ءسوز قۇدىرەتى جەتكىزە المايتىن ونەر ءتۇرى كۇي ونەرى. قازاقتىڭ كۇي ونەرى ەكىگە بولىنەدى. ءبىرى شەرتپە كۇي، ەكىنشىسى توكپە كۇي. وسى توكپە كۇيدىڭ قۇدىرەتىن الەمگە تانىتىپ جۇرگەن ونەر يەسى، زامانىمىزدىڭ زاڭعار تۇلعاسى، ۇلانعايىر قازاق دالاسىنداعى 7 كۇيشىلىك ايماقتىڭ ءبىرى ماڭعىستاۋ كۇي ونەرىنىڭ كورنەكتى وكىلى سەرجان ىسقاقۇلى شاكرات اعامىز بيىل 80 جاسقا تولىپ وتىر.

سەرجان ىسقاقۇلى شاكرات – رەسپۋبليكاداعى ماڭدايالدى ۇزدىك دومبىراشىلاردىڭ ءبىرى، ەل اراسىنان شىققان تۋما تالانت، «توكپە» كۇي وكىلى. ول دومبىرا تارتۋدىڭ حالىقتىق ەجەلگى ۇلگىسىن بويىنا دارىتقان. ماڭعىستاۋ كۇي ءداستۇرىنىڭ قازىرگى تۋ ۇستاۋشىسى. اتاقتى الىم جاڭبىرشين، شامعۇل ىبرايموۆ، مۇرات وسكىنباەۆ سىندى دومبىراشىلاردىڭ لايىقتى شاكىرتى. ماڭعىستاۋدىڭ كۇي ورىنداۋ شەبەرلىگىن شىڭداپ، ونى بۇكىل ەلگە جانە شەت جەرلەرگە تانىتىپ، تاراتقان مايتالمان.

سەراعانىڭ ەڭ جاقىن ۇستازى، ءوزىنىڭ نەمەرە اعاسى الىم  جاڭبىرشين ولكەگە كەڭىنەن تانىمال ايتۋلى ازامات، ايتۋلى كۇيشى. ول جايلى ارنايى تۇسىرىلگەن دەرەكتى فيلمدە بار. 

وسى فيلمدە سەراعا ءوزىنىڭ الىم اعاسى جايلى سۇحباتىندا: «مەن ول كىسىنى كوكە دەيتىنمىن. مەنىڭ بولمىسىم، ادامدىعىم، ازاماتتىعىم، ومىرلىك ۇستانىمىم، دومبىراعا دەگەن قۇمارلىعىم، كۇيشىلىك ونەرىم، ءبارى-ءبارى سول كىسىنىڭ تاربيەسىمەن قالىپتاستى. مەن ونى وزىمە ۇستاز تۇتتىم.  ماعان الىمداي بولۋ قايدا دەپ، باسىمدى ءيىپ تۇرىپ مويىندايمىن» - دەگەن ەكەن. 

ول 1939 جىلى ماڭعىستاۋدىڭ ۇشتاعان وڭىرىندە دۇنيەگە كەلگەن، ءبىلىمى جوعارى. قازاقستان مەملەكەتتىك ۋنيۆەرسيتەتىن 1961 جىلى جۋرناليست ماماندىعى بويىنشا بىتىرگەن. 

ەڭبەك جولىن ماڭعىستاۋ اۋداندىق «جاڭا ءومىر» گازەتىندە باستاپ،  «ارا»، «جۇلدىز» جۋرنالدارىندا قىزمەت ەتتى. ەسىمى ەل اراسىندا سىقاقشى قالامگەر رەتىندە دە تانىمال. ونىڭ جازعان كوپتەگەن ءازىل – سىقاق اڭگىمەلەرى رەسپۋبليكالىق، وبلىستىق ءباسپاسوز بەتتەرىندە جاريالانىپ، «تاماشالاردا» وينالدى. 2001 جىلى «كۇتە تۇرىڭىز»، 2007 جىلى «ماڭعىستاۋ كۇلكىسى»، 2011 جىلى «ماڭعىستاۋ كۇلكىسى 2» اتتى كۇلدىرگى اڭگىمەلەر جيناقتارى جارىق كورىپ، كوپشىلىكتىڭ ىقىلاسىنا بولەندى. «ەزۋدە كۇلكى ويناسىن» جيناعى ماڭعىستاۋ اقىن-جازۋشىلارىنىڭ  50 تومدىعىنا ەندى.

  قازاق ونەرى، ونىڭ ىشىندە ماڭعىستاۋ ونەرى، فولكلورى جايىندا وبلىستىق تەلەارنادا «ماڭعىستاۋ ماقامدارى»، «اۋىل ايتقىشتارى» اتتى قىزعىلىقتى حابارلار ۇيىمداستىردى. كۇي ۇيرەتكەن تەلەساباقتار جۇرگىزدى.

بىرنەشە ساتيرالىق تۋىندالارى قازاق راديوسىنىڭ «التىن قورىندا» ساقتاۋلى. سەرجان شاكىرات بىرنەشە جىل مۇناي سالاسىندا دا قىزمەت ەتتى. الايدا، بار ىنتاسى كۇيگە اۋىپ، ونەرگە دەگەن ىڭكارلىگى بارىنەن دە باسىم ءتۇستى.

ونەرپاز اعا ءبىر سوزىندە «مەن دومبىراعا، دومبىرا ماعان ىنتىق  بولدىق، دومبىرا مەنى قالامگەرلىككە قيمادى»، دەپ ازىلدەگەنى دە بار.

