قوعامدا ءتۇرلى تالقىعا ءتۇسىپ، ەشكىمدى بەي-جاي قالدىرماعان قوردايدا ورىن العان قايعىلى وقيعالارعا قاتىستى پرەزيدەنت تاراپىنان ءتيىستى شەشىمدەر تەز ارادا قابىلداندى. وقيعا سالدارىن جويۋ ماقساتىندا ۇكىمەتتىك كوميسسيا قۇرىلىپ، زارداپتاردى قالپىنا كەلتىرۋگە كومەك كورسەتىلۋدە. ءبىز مۇنى تولىق قولدايمىز.

ايتا كەتۋىمىز كەرەك، پوستكەڭەستىك كوپتەگەن ەلدەرگە قاراعاندا ەلىمىزدە ۇزاق جىلدار بويى ءىرى ەتنوسارالىق قاقتىعىستارعا جول بەرمەي كەلدىك. ويتكەنى وتىز جىلعا جۋىق بويى تاۋەلسىزدىگىمىزدىڭ ەڭ ءبىر باستى ۇستانىمى دا مەملەكەت قۇرۋشى ۇلت پەن وزگە ەتنوستاردىڭ تاتۋلىعى مەن بىرلىگى بولدى. ونىڭ ۇستىنە قازاقستاندا ەتنيكالىق از توپتارعا بارلىق جاعداي جاسالعان. دەگەنمەن دە كەز-كەلگەن پوليەتنيكالىق مەملەكەتتە ەتنوسارالىق قاقتىعىستار بولىپ تۇراتىنى وكىنىشتى-اق. ەتنوسارالىق قاتىناس وتە نازىك دۇنيە. ونى ءبۇلدىرۋ وڭاي، قالىپقا كەلتىرۋ قيىن. مەملەكەتتىڭ باستى بايلىعى – وندا تۇرىپ جاتقان حالىقتىڭ بىرلىگى مەن تاتۋلىعى. ەگەر تاتۋلىق بولماسا ەڭ الدىمەن زارداپ شەگەتىن وسى مەملەكەتتى قۇرۋشى ۇلتى.

ەلىمىزدى الاڭداتقان قوردايداعى وقيعالار ءالى دە بولسا شەشىمىن تاپپاي كەلە جاتقان وتە كۇردەلى ماسەلەلەردىڭ جىلدار بويى قوردالانىپ قالعانىن ايتۋىمىز كەرەك. ەشبىر جانجال مەن قاقتىعىستار اياق استىنان پايدا بولمايتىنى انىق. اۋەلى ولاردىڭ بەلگىلى ءبىر ينديكاتورلارى قالىپتاسادى. سوندىقتان دا ونىڭ الدىن الا كورە ءبىلىپ، وعان جول بەرمەۋدىڭ ارەكەتى جاسالۋى كەرەك ەدى. ولاردىڭ ەڭ نەگىزگىسى اۋىل-ايماقتارداعى جاستار اراسىنداعى جۇمىسسىزدىق، الەۋمەتتىك تەڭسىزدىكتەردىڭ كەدەيشىلىككە، ال ولاردىڭ ءوز كەزەگىندە توزبەۋشىلىك، كىنامشىلدىك، رەتسىز ايىپتاۋىنا، پسيحولوگياسىنا، ەتنيكالىق توپتار اراسىنداعى بيلىككە نەگىزدەلگەن الەۋمەتتىك قايشىلىقتارعا الىپ كەلەتىنى ءسوزسىز. قوعامداعى اۋىر تۇرمىستان قاجىعان، الەۋمەتتىك تۇرمىستارىنا اشىنعان ازاماتتار كەيبىر ادىلەتسىزدىك، جاۋاپسىزدىق، زاڭدىق شەشىمدەرىن تاپپاي جۇرگەن ماسەلەلەر، قۇقىق قورعاۋ ورگاندارىنا، بيلىككە دەگەن حالىقتىڭ ءبىر توبىنىڭ سەنىمسىزدىگى، جەمقورلىقتىڭ كەسىرىنەن پايدا بولاتىن رەنىش، اشۋ-ىزالار، قورداي وقيعاسىنان انىق كورىنىس بەردى. بىزدە وسى كەزگە دەيىن ىشكى ساياسي قاتىناستار