بولشەۆيك مۇسىلماندار قازاق مادەنيەتىن ءولىمشى حالگە كەلتىرگەن سوڭ ەتيكاعا قايشى جاڭا ەرەجەلەر ەندىردى. سونىڭ ءبىرى: كىسىنىڭ قۇلشىلىعى مەن سەنىمى جايلى ەلدىڭ كوزىنشە قادالىپ تۇرىپ اشىق سۇراۋ.

مىسالى، سوڭعى 15 جىلدا ەڭ كوپ تاراعان سۇراق بىلاي: «ءسىز ناماز وقيسىز با؟» وسى سۇراقتىڭ ەپيدەميا سياقتى تاراعانى سونشا، بولشەۆيك مۇسىلماندار ونى كورىنگەن مىنبەردەن كەز كەلگەن ادامعا قاراتىپ قويا بەرەتىن بولدى.

ءتىپتى 2004 جىلى الماتىدا كلاسسيك جازۋشى م.ماعاۋينمەن شىعارماشىلىق كەزدەسۋ ءوتىپ جاتقاندا ستۋدەنتتەر «ءسىز ناماز وقيسىز با؟» دەپ سۇرادى. ءتىپتى جۋرناليستىك ەتيكاعا جات بولسا دا كەي جۋرناليستەر ەفيردە ۇيالماي وسى سۇراقتى قويادى.

وركەنيەتتى ەلدە كىسىنىڭ ءدىني سەنىمى مەن قۇلشىلىعىن سۇراۋ ەتيكاعا جاتپايدى. ول ماسەلەنى قۇداي مەن قۇلدىڭ اراسىنداعى قۇپيا، ءينتيمدى ماسەلە دەپ قارايتىن مادەنيەت كونەدەن قالىپتاسقان. ورتا عاسىردا ءماۋلانا رۋمي ول جايلى «ادامنىڭ اللامەن قاتىناسى، ەرلى-زايىپتىنىڭ نەكەسىندەي سىرلى بولسىن» دەگەن ەدى.

جان الەمىن تەرەڭ زەرتتەيتىن ەكزيستەنتسيا پسيحولوگياسى بۇل ماسەلەنى بىلايشا تارقاتادى. ءدىني سەنىمىن اشىق تالقىلاۋ ادام تابيعاتىنا جات. ونى عىلىمدا «ءدىني ۇياڭدىق» (رەليگيوزنايا ستىدليۆوست) دەيدى. ءدىني ۇياڭدىق يمان جايلى اشىق ايتۋعا رۇقسات ەتپەيتىن تۇپساناداعى پسيحيكالىق مەحانيزم. بۇل مەحانيزم دە اللانىڭ ادامعا بەرگەن كوپ نىعمەتىنىڭ ءبىرى. سەبەبى ءدىني سەنىم دە ماحاببات پەن ءولىم سياقتى ءينتيمدى تاقىرىپقا جاتادى. كەز كەلگەن ادام عاشىقتىق سەزىمى جايلى اشىق ايتۋعا ۇيالادى. ءولىمى جايلى وڭاشادا تولعانادى. بۇل تاقىرىپقا باسقانىڭ كىرىسكەنىن قالامايدى. سەنىم مەن قۇلشىلىق تا سولاي. «ءسىز ناماز وقيسىز با؟» دەپ سۇرايتىندار باسقانىڭ ەڭ نازىك، ەڭ قۇپيا، ەڭ ءينتيمدى زوناسىنا تۇمسىعىن تىعادى.

بايقاساڭىز مۇنداي ساۋال بىردەن جاعىمسىز سەزىم تۋدىرادى. ال، عالىمدار بىلاي دەپ قاتاڭ ەسكەرتەدى. «سەنىم، ماحاببات جانە ءولىم ادامنىڭ ءينتيمدى سىرى. اقىلدى ادام بۇل ۇشەۋىن جاريا بولۋدان ساقتاپ قورعاسىن. ءينتيمدى ايماققا ەشكىمدى كىرگىزبەسىن. بوتەننىڭ نازارى وسى ايماققا سۇقتانعاندا ولار شىنايى قالپىنان ايرىلادى»

كەي عالىمدار وسى ويدى مىناداي مىسالمەن تۇسىندىرەدى. قۇلشىلىقتا وتىرعان تاقۋاعا جارىق ءتۇسىرىپ، ۆيدەوكامەرانى بەتىنە توندىرسەڭ، ونىڭ شىنايى قۇلشىلىعى سول زاماتتا تالقان بولادى.

