الاش گيمنى تۋرالى
...كەيىنگى جىلدارى وسى «الاش گيمنى» تابىلدى دەگەن حابارعا قۇلاعىمىز ەلەڭ ەتە قالعان ەدى! ونىڭ ءبىراز نۇسقالارىن دا (تۇركيە قازاقتارىنىڭ; تالدىقورعاندىق ولكەتانۋشى ج. تولىمبەكوۆتىڭ مالىمەتى بويىنشا، ءۇش رەت رەپرەسسياعا ۇشىراعان، اقسۋلىق قارت - دۋلاتبەك تولىمبەكۇلى (1898-1968) ايدالىپ بارىپ، ايگىلى «بەلومور كانالىن» قازۋ كەزىندە، كارەليا اسسر-ءى، سلوۆەتسسكىدە، مىرجاقىپپەن بىرگە بولعان ەكەن. كوپتەگەن ولەڭدەرىن جاتقا ايتقان كورىنەدى، سونىڭ ءبىرى وسى گيمن. بۇنى جەتكىزۋشى اقساقالدىڭ قىز-كەلىندەرى بولعان اپالار; جولامان قاجىمانوۆتىڭ دومبىراعا قوسىلا ورىنداۋى ت.ب.) كەزدەستىردىك. نەگىزى، بۇلار، سول گيمننىڭ نۇسقالارى ما، ناقتى اۆتورى (م. دۋلات دەگەنگە كوبىرەك سايادى) كىم... انىعىن زەرتتەۋشىلەر ايتا جاتار!
مەن ءوز تاراپىمنان ءبىراز ەسكىرگەن سوزدەردى قازىرگى زامانعا سايكەستەندىرىپ، وڭدەۋگە تالپىندىم جانە اۋەنى دە وڭدەلسە دەگەن نيەتتەمىن! تاعى ءبىر تالابىم اۆتورلارى رەتىندە الاش ارىستارىن ءبولىپ جارماي بىرگە كورسەتسەك!
PS: تومەندە ماعان كەزدەسكەن بىرنەشە نۇسقالاردى قوسا كەلتىرىپ وتىرمىن. بۇل ۇسىنىسىما «الاش» يدەياسىن ناسيحاتتاپ جۇرگەن «اق جول» پارتياسىنىڭ كوسەمدەرى نە دەر ەكەن (مۇمكىن، كونكۋرس وتكىزىپ، بەلگىلى كومپوزيتورلارىمىزدىڭ بىرىنە ءانىن وڭدەتسە...)
الاش گيمنى
ء(سوزى مەن ءانى: ءا. بوكەيحان، م. دۋلات، ا. بايتۇرسىن)
ارعى اتام ەر تۇرىك، ءبىز قازاق ەلىمىز،
اسقار تاۋ، شالقار كول، كەڭ بايتاق، جەرىمىز.
ەجەلدەن ەن جايلاپ، سايرانداپ، جايراڭداپ،
ەركە وسكەن دالانىڭ، ەركەسى، سەرىمىز.
ۇرپاعى الاشتىڭ، بابالار كەمەڭگەر،
ەگەسكە ەل بەرمەس، شىن تۋعان ەرەن ەر.
بۇعاۋدان بوسانعان، ءبىز دولى ارىستان،
ازاتپىز بۇل كۇندە، قالماسىن ىشتە شەر!
ات مىنسەك سۋىلداپ، جەل بولىپ شابامىز،
لاپ ەتسەك، وت بولىپ، دۋىلداپ جانامىز.
الاشتىڭ اق تۋىن، قولعا الىپ، كوتەرىپ،
ەلىمە جاۋ كەلسە، شىن ويران سالامىز.
ەر تۇركى ەجەلدەن، وق تەسكەن ەتىمىز،
قايمىعىپ ەش جاۋدان، قايتپاعان بەتىمىز.
جاۋسىن وق، اقسىن قان، شىقسىن جان، قورقۋ جوق،
الاشتىڭ جولىندا، جان قيماق نيەتىمىز.
بىزدەرگە ءسوز بە ەكەن، جاۋىڭنىڭ كوپ ازى،
ولسەك حاق شەيىتپىز، ولتىرسەك ءبىز قازى.
الاشتىڭ ارۋاعى، جەبەسىن، قولداسىن،
جاساعان ساقتاي كور، الاشتىڭ ورداسىن.
قايىرماسى:
ازاتتىق ەلىمە،
بۇيىرسىن ماڭگىلىك!
الاشتىڭ ۇرانى،
وشپەسىن جاڭعىرىپ!
(وسى زامانعا ساي، ءسوزىن ءسال وڭدەگەن ازكەن التاي. جەتىسۋلىق. ءانى:؟)
..........................................
