قىرىق جىل قىرعىن بولسا دا اجالدى ولەر دەگەن بار. راسىمەن دە بۇل الەمدە ءبىز تۇسىنە بەرمەيتىن نەبىر اڭىزعا بەرگىسىز تاڭعاجايىپ وقيعالار بولىپ جاتادى. سولاردىڭ ءبىرى ستيۋاردەسسا ۆەسنا ءۆۋلوۆيچتىڭ باسىنان كەشكەن حيكاياسى. ول 10160 مەتر نەمەسە 33 333 فۋت بيىكتىكتەن قۇلاپ ءتىرى قالعان الەمدەگى جالعىز ادام. وسىنىسى  ءۇشىن دە گيننەستىڭ رەكوردتار كىتابىنا ەندى.

1950 جىلى 3 - قاڭتاردا دۇنيەگە كەلگەن ۆەسنا ۆۋلوۆيچ قاتارداعى قاراپايىم كوپ قىزدىڭ ءبىرى ەدى. ونىڭ ءومىرىن كۇرت وزگەرتكەن وقيعا 1972 جىلى 26 – قاڭتاردا ورىن الدى. ءدال وسى كۇنى يۋگوسلاۆيالىق «Yugoslav Airlines» اۋەكومپانياسىنىڭ «JAT 367» نومەرلى «McDonnell Douglas DC-9-32» ۇشاعى ستوكگولم — كوپەنگاگەن — زاگرەب — بەلگراد باعىتىنداعى مارشرۋتتى ورىنداپ، كوپەنگاگەن مەن زاگرەب اراسىنداعى اۋە كەڭىستىگىندە ۇشىپ كەلە جاتتى. بورتتا 28 ادام: 23 جولاۋشى مەن 5 ەكيپاج مۇشەسى بولدى. ۇشاق قالىپتى رەجيمدە، 10 كم بيىكتىكتە ۇشىپ كەلە جاتىرعان ەدى، كەنەت فيۋزەلاجدىڭ الدىڭعى جۇك سالاتىن بولىگىندە جارىلىس بولىپ ۇشاق ەكىگە بولىنەدى. ۇشقىشتار كابيناسىمەن قوسا ۇشاقتىڭ الدىڭعى بولىگى نەگىزگى بولىگىنەن اجىراپ كەتكەن كەزدە سول ارالىقتا بولعان 22 جاستاعى بويجەتكەن بىردەن جەرگە قۇلاپ كەتەدى. ۇشاق قيراندىلارى چەحيانىڭ سەربسكا كامەنيتسە اۋىلىنىڭ ماڭايىنا قۇلايدى. وقيعا ورنىنا ءبىرىنشى بولىپ جەتكەن بۇرىعى ۆەرماحت اسكەرى برۋنو حونكە قيراندىلار اراسىنان تامىرى ءالسىز سوعىپ جاتقان جاندى دەنەنى بايقايدى. وسىلايشا الەم ۆەسنا ۆۋلوۆيچ ەسىمدى تاڭعاجايىپ تاعدىر يەسىن تانىدى.

اپات سەبەبىن زەرتتەگەن كوميسسيا ۇشاقتىڭ الدىڭعى جۇك سالعىشىندا جارىلعان بومبانىڭ كەيبىر ەلەمەنتتەرىن تاپتى. وقيعا تەراكت دەپ باعالانىپ، حورۆاتتىق ۋلترا-وڭشىل «ۋستاشي» ۇيىمىنان كۇدىكتەندى. الايدا ناقتى ايعاقتار تابىلماعاندىقتىن قۇپياسى اشىلماعان كۇيدە قالدى. ۇشاقتى چەحوسلوۆاكيا اۋە كۇشتەرى جاۋدىڭ ۇشاعى دەپ شاتاستىرىپ اتىپ تۇسىرگەن دەگەن دە بولجام بار. 