ءسوز رەتى كەلگەسىن مىسال رەتىندە سەراعانىڭ «ەكى شالدىڭ كۇلگەنى» اتتى شاعىن اڭگىمەسىن كەلتىرە كەتەيىن:

- «قاي ءبىر جىلى ناۋرىز مەرەكەسى تويلاناردا ۇلكەن تەاترلاندىرىلعان كورىنىس ۇيىمداستىرىلدى. ماعان قۇرمانعازىنىڭ ءرولىن سومداۋدى تاپسىردى. مادەنيەت ۇيىنەن ۇزىن اق ساقال الدىم، قۇرمانعازى ساقالدى كىسى بولعان عوي. ۇستىمە شاپان، باسىما بورىك كيدىم. تۇراقتى كيىپ جۇرەتىن كوزىلدىرىگىمدى الىپ قويدىم. ءسويتىپ الاڭدا، ساحنانىڭ سىرتىندا تۇرمىن. كەزەگىم كەلگەندە كۇي تارتۋىم كەرەك، دينانىڭ رولىندە ءبىر جاس بالا وينايدى، سوعان باتا بەرۋىم كەرەك. سولاي تۇرسام، قاسىما اكەم كەلدى. سول كەزدە سەكسەننەن اسقان شاعى، مارقۇم. مەنىڭ بوتەن ويىم جوق، اكەمە سالەم بەردىم: «اسسالاۋماعالەيكۋم!» دەپ. «ۋاعالەيكۋماسسالام!» دەپ بەتىمە قارادى دا، «كىمسىڭ؟» دەيدى. مەن اكەم تانىماي تۇر دەپ ويلاعان جوقپىن، كىم بوپ تۇرعانىمدى سۇراپ تۇر-اۋ دەپ ءتۇسىندىم دە: «مەن قۇرمانعازىمىن» دەدىم. «ا، قۇرمانعازى. قۇرمانعازىنىڭ كۇيىن تارتاسىڭ با؟» دەدى. «يا» دەيمىن. سودان تۇرىپ-تۇرىپ، «ءوزىڭ كىم بولاسىڭ؟ قاي تۋعانسىڭ؟ داۋسىڭ تانىس سياقتى، ءجۇزىڭدى دە شىرامىتىپ تۇرمىن...» دەيدى. مەن اكەمنىڭ تانىماي تۇرعانىن سوندا ءبىلدىم. ەندى كۇلەيىن دەسەم، ساقالىم جەلىمىنەن بوساپ كەتە مە دەپ، يەگىمدى باسىپ ارەڭ شىداپ تۇرمىن. ول «نەگە كۇلەسىڭ؟» دەگەندەي قارايدى. سودان مەن دە قۋلىققا كوشىپ: «ءوزىڭىز كىم بولاسىز؟» دەپ سۇرادىم. ول: «مەن شاكىراتوۆ ىسقاق دەگەن شالمىن» دەيدى. «ال مەن شاكىراتوۆ سەرجان ىسقاقۇلى دەگەن شالمىن» دەدىم. سودان قىران-توپان كۇلكى... اينالامىزداعى مەرەكەگە جيىلعان حالىق تا ەستىپ، كۇلىسىپ جاتىر. سونداي جاعداي عوي...».

كۇيشىلىك ونەر ادامعا اللانىڭ بەرگەن سىيى. بالا سەرجانعا ەشكىم ۇيرەتكەن دە، ۇگىتتەگەن دە جوق. دومبىراعا قول سوزىپ، ءوزى ەستىپ جۇرگەن كۇيلەردى كۇمبىرلەتە بەردى. مۇندايدى حالىق تۇقىم قۋالايتىن، تۋما تالانت دەپ اتايدى. ايتسا ايتقانداي، سەرجاننىڭ ءوز اتاسى شاكىرات تا ونەرگە جاقىن بولعان، ايگىلى جىراۋ قاشاعان كۇرجۇمانۇلى دا سەرجاننىڭ ارعى ناعاشىسى. اتاسىنان قالعان قارا دومبىرانى العاش رەت 5 جاسىندا ۇستاپ، اندەردىڭ اۋەنىن سالىپ، «كەڭەس» كۇيىمەن باستاپتى. العاش رەت ساحناعا 8 جاسىندا شىعىپ «سوقىر ەسجان»، «قىز اقجەلەڭ» كۇيلەرىن ورىنداعان. سول بالا جاسىنان دومبىرا اۋەنىنە ەلدى ۇيىتقان ۇلى كۇيشى بولسام دەگەن ارمانعا قول سوزادى. ادامنىڭ ارمانى قانشالىقتى بيىك بولسا، شىعار شىڭى دا سونشالىقتى بيىك بولادى دەمەكشى، اعامىز سول قارا دومبىرامەن جاتتىعۋدى جانە سىرلاسۋدى كۇنى بۇگىنگە دەيىن توقتاتقان ەمەس. بىردە ءسوز اراسىندا روزا جەڭگەمىز، قاقاعان قىستىڭ ءبىر كۇنىندە ۇيدەگى جىلۋ توقتاپ قالعاندا، اعامىزدىڭ دومبىراسىن تونعا وراپ، ماپەلەگەنىن ايتىپ، ءبارىمىزدى ءبىر ءماز قىلىپ تاستاعانى دا بار. دەمەك، اعامىز بۇل ونەر شىڭىنا اللانىڭ قالاۋى، ارماننىڭ اسقاقتىعى جانە ەڭبەكقورلىعىنىڭ ارقاسىندا شىقتى دەپ باتىل ايتا الامىز.

تۋما تالانت دەمەكشى، سەرجان اعامىزدىڭ اكەسى ىسقاق كاكەمىزدىڭ ءوز اۋزىنان ەستىگەن ءبىر اڭگىمە دە ماڭعىستاۋدا ءسابي ءبىر جاسقا شىعىپ «تۇساۋ كەسەر» جاساعان كەزدە، اق جايمانىڭ ۇستىنە بالانىڭ الدىنا ءار ءتۇرلى زاتتار: كىتاپ، دومبىرا، قوبىز، اقشا ت.ت. بۇيىمدار قويادى. بالا وسىلاردىڭ قايسىسىنا قول سوزىپ ۇمتىلسا، سونى كەلەشەكتە كاسىپ ەتەدى دەپ، بولجايتىن ءداستۇرى بار. سەرجان اعا باسقاسىنا قاراماي، دومبىراعا قول سوزدى، دەپ وتىراتىن.