ماعان كەزدەسكەن بۇرىنعى ماتىندەر:
ارعى اتام ەر تۇرىك، ءبىز قازاق ەلىمىز،
سامال تاۋ، شالقار كول، سارى-ارقا جەرىمىز.
ساي سايلاپ، مال ايداپ، سايرانداپ، ەل جايلاپ،
ەركە وسكە ارقانىڭ، ەركەسى، سەرىمىز
ءبىز جۇرگەن الاشتىڭ، شىن كەمەڭگەرىمىز،
ەگەسكە ەل بەرمەس، ەڭىرەگەن ەرىمىز،
بۇعاۋدان بوسانعان، ءبىز دولى ارىستان،
دولدانسا بولمايتىن، جاڭا ءداۋ پەرىمىز.
ات مىنسەك سۋىلداپ، جەل بولىپ شابامىز،
لاپ ەتسەك، وت بولىپ دۋىلداپ جانامىز.
الاشتىڭ اق تۋىن قولعا الىپ،
اقىرىپ، ۇرانداپ شاپقاندا، جاۋعا ويران سالامىز.
ەر تۇركى ەجەلدەن وق تەسكەن ەتىمىز،
قايمىعىپ ەش جاۋدان قايتپاعان بەتىمىز.
جاۋسىن وق، اقسىن قان، شىقسىن جان، قورقۋ جوق،
الاشتىڭ جولىندا جان قيماق نيەتىمىز.
بىزدەرگە ءسوز بە ەكەن، جاۋىڭنىڭ كوپ ازى.
ولسەك حاق شەيىتپىز، ولتىرسەك ءبىز قازى.
الاشتىڭ ارۋاعى جەبەسىن، قولداسىن،
اقساقال تىلەي كور، ساپاردى وڭداسىن.
جاساعان ساقتاي كور، الاشتىڭ ورداسىن،
*************************
ارعى اتام ەر تۇرىك – ءبىز قازاق ەلىمىز!
شالقار كول، سامال تاۋ – سارىارقا جەرىمىز!
توي تويلاپ، مال ايداپ،
ەركە وسكەن الاشتىڭ، ەل قورعار ەرىمىز!
قايىرماسى:
قولداي گور جاساعان!
الاشپىز قاۋىمنان –
قورىقپايمىز جاۋىڭنان!
ءبىز – قالي ارىستان، دولدانسا قويمايتىن.
العا ۇمتىل، ەر الاش، ەلىڭ بار قورعايتىن!
ءاليحان، ءاليحان – الاشتىڭ سەركەسى،
ەل قامىن ويلايتىن!
************************
ارعى اتام ەر تۇرىك، ءبىز قازاق ەلىمىز.
سامال تاۋ، شالقار كول، سارىارقا جەرىمىز.
ساي سايلاپ، مال ايداپ، سايرانداپ، يەن جايلاپ،
ەركە وسكەن ارقانىڭ، ەركەسى سەرىمىز.
ءبىز جۇرگەن الاشتىڭ، شىن كەمەڭگەرىمىز!
ەگەسسەك ەل بەرمەس، ەڭىرەگەن ەرىمىز.
بۇعاۋدان بوساعان، ءبىز دولى ارىستان.
دولدانسا بولمايتىن، جاڭا ءداۋ پەرىمىز!
ات مىنسەك، جەل بولىپ، سۋىلداپ شابامىز.
«لاپ!» دەسەك ەرلەنىپ، دۋىلداپ جانامىز.
الاشتىڭ اق تۋىن، قولعا الىپ، اقىرىپ،
«الاش!» دەپ شاپقاندا، جاۋعا ويران سالامىز!
ەر تۇرىك ەجەلدەن، وق تەسكەن ەتىمىز!
قايمىعىپ ەش جاۋدان، قايتپاعان بەتىمىز.
جاۋسىن وق، اقسىن قان، شىقسىن جان، قورقۋ جوق.
الاشتىڭ جولىندا، جان قيماق - نيەتىمىز.
بىزدەرگە ءسوز بە ەكەن، جاۋىڭنىڭ كوپ، ازى!؟
ولسەك حاق ءشاھيتپىز، ولتىرسە ءبىز قازى.
جول بولىپ جاۋ شاۋىپ. ساۋ قايتساق بولامىز،
قازاقتىڭ شىن ۇلى، قاھارمان سابازى!
الاشتىڭ ارۋاعى، جەبەسىن، قولداسىن!
اقساقال تىلەي گور، ساپاردى وڭداسىن!
جاساعان جار بولىپ، قازاقتىڭ ەلىنە
جاساتسىن، ساقتاسىن، الاشتىڭ ورداسىن!
ازكەن التاي
Abai.kz
