قازاقستاننان مۇناي يمپورتتاۋعا رەسەي رۇقسات بەرمەي وتىر. بۇل بەلورۋسسيا پرەزيدەنتى الەكساندر لۋكاشەنكونىڭ مالىمدەمەسى. ريا نوۆوستي حابارلادى.

"ەگەر رەسەي كەلىسەتىن بولسا، قازاقستان بىزگە مۇناي جەتكىزۋى مۇمكىن. قىزىق... ءبىزدىڭ وداقتاسىمىز باسقا وداقتاسىمىزدان مۇناي تاسىمالداۋعا كەلىسىم بەرمەي وتىر. مۇناي جەتكىزۋگە بايلانىستى جاعداي وسىنداي. جانە ءبىز بۇل ماسەلەنى شەشۋىمىز كەرەك", دەپتى بەلارۋس باسشىسى.

2019 جىلدىڭ 31 جەلتوقسانىندا بەلورۋسسيا مەن رەسەي باسشىلارى تەلەفون ارقىلى مۇناي ماسەلەسىن تالقىلاعان. ءسويتىپ، تاراپتار ورتاق كەلىسىمگە كەلە الماعاندارىن مالىمدەگەن.

2020 جىلدىڭ 1 قاڭتارىندا رەسەي بەلورۋسسياعا مۇناي ەكسپورتتاۋدى توقتاتتى. سول كۇنى بەلورۋسسيا رەسەي مۇنايىنا شەكتەۋ قويعان.

سوسىن الەكساندر لۋكاشەنكو قاراماعىنداعى قۇزىرەتتىلەردى جيىپ، شۇعىل كەڭەس وتكىزدى. رەسەيمەن كەلىسسوزدەردى توقتاتىپ، ورىس مۇنايىنا بالاما تابۋدى تاپسىردى.

وسىنىڭ الدىندا بەلورۋسسيا باسشىسى ەگەر رەسەيمەن كەلىسىم بولمايتىن بولسا، مينسكى مۇنايدى پولشا ارقىلى رەۆەرسپەن تاسىمالدايتىنىن جانە "درۋجبا" مۇناي قۇبىرىن كامپەسكەلەيتىنىن ايتقان. سونداي-اق، مينسكى جاڭاعى "درۋجبا" ماگيسترالىمەن اقش نەمەسە ساۋديا مۇنايىن پولشا ارقىلى تاسىمالداۋ جولىن دا قاراستىرىپ جاتقانى بەلگىلى بولعان.

بەلورۋسسيانىڭ ۆيتسە-پرەمەرى دميتري كرۋتوي ۋكراينادان، پولشادان، بالتىق ەلدەرىنەن، قازاقستان مەن ءازىربايجاننان مۇناي جەتكىزۋ ماسەلەسىن تالقىلاپ جاتقانىن حابارلادى. كەيىن بەلارۋسسيا نورۆەگ مۇنايىنىڭ 80 مىڭ تونناسىن ساتىپ العانى تۋرالى اقپار تارادى.

بۇعان دەيىن، 10 قاڭتار كۇنى الەكساندر لۋكاشەنكو ورىس مۇنايىن ساتىپ الۋ بويىنشا رەسەيمەن كەلەسىمگە كەلە الماۋدىڭ باستى سەبەبى - رەسەيدىڭ وتە قىمبات باعا ۇسىنىپ وتىرۋى دەگەن.

"مۇناي بويىنشا رەسەي پرەزيدەنتىمەن نە ءۇشىن كەلىسە الماعانىمىزدى ەكى اۋىز سوزبەن ايتۋعا بولادى. سەبەبى، رەسەي مۇنايدى ولاردان ساتىپ العانىمىزدى جانە الەمدىك نارىق باعاسىنان الدەقايدا قىمباتقا ساتىپ العانىمىزدى قالاپ وتىر. مۇنايدى قايدان كورىپ ەدىڭىزدەر؟! سوندىقتان مەن باس تارتتىم.

ەگەر رەسەي ءوز مۇنايىن الەمدەگى نارىق باعاسىمەن جەتكىزبەيتىن بولسا، ءبىز مۇنايدى باسقا جاقتان ىزدەيتىنىمىزدى ايتتىم. قازىر ءبىز ىزدەپ جاتىرمىز جانە تاپتىق تا!", دەدى لۋكاشەنكو.

15 قاڭتار كۇنى  قر ەنەرگەتيكا مينيسترلىگى بەلورۋسسيانىڭ "بەلنەفتەحيم" كونتسەرنى مۇناي جەتكىزۋ بويىنشا سۇرانىس جىبەرگەنىن حابارلاعان.