سەرجان اعانىڭ اكەسى ىسقاق شاكىراتۇلى كاكەمىزدىڭ دە ەسىمى ەل ەسىندە ساقتالعان ايااۋلى تۇلعا. ول ءومىر بويى اعارتۋ سالاسىندا قىزمەت جاسادى. قانشاما شاكىرتتەرگە ۇستازدىق جاسادى. 1938 جىلى ۇشتاعاندا 7 جىلدىق مەكتەپ سالىنعاندا، وسى مەكتەپتىڭ العاشقى  ديرەكتورى بولدى. 

ىسقاق كاكەمىز 80 جاسقا تولعاندا، ءوزىنىڭ ەڭ العاش ەڭبەك جولىن باستاعان ۇشتاعان مەكتەبىندە مەرەي تويى اتاپ ءوتىلدى. 

«مەكتەپ وقۋ ءىسىنىڭ مەڭگەرۋشىسى وتەلبايۇلى ناۋرىز قارجاۋتەگى ىقىلاس تىلەگىن ولەڭمەن جەتكىزدى.

سۋسىنداتىپ ءبىلىم نارىمەن،

ماڭعىستاۋدى شارلادىڭ.

قيىنشىلىق كورسەڭ دە

ۇستازدىق جولدان تايمادىڭ،

اقمۇرىن، جىڭعىلدى، ۇشتاعان،

تاۋشىق، تۇشىبەك

بالالارىن وقىتىپ،

ءبىلىم بەرۋ بولدى ارمانىن.

مۇرتتى اعايدىڭ مىنەزىن

بىلگەندەر ايتىپ جىر قىلدى.

قارت شاكىرتتەر بۇل كۇندە،

وتكەنىن ايتىپ، سىر قىلدى.

سىڭىرگەن ەڭبەك ەش بولماس

ازاماتتار ۇيعارىپ،

سەكسەنگە كەلگەن شاعىندا

ۇلان اسىر توي قىلدى.

كەشەگى سوعىس كەزىندە

رۋمىن، ۆەنگر، بولگاردى

قۇتقارىستىڭ كوپپەنەن.

ءالپىنىڭ اسىپ تاۋىنان،

وتاندى قورعاپ جاۋىنان.

جاسقانشاقتىق ەتپەگەن،

ومىراۋىڭ تولى وردەنگە

كوپتىڭ قولى جەتپەگەن.

سەكسەن جاس سىزگە كوپ ەمەس،

ومىردەگى بيىك ءبىر بەلەس،

قۇدايكە باتىر قوسايدى

80 جاستا كورىپتى.

90-عا جەت جاسقانباي،

كورمەگەن 80 جاس ەمەس.

ىسەكە، ءتىپتى سەسكەنبە،

ءىزىم مەنەن ءىزباستى

ايتىسقاندا قاشاعان

جەڭگەن ەكەن سەكسەندە.

ادايدا باتىر ەر قارمىس

جالعىز بارىپ جاۋىمەن

سوعىسقان ەكەن سەكسەندە.

سەكسەننەن دە ءوتىپسىڭ،

قۋات بەرسىن ءبىر اللاڭ،

ءومىر بەرسە، ىسەكە،

ءجۇز دەگەن جاسقا جەتەسىڭ.

وسىلايشا، ىسەكە،

ارتىندى كورىپ قارتايىپ،

مۇراتىڭا جەتىپ وتەسىڭ، — دەگەندە شاپالاقتىڭ ۇنىمەن زال ءىشى كۇڭىرەنىپ كەتتى. ءوزىنىڭ ۇستازدىق قىزمەتى تۋرالى ەستە قالعانداردى ەسكە ءتۇسىردى. ۇستازدىق جولدىڭ قيىن ەكەنىن، بالانىڭ مىنەزىن ءتۇسىنۋدىڭ ءوزى ءبىر قاراكەت ەكەنىنە توقتالدى.

— بىردە،- دەدى ول، — بالاۋسالاۋ كۇنىمىز. ۇستازدىق قىزمەتكە دە ىسىلماعانىمىز عوي، جىڭعىلدى مەكتەبىندە بەكەس دەگەن بالاعا قانشا ۇيرەتسەم دە ايتقانىمدى قابىلداتا المادىم. الاي ايتتىم، بىلاي ايتتىم، ولاي ۇيرەتتىم، بىلاي ۇيرەتتىم، ايتقان ءسوزىم قونبادى. دىمىمنىڭ قۇرىعانى سونداي بەكەسكە:

— "ا" دەپ ايت، — دەدىم.

— "ا" دەپ ايت، — دەدى بەكەسىم.

— "ب" دەپ ايت، — دەدىم.

— "ب" دەپ ايت، — دەدى بەكەسىم.

ساسقالاقتاعان مەن:

— ويپىرماي، ەندى قايتەم، — دەدىم وزىمە-ءوزىم.

— ويپىرماي، ەندى قايتەم، — دەدى بەكەسىم.

مۇندايدىڭ تالايى كەزدەستى عوي. ءيا، بالدار، تالاي كۇندەر ءوتتى عوي. بىراق ول كەزدىڭ بالدارى وقىتۋشىسىن قاتتى سىيلايتىن ەدى. قازىر جاستار اراسىنان تارتىپسىزدىك، اراق ىشكىشتەر، ناشاقورلار شىعىپ ءجۇر. مۇنى مەكتەپ تاربيەسىنەن دە كورەتىندەر بار. بۇل دۇرىس ەمەس. بالاعا ءبىرىنشى تاربيەشى اتا-انا، ولاردىڭ تاربيەسىنەن وڭاشا قالعان بالا مەكتەپ تاربيەسىنەن دە باسىن الشاق ۇستايدى. اتا-انا وسى جاعىن ويلاپ قاراۋى كەرەك.

