ءال فارابي ەسىمى ورتا عاسىرلارداعى اراب فيلوسوفياسىنىڭ قالىپتاسۋىمەن جانە دامۋىمەن بايلانىستى. قازاق دالاسىنىڭ ۇلى اريستوتەلدىڭ ءىزباسارى، ءوز زاماننىڭ دارىندى ويشىلى جانە عۇلاما عالىم.

ءال فارابي وتىرار (ارابشا – فاراب) قالاسىندا دۇنيەگە كەلدى. بۇل جەردە ۇلى جىبەك جولىنىڭ ەكى باعىتى قالىپتاستى، ولار ەۋروپاعا جول الدى.

بۇل جەردە شامامەن ح عاسىردىڭ 70-ءشى جىلدارىندا (باسقا دەرەككوزدەردە – 875 جىلى) ءال فارابي دۇنيەگە كەلگەن. تاريحشىلار بولاشاق عالىمنىڭ كونە تۇرىك وتباسىندا دۇنيەگە كەلدى دەگەن تۇجىرىمعا كەلدى. بالانىڭ اسىل تەكتى ەكەندىگى (ونىڭ اكەسى اسكەري ادام بولعان) داۋسىز.

ءال ءفارابيدىڭ تولىق اتى - ءابۋ ناسىر مۇحاممەد يبن مۇحاممەد يبن تارحان يبن ۋزلاگ ءال فارابي ءال-تۇركي اقسۇيەكتەردى كۋالاندىرادى. «تارحان» اتاۋى ادامنىڭ تۇركى اقسۇيەكتەرىنە جاتاتىنىن بىلدىرەدى.

تاريحشىلاردىڭ پىكىرىنشە، جيىرما جىلعا دەيىن ءابۋ ناسىر ءال فارابي وتىراردا ءومىر سۇرگەن. مۇندا ول الەمدى تانىپ بىلۋگە ​​ساياحات جاسادى. ۇلكەن ساۋدا قالاسىنا تەك ساۋداگەرلەر عانا ەمەس، سونىمەن بىرگە ساياحاتشىلار، عالىمدار، اقىندار مەن ءدىن ۋاعىزداۋشىلار دا كەلدى. سول كەزدەگى ەڭ ۇلكەن قۇندىلىقتاردىڭ ءبىرى - كىتاپتار. سوندىقتان كەرۋەندەر وزدەرىمەن بىرگە كونە قولجازبالارىن الىپ كەلدى. ولاردىڭ كەيبىرەۋلەرى وتىراردا قالدى.

بىلۋگە ​​قۇشتار جانە ءال-فارابي مۇمكىندىگىنشە كوپ بىلۋگە ​​تىرىستى. ونى ءبارى قىزىقتىردى: استرونوميا مەن مەديتسينا تۋرالى تراكتاتتار، ۇلى فيلوسوفتاردىڭ تەوريالارى، پسيحولوگيا مەن پەداگوگيكا نەگىزدەرى، لوگيكا، قۇقىق جانە مۋزىكا. سوندىقتان ەڭ كونە كىتاپتار جيناعىنىڭ قۇرىلۋى، وتىرار كىتاپحاناسىنىڭ پايدا بولۋى ونىڭ ەسىمىمەن بايلانىستى بولۋى عاجاپ ەمەس.

ءال فارابي كوپ ساياحاتتادى. شاشتا (تاشكەنت) جانە سامارقاندتا، كەيىنىرەك بۇحارادا ونى بىلىمگە دەگەن قۇشتارلىق دامىدى. بۇل قالالاردا جاس جىگىت وقىپ، جۇمىس ىستەدى. ءال فارابي اريستوتەلدىڭ - ەجەلگى گرەك ويشىلىنىڭ ويلارى قىزىقتىردى جانە ولاردىڭ اسەرىنەن ول ءوز ءومىر جولىن وزگەرتتى.

40 جاسىندا (910–912) ءال فارابي باعدادقا، ورتاعاسىرلىق اراب الەمىنىڭ عىلىمى مەن ونەرىنىڭ ورتالىعىنا بارادى. مۇندا اقىندار، فيلوسوفتار مەن شەشەندەر جينالدى. ءبىر تاڭقالارلىعى، عالىم تۇركى توبىنىڭ كوپتەگەن تىلدەرىن جاقسى بىلگەن، بىراق اراب ءتىلىن بىلمەگەن. باعدادتا ول ورتا عاسىرلارداعى دانالار سويلەيتىن ەكى ءتىلدى - ەجەلگى گرەك جانە اراب تىلدەرىن يگەرەدى. جالپى العاندا، فيلوسوف 70 ءتىلىن بىلگەن. ەجەلگى گرەك عالىمدارى اريستوتەل، ەۆكليد، پلاتون، گالەن شىعارمالارى ارقىلى ءال فارابي لوگيكا زاڭدىلىقتارى، ءبىلىم تەورياسىنىڭ نەگىزدەرى تۋرالى ءبىلىم الدى.

عالىم ءوزىنىڭ ءومىرىنىڭ سوڭعى جىلدارىندا مىسىرعا ساپار شەگىپ، 940 جىلداردىڭ سوڭىندا داماسكىگە ورالادى، ول قايتىس بولعانعا دەيىن بۇل قالادان كەتپەدى. سەكسەن جاستا ءال فارابي قايتىس بولادى. ءال ءفارابيدىڭ ەڭبەكتەرى (100-دەن استام عىلىمي ەڭبەكتەر - تراكتاتتار) ورتاعاسىرلىق فيلوسوفيا مەن رەنەسسانس فيلوسوفياسىنىڭ نەگىزىن قۇرادى. ول اراب الەمىنىڭ عىلىمىن ەۋروپالاندىرۋعا، عىلىمي ءبىلىمدى جۇيەلەۋ ەڭبەك ءسىڭىردى.

عالىمنىڭ ءبىلىم تەورياسىنىڭ دامۋىنا قوسقان وراسان زور ۇلەسىن ونىڭ حح عاسىرداعى وتانداستارى باعالادى: ەكىنشى مىڭجىلدىقتىڭ سوڭىندا قازاق ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتىنە ونىڭ ەسىمى بەرىلدى. 

كەرىمسال جۇباتقانوۆ

Abai.kz