"بىزگە "بەلنەفتەحيمنىڭ" ءوتىنىشى كەلىپ ءتۇستى. اتالمىش ۆەدومستۆونىڭ وكىلدەرى مۇناي جەتكىزۋ ماسەلەسى بويىنشا بىزگە كەلمەكشى. بەلورۋسسيانىڭ سۇرانىسىن دا قاراستىراتىن بولامىز", دەدى مينيستر نۇرلان نوعاەۆ.

ايتپاقشى، 2019 جىلدىڭ جەلتوقسانىندا قر ەنەرگەتيكا ۆيتسە-ءمينيسترى اسەت ماعاۋوۆ بەلورۋسسيا مۇناي شيكىزاتىنا قىزىعۋشىلىق ءبىلدىرىپ وتىرعانىن ايتقان.

"بەلورۋسسيا مۇناي شيكىزاتىنا قىزىعۋشىلىق ءبىلدىرىپ وتىر. ولار نافتا، گازويل سەكىلدى زاۋىت جۇمىستارىنا قاجەتتى شيكىزاتتارعا، سونداي-اق مۇنايعا سۇرانىس بىلدىرۋدە. كەلىسسوزدەر بارىسىندا جالپى كولەمى 3,2 ميلليون توننا مۇناي شيكىزاتىن ءتۇرلى ترانسپورت تۇرلەرى ارقىلى جەتكىزۋ جايى ايتىلدى. كەلىسسوزدەر ءالى ءجۇرىپ جاتىر. ورتاق كونسەنسۋسقا كەلدىك. ەندى ءبىز مەملەكەتىشىلىك پروتسەدۋرالاردى جۇرگىزۋىمىز كەرەك. اتاپ ايتقاندا، باسقا مينيسترلىكتەرمەن اقىلداسۋىمىز كەرەك. عىلىمي-قۇقىقتىق ساراپتاما جاسالۋى كەرەك. ءبىز بەلورۋسسيامەن ورتاق كولەمگە كەلىسكەن سوڭ، ول مۇنايدى جەتكىزۋ مارشرۋتىن رەسەيلىك ارىپتەستەرىمىزبەن سويلەسۋىمىز قاجەت", دەگەن ەدى ماعاۋوۆ.

ايتپاقشى، بۇگىن بەلورۋسسيا مۇناي ەكسپورتىنا قويعان شەكتەۋدى الىپ تاستاعانى بەلگىلى بولدى.

تاقىرىپقا تۇزدىق. ابىروي بولعاندا قۇداي قازاققا مۇنايدى بەرىپتى. ايتپەگەندە قايتپەك ەكەنبىز... قازىر سول مۇنايدى شەتەلگە ساۋدالاپ كۇنىمىزدى كورىپ وتىرعان ەلمىز عوي. ۇلتتىق قوردى دا سول مۇنايدىڭ اقشاسىمەن تولتىرامىز. بيۋدجەتتىڭ دە جىرتىعىن سول مۇنايدىڭ اقشاسىمەن جامايمىز. كۇن دەمەي، ءتۇن دەمەي قارا جەردەن سورىپ جاتقان سول مۇنايدىڭ 80%-عا جۋىعى ەكسپورتقا كەتەدى ەكەن. بيۋدجەتتىڭ 50%-ىن مۇناي ساۋداسىنان تۇسكەن قاراجات قۇرايدى-مىس.

ءبىز مۇناي ساتۋدى 100 جىل بۇرىن باستاعان ەدىك. ءالى ساتىپ كەلەمىز... وسى ۋاقىتقا دەيىن كىمدەرگە مۇناي ساتپادىق؟! يتاليا، فرانتسيا، گوللانديا، شۆەيتساريا، يسپانيا، رۋمىنيا، گرەتسيا، قىتاي، حورۆاتيا، كورەيا، ءۇندىستان، پورتۋگاليا، جاپونيا، ليتۆا، مالتا، پولشا، كانادا، ۇلىبريتانيا، تۇركيا ت.ب. ءبىزدىڭ مۇنايدى ساتىپ الىپ جاتقان ەلدەر. جۇرتتىڭ ءبارى قۇمارتقان قازاق مۇنايىن ەندى بەلورۋستەر دا ساتىپ الماق بولىپ ەدى...