ارداگەر ۇستازدىڭ ارقاسىنا شاپان جابىلدى. مەكتەپ كوركەم ونەرپازدارىنىڭ كۇشىمەن ۇلكەن كونتسەرت كورسەتىلدى. مەرەيتوي قۇرمەتىنە مەن جانە ۇستازدىڭ سۇيىكتى ۇلى بەلگىلى دومبىراشى سەرجان ەكەۋمىز ونەر كورسەتتىك. ء(ىزباسار سىرتانوۆ: "زەردەمدى سەن اشپاساڭ نەتەر ەدىم؟!." http://www.elarna.com/video.php).

وسى جولداردىڭ اۆتورى مەندە ىسقاق كاكەمىزدىڭ قاسىنا ەرىپ، تالاي جەردىڭ ءدامىن تاتتىم. تالاي اڭگىمەسىن تىڭدادىم. كاكەمىز اعارتۋشىلىق پەن قاتار جۋرناليستيكا سالاسىندا دا ەلەۋلى ەڭبەك ەتتى. كاكەمىزدىڭ شەجىرە-تاريح، ۇلتتىق تاربيە تاقىرىبىنا  ارنالعان ەڭبەكتەرى رەسپۋبليكالىق باق-تاردى ۇدايى جاريالانىپ تۇردى جانە ونى وقىرمان ىستىق ىقىلاسپەن قابىلداپ جاتاتىن.

سەرجان اعامىزدىڭ ماڭعىستاۋعا ءتان اڭىز، ايتىس كۇيلەردى تاريحي قىزعىلىقتى اڭگىمەلەرمەن ورىنداۋى وتە اسەرلى. ماسەلەن، «اقساق قۇلان – جوشى حان»، «نار يدىرگەن»، «ءۇش انانىڭ ايتىسى»، «قۇلشاردىڭ كەمپىرمەن، قىزبەن تارتىسى»، «ەسىردىڭ حيۋا ساپارى» اتتى توپتاما كۇيلەردى تاريحىن ايتا وتىرىپ شەبەر ورىنداۋى ەل اراسىندا كەڭىنەن بەلگىلى. ول ماڭعىستاۋدىڭ  ەسكىلىكتى حالىق كۇيلەرىمەن قاتار اتاقتى حالىق سازگەرلەرى ابىل، ەسىر، ەسباي، وسكىنباي، قۇلشار، قارتباي، مۇرات، الىم شىعارمالارىن مانەرلى ورىنداۋشى، وزىندىك ەرەكشەلىگى مول. ماڭعىستاۋ كۇيشىلەرىنىڭ بۇگىنگى ەڭ كورنەكتى وكىلى دەپ تانىلادى.

سونىمەن قاتار ۇلى سازگەرلەر قۇرمانعازى، دينا، داۋلەتكەرەي، قازانعاپ شىعارمالارىنىڭ دا ءبىر قاتارىن جوعارى دەڭگەيدە جەتىك مەڭگەرگەن.

ول سونداي-اق ماڭعىستاۋدىڭ ەجەلگى جىر-تەرمە سازدارىن يەلەنگەن بىردەن ءبىر ونەرپاز. شىنايى اداي اۋەندەرىنىڭ 20 شاقتى نۇسقاسىن دومبىرادا مانەرلى ورىندايدى.

سەرجان اعامىزدىڭ وزگە كۇيشىلەردەن ەرەك، وزىندىك قولتاڭباسى، وزگەشە ناقىشى، وزىندىك جاڭالىعى دا بار. اعامىزدىڭ اسەرلى دە ورنەكتى وڭ قول قيمىلدارىمەن ورىندايتىن «كەربەز كەرىك»، «بوگەلەك»، «كوروعلى»، «تەرىسقاقپاي»، «جاڭىلتپاش» ت.ب. كۇيلەرى ارقاشاندا كورەرمەندى ەرىكسىز ءتانتى ەتەدى. ونى كورگەن جاس كۇيشىلەر ۇيرەنۋگە قۇمارتىپ تۇرادى.

«سەرجان ىسقاقۇلى – بۇرىنعى بۇكىلوداقتىق حالىق شىعارماشىلىعى فەستيۆالدارىنىڭ بىرنەشە دۇركىن جانە «جولداس ءان» («توۆاريشش پەسنيا») تەلەفەستيۆالىنىڭ لاۋرەاتى.

1985 جىلى لەنينگراد ەتنوگرافيالىق ينستيتۋتىنىڭ شاقىرۋىمەن وسى ينستيتۋتتا، چەركاسوۆ اتىنداعى تەاتر، كينو، مۋزىكا ينستيتۋتىندا لەكتسيا – كونتسەرتتەر بەردى. 1987 جىلى سامارقاندا وتكەن حالىقارالىق مۋزىكا سيمپوزيۋمىنا قاتىستى. سول سيمپوزيۋمنىڭ قورىتىندىسىمەن شىققان «كونتسەرتى ۆ رەگيستانە» دەگەن كۇيتاباققا ورىنداعان شىعارماسى ەندى.

«دالا سازدارى» سياقتى حالىقارالىق ءداستۇرلى مۋزىكا فەستيۆالدارىنا تۇراقتى شاقىرىلىپ جۇرگەن ەڭ بەلدى دومبىراشىلاردىڭ ءبىرى.

1989 جىلى «ازيا داۋسى» فەستيۆالىنىڭ ەڭ العاش اشىلۋىنا قاتىستى. تاعى دا سول جىلدىڭ جەلتوقسان ايىندا قازاقستان حالىق شىعارماشىلىعىنىڭ ماسكەۋدەگى ەسەپتى كونتسەرتىندە وينادى. 1990 جىلى ماۋسىم ايىندا كيەۆتە وتكەن 2-حالىقارالىق فولكلور فەستيۆالىنىڭ لاۋرەاتى بولدى.

ول ەكى رەت «كۇي كەرۋەن» فەستيۆالىنە قاتىسىپ، «التىن دومبىرا»، «التىن قوبىز» سىيلىقتارىن الدى. جانە ەكى رەت «ماڭگىلىك سارىن» كۇي مەرەكەسىنە قاتىسىپ، سوڭعىسىندا (2008) «داۋلەسكەر» اتاعىن يەلەندى.