دوسىم ساقال ءوسىردى. جولداسىم بالاعىن كەستى. اعام بيىل تاعى دا ونىنشى رەت قاجىلىققا بارا جاتىر. مەن بيىل تاعى دا ورازامىن» دەگەن جارنامالىق ولشەمگە ءوتتى. نەگىزىندە شىن تاقۋانىڭ يمانى قوعامعا تىكەلەي ەمەس، جاناما تۇردە ءبىلىنۋى كەرەك ەدى. مومىن ادام دىنشىلدىگىن جاسىرسا دا حالىق ونىڭ تاقۋا-تاۋازى ەكەنىن ىسىنەن ءبىلىپ قويادى.

بولشەۆيك مۇسىلماندار 2007-2008-ءشى جىلداردان باستاپ ساحنا جۇلدىزدارىنىڭ «اسىل يمانىن» اشىق جارناما جاساۋعا كوشتى. توي-تومالاقتا توست بەرىلسە «قۇدايعا شۇكىر، بەس ۋاقىت نامازدى ۇزبەيمىن. جۇمادان قالمايمىن. ورازا ۇستايمىن» دەپ ءسوز باستاۋ سانگە اينالدى. «ءجانناتتا جولىققانشا» دەپ قوشتاساتىن «مادەنيەت» پايدا بولدى.

جىلتىراعان جۋرنالدىڭ ءبىرىنشى بەتىنە حيدجاپ كيىپ، قولىن جايىپ دۇعا جاساپ، جانارىنان كوز جاسى دومالاپ بارا جاتقان ءانشى قىز-كەلىنشەكتەردىڭ ادەمى سۋرەتتەرى قاپتادى. ونەر جۇلدىزدارى قاعبا مەن ءزاۋلىم مەشىتتىڭ فونىندا سەلفي تۇسىرۋدەن جارىستى. ەندى ءبىر پاراسى قۇرباندىق شالىپ جاتقان سۋرەتىن الەۋمەتتىك جەلى ارقىلى تاراتۋعا قۇمار بولدى. بۇل ەندى ءجاي عانا رەفلەكسيا ەمەس، گيپەر-رەفلەكسيانىڭ ناعىز ءوزى ەدى. يماننىڭ جارناماسى شەكتەن شىقتى. فرانكل ايتقانداي ادامنىڭ يمانى ابدەن قويۋلانىپ، اقىرىندا زاتقا اينالدى.

يمان دەپ اتالاتىن ەڭ ءينتيمدى سەزىمنىڭ ءبىرى ابدەن جالاڭاشتانىپ، بۇكىل قاسيەتىنەن جۇرداي بولدى. عالىمدار ونى قۇپيا ۇستاپ، سۇق كوزدەن ساقتاڭدار دەپ كەڭەس بەرىپ ەدى، بۇلار ونى بارىنشا جالاڭاشتاپ، كىم كورىنگەننىڭ تۇمسىق تىعىپ، يىسكەپ كورۋىنە جاعداي جاسادى. وسىنىڭ كەسىرىنەن مۇسىلماندار رۋحاني دەگراداتسياعا ۇشىرايدى. سوندىقتان دا ەكزيستەنتسياليستەر يمان مەن قۇلشىلىق جارناماسىنا قاتىستى تاقىرىپتى بىلايشا قورىتقان:

«ءبىزدىڭ مىندەت ادامنىڭ بويىنا ترانستسەندەنتتى (عايىپتىق، تاڭىرلىك) سيپاتىن قايتا دارىتۋ. قۇدايدىڭ يممانەنتتى سيپاتى مەن ترانستسەندەنتتى سيپاتى قاتار داراعاندا عانا پەندە شىركىن كامىل ادام تۇرپاتىنا ورالادى. عايىپتىق قاسيەتتەرى تىرىلگەندە پەندەنىڭ ۇساق-تۇيەك كەم-كەتىگى كورىنبەي كەتەدى. كىسىنىڭ وسى دۇنيەنىڭ شەڭبەرىندە كورىنەتىن يممانەنتتى وبرازى ەشقاشان كامىل ادام تۋعىزبايدى. ادام قالاي دا بويىنان تاڭىرلىك سيپاتىن تابۋعا مىندەتتى. ولاي ەتپەسە قادىرسىز پەندە قالپىندا ولشەۋلى ءومىرىن وكىنىشپەن اياقتايدى. دەمى ۇزىلگەنشە وزىنە ءوزى كاريكاتۋرا جاساپ قور بولادى».

اباي اتامىزدىڭ تىلىمەن ايتقاندا يتتەي قور بوپ، وزىنە ءسوز كەلتىرەدى.

سانجار كەرىمبايدىڭ الەۋمەتتىك جەلىدەگى پاراقشاسىنان

Abai.kz