بىلتىر بەلورۋسسيا باسشىسى رەسەيدەن لاستانعان مۇناي كەلىپ جاتقانىن ايتىپ دابىل قاقتى. قۇنى 2,5 ميلليارد دوللاردى قۇرايتىن، 37 ميلليون باررەل مۇنايدىڭ لاستانعانىن ايتتى. قۇبىر رەسەيدىكى. بەلورۋسسيا رەسەيدەن سول ءۇشىن وتەماقى سۇرادى. ماسكەۋ مويىندادى. «مۇناي قۇبىرىن جارامسىز ەتۋ» بابى بويىنشا قىلمىستىق ءىس قوزعادى. 4 ادام قامالدى.

رەسەيدىڭ لاستانعان قۇبىرىنىڭ كەسىرى قازاق مۇنايىنا تيمەدى دەي المايمىز. ويتكەنى، قازاقستان «اتىراۋ-سامارا» قۇبىرى ارقىلى بەلورۋسسياعا ودان ءارى ەۋروپاعا جىلىنا 15 ميلليون توننا مۇناي جىبەرىپ وتىر. ول مۇناي جاڭاعى رەسەيدىڭ قۇبىرى ارقىلى ءوتىپ جاتىر. وسىنىڭ ءبارىن ەگجەي-تەگجەيلى ساراپتاعان الەكساندر لۋكاشەنكو ەندى مۇنايدى قازاقتان ساتىپ العىسى كەلەتىنىن ايتقان.

قازاقتان مۇناي ساتىپ الۋ لۋكاشەنكونىڭ قالاۋى. بىزدىكىلەر دە بۇعان كەتارى ەمەس. قۇداي بەرگەن مۇناي بار. ساتىپ الساڭ، مىنەكەي دەگەلى تۇر. قازاقستان دا، بەلورۋسسيا دا، رەسەي دە ەكونوميكالىق وداقتى قۇرۋشى ەلدەر. وداق اياسىندا ءبىر-بىرىنە تاۋار ساتۋعا قۇقىلى ەلدەر. سويتە تۇرا كرەمل كونبەپتى.  الەكساندر لۋكاشەنكونىڭ ءوزى ايتتى.

قازاقستاننىڭ دا، بەلورۋستىڭ دە كرەملگە كىرىپتارلىعى جاسىرىن ەمەس قوي. قۇبىرى لاستانىپ، قىپ-قىزىل شىعىنعا باتىپ جاتقانىنا قاراماي رەسەي ءبارىبىر ءوز مۇنايىن قىمباتقا ساتقىسى كەلەدى. ەكى تەڭگە بولسا دا، ماسكەۋدىڭ قالتاسىنا تۇسكەنىن قالايدى. قازىردىڭ وزىندە «اق ورىس پەن سارى ورىستىڭ ساۋداسىنا قازاقتار تالاسىپ جاتىر» دەپ، ورىس اقپاراتى ويبايعا باسقان.

مۇناي – قازاقستان ەكونوميكاسىن ولتىرمەي تۇرعان ەڭ نەگىزگى تاۋار. ءبىز الەم بويىنشا مۇناي ساتۋشى ەلدەردىڭ الدىڭعى قاتارىندامىز دەيدى استانا جاقتاعى اق جاعالىلار. بۇل ماقتانىش پا، الدە ءسىز بەن ءبىزدى قويشى، وزدەرىن-وزدەرى الدارقاتۋ ما، ايتەۋىر وڭدەلمەگەن شيكى مۇنايدى اياماي ساتىپ جاتىرمىز. ءيا، قىتايعا دا، باسقاسىنا دا ساتىپ جاتقان سول مۇنايدى رەسەي رۇقسات بەرسە بەلورۋستەرگە دە ساتار ەدى. بىراق، رەسەي تىسىندەگىسىن وڭاي بەرە قوياتىن با ەدى... وسىمەن ءتامام.

بيۋدجەتتىڭ 50 پايىزى سول مۇنايدىڭ اقشاسى ەكەنىن دە، سول مۇنايدىڭ 80 پايىزى شەتەلگە ەكسپورتتالىپ جاتقانىن دا جوعارىدا ايتتىق. مۇناي ساتۋ مەملەكەت ءۇشىن مۇقتاجدىق. ال قاتارداعى ءسىز بەن ءبىز ءۇشىن شە؟ وداق ورتاق دەيدى. سويتە تۇرا ساتىلاتىن مۇناي ءۇشىن دە كرەملدەگى كىجىرەيگەندەردىڭ قاس-قاباعىنا قارايدى... انە، كوردىڭ بە؟!

نۇرگەلدى ابدىعانيۇلى

Abai.kz