2015 جىلدىڭ 2 ماۋسىمىندا استانا قالاسىندا سەرجان اعامىز «كۇي قۇپتانى» اتتى كەشىن «شابىت» شىعارماشىلىق سارايىندا وتكىزدى.

«شاكرات سەرجان ىسقاقۇلى كۇي تارتادى» اتتى تەلەفيلم ءتۇسىرىلدى جانە ول «پريكوسنوۆەنيە» دەگەن دەرەكتى كينونىڭ ءبىر كەيىپكەرى. 2008 جىلى «ەل» پروديۋسەرلىك ورتالىعى وسى توكپە كۇي شەبەرى تۋرالى «تەلاعىس» كينوسىن ءتۇسىردى. 1985 جىلى ونىڭ ورىنداۋىندا «ماڭعىستاۋ كۇيلەرى» اتتى ۇلكەن كۇيتاباق، 2001 جىلى وسى اتتاس اۋديوكاسەتا، ال 2002 جىلى «اقجارما»، 2007 جىلى «مۇرا – دومبىرا» جانە 2009 جىلى «داۋلەسكەرلىك ءداستۇر» اتتى ديسكىلەرى (CD, DVD)  شىقتى» (ەنتسيكلوپەديالىق دەرەكتەردەن). 

اعامىز كەڭەستىك كەزەڭنىڭ وزىندە بىرنەشە فەستيۆالدەردىڭ دۇركىن-دۇركىن لاۋرەاتى اتانىپ، ماسكەۋ، لەنينگراد، سامارقاند، كيەۆ ساحنالارىنىڭ سانىنە اينالعان سەراعا كەيىن قازاقتىڭ دومبىراسى مەن كۇي ونەرى قاناتىندا تۇركيادا، ءۇش رەت فرانتسيادا، بەلگيادا، يتاليادا، شۆەيتساريادا، يسپانيادا، امەريكادا القالى جيىن الدىندا ونەر كورسەتتى.

 ايتۋلى فەستيۆالدەردە اعامىزدىڭ كۇمبىرلەتكەن كۇيلەرى قازاقتىڭ كۇي ونەرى دالا سازىن ايداي الەمگە پاش ەتىپ، شەتەلدىكتەردىڭ قوشامەتىنە يە بولدى. كەيىننەن كونتسەرتتەرگە ارنايى شاقىرتقاندارى دا بولدى. جۇلدە مەن ماراپات-ماقتاۋلاردىڭ سانى شەكسىز، ول تۋرالى دا، ول كەيىپكەر بولعان دا كينولەنتالار ومىرگە كەلدى، كۇيتاباعى، اۋديوتاسپالارى، زاماناۋي ديسك تاباقشالارى شىعارىلدى.

سەراعا عۇمىر بويى ءوزى جيناقتاعان ماڭعىستاۋدىڭ كۇي مۇراسىن كەلەسى ۇرپاققا بەرۋگە، جاس تالانتتاردى تاربيەلەۋگە زور كوڭىل ءبولىپ كەلەدى. 1993 جىلى اشىلعان ماڭعىستاۋ ونەر كوللەدجىندە ول ءۇشىن ادەيى ەنگىزىلگەن «ماڭعىستاۋ سازدارى» كلاسىن جۇرگىزەدى، بۇعان دەيىن 1991-1993 ج.ج. اقتاۋداعى №2 قازاق ونەر مەكتەبىندە ساباق بەرگەن ەدى. وندا «ەسباي»، «ەسىر»، «قۇلشار»، «وسكەنباي» كۇيلەرىن ناسيحاتتاپ، جيعان مۇرالارىن شاكىرتتەرىنە دە ۇيرەتۋدەن ءبىر تانعان ەمەس. استانا مۋزىكا اكادەمياسى مەن قۇرمانعازى اتىنداعى قازاق ۇلتتىق كونسەرۆاتورياسىندا جانە اتىراۋدا، اقتوبەدە ماستەر كلاستار وتكىزدى.

بىردە جۋرناليست، اقىن باقتىباي جايلاۋ ءىنىمىز اعامىزدان شاكىرتتەرى جايلى سۇراعاندا:

- «شاكىرت دەگەن كوپ. مىسالعا، وبلىستىق كوللەدجىمىز اشىلعالى ون التى جىلداي ۋاقىت بولدى عوي، سودان بەرى قانشاما بالالار ءبىتىرىپ كەتتى. سولاردىڭ بارلىعى مەنىڭ شاكىرتتەرىم دەپ ايتا الامىن. ءداستۇرلى ماڭعىستاۋدىڭ كۇي مەكتەبىنەن. قازىر مەن تارتقان، مەن تاراتقان كۇيلەردى ورىنداۋ دا جوعارى دەڭگەيدە. قازاقستاننىڭ قاي تۇكپىرىندە بولماسىن «ماڭعىستاۋدىڭ كۇيىن، سەرجان اعانىڭ تارتقان كۇيىن تارتامىز» دەپ جۇرگەن جەتكىنشەكتەر كوپ. سولاردىڭ ءبارى مەنىڭ شاكىرتتەرىم.

جۋىردا ءبىرىنشى رەت قۇلشار كۇيشى اتىنداعى كونكۋرس بولدى. سوعان الپىس بالا قاتىستى. ءۇش توپقا ءبولىندى: كىشى توپ، ورتا توپ، ۇلكەن توپ بولىپ. كىشى توپتاعى ون ءۇش جاسقا دەيىنگى بالالاردىڭ ءوزى وتىزدان استى. سونىڭ ءبارىنىڭ تارتقانى – قۇلشاردىڭ كۇيلەرى. ال ەندى قۇلشار دەگەن – مەنىڭ كۇيشىم عوي. شامام كەلگەنشە شىعارىپ، تارتىپ ءجۇرمىن. سوعان ءبارى ىنتىزار بولىپ، مەنشە ورىنداپ شىقتى. ول مەنىڭ كوڭىلىمە حوش، قۋانىشتى جاعداي بولدى» دەپ جاۋاپ بەرگەن ەكەن.

