiك الادى.
داعدارىسقا قارسى كۇرەس باعدارلاماسىن تۇزگەن، ارنايى جول كارتاسىن سىزعان قر ۇكiمەتi وتانداستارىمىزدى جۇمىسسىزدىق دەرتiنەن قۇتقارۋعا تىرىسۋدا. بiراق سوعان قاراماستان، ساندىق كورسەتكiشتەر قۇرعىر بوي بەرمەي وتىر. مىسالى، ۇستiمiزدەگi جىلدىڭ باسىندا 6,6 پايىز بولعان جۇمىسسىزدىق 2009 جىلدىڭ 1 مامىرىندا 7,2 پايىزعا ءوسiپتi. جىل سوڭىنا دەيiن جۇمىسسىزدىق دەڭگەيiن تومەندەتۋگە ۋادە بەرگەن بيلiك مامانداندىرۋ، قايتا مامانداندىرۋ مەن جاس تۇلەكتەردi جۇمىسپەن قامتاماسىز ەتۋگە كوڭiل بولۋدە. مىسالى، “جول كارتاسىندا” قۇجاتتا الەۋمەتتiك جۇمىس ورىندارىن كەڭەيتۋ جانە جاستار تاجiريبەسi باعىتى بويىنشا اتقارىلاتىن شارالار تاجiريبەسiن جۇزەگە اسىرۋعا نازار اۋدارىلعان. قر ەڭبەك جانە حالىقتى الەۋمەتتiك قورعاۋ مينيسترلiگiندەگiلەر 2009 جىلى رەسپۋبليكالىق بيۋدجەتتەن 8,6 ملرد. تەڭگە ءبولiنiپ، اتالعان قاراجاتقا 69 مىڭعا جۋىق وتانداستى جۇمىسپەن قامتاماسىز ەتۋ كوزدەلگەنiن ايتادى. جول كارتاسىن قارجىلاندىرۋعا ارنالعان 8,6 ملرد. تەڭگەنiڭ 3,1 ملرد. تەڭگەسi جاستار تاجiريبەسiنە باعىتتالماق. بۇل سوما جوعارى جانە ورتا وقۋ ورىندارىن بiتiرگەن 34 452 تۇلەكتi ۋاقىتشا جۇمىسقا ورنالاستىرۋعا مۇمكiندiك بەرەدi ەكەن. 6 اي بويى تاجiريبە جيناقتاۋ بارىسىندا جۇمىس بەرۋشiنiڭ سىنىنان سۇرiنبەي وتكەن جاس تۇلەك سول مەكەمەدە تۇراقتى تۇردە جۇمىسقا ورنالاسۋعا مۇمكiندiگi بار. ال ارنايى قۇرىلاتىن الەۋمەتتiك جۇمىس ورىندارىنا بولiنگەن قاراجات – 5,5 ملرد. بۇل ەلiمiزدەگi ماقساتتى توپ تiزiمiندە تۇرعان 61 248 ادامدى ۋاقىتشا، ياعني، 2009 جىلدىڭ سوڭىنا دەيiن جۇمىسپەن قامتامسىز ەتۋگە سەپ. حالىق قازىناسىنان بولiنگەن قىرۋار قارجى “ۇستاعاننىڭ قولىندا، تiستەگەننiڭ اۋزىندا” كەتپەۋi ءۇشiن قر ۇكiمەتi جانىنان قۇرىلعان ۆەدومستۆوارالىق كوميسسيا جۇيەلi تۇردە قاتاڭ باقىلاۋ جۇرگiزiپ وتىرۋعا مiندەتتi. سونىمەن قاتار ازاماتتار اراسىندا كاسiبي دايىندىق، قايتا مامانداندىرۋ جانە كاسiبي بiلiكتiلiكتi ارتتىرۋ شارالارىن جۇزەگە اسىرۋ ماسەلەسi بۇگiندە ماقساتتى ءارi جۇيەلi تۇردە قاراستىرىلىپ جاتقان كورiنەدi. رەسپۋبليكالىق بيۋدجەتتەن مامان دايىنداۋ مەن قايتا مامانداندىرۋ iسiنە بۇعان دەيiن بولiنگەن قاراجاتقا قوسىمشا جەرگiلiكتi بيۋدجەتتەردەن 14,4 ملرد. تەڭگە كولەمiندە قارجى ءبولiنiپتi. 146,5 مىڭ ادامدى قامتيتىن بۇل جوبا “جول كارتاسىنىڭ” ينۆەستيتسيالىق باعىتتارى شەڭبەرiندە جۇزەگە اسىرىلماق. سونىمەن قاتار جۇمىستان شىعىپ قالعان قىزمەتكەرلەر، جوعارى وقۋ ورىندارىنىڭ تۇلەكتەرi مەن ورالماندار سەكiلدi جالپى سانى 100 مىڭعا جۋىق وتانداستى قايتا وقىتۋ جوسپاردا بار. ال ماكروايماقتاردى ەكسپورتتىق مامانداندىرۋ باعىتى بويىنشا – 20 مىڭ، تۇسكەن ۇسىنىستار بويىنشا – 3,5 ادام، شەت مەملەكەتتەردەن تارتىلعان جۇمىس كۇشiنiڭ ورنىن تولتىرۋ ءۇشiن 23 مىڭ ادام جۇمىسپەن قاماتاماسىز ەتiلەدi.

ءنازيا جويامەرگەنقىزى
“تۇركىستان” گازەتى 18 ماۋسىم 2009 جىل