ءبىلىم - جاراتىلىس جۇمباعىن شەشەتىن يلاھي كىلت. ونسىز كوزىمىز كور، قۇلاعىمىز ساڭىراۋ، سانامىز قاراڭعى. ءبىز، ءبىلىم-عىلىمنىڭ سان-ءتۇرلى نازىك قىرتىستارىن ەڭسەرۋمەن تابيعات قاباتتارىن عانا ەمەس، ءتاڭىر-تاعالانىڭ كۇش-قۇدىرەتىن دە تولىققاندى تاني الامىز. ءاسىلى، ۇلى جاراتۋشىنى تاقليد (وزگەلەرگە ەلىكتەۋ) دارەجەسىندە تانىپ-بىلسەك تە، يمان كەلتىرگەندەر قاتارىنان سانالامىز. ايتسە دە، حاقيقات اۋىلىنا ساپار شەگىپ، تۇڭلىگىنەن ءتاڭىر نۇرى توگىلگەن شاڭىراقتىڭ قۇتتى قوناعى بولىپ، وندا رۋح ءلاززاتىنا قانىعىپ، حاق شۇعىلاسىنا شومۋدىڭ مۇلدە ءجونى بولەك. وسىلايشا اقيقات سىرىنىڭ (يلمي-ياقين) ءدامىن تاتساق عانا، ءبىز شىنايى يمان كەلتىرگەن ساليح قۇلدار ساپىنان كورىنە الامىز. وسى سەبەپتەن دە، حاق-تاعالا قۇران-كارىمدە: «اللا يمان كەلتىرگەندەر مەن ءبىلىم يەلەرىنىڭ دارەجەلەرىن جوعارى قويادى» (مۇجاجەلە، 11) دەپ بۇيىرادى. ياعني، اقيقات ءىلىمنىڭ - ءبىزدى سىناق الەمىنىڭ پەندەلىك قۇرساۋىنا ىلىندىرمەي، ۇلى جاراتۋشىمەن قاۋىشتىراتىنى تالاسسىز شىندىق.

ءبىلىم - جاراتىلىس جۇمباعىن شەشەتىن يلاھي كىلت. ونسىز كوزىمىز كور، قۇلاعىمىز ساڭىراۋ، سانامىز قاراڭعى. ءبىز، ءبىلىم-عىلىمنىڭ سان-ءتۇرلى نازىك قىرتىستارىن ەڭسەرۋمەن تابيعات قاباتتارىن عانا ەمەس، ءتاڭىر-تاعالانىڭ كۇش-قۇدىرەتىن دە تولىققاندى تاني الامىز. ءاسىلى، ۇلى جاراتۋشىنى تاقليد (وزگەلەرگە ەلىكتەۋ) دارەجەسىندە تانىپ-بىلسەك تە، يمان كەلتىرگەندەر قاتارىنان سانالامىز. ايتسە دە، حاقيقات اۋىلىنا ساپار شەگىپ، تۇڭلىگىنەن ءتاڭىر نۇرى توگىلگەن شاڭىراقتىڭ قۇتتى قوناعى بولىپ، وندا رۋح ءلاززاتىنا قانىعىپ، حاق شۇعىلاسىنا شومۋدىڭ مۇلدە ءجونى بولەك. وسىلايشا اقيقات سىرىنىڭ (يلمي-ياقين) ءدامىن تاتساق عانا، ءبىز شىنايى يمان كەلتىرگەن ساليح قۇلدار ساپىنان كورىنە الامىز. وسى سەبەپتەن دە، حاق-تاعالا قۇران-كارىمدە: «اللا يمان كەلتىرگەندەر مەن ءبىلىم يەلەرىنىڭ دارەجەلەرىن جوعارى قويادى» (مۇجاجەلە، 11) دەپ بۇيىرادى. ياعني، اقيقات ءىلىمنىڭ - ءبىزدى سىناق الەمىنىڭ پەندەلىك قۇرساۋىنا ىلىندىرمەي، ۇلى جاراتۋشىمەن قاۋىشتىراتىنى تالاسسىز شىندىق.

حاق ءدىنىمىزدىڭ العاشقى العاداي اياتى «ەي مۇحاممەد! وقى! راببىڭنىڭ اتىمەن وقى! ول اللاھ، ادامدى ۇيىعان ءبىر تامشى قان تۇيىرىنەن (ەگىلگەن جۇمىرتقادان) جاراتتى. وقى! راببىڭ اسا جومارت! ول ادامعا قالاممەن جازۋ جازۋدى ۇيرەتتى. ادامعا بىلمەگەن نارسەلەرىن ۇيرەتتى» (الاق، 1-5) دەپ ءنازىل بولعانى مۇسىلمان قاۋىمعا ءمالىم. بۇل يلاھي پارمەن جەر بەتىنە عالامات توڭكەرىس اكەلدى. كەشە عانا ءالىپتى تاياق دەپ بىلمەيتىن ءباداۋي اراب وسى اياتتى وقىپ-ءبىلىپ، جۇرەك-كوزى اشىلىپ، ساناسى ساۋلەلەندى. ءوزى عانا عالامنىڭ سىرىن ۇعىنىپ قويماي، الەمگە اقيقاتتى پاش ەتۋ ءۇشىن اتقا قوندى. بارعان جەرىندە «تال بەسىكتەن جەر بەسىككە دەيىن عىلىم ۇيرەنۋ مۇسىلمانعا پارىز» (حاديس) دەپ ۇران تاستاپ، ساناسىن تۇرمىس بيلەگەن جۇرتتىڭ پيعىلىنا حاقتىڭ ساۋلەسىن ءتۇسىرىپ، جان-دۇنيەسىنە قوزعاۋ سالدى. قالىڭ ەلدى قارۋدىڭ كۇشىمەن ەمەس، قايعىسىن بولىسۋمەن جەڭدى. قارادۇرسىندىكپەن ەمەس، ءىلىمنىڭ كۇشىمەن مويىنداتتى. جۇرگەن جەرىندەگى جۇرتقا «شەيىتتىڭ قانىنىڭ تامشىسىنان عالىمنىڭ قالامىنىڭ سياسىنىڭ تامشىسى الدەقايدا ارتىق» (حاديس) دەگەن قاعيدانى ميراس ەتىپ قالدىردى.