وسى ەڭبەكتى جازۋ بارىسىندا سەرجان اعامىزعا ەڭ ۇزدىك شاكىرتتەرىن اتاۋدى وتىنگەنىمدە، ەڭ ءبىرىنشى كەزەكتە رەپۋبليكاعا بەلگىلى كۇيشى روزا ايدارباەۆانى، كەرەمەت دومبىراشى قۇرمانعازى اتىنداعى وركەستردىڭ باس ديريجەرى ابىلاي تىلەپبەرگەنوۆتى جانە دانيار ساعىنعالىۇلىن اسا ىستىق ىلتيپاتپەن اتادى. ۇستازى شاكىرتىم دەپ، ماقتانىپ جۇرگەن سىزدەرگە مىڭ العىس!

اعامىز ەل اراسىنداعى ماڭعىستاۋ كۇيلەرىن جيناقتاپ، رەتتەپ ءبىر جۇيەگە كەلتىرىپ، ۇرپاق ساناسىنا ءسىڭىرۋ باعىتىندا دا ۇلكەن ەڭبەك ەتۋدە. قۇلشار كۇيشى اتىنداعى كونكۋرس وسى ايتقانىمىزدىڭ ايداي ايعاعى بولماق. 

ماڭعىستاۋعا ءتان تاعى ءبىر جاقسى جاڭالىق ەسىر، مۇرات، سەرجان اتىنداعى رەسپۋبليكالىق كۇيشىلەر سايىستارى تۇراقتى وتكىزىلىپ تۇرادى. 

سەرجان اعامىزدىڭ ءتورت دومبىراسى بار. ونىڭ ءبىرى اتادان ميراس بولىپ قالعان قارا دومبىرا بولسا، قالعان ۇشەۋىن ماڭعىستاۋلىق حاس شەبەر نۇرجان مۇساەۆ جاساعان. نۇرجان زامانداسىمىزدا ون ساۋساعىنان ونەرى تامعان ازامات. وبلىستىق نۇرمۇقان ءجانتورين اتىنداعى مۋزىكالىق دراما تەاترىنىڭ ءارتىسى جانە دومبىرا جاساۋشى شەبەر رەتىندە ەلگە كەڭىنەن تانىمال. ونىڭ قولىمەن  800-دەن اسا ۇلتتىق اسپاپ جاسالىپ، 2017 جىلى اتىراۋدا وتكەن ايماقتىق «ۇكىلى دومبىرا» سايىسىندا باس جۇلدەنى جەڭىپ العان. شەبەرلەردى شاڭ قاپتىرعان ونىڭ ءوزى دە دومبىرانىڭ قۇلاعىندا وينايدى.

ول جايلى سەرجان اعانىڭ ءوزى «مەندە 4 دومبىرا بار. سونىڭ ۇشەۋىن وسى نۇرجان ءىنىم جاساعان. نۇرجاننىڭ دومبىرالارى قولعا جاتىق. سودان كەيىن ءۇنى، دىبىسى دومبىرانىڭ سابىنا، ءون بويىنا بىركەلكى شىعادى. وتە جاقسى» دەپ باعا بەرگەن. 

مەملەكەت تاراپىناندا سەراعامىزدىڭ ەڭبەگى ەلەۋسىز قالىپ جاتىرعان جوق.  1995 جىلى «قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ ەڭبەك سىڭىرگەن قىزمەتكەرى»، 1999 جىلى قۇرمانعازى اتىنداعى قازاق ۇلتتىق كونسەرۆاتورياسىنىڭ قۇرمەتتى پروفەسسورى اتاعى بەرىلدى. «قۇرمەت» وردەنىمەن، «قر كونستيتۋتسياسىنا 10 جىل»، مەرەكەلىك مەدالدىمەن ماراپاتتالدى. كۇيشى سەرجان شاكىراتتى رەسپۋكبليكا جۇرتشىلىعى ەرەكشە قۇرمەتتەيدى.

ءۇش رەت ماڭعىستاۋ وبلىسىنىڭ قۇرمەت گراموتاسىمەن، قازاقستان مۋزىكا قوعامىنىڭ گراموتاسىمەن دارىپتەلگەن. ول – اقتاۋ قالاسىنىڭ قۇرمەتتى ازاماتى جانە ماڭعىستاۋ وبلىسىنىڭ قۇرمەتتى ازاماتى (2012 ج.).

ال، ەندى ءبىر ساتكە سەرجان اعانىڭ كۇيشىلىك ونەرى جايلى زامانداستارىنا ءسوز بەرەلىك: 

 نۇرعيسا تىلەنديەۆ، ايگىلى سازگەر:  سەرجان ورىنداعان كۇيدى تىڭداپ وتىرىپ «مىناۋىڭ سۇمدىق قوي!» دەپ تاڭ قالعان. 

ءابىش كەكىلباي، جازۋشى، قوعام قايراتكەرى:  «سەرجان ورىنداعان قاي شىعارما دا تامسانتپاي، تەبىرەنتپەي، تەڭسەلتپەي قويمايدى. مەيلىنشە، تىلسىم ينتەرپرەتاتورلىق تەرەڭدىك. عاجايىپ ورىنداۋشىلىق شەبەرلىك. اسقان ارتيستيزم. باتىسشا ايتقاندا، ۆيرتۋوز! شىعىسشا ايتقاندا، ءبىرتۋار! قازاق دالاسىندا ەشقاشان قاتارى ازايىپ، قارقىنى كەمىپ، تولاس تاۋىپ كورمەگەن كۇي بايگەسىندە تامسانتقان ۇستىنە تامسانتا تۇسەتىن ءدۇلدۇلدىڭ دە ءدۇلدۇلى. شاشاسىنا شاڭ جۋىتپاس ساڭلاقتىڭ دا ساڭلاعى. ول ول ما؟! ءبىر ءوزى – ءبىر مەكتەپ ابىل، قۇلشار، ەسىر، ارال، وسكىنباي، قارتباي، مۇرات، شامىعۇلدار قالىپتاستىرعان ماڭعىستاۋ كۇيشىلىك ءداستۇرىن شارتاراپ قازاق دالاسىنداعى بارلىق ورىنداۋشىلىك ۇردىستەردىڭ ەڭ ءبىر ءسۇت بەتىندەگى قايماقتاي سۇلەي ۇلگىلەرىمەن ۇيلەسىمدى جاراستىرعان جاڭا ءبىر ورىنداۋشىلىق مەكتەپ دۇنيەگە كەلدى. كۇيدە ويداعى تەرەڭدىك پەن سەزىمدەگى سەرگەكتىكتى تەرەڭ قابىستىرعان سەرىلىك مەكتەبى – سەرجان مەكتەبى بوي كوتەردى. كۇي سەرىسى سەرجان – ساز ساحناسىنداعى جاڭا قۇبىلىس.