ۆەسنا ءۆۋلوۆيچتىڭ اتالمىش رەيسكە تاپ بولۋىنىڭ ءوزى دە قىزىق جاعداي. ەكيپاج قۇرامىن دايىنداۋعا جاۋاپتى اۋەكومپانيا قىزمەتكەرى ەسىمدەرى بىردەي ەكى بورتسەرىكتى شاتاستىرىپ، وسى رەيسپەن ۇشۋى ءتيىس بولعان ۆەسنا نيكوليچ ەسىمدى وزگە ءبىر ستيۋاردەسسانىڭ ورنىنا ۆەسنا ءۆۋلوۆيچتى سالىپ جىبەرەدى. ۆۋلوۆيچ وقۋىن ءالى اياقتاپ بولماعاندىقتان ستاجەر-بورتسەرىك بولىپ ۇشقان. الدا نە كۇتىپ تۇرعانىن كىم بىلگەن؟

جالپى الەمدە ۇشاق اپاتىنان ءتىرى قالعان ادامدار ساۋساقپەن سانارلىق. ايتالىق 1942 جىلى ۇشقىش يۆان چيسوۆ 7000 مەتر بيىكتىكتەن قۇلادى. ونىڭ تىزگىنىندەگى يل-4 ۇشاعى اۋە شايقاسىندا قيراپ، ۇشقىش سەكىرىپ كەتەدى. جەردەگى قالىڭدىعى بىرنەشە مەترلىك كۇمپىك قاردىڭ ۇستىنە تۇسكەن ۇشقىش ءتىرى قالادى. 1944 جىلى ناۋرىزدا اعىلشىن اسكەري ۇشقىشىنىڭ اۋە ماشيناسى گەرمانيا اسپانىندا 5000 مەتر بيىكتىكتە سىندى. جەرگە قۇلاپ كەلە جاتىرعان ۇشاق اعاشتىڭ بۇتاعىنا ءىلىنىپ قالادى. ۇشقىش نيكولاس ەلكيمەيد ۇشاعىنان شىعىپ ۇلگەرەدى. وسىلايشا ول ءتىرى قالدى. 1971 جىلى پەرۋ اسپانىندا ۇشىپ كەلە جاتىرعان ۇشاققا جاي ءتۇسىپ اپاتقا ۇشىراعان كەزدە 6400 مەتر بيىكتىكتەن قۇلاعان 17 جاستاعان دجۋليانا مارگارەت كيوپكە ءتىرى قالدى. 1981 جىلى 24 تامىزدا كەڭەستىك ان-24 جولاۋشىلار ۇشاعى تۋ-16ك بومبالاۋشى ۇشاعىمەن 5100 مەتر بيىكتىكتە سوقتىعىسىپ قالدى. 38 ادامنىڭ ىشىنەن جالعىز لاريسا ساۆيتسكايا ەسىمدى ايەل ءتىرى قالدى. ول كۇيەۋىمەن بىرگە بال ايىنان قايتىپ كەلە جاتىرعان ەدى. قالاي دەگەنمەن دە 10000 مەتر بيىكتىكتەن قۇلاپ ءتىرى قالعان ۆەسنا ۆۋلوۆيچتەن وزگە ەشكىم جوق. 