العاشقى اقجال تولقىننىڭ (سالافيا) شاشقان ىزگىلىك ءدان-داقىلى نىشان بەرىپ، تاريح ساحناسىنا ءال-كيندي، ءال-فارابي، يبن-سينا، يمام عازالي، يبن رۋشد، يبن حالدۋن، فاحريددين ءار-رازي، ءال-بيرۋني، ءال-حورەزمي، ءال-حۋزۋني، ءال-باتتاني سەكىلدى  ت.ب ءىرى عۇلامالار شىقتى. ولار، عالامنىڭ تىلسىم قۇپياسىن اشىپ، ادامزاتقا بەيداۋا تىرشىلىكتىڭ يگىلىكتى قىر-سىرىن ۇعىندىردى. عۇلامالاردىڭ حاق دىنگە سۇيەنە وتىرىپ، اشقان تىڭ جاڭالىقتارى مۇسىلمان الەمىنىڭ كوگىنە ساۋلە شاشىپ، تۇڭلىگىنەن نۇر بولىپ قۇيىلدى. يمان بايلىعىمەن بىرگە، ءبىلىم بايلىعىنا قانىققان جۇرت، قاعاناعى قارق، ساعاناعى سارق عۇمىر كەشتى. «شەبەردىڭ قولى ورتاق» دەمەكشى، مۇسىلمان وركەنيەتىنىڭ شۇعىلاسى ءتۇسىپ وزگە وڭىرلەرگە جەتىپ، باسقا ءدىن وكىلدەرى دە (حريستياندار) وسى سونى سوراپپەن جۇرە وتىرىپ، وركەنيەت بيىگىنە كوتەرىلدى.

ايتكەنمەن، مۇسىلمان جۇراعاتى ءحىى عاسىردان كەيىن كەمەنىڭ ەسكەگىن تەڭ ەسە الماي (دۇنيە جانە اقىرەت قايعىسىن), توقىراۋعا ۇشىرادى. بويىن جالقاۋلىق بيلەپ، ساناسىن ناداندىق شىرماي باستادى. دۇنيەلىك ىلىمنەن تەك دۇنيەنىڭ بايلىعىن ىزدەدى. قيامەت-قايىم قايعىسىنان قورىقپاي، قيامپۇرىس ويلاردىڭ جەتەگىندە كەتتى. حاقيقاتتىڭ ەمەس، قارا نيەتتىڭ قۇلاق كەستى قۇلىنا اينالدى. جۇماقتىڭ ماڭگىلىك باقىتىنا كەنەلۋدى ەمەس، جالعان وتكىنشى ءومىردىڭ ءلاززاتىنا توياتتاۋدى باستى ماقسات ەتتى. حاقتىڭ جامالىنا ەمەس، جاراتىلىستىڭ ءبىر ساتتىك قىزىعىنا باتۋعا قۇشتارلىق تانىتتى. اشكوزدىككە ۇرىنعان ءدىن-قارىنداستان ىنساپ كەتتى. التى باقان الاۋىز بولىپ، بىرلىكتەن تايدى. «عالىمىن ولتىرۋمەن، عالامىن دا ءولتىردى» (حاديس). ءسويتىپ، قولىنداعى بار يلاھي قۇندىلىعىنان ايىرىلىپ تىندى. ناتيجەسىندە، اشتان ءولىپ، كوشتەن قالدى. نەسىبەسى كەم بولىپ، ءوزى وزگەگە جەم بولدى

ءيا، ناداندىقتىڭ شىرماۋىندا جۇرگەنىنە مىڭ جىل وتسە دە، ءدىن-مۇسىلمان بالاسى ءالى ويانا قويعان جوق. ساناسىن تۇمشالاعان قاراڭعىلىقتىڭ پەردەسىن سەرپىپ تاستار قاسيەتتى ءىلىم (قۇران مەن سۇننەت جانە اقىل) قولىندا تۇرسا دا، ءالى باردىڭ باعاسىن بىلە الماي كۇن كەشۋدە. وكىنىشتىسى، ءبىزدىڭ ماساڭ كوڭىلىمىز ۇلى جاراتۋشىعا دەگەن سەنىم عىلىممەن جىمداسقاندا عانا جۇرەكتىڭ يلاھي نۇرعا مالىناتىنىن، جاراتىلىسقا دا عىلىم ءھام يمان كوزىمەن قاراعاندا عانا دۇنيەنىڭ سىناعىن ەڭسەرەتىنىن ۇعا الماۋدا. ياعني، ءبىزدىڭ عىلىم مەن يماننىڭ ءبىرتۇتاس ەكەنىنە تۇيىسىگىمىز جەتپەۋدە. ەندەشە، «التىن عاسىرعا» قايتادان اياق باسۋىمىز ءۇشىن حاقيقي سەنىممەن بىرگە «عىلىمسىز كۇنىڭ جوق» دەگەن ءتامسىلدى عۇمىرلىق ولشەم ەتىپ الۋىمىز شارت-اق. سەرتىمىزگە بەرىك بولساق، ۇشپاققا شىقپاقپىز، شارتتان تايقىساق، ناداندىقتىڭ شىرماۋىندا شاڭ قاۋىپ قالا بەرمەكپىز...

«اباي-اقپارات»