ءوز ومىرىمدە قازاقتا ەكى əڭگىمەشىنى كوردىم. ولار: ءبىرى - مارقۇم جايىق بەكتۇروۆ، ەكىنشىسى - بەكەن يساباەۆ اعامىز ەدى.

جايىق اقساقال قاراعاندىدا عۇمىر كەشكەندىكتەن، ءجيى əڭگىمەلەسىپ تۇرۋ باقىتىنا يە بولا الدىم. الاشوردا ەرلەرى مەن كەڭەس قايراتكەرلەرىنىڭ كوزىن كورىپ، قيىر شىعىستا ستاليندىك لاگەرلەردە ازاپ شەككەن قارت تارلاننىڭ تالاي-تالاي تۇششىمدى əڭگىمەلەرىنە كەنەلىپ باعىپ ەدىم. جəكەڭنىڭ əڭگىمەشىلدىگىنە مارقۇم اقاڭ، اقسەلەۋ سەيدىمبەكوۆ تە ءتəنتى بولۋشى ەدى. قوس الىپتى قاتار وتىرعىزىپ قويىپ تا، əڭگىمەسىن تىڭدادىق قوي. بۇل كۇندە بارلىعى كورگەن تۇستەي...

وسىنداي سəتتەردە جəكەڭدى سوڭعى əڭگىمەشى دەپ ويلاعانىم راس. بىراق ول ويىمدى بەكەن اعامەن əڭگىمەلەسكەننەن كەيىن قايتىپ العانداي بولىپ ەدىم. ءبىر جىلى بەكەن اعاعا ارنايى بارىپ əڭگىمەلەستىم. Əڭگىمە اباي مەن ونىڭ زامانى جايلى بولدى.

بەكەن اعا "ەتەكتەن شاپسا، توسكە وزعان، ەرتەدەن شاپسا، كەشكە وزعان" قاس جۇيرىكتەي ەرەن كوسىلگەن ەدى سول جولى. سول ساپار قازاقى əڭگىمەگە قارىق بولىپ، مارقايىپ قايتقان ەدىم.

قازاقى əڭگىمە دەگەننەن شىعادى. بۇل زاماندا قازاقى əڭگىمەشىلەر ازايدى، ۇعاتىن قۇلاق تا كەمىدى. Əڭگىمەشىدەن əسەرلى حيكايا تىڭداعان ادام قۇسادان -دەپرەسسيادان ارىلادى. بۇرناعى قازاقتىڭ كوڭىلىن كىر باسسا، ەستى əڭگىمە، اسقاق əن، ءتəتتى كۇي تىڭدايتىن. ءسويتىپ كوڭىل كىرىن جۋىپ قايتاتىن. بۇل كۇندە مۇنىڭ ءبىرى دە قالمادى. ەفير بىتكەندى الباستى باستى، تەلەديداردىڭ بارلىعىن جىن-شايتان جايلادى.

ء"سوز سوزدەن شىعادى، سويلەمەسە نەدەن شىعادى" دەيدى قازاق. بىراق ءسوزدى سوزدەن شىعارۋ وڭاي ەمەس. ول ەر داناسىنىڭ قولىنان عانا كەلەتىن وزگەشە ونەر. كەيدە كوك ەزۋ ءبىر مىلجىڭداردى əڭگىمەشى دەپ əسپەتتەپ جاتامىز. Əڭگىمەشى جوق بولعان سوڭ قايتەمىز ەندى.