ءابىش اعانىڭ قۇلشاردىڭ «كەربەز كەرىك» كۇيىن تىڭداپ وتىرىپ سەرجاندى بىلايشا سۋرەتتەيتىنى بار: «بۇتارلانعان سەكسەۋىلدىڭ سەرەيگەن كەلتەگىندەي سەكسيىپ تۇرعان وڭ قولىن كەنەت جىلانشا يرەلەڭدەتىپ، تيگەن جەرىنىڭ ءبارىن جالاپ-سۇقتاپ، پەرنە بويلاتىپ، جىلماڭداتا، جورعالاتا جونەلگەندە، قاپەلىمدە كوزبوياۋشىعا تاپ بولىپ اربالىپ قالعانداي ءوز-وزىمنەن ەلىگىپ بارا جاتقانىمدى سەزبەي قالامىن...

سەرجاننىڭ، قولىنا دومبىرا تيسە بولدى، ايدىن بەتىن قاناتىمەن سيپاي ۇشقان اق شاعالاداي ويناق سالىپ قويا بەرەتىن اق سۇيرىك ساۋساقتارىنان كوزىمدى ايىرا المايمىن»، - دەگەن ەكەن. (http://www.elarna.com/video.php).

گۇلايىم شىنتەمىرقىزى، "ەگەمەن قازاقستان" گازەتىنىڭ مەنشىكتى ءتىلشىسى: «بۇگىنگى قازاق كۇي ونەرى تۋرالى وي قوزعاپ، كۇيشىلەر جايلى ءسوز ساپتاعاندا ەسىمى الدىمەن اۋىزعا ىلىگەتىندەردىڭ ءبىرى – سەراعا، ياعني سەرجان شاكىرات. ...2008 جىلى «ماڭگىلىك سارىن» كۇي فەس­تيۆالىندە «داۋلەسكەر» اتاعىن يەلەنگەن سەراعا كۇيشى ماڭعىستاۋ وبلىسىنىڭ بارلىق اۋدان، قالالارىن ارالاپ «كۇي تىڭداڭىز كۇمبىرلى، ءسوز تىڭداڭىز كۇلدىرگى» اتتى ەسەپتىك كونتسەرت بەرىپ، كەش وتكىزدى. تاقىرىبى ايتىپ تۇرعانداي، ءارى كۇيشى، ءارى قالامگەر س.شاكىراتتىڭ قوس قىرىن، قوس قابىلەتىن ورتاعا سالعان كەشتەر. ەل-جۇرتى سىرباز اعا، سالماقتى ۇستاز، ساليقالى اتا، سىپايى زامانداس، ساڭلاق كۇيشى سەراعانىڭ قاسيەتتى دومبىراسىن قولىنا ۇستاپ، ساحنانىڭ ءسانىن كەلتىرە بەرۋىنە، قازاق كۇيلەرىنىڭ باعىن اشا بەرۋىنە تىلەكشى. تاعدىر-ءتاڭىردىڭ سىيى دا وسى بولعاي...».

عالىم ءارىپ، قجو ماڭعىستاۋ وبلىستىق فيليالىنىڭ ديرەكتورى، تانىمال اقىن، جازۋشى: «فرانتسيادا جىلما-جىل ۇلتتىق مادەنيەت بايقاۋى ۇيىمداستىرىلادى. ءبىر جولى بايقاۋعا ماڭعىستاۋ وڭىرىنەن دومبىرا قۇلاعىندا وينايتىن داۋلەسكەر كۇيشى سەرجان شاكىرات اعامىز قاتىسىپ، اسا شەبەر ۆيرتۋوز رەتىندە فرانتسۋزداردىڭ قۇرمەت-قوشەمەتىنە بولەنگەن ەدى. بيىل 80 جاستى القىمداعان سەراعاڭنىڭ 50 جىلدىق مەرەيتويىن ۇيىمداستىرۋعا جەتەكشىلىك ەتتىم. سول كەزدە اباي اتىنداعى مادەنيەت سارايىندا كۇي قۇدىرەتى مەن كۇيشى شەبەرلىگىنە ءتانتى بولىسقان  وزگە ۇلت وكىلدەرىنىڭ تۇرەگەپ تۇرىپ تىڭداپ، رۋحاني ءلاززات الۋى، تولاسسىز قوشەمەت ءبىر ساتكە ۇزىلمەۋى ءالى كۇنگە دەيىن كوز الدىمدا. مىنە، وسىنىڭ ءوزى – قازاقتىڭ ۇلى مادەني مۇراسىنىڭ قۇدىرەتىنە دەگەن شەكسىز قۇرمەتتىڭ ءبىر كورىنىسى». (https://mangystaumedia.kz/30/85831/).

ءسوزىمىزدىڭ سوڭىندا سەرجان اعانىڭ وزىنە ءسوز بەرسەك: «جالپى، قولىما دومبىرانى 5-6 جاسىمدا ۇستاعان ەكەنمىن. 1946 جىلى اعام اسكەردەن كەلدى. نەگىزى سوعىسقا ءبىزدىڭ ۇيدەن ءۇش ادام اتتاندى. اتام، اكەم جانە اعام. قۇدايعا شۇكىر، ۇشەۋى دە امان ورالدى. اعام اسكەردەن كەلگەندە اۋىل-ايماق تويلاۋعا كىرىستى.

