اتاقتى كەيكى سياقتى سوڭعى دەمى قالعانشا قولىنان قارۋى تۇسپەگەن قازاق جەرىندەگى باتىرلاردى ءبارىمىز بىلەمىز. ال، قازاقتى ورىس وتارشىلدىعىنان ازات ەتۋ ءۇشىن جات جەردە كۇرەسكەن بابالارىمىزدىڭ اتى-جوندەرىن بىلەمىز بە؟!

تاۋەلىسىزدىك العاننان كەيىن تابۋ قويىلعان ءبىر تاقىرىپ: قازاقتاردىڭ شەت ەلدەردەگى وتارشىلارعا قارسى جالىندى كۇرەسى بولدى. كۇنى بۇگىنگە دەيىن قۇزىرلى ورگاندار ءالى سوڭىنا ءتۇسىپ وتىرعان اۋلەتتەر ءالى كۇنگە ءوز بابالارى جايلى ايتۋعا دارمەنسىزدىك تانىتىپ وتىر. ونىڭ باستى سەبەبى 1916 جىلدان باستاپ ەل اۋعان كەزدە «سارى ورىستىڭ ءبارى ورىس» دەپ «ءدىني عازاۋات» ايتىپ، وتارشىلاردى جاس-كارى، بالا-شاعا دەپ ءبولىپ-جارماي قاندى قاساپ جاساعان جانداردىڭ قازاق بيلىگى تاراپىنان «ۇلت باتىرلارى» دەپ تانىلىپ اقتالماۋى. ازاتتىق ساربازدارىن بىلەتىن، ءار جۇما قۇران تۇسىرەتىن اقساقالداردىڭ ءبارىنىڭ كوزى كەتتى. ونىڭ ۇستىنە بۇل بابالارىمىزدىڭ ەلگە ەسىمدەرى بەلگىسىز. ولار حان كەنەنىڭ «ورتا ازيالىق» قازاق-وزبەك بىرلىگى اماناتىنا ادال، ءدىندى تارك ەتكەن كوممۋنيستەردى دە، يمپەريالىق اق پاتشا بيلەپ-توسەۋىن دە قۇپ كورمەيتىن، تەك «ەلدى كاپىرلەردەن ازات ەتۋ» يدەياسىن تۋ ەتىپ كوتەرگەن دىنىنە بەرىك جاندار-تىن.

1960 جىلدىڭ اياعى مەن 1970 جىلداردىڭ باسىندا «قادىمشى» جانە «ءجاديتشى» اقساقالداردىڭ ءبىرىن-ءبىرى مويىنداماي قازاق شاعاتايىمەن قىزىل كەڭىردەك بولىپ داۋلاسقانىن تالاي كوردىك. اۋعان مەن يراندا ورىسقا قارسى كۇرەستە باستان كەشكەن وقيعالارىن قىزىعا تىڭدادىق. ولار كەزىندە كوممۋنيست، كومسومول بولعان شالداردى ارالارىنا جولاتپاي، «ءۇش ءارىپتىڭ سالپاڭقۇلاقتارى» دەپ اتايتىن. مەنى باسىمنان سيپاپ، «اكەڭ تۋا جالعىز ەمەس، جۇرە جالعىز. بەس اعاسى جات جەردە كوز جۇمدى»، دەيتىن.

ازاتتىق ءۇشىن يران مەن اۋعان جەرىندە جاساقتالعان اسكەري-پارتيزاندىق توپتاردىڭ قىزىلدارعا قارسى كۇرەسىنە ورىس وتارلاۋشىلارى تاراپىنان سوڭعى نۇكتە 1945 جىلى قويىلدى.

قىزىل ارميا تاراپىنان يراندا جۇرگىزىلگەن تازالاۋ وپەراتسياسى بارىسىندا قولعا ءتۇسىپ اتىلعان، اسىلعان، سىبىرگە يتجەككەنگە 25 جىلعا ايدالعان بابالارىمىزدىڭ سۋرەتتەرى كگب ارحيۆتەرىندە ماڭگىگە قۇلىپتاۋلى جاتىر.

مەنىڭ قولىما سارعايعان ەسكى فوتو ءتۇستى. وسى فوتانى العان ادامىم اتى-ءجونىن اتاماۋدى ءوتىندى. جانە 5 جىل جاريالاۋعا رۇقسات بەرمەي، كەلمەستىڭ كەمەسىنە مىنەردە ءبىر جەردە جاريالاۋدى اماناتتاپ ەدى. ەندى مىنە «Abai.kz» cايتىندا سول الاش باتىرلارىنىڭ سۋرەتتەرىن جاريالاپ وتىرمىز.

وسى فوتوداعى باتىر بابالارىمىزدىڭ ۇرپاقتارى بار ما ەكەن؟ فوتو 1930 جىلداردىڭ ورتاسىندا يراندا تۇسىرىلگەن. كگب ارحيۆىندە قۇپيا ساقتالعان. وسىعان ىزدەۋ سالاتىن جورنالشى نە تاريحشى تابىلسا جاقسى بولار ەدى. تەك 1940 جىلدارداعى سوڭعى شايقاستا فوتوداعى باتىر بابالارىمىزدىڭ ءبىرازى يران-تۇركىمەن شەكاراسىندا شاھيد بولىپ، كەيبىرى قولعا تۇسكەن. اتى-جوندەرىمەن كەيىنگى تاعدىرلارى بەلگىسىز.

اتتەڭ، كگب ارحيۆىندەگى وا ۇلت-ازاتتىق قوزعالىسىنا قاتىسۋشى قازاقتاردىڭ يران مەن اۋعانستاندا تۇسكەن كوپتەگەن فوتولارى مەن دەرەكتەرى ماسكەۋدەن ەلگە قايتارىلسا، ۇلكەن يگى ءىس بولار ەدى. جانە 1916-1945 جىلدارداعى 30 جىلعا سوزىلعان ۇلت-ازاتتىق كوتەرىلىسىندە شاھيد بولعان بابالارىمىزعا ەسكەرتكىش ورناتۋدى قوعامدىق كەڭەستە كوتەرۋ كەرەك.

ولار 1941-1945 جىلعى سوعىسقا قاتىسقان اتالارىمىزداي يمپەريا ءۇشىن ەمەس، وا كونفەدەراتسياسى ءۇشىن كۇرەستى. بۇل كۇرەسكە قاتىسۋشىلاردى ۇلت جادىنان وشىرمەۋ – پەرزەنتتىك پارىزىمىز.

ءابىل-سەرىك الىاكبار

Abai.kz