وسى جاسىما دەيىن تالاي əڭگىمەشىنى تىڭدادىم. ءسويتىپ ءجۇرىپ əڭگىمەشى بولۋدىڭ سىرىنا دا ءۇڭىلىپ كوردىم سوندا əڭگىمەشىلەرگە ورتاق بىرنەشە قاسيەت بولاتىنىن بايقادىم. سونىڭ ىشىندە əڭگىمەشىنىڭ بويىندا بولاتىن ءتورت قاسيەتتى ەرەكشە اتاپ ايتقىم كەلەدى. ءبىرىنشى: əڭگىمەشىنىڭ "قۇلاعىنىڭ تەسىگى، كەۋدەسىنىڭ ەسىگى" بولادى، ياعني قۇلاقپەن ەستىگەنىن، كوزبەن كورگەنىن ەشقاشان ۇمىتپايتىن جادى وتە مىقتى كەلەدى جəنە كورگەن بىلگەنىن "كەۋدەسىنىڭ ەسىگىمەن" ەستيدى ياعني جۇرەكپەن تىڭداپ، كوكەيىنە توقىپ الادى. "كەۋدەسىنىڭ ەسىگى" جوق، قاراۋ نيەت، تومىرىق ادام ەشقاشان əڭگىمەشى بولا المايدى.

ەكىنشى قاسيەت: əڭگىمەشىنىڭ - ءوزى əڭگىمە قىلۋشى زامانعا، سول زاماننىڭ اياۋلى تۇلعالارىنا دەگەن كىرشىكسىز ماحاباتى.

ءۇشىنشى قاسيەت: جۇرەگىندەگى ەلگە، جەرگە دەگەن سۇيىسپەنشىلىگى. مۇنداي قاسيەتى جوق ادام əڭگىمەشى بولا المايدى. تاكاپپار، مەنمەن، ءوزىمشىل، پايداكۇنەم ادامنان əڭگىمەشى شىقپايدى.

ءتورتىنشى: جەرى əڭگىمەشى بولۋى شارت. جەرى əڭگىمەشىل ەمەس ەلدىڭ ەرى əڭگىمەشى بولا المايدى.

Əڭگىمەشى ادام كوڭىلى سəبيدەي تازا، وشپەندىلىكسىز (اگرەسسياسىز), كوپ كورىپ، كوپ توقىعان، ەڭ باستىسى تەرەڭ وي، كەمەل پاراسات يەسى بولۋى شارت.

وسى قاسيەتتەردىڭ بارلىعى بەكەن اعادا بار ەدى.

بەكەن اعا سوڭىندا "ۇلىلار مەكەنى" دەگەن عاجايىپ شىعارما جازىپ قالدىرىپ كەتتى. "ۇلىلار مەكەنىمەن" بەكەن اعانىڭ ەسىمى اقىردىڭ كۇنىنە دەيىن جاساي بەرمەك. مۇحتار Əۋەزوۆتىڭ "اباي جولى" ەپوپەياسى كەڭ قۇلاشتى ەپيكالىق كوركەمدىگىمەن قۇندى بولسا، اباي جəنە ونىڭ زامانى سۋرەتتەلگەن بەكەن يساباەۆتىڭ "ۇلىلار مەكەنى" ءوزىنىڭ دەرەكتىلىگىمەن، تاپتىق قايشىلىقتارسىز، ازات كوزقاراسپەن جازىلعانىمەن ماڭىزدى.

بيىلعى جىلى ابايدىڭ 175 جىلدىعى، بەكەن اعانىڭ 90 جىلدىعى ەدى. سول تويدىڭ تورىندە اباي زامانىنىڭ ەلشىسىندەي بولىپ، بەكەن اعا وتىرادى، سوندا ءبəرىمىز ابىز اقساقالعا جاپىرلاپ سəلەم بەرىپ جاتامىز، بۇل دا تويدىڭ ءبىر ءسəنى بولادى دەپ قيالداپ ارمانداۋشى ەدىم. كىمنىڭ دەگەنى بولىپ جاتىر...

باقۇل بول، بەكەن اعا. ءبىز ءسىزدى ۇمىتپايمىز! نۇرىڭىز پەيىشتە شالقىسىن!

ەرلان تولەۋتايدىڭ الەۋمەتتىك جەلىدەگى جازباسىنان

Abai.kz