اۋىلدا الىم جاڭبىرشين دەگەن دومبىراشى اعام بولاتىن. مەنىڭ تىكەلەي ۇستازىم. سول كىسىدەن حالىق كۇي سۇرايدى عوي. ول كىسى دە سوعىستا بولعان. مايدان دالاسىندا قولىن شىعارىپ العان ەكەن. كوپشىلىك  كۇي سۇراعان سوڭ، دومبىرانى قولىنا الادى دا، ءسال توسىلىپ قالادى. سويتسە، قالاي تارتىلاتىنىن ۇمىتىپ قالعان ەكەن.

ول كەزدە مەن 7 جاستاعى بالامىن. «ماعان بەرىڭىز، كورسەتىپ جىبەرەيىن»،-دەپپىن. سوندا الگى كىسى قاتتى قۋانىپتى. كۇيگە وسىلاي كەلدىم»،-دەيدى سەرجان شاكىرات.

«ءبىر كۇنى دومبىراشىلاردىڭ جارىسى وتەتىن بولدى. ول كەزدە وقۋ ءىسىنىڭ مەڭگەرۋشىسى ارون وتەۋوۆ دەگەن كەرەمەت ادام بارتىن. سول كىسى «ىسقاقتىڭ دومبىراشى بالاسى بار ەكەن عوي، سونى الدىرتىڭدار»،-دەپ تاپسىرعان ەكەن. مەن ويىن بالاسىمىن. جالاڭ اياق، دوپ قۋىپ، جەردىڭ شاڭىن شىعارىپ  جۇگىرىپ جۇرگەن جەرىمنەن الىپ كەتكەن. سودان نە كەرەك، جارىستان ءبىرىنشى ورىن الىپ كەلدىم».

«نەگىزگى ماماندىعىم – جۋرناليستيكا سالاسى. الايدا، بۇل باعىتتا كوپ ايالدامادىم. قىرىق جىل مۇناي سالاسىندا قىزمەت ەتتىم. كوپ ماراپاتتارىمدى وسى مۇناي  سالاسىندا ءجۇرىپ الدىم. بىراق، جۋرناليستيكادان كەتكەنىممەن، ونى تۇبەگەيلى تاستاپ كەتتىم دەي المايمىن. ءوزىم ساتيرا، ءازىل-سىقاق، فەلەتونعا جاقىنمىن. اڭگىمە، وچەرك، پۋبليتسيستيكاعا دا قالام تەربەيمىن. بۇگىنگە دەيىن جازىپ كەلەمىن».

كوپشىلىك سەرجان شاكىراتتى «نوتا بىلمەيتىن كۇيشى»، دەپ تانيدى. بۇل تۋراسىندا ول: «نوتا بىلمەيتىنىم راس. بىردە الماتىعا بارعانىمدا ماعان مۋزىكا زەرتتەۋشىلەرى كەلدى.  كۇي، نوتا تۋرالى اڭگىمە بولدى. سودان مەن: «وسى نوتانى ۇيرەنىپ السام قايتەدى، قيىن ەمەس شىعار؟»، دەدىم. زەرتتەۋشىلەر شوشىپ كەتتى. «نوتاعا جولاماڭىز. ايتپەسە، ءسىزدىڭ حالىقتىق ونەرىڭىز وزگەرىپ  كەتۋى مۇمكىن»،-دەدى. سودان بەرى نوتاسىز كەلە جاتىرمىن»،-دەيدى. «سەرجان شاكىرات – نوتا بىلمەيتىن كۇيشى» https://qazaqstan.tv/news/99737/).

ءيا، سەرجان اعامىز قۇرمانعازى، دينا، داۋلەتكەرەي، قازانعاپ، ابىل، ەسىر، ەسباي، قۇلشار ت.ت. سياقتى قازاقتىڭ كۇي ونەرى زاماناۋي نوتاسىز دا مۋزىكا الەمىنىڭ ەڭ بيىك شىڭىنا شىعا الاتىنىن بۇگىنگى ۇرپاقتىڭ كوزىنە كورسەتە وتىرىپ دالەلدەپ بەرگەن بىردەن-ءبىر ونەر يەسى. 

اعامىز وزىنە ۇستازىم دەپ، الىم جاڭبۋرشينمەن قاتار شامعۇل ىبىرايىمۇلىن جانە مۇرات وسكەنباەۆتى اسا ىستىق ىلتيپاتپەن ەسكە الىپ جۇرەتىنىن ءوز اۋزىنان تالاي ەستىدىك. بۇكىل شاكىرت اتاۋلىعا، شاكىرت بولساڭىزدار وسى سەرجان اعاداي بولىڭىزدار! دەگىم كەلەدى.

سەرجان ىسقاقۇلى شاكراتوۆ اعامىزدىڭ اتا-تەگى (رۋى): كىشى ءجۇز (بەگارىس)-الشىن-12 اتا بايۇلى-اداي-ءالنياز (بۇزاۋ)-ايتۋمىس-شىلىم (بايبىشە جەمەنەي) ۇرپاعى بولىپ تابىلادى. اعامىز بۇل ونەرگە كەزدەيسوق كەلگەن جوق. سەرجان اعا سوناۋ تۇپكىردەگى دومبىرانى دۇنيەگە اكەلۋشىلەردىڭ تىكەلەي ۇرپاعى بولىپ تابىلادى. (قارا: «دومبىرانى دۇنيەگە اكەلگەن قازاق رۋى) https://abai.kz/post/44512).

سەرجان اعامىزدىڭ 80 جاسقا تولۋ مەرەيتويى ماڭعىستاۋ وبلىسى اكىمشىلىگىنىڭ ۇيىمداستىرۋىمەن وسى بيىلعى 2019  جىلدىڭ قاراشا ايىنىڭ 7-ءسى كۇنى ساعات 16.00-دە اقتاۋ قالاسى، اباي اتىنداعى مادەنيەت سارايىندا وتەدى. 

قوجىربايۇلى مۇحامبەتكارىم

Abai.kz