اسپان كەڭىستىگىندە 5000 مەتر بيىكتىككە كوتەرىلگەننەن كەيىن اۋا قىسىمى ارتادى دا، تىنىس الۋ مۇمكىن بولماي قالادى. وتتەگى جەتپەگەن سوڭ ادامنىڭ جۇرەگى جارىلىپ كەتەدى. مۇنداي جاعدايدا ۆەسنا ۆۋلوۆيچ قالاي ءتىرى قالدى دەگەنگە كەلسەك، ۇشاق جارىلعان كەزدە ول بىردەن ەسىنەن تانىپ قالعان. بۇل ءوز كەزەگىندە جۇرەك سوعىسىن باياۋلاتىپ، وتتەگى جەتىسپەۋشىلىگىنەن امان ساقتاپ قالعان. گيمناستيكالىق جاتتىعۋلارمەن اينالىسقان قىزدىڭ دەنەسىنىڭ يكەمدىلىگى ونى جەرگە كەلىپ سوعىلعان كەزدە كوپتەگەن جاراقاتتار الۋدان ساقتايدى. وقيعا ورنىنا ءبىرىنشى بولىپ جەتكەن سوعىس كورگەن، تاجىريبەلى بۇرىنعى سولدات جاراقاتىن تاڭىپ، قان كەتۋىن دەر كەزىندە توقتاتىپ، جەدەل جاردەم كولىگى كەلگەنشە ورنىنان قوزعاتپاي كۇتىپ وتىرعان. قىز كەيىن بىرنەشە كۇن كومادا جاتىپ ەسىن جيادى. ودان سوڭ 16 اي اۋرۋحانا توسەگىندە جاتتى. باسىندا دارىگەرلەر ونى اياعىنا تۇرىپ كەتە المايدى دەپ ساناعان، الايدا ول تولىق جازىلىپ شىعىپ بۇرىنعى جۇمىسىنا قايتا ورالدى. كومپانيا ونىڭ اۋەگە قايتا كوتەرىلۋىنە رۇقسات بەرمەگەندىكتەن وفيستىك قىزمەتتە قالدىردى. وسى قىزمەتتە 1990 – جىلدارعا دەيىن ءجۇردى. كەيىن انتي-ۇكىمەتتىك ميتينگىلەرگە قاتىسقانى ءۇشىن جۇمىستان قۋىلدى.

اپاتتان كەيىن ول يۋگوسلاۆيادا ۇلتتىق قاھارمان سانالدى. 1977 – جىلى كۇيەۋگە شىقتى (1992 – جىلى اجىراسىپ كەتەدى). بالالارى بولعان جوق. 1985 – جىلى گيننەستىڭ رەكوردتار كىتابىنا ەندى. باسىنان العان جاراقاتىنىڭ سالدارىنان ۇزاق ۋاقىت نە بولعانىن ەسىنە تۇسىرە الماي ءجۇردى. ەسىن جيعاندا ءوزىنىڭ ايتۋىنشا تەمەكى سۇراپتى. 

ۆەسنا ۆۋلوۆيچ كەيىن ساياساتقا ارالاستى، ەۋروينتەگراتسيانى جاقتادى. اجىراسقان سوڭ ءومىرىنىڭ سوڭىن جالعىزدىقتا وتكىزدى. 2016 – جىلى جەلتوقسان ايىندا 66 جاسىندا ءوز ۇيىندە ومىردەن ءوتتى. بىرنەشە كۇن حابارسىز قالعان سوڭ پوليتسيامەن بىردە ءۇيىنىڭ ەسىگىن سىندىرىپ كىرگەن دوستارى 23 جەلتوقسان كۇنى ونىڭ ءولى دەنەسىن تاپتى. ءولىمىنىڭ رەسمي سەبەبى جاريالانعان جوق. 

ۆەسنا ۆۋلوۆيچ ۇشاق اپاتىنا دەيىن دە بىرنەشە رەت اجالدان امان قالعان: 12 جاسىندا چەرنوگوريا جاعالاۋىندا وتباسىمەن بىرگە جاعادايدا دەمالىپ جۇرگەندە اكۋلانىڭ جەمتىگىنە اينالا جازداعان. ءجاسوسپىرىم شاعىندا پسيحيكالىق اۋىتقۋشىلىعى بار كورشىسىمەن جانجالداسىپ قالعان كەزدە كورشى جىگىتتىڭ سىلتەگەن پىشاعىنان امان قالادى. ەسەيگەن شاعىندا كلينيكالىق ولىمنەن امان قالعان. ءوزىنىڭ ايتۋىنشا ونى ۆۋلوۆيچتەر اۋلەتىنىڭ ءپىرى اۋليە دجوردج قورعاپ جۇرەدى ەكەن. ال ءسىز عاجايىپقا سەنەسىز بە؟

ورالبەك وتەعۇلوۆ

Abai.kz