(اڭگىمە)

اڭسار تاڭ اتا تەمىر تۇلپارىن تاقىمداپ الماتىدان نۇر-سۇلتانعا جولعا شىقتى. كۇزدىڭ سۋىق جەلى كولىكپەن جارىسادى. تەرەزەنى ءسال تۇسىرسە بولدى ازىناعان جەل ماشينانى توڭكەرەردەي گۋلەيدى. مۇلگىگەن اعاشتار انادايدان جارىسا شاپقىلاپ، جەتە الماي امالسىز قالا بەرەدى. جەر بەتىنە شوككەن قالىڭ تۇماندى قۋعان جەل، ادامدار تىرشىلىگىنە تىنىس بەرگىسى كەلەدى، الايدا قالىڭ تۇمان ەش ىعار ەمەس. جاقسى ادامدار قانشا قۇلشىنسادا جاماندىقتىڭ سالماعى اركەز باسىپ ءتۇسىپ جاتقانى سياقتى، سىرەسىپ جەر باۋىرلاعان تۇماندار ءبىرى كەتسە، ءبىرى ورنىن باسىپ تىنىمسىز زۋلايدى. اينالا شوككەن تۇمان قارعا ادىم جەر كورىنبەيدى. كەنەتتەن كولىگى كەشەگى جاۋعان جاڭبىردان توپىراق جولدىڭ بىلقىلداق باتپاعىنا باتتى. گازدى ارى باستى، بەرى باستى، دوڭگەلەگى پىرىلداپ اينالعان سايىن باتا بەردى، باتا بەردى. قۇددى تىرشىلىكتىڭ قىزىعىنا باتقان، دۇنيە قۋعان ساراڭ بايلار ىسپەتتى كۇناعا بەلشەسىنەن باتىپ جاتاقانداي. اڭساردىڭ كولىگى ەندى تىپتەن جەر باۋىرلاپ قالدى. دىلگىرى قۇرىپ كولىكتەن ءتۇستى، تىنىسى تارىلدى، سوقپاق توتە جولمەن جۇرگەنىنە وكىندى. الىس بولسادا اسفالت جولمەن جۇرسە جۇرگىنشىلەردە كوپ، جولدا داڭعىراپ جاتىر ەدى، ەندى مىنە ءبارى كەش. الدى-ارتىندا ماشينا داۋسى ەستىلمەيدى، ابدەن مازاسى كەتتى، ءوزىن قولدان سىرلى دا تىلسىم ادام جاساعىسى كەلىپ جۇرەتىن ول، ۇندەمەي توسىننان قايىن جۇرتىنا بارايىن دەگەن ءوز قىلىعىنا ءوزى مىرس ەتىپ كۇلدى. ەندى قولفوندا بايلانىس سىزىقتارى مۇلدە جوق، كولىگىنە قايتا كىردى، ماشيناسىن وتالدىرىپ از-كەم جىلىندى. امالسىز قالىڭ ويدىڭ ىشىنە قامالدى...نەگە ايەلىم سياقتى وتاربامەن شىقپادىم، نەگە الدىن الا ولارعا قوڭىراۋ شالىپ باراتىنىمدى ايتپادىم، نەگە مەنىڭ كولىگىم باتپاققا باتتى، نەگە مەن...دەپ ءوزىن ءوزى ءتۇتىپ-جەپ كولىگىندە كەش باتىردى... يەن دالا وزىمەن ءوزى سويلەسەدى.

قاراڭعىلىق بارلىق اۋماقتى جاپتى. قاراڭعى مەن بىرگە اڭساردىڭ دا تىنىسى تارىلدى، وعان اۋا جەتپەي قينالا باستادى. باعاناعى دۇنيە، بالا، ايەل دەگەن ويلاردىڭ ءبارى زىم-زيا عايىپ بولدى، تەك ءتىرى قالسام ەكەن دەپ بەلگىسىز ءبىر كۇشككە جالىنا باستادى...

 اۋا جەتپەي، ىرسىلدادى، ىلعالدى اۋادا تىنىسى تارىلىپ، ينەنىڭ كوزىندەي ساڭلاۋدان زورعا دەم الادى. اڭسار قيسايسا سول نازىك تىرشىلىك ءنارى توقتاپ قالارداي ەدى، ول ءومىر مەن ءولىمنىڭ اراسىندا وتىر. ىشتەي ءوزىن ءوزى ولىمگە دايىندادى، تاۋحيت كاليماسىن ايتىپ، كوزىن جۇمدى. بەلگىسىز بىرەۋدىڭ اياق دىبىسى ەستىلگەندەي بولدى، تارىس ەتىپ ماشيناسىنىڭ ەسىگىن اشىپ، جانىنا وتىرعانداي بولدى. كوزىن اشۋعا ونىڭ شاماسى جوق، قالىڭ قورقىنىشتىڭ ىشىندە ويعا كەتتى...ۇيلەنبەي تۇرىپ بار جاعدايىمدى جاسايمىن دەپ ۋنۆەرسيتەتتى بىتىرە سالا دۇنيە قۋىپ از بولماعان بايلىققا قولى جەتىپ، وتىرىڭقىراپ ۇيلەگەن. كوزىن اشۋعا شاماسى جوق قالشىلداپ وتىر. ءبىر سۋىق قول ونىڭ تاماعىنان الدى، تىنىسى بارعان سايىن تارىلدى، قىرىلداي باستادى. ءوزىن قالىڭ ولگەن ادامداردىڭ اراسىنان كوردى... ارتىنشا ونىڭ ەكى قۇلاعى “گۇپ” ەتىپ اشىلىپ تىنىس كەلە باستادى. جاڭاعى ادام وعان سىبىرلاي باستادى “جەردەگى جاندىنىڭ الىبى اكۋلادان باستاپ سەن بىلە بەرمەيتىن وتە ۇساق ناسوكومدارعا دەيىن مويىندارىنا بەلگىلى ءبىر جۇك ارقالاپ بۇل ومىرگە سونى اتقارۋ ءۇشىن كەلەدى. سەن موينىنداعى سول جۇكتى ءالى اتقارماپسىڭ...” مۇرنى اشىلىپ اۋا كەلە باستادى، قالشىلدىپ ۇيقىسىنان ويانىپ كولىگىن وتالدىرىپ جىلىندى، ەلدەن كورگەنى بويىنشا باسىن رولگە قويىپ توڭقاڭداپ ناماز وقي باستادى. بىراق نە وقيتىنىن بىلمەدى، تەك كوز جاسىمەن بەتىن جۋدى....ايتەۋىر ءۇمىتتىڭ قۇلان يەك تاڭى ءبىر اتتى-اۋ اقىرى اڭسارعا. 

جەر بەتىن سۇرعىلت تۇمان تۇمشالاعان كۇزدىڭ جاڭبىرلى سۋىق كۇنىندە بۋسانعان، سان ءتۇرلى وسىمدىكتەر ءوزىنىڭ بار كۇشىن اۋاعا تاراتادى، نەشە ءتۇرلى ءدارى شوپتەردىڭ توزاڭى اڭساردىڭ تاماعىنان جارماسىپ... بوساتقانى ەدى. 

 *****

اڭسار ون جىلدىڭ الدىندا تامىزدىڭ ورتاسىندا مۇرنى ءبىتىپ تۇشكىردى. تۇشكىرگەن سايىن ءان كارولى شامشى اعاسىنىڭ ەڭ جاقسى اۋرۋ قوتىر - ول قاسىعان سايىن جانىڭ كىرىپ، راحاتتانىپ ءولىپ بارا جاتقانىڭدى سەزبەي قالاسىڭ دەگەنىندەي، بۇلدا تۇشكىرگەن سايىن تۇشكىرىپ، سونداي ءبىر جانى جايلانىپ، ارقاسى كەڭىدى. ەمى جوق حح-عاسىردىڭ جاڭا اۋرۋى دەپ الماتىداعى جۇرت ءجۇردىم-باردىم ەمدەلۋدى ادەتكە اينالدىرعان. ويتەتىن دە ءجونى بار، قۇددى جەر بەتىندەگى “ەڭ سۇلۋ” ەكى قابات ايەلدەر ىسپەتتى مەزگىلدىك اۋرۋ. جازدىڭ سوڭىنان جەرگە قار تۇسكەنشە تۇشكىرىپ-پىسقىرىپ، “مۇرنىمەن سويلەپ مىڭعىرلاپ، ماڭقاسى اعىپ سىلبىرلاپ، كوزى قىشىپ قىزىلداپ” دەپ بەلگىسىز ولەڭ جولدارىن ايتۋ بۇنداعى جۇرتتىڭ ۇيرەنشكىتى ادەتى. اسقىنعانىنىڭ تىنىسى تارىلىپ ۋكول سالدىرسا، باسقاسى جەڭىل-جەلپى ءدارى ءىشىپ، زورعا قار جاۋدىرىپ اۋىرۋدان ايىعادى. ون اي كەسەلىن ۇمىتىپ تىرشىلىكتەن جالىعادى. بىلتىر دۇنيە قۋعان اڭسار قىتايدا دۇنيە تەگىن توگىلىپ جاتىر، باراسىڭ دا الىپ كەلىپ، مۇندا ساۋداعا سالىپ ءبىر جىلعا جەتپەي شىرىگەن بايعا اينالاسىڭ دەگەن بىلگىشتەردى تىڭداپ، ۇرىمشىگە بارىپ تۇسكەن وسىنداي قارا كۇزدە. بارا سالا ەكى پورتسى تۇشپارانى ءبىرىنىڭ ارتىنان ءبىرىن قوماعايلانا سوقتى، ءدامى ءتىل ۇيرەدى. ىشكەن سايىن سوڭعى سورپاسىنا دەيىن قالدىرماي ءسىمىردى. ۇساق ءبىر تۇيىرشىك-تۇيىرشىك زاتتار دا اۋزىنا ارى اسىپ كەتتى. ون مينۋتقا جەتپەي اڭساردىڭ تىنىسى بوتەنشە تارىلىپ، دەمى توقتادى، قاسى عانا قيمىلداپ قالدى. تاكسي جۇرگىزىۋشى دۇڭعان جىگىتى بىردەن شۇعىل قۇتقارۋ بەكەتىنە جەتكىزدى. شەتەلدىك ادام ەكەن قارامايمىز دەگەنىنە قويماي سول بايقۇس جىگىت “مەنىڭ ۇيىمە كەلگەن ادام”- دەپ تىركەتىپ اۋىرۋ توسەگىنە جاتقىزدى. سوندا بارىپ قولدى-اياعىنا تيمەي جۇگىرگەن قىتاي مەدبيكەلەرى ونىڭ جانىن الىپ قالۋعا سەبەپكەر بولىپ ەدى. سودان ەلگە كەلە سالا وكەپەسىن تاعى باسقا بار بولمىسىن تەكسەرتىپ، الماتىداعى باس اللەرگيا ورتالىعىنا بارىپ اناليزدەر تاپسىردى. “قىستىڭ كەزىندە كەلىڭىز”- دەپ قايتاردى. قار جاۋا قايتا باردى، الماتىدا وسەتىن التى ءتۇرلى جۋساننان سىزگە اللەرگيا بار دەپ ديگنوز قويىپ، ءۇش جىلعا ءدارى بەردى. تەك قىستا ءشوپ شىعاردان التى اي بۇرىن ءىشىپ بولۋ كەرەك بۇل دارىلەردى. سودان اۋىرۋىن ۇمىتقان اڭساردىڭ تۇندە سول اۋىرۋى قايتا ۇستادى.

*****

تاڭ اتتى، تۇمان سەيىلگەن، اڭسار مۇنار دالاعا كولىگىنىڭ ىشىندە وتىرىپ اينالاعا كوز سالدى. ساعىم دالا بۇلدىرايدى، الىستا ءبىر دەڭە قاراۋىتقانداي بولدى. ول كەنەتتەن سەلك ەتىپ تاڭ نامازىن وقۋعا نيەت ەتتى. تاعىدا رولگە باسىن قويىپ جىلاي باستادى، ونىڭ باسقا بىلەرى جوق ەدى، سول ساتتە وعان وي كەلدى. كولىگىنەن تۇسە جەرگە قۇلاعىن توسەپ بەلگىسىز دىبىستى ۇزاق قۇلاق تىڭدادى، اتتىڭ اياق ءدۇبىرىن ەستىدى. باسىن جۇلىپ الىپ ايقايلاي باستادى، ءيتتىڭ دىبىسىن ەستىگەندەي بولدى، جان-جاعىنا جالتاقتاپ قاراۋمەن بولدى. الىستاعى كىشكەنە توبەنىڭ ارجاعىنان يت ەرتكەن سالت اتتى پايدا بولا كەتتى. اڭسار اكەسىن كورگەندەي شىڭعىرا دولدانا باقىردى. جالعىز جولاۋشى كىلت توقتاپ توڭىرەكتى شولا قارادى، اڭسار باسىنداعى كۇزدىك شاپكىسىن اسپانتادا لاقتىرىپ، شارفىسىن بۇلعاي ايقايلادى. ول كوردى. شوقىراقتاپ اتتى كىسى لەزدە جەتتى. الپىستى القىمداعان قارت كىسى بۇدان بۇرىن سالەم بەرە، ايقايلاي امانداستى. وزىنەن ۇلكەن كىسىنىڭ اسالاۋماعالايكۇم دەگەنىنە نە دەرىن بىلمەگەن اڭسار جاي عانا اسسالاۋ دەي سالدى.

-قايدان، قايدا كەتىپ بارسىڭ بالام؟

-الماتىدان نۇر-سۇلتانعا جولعا شىققام كەشە.

-تۇندە وسىندا قوندىڭ با؟

-ءيا.

-وندا ارتىما مىنگەس، بۇل بوز دالادا كولىگىڭە ەشكىم تيىسپەيدى، مىنا ءيتتى جانىنا قاراۋىلعا قالدىرامىز دا كەتە بەرەمىز، سوسىن كەلىپ كولىگىڭدى مەندەگى ءداۋ وگىزبەن شىعارامىز.

-اعا، الدىمەن سول وگىزدى اكەلىپ كولىكتى شىعارىپ الساق.

-جان ءبىرىنشى مە، الدە دۇنيە ءبىرىنشى مە بالام؟

مەنىڭ ءۇيىم اناۋ ءوزىڭ كورگەن توبەنىڭ ارجاعىندا، ءتۇرىڭ بوزارىپ، زورعا تۇرسىڭ اۋىرىپ تۇرسىڭ-اۋ. ءجۇر كەتتىك،- دەپ يتىنە سەن وسىندا قال دەپ قازاقشا زەكي سويلەپ قالتاسىنان ەكى قۇرت تاستادى. جىگىتتى ارتىنا مىنگىزگەن مەيىربان شال جەلە-شوقىراقپەن زۋلاپ وتىرىپ، اڭساردىڭ ءىشى اۋىرعىنىنا دا قاراماستان ۇيىنە تەزدەتىپ الىپ كەلدى.

-اتىن ماما اعاشقا بايلاعان كەنجە ۇلى كەندەبايعا شال “تەز ەسىك اش، قۇدايى قوناق كەلدى، ءبىزدىڭ ارمان ورىندالاتىن بولدى”- دەپ بەلگىسىز ارمانىن ايتىپ، ارەكەتىن جىلدامداتتى. اينالادا كورشىسى جوق جالعىز ءۇي. تاستان قالاعان ەكى بولمەلى الاسا باسپانا. ءۇيدىڭ ءىشى اكپەن اكتەلگەن سونداي ءبىر تاپ-تازا، ورتادا دوڭگەلەك پەشتىڭ ءبۇيرى قىپ-قىزىل بولىپ، قوس بولمەلى ءۇيدىڭ ءىشى جىپ-جىلى. كىرگەن ادام شىققىسىز، ءبىر ءتۇرى تازا ەنەرگيا بايقالادى. كەمپىر قۇددى شالدىڭ كەلىنىندەي داستارحاننىڭ قامىندا ءجۇر. دالادان سيىر ساۋىپ دوڭگەلەك ءجۇزدى سۇڭعاق بويلى سۇلۋ كەلىنشەك ۇيگە ەنگەندە ءۇيدىڭ ءىشى تىپتەن نۇرلادى. ىڭرانا ويانعان قوس قارا دومالاق ۇل شەشەسىنە قاراي جۇگىردى. تاڭعى قوناقتارىن ءبىر ءۇيلى جان بارىنشا بايەك بولىپ كۇتتى. تۇنىمەن جاۋراعان اڭساردىڭ بويى جىلىنىپ، قارنى تويدى. داستارحانداعى اس ءمازىرى جەگەن سايىن جەگىڭدى كەلتىرەدى. قۇرت-ماي، ىرىمشىك-سىقپا، تالقان-جەنت، كۇزگى سوعىمنىڭ قايىڭعا سۇرلەنگەن تاي ەتى، ايران مەن قىمىز ءبار-ءبارى قالاداعى “مەن، مەن” دەگەن رەستورانداردا جوق تاعامداردىڭ ءتۇر-ءتۇرى وسىندا ەكەن دەپ اڭسار اڭقاسى كەبە جەدى. قوناعىن بالاشا قاراعان ولار سوڭعى قىمىزدا قالعىپ وتىرعان وعان جاستىق قويىپ ۇيقتاتتى. كىشكەنە مىزعاپ ال بالام، انا گۇرسىلدەگەن جوتەلىڭە، ءجۇزىڭنىڭ بوزارعانىنا ەم دەپ بەلگىسىز ءبىر سۇيىق ەرتىندىنى ەرنىنە توستى كەمپىر بايقۇس. ء“ىشىپ الا بالام، تۇرعاندا باسقاشا وياناسىڭ” - دەپ شال قوستادى. 

“بۇگىن كولىگىڭدى شىعارعانمەن دە كەش باتادى. تاعى تۇندە جول جۇرسەڭ قالاي بولار ەكەن بالام، وداندا ەرتەڭ ەرتەمەن كولىگىڭدى شىعارىپ بەرەيىك، سوسىن ەرتەلەپ جولعا شىق” - دەپ شال اڭسارعا اقىل ايتتى، ونسىزدا تۇننەن قورىققان ول ەرىكسىز باس يزەدى.

ەلۋ قوي، جيىرما سيىر، ون بەس جىلقىنى قورالاعان ءبىر ءۇيلى جان قوناقتارىن ورتاسىنا الىپ كەشكى اسقا وتىردى. بۋى بۇرقىراعان تۋشانىڭ ەتى، كەلۋدەن بۇرىن مۇرىن جاردى. 

- وسى كەزدە ەشكى ەتى ءدارى، وتە-موتە وسىنداي ەكى جاسار ۇرعاشى ەشكىنىڭ ەتى، دەنەمىزدەگى بىلەتىن-بىلمەيتىن بارلىق اۋىرۋلارىمىزعا ەم، بالام، - دەپ شال قوناعىنان باتا سۇرادى. 

- سىزدەن-سىزدەن - دەپ باتا بىلمەيتىن اڭسار تارتىنشاقتاي بەردى.

- جولاۋشىنىڭ دۇعاسى قابىل، اۋزىڭا نە تۇسسە سونىمەن بىزگە باتا بەر، - دەپ شال باعىت كورسەتتى. بۇل ۇيدەگىلەرگە اماندىق بەر، ويلارىندا نە بولسا سول قالاعانىن بەر اللا دەپ اڭسار  بەت سيپادى. داستارحان سوڭعى اس دۇعاسىن ارابشا باستاپ، قازاقشا اقىرلاستىرىپ ۇزاق جاسادى شال. 

- بالاسى جوققا بالا بەر، اۋىرۋعا شيپا بەر، جولۋشىعا جەڭىلدىك بەر، ەلگە اماندىق، جۇرتقا تىنىشتىق بەر، - دەپ ابەن اقساقال بەت سيپادى.

ەتكە تويعان ولار تازا اۋادا جۇلدىزداردى ساناي، اس ءسىڭىردى. كۇزدىڭ قويۋ قىمىزى دەنەنى قىزدىرىپ، تۇنگى ىزعاردى ەلەتەر ەمەس. كەندەبەي تاڭعى ءمىنىس اتتاردىڭ ءشوبىن سالۋعا كەتتى.

-اكە-شەشەڭ بارا ما؟ سەنىمەن بىرگە تۇرا ما؟

-ءيا، بار ول كىسلەر. ءىنىمنىڭ قولىندا تۇرادى.

-نەگىزى قارتى بار ءۇيدىڭ قازىناسى بار دەگەن، قارت كىسىلەر بار جەردە كەدەيلىك بولمايدى، سوسىن دا قاناتى قاتپاعان كەنجە بالا اكە-شەشەنى قولىنا الىپ، قارا شاڭىراقتى باسىپ، ەل قاتارىنا تەز قوسىلادى. 

سەنىڭ جاڭا اۋزىڭا قۇداي سالدى “بۇل كىلسىلەردىڭ سۇراعانىن بەر”- دەپ اللا قابىل ەتسىن. ءبىز نەگىزى قىتايدان كوشىپ كەلگەنبىز، ول جاقتا تۋعان اۋىلىما ءبىر مەشىت سالعانمىن. قازىر استانانىڭ ماڭىنداعى قوياندى دەگەن اۋىلدا تۇردىق، وندا مەشىت جوق ەكەن. مەشىتسىز جەردە بەرەكە بولمايدى، جۇرەگىم اۋىردى. اۋىلعا مەشىت سالۋ ءۇشىن اۋىلدان بەزىپ، وسىندا كەلىپ مال باعىپ، سونى كوبەيتىپ مەشىت سالسام دەگەن ارمانمەن ءجۇرمىز ءبىر ءۇيلى جان دەپ، - شال از كەم ءۇنسىز قالدى... 

شالدىڭ كەندەبايى اۋەلەتە شاقىرعان ازان ۇنىمەن وياندى اڭسار. باسىندا ءتۇسىم بە دەپ ءسال ويلانعان ول، جاندى بالقىتار، رۋحتى سەرپىلتەر جەر بەتىندەگى ەڭ اسەم اۋەننىڭ ىشىندە كوزىن اشتى. ءبارى اتتاي قۋناپ، باسقاشا ورنىنان تۇردى. ءبىر ءۇيلى جاننىڭ قاتارىندا تۇرىپ ناماز ۇيرەندى.

*****

كەلەسى جىلدىڭ كۇزىندە اڭسار ابەن اتانى ىزدەپ كەلدى، ءسىزدىڭ بەرگەن باتامەن شەكەسى تورسىقتاي ۇلدى بولدىق، قوياندىعا مەشىتتى مەن سالسام، شال ءۇنسىز جىگىتتى قۇشاقتادى... 

نۇرحالىق ابدىراقىن

Abai.kz