ءبىزدىڭ قوعامدى ءتۇسىنۋ ءۇشىن بەرگى زامانداعى الاش وردا ۇكىمەتىن زەرتتەۋ قاجەت. XX عاسىردىڭ باسىندا قازاق حالقى ەرمەدى كوزى اشىق زيالىنىڭ سوڭىنان. نەگە ەرمەدى؟ سەبەبى، الاش وردانىڭ ۇستىنەن دە ءوز قازاعىمىز ءتۇرلى اڭگىمە، وسەك، جالا تاراتىپ، ەلدى اداستىرۋمەن بولعان. وسى تاقىرىپتى كەڭىرەك زەرتتەۋ قاجەت. سەبەبى، ءبىز سول دەڭگەيدەن ۇزاپ كەتكەنىمىز جوق.

ءبىرىنشى تاققان ايىبى، الاش ورداشىلار كوبىنە بايدىڭ بالالارى بولعان. وتقا ماي قۇيعانداي كەڭەستەر كەدەيلەردىڭ قۇقىعىن قورعايمىز دەگەن ءتاتتى ەرتەگىگە سەندىرگەن. وقىماعان كەدەي تاپتىڭ بالدارى ءوز ىشىنەن شىققان بايدىڭ بالالارىن اتا جاۋى ساناعان.

ەكىنشىدەن، ەلدىڭ باسى بىرىكپەگەن. قازاق سول زاماندا دا ءبىرىن-ءبىرى مويىنداماعان. كەز كەلگەن تۇلعادان شۇقىلاپ ءجۇرىپ ءبىر كەمشىلىك تاباتىن بولعان. ودان شىقپاسا تۋىسىنان تاپقان. اكەڭ حالىق جاۋى، اعاڭ ەلدىڭ جاۋى دەگەن تۋپوي ايىپتاۋعا، جالاعا سەنگەن. شولاق بەلسەندىلەر شاپقىلاپ ءجۇرىپ تۇتاس ەلدى سەندىرگەن. وسى جەرى ءبىزدىڭ زاماندا دا جالعاسۋدا.

ۇشىنشىدەن، ەل ىشىندە ارنايى اگەنتتەر جۇمىس ىستەگەن. ولار قازاقتان شىققان. ايتپەسە شەتتەن كەلگەن گولوششەكين ايدالاداعى قازاقتىڭ ىشىندە كىمنىڭ كىم ەكەنىن قايدان ءبىلسىن؟! ءوزىمىز ۇستاپ بەرگەنبىز. بۇل ءبىزدىڭ زاماندا دا جالعاسۋدا. بىراق ءسال باسقا فورماسىندا.

تورتىنشىدەن، حالىقتىڭ دەڭگەيى وتە تومەن بولعان. قاراپايىم مىسال، بۇگىنگى XXI عاسىرداعى ءبىزدىڭ قوعامنىڭ دەڭگەيى وسى بولسا 100 جىل بۇرىنعى كوشپەلى، وقۋ وقىعانى از قازاقتىڭ وي-ءورىسىن ەلەستەتە بەرىڭىز. جاۋابى شىعادى.

بەسىنشىدەن، ەركىندىك دەپ ءتۇرلى اعىمدار، ساياسي قوزعالىستار كوپ بولعان. مۇستافا شوقاي ءبىر بولەك، الاش وردا باسقا فورماتتا، توقاش بوكين كەڭەستەر دەپ ءتۇرلى توپتارعا بولىنگەن. ءبارىنىڭ جاۋى ەڭ كۇشتى كەڭەستەر بولسا دا باسى ءبىر قازانعا سىيماعان. تۋرا بۇگىنگى ءبىز سەكىلدى. اراسىنا وت سالىپ وپ-وڭاي جەڭگەن عوي.

ەڭ قينايتىنى وسىنىڭ بارىنەن ساباق العان قازاق قوعامى ءالى جوق. سەبەبى، كەڭەستەر 70 جىل بيلەدى. كەيىنگى 30 جىلدا دەكولونيزاتسيا وتپەدى. كوممۋنيستەر تاربيەلەگەن بۇگىنگى ەليتا ءالى وتىر. قازاقتى ءدۇبارا قىلىپ جىبەرگەن. قازاقتى ءبولۋ، اقىماق قىلۋ وتە وڭاي. ءتىل، ءدىن، ساياسي ۇستانىمى بولەك حالىق ءسال جەل تۇرتسە ءوزى دە قىرىلىسۋعا دايىن تۇر. بۇگىنگى ەل اراسىندا دا ادەيى تاقىرىپ تاستايتىن، بەلگىلى ماسەلەلەردى كوتەرەتىن ازاماتتار جەتەرلىك.

جالپى العاندا ۇلتتىڭ ويانۋى تۇتاس مەملەكەتتىك ساياساتپەن رەتتەلمەسە قوعام ءوزىن-ءوزى الىپ شىعاتىن دەڭگەيگە جەتۋى قيىن. قاتەلىكتىڭ قۇنى وتە اۋىر ءبىزدىڭ مەنتاليتەتتە. يدەالنىي بولۋى كەرەك. ءسال قاتەلىك جىبەرسە كەز كەلگەن تالانتتى ۇلىن ەسەككە تەرىس مىنگىزىپ، تاپتاپ، سوڭىنان "توچنو ءولدى ما؟" دەپ شەكەسىنەن كونترولنىي اتىپ كەتەتىن حالقىمىز بار. كەمشىلىكتى تۇلعانىڭ وزىنەن تاپپاسا تۋىسىنان نە قاتىنىنان تابادى بۇل قازاق. بۇنىڭ ءبارى ءبىزدىڭ حالىقتىڭ موينىندا بار مىنەزدەر. بىزگە ءوز تاريحىمىزعا سىني كوزبەن قاراپ، ءوزىمىزدى ءوزىمىز ەمدەيتىن قوعام كەرەك. وتىرىك ماقتان، ءبىز مىقتى ۇلتپىز، شىڭعىس حان قازاق، اناۋ جامان، مىناۋ ءسۇرىندى دەگەن قوعام ءالى 50-60 جىل وسى دەڭگەيدە وتىرادى. وتىرۋعا بۇگىنگى جۇيە كومەكتەسەدى. سەبەبى ءوز حالقىن جاقسى بىلەدى. قالاسا ءبىر بىرىمەن ايتىستىرىپ، ەلدىڭ ويىن بۇرا الار مۇمكىندىگى دە، ەل ىشىندە ارنايى ادامدارى دا بار. ونى اجىراتاتىن قوعامنىڭ دەڭگەيى ءالى ءوسۋى قاجەت...

باۋىرجان سەرىكبايدىڭ facebook پاراقشاسىنان

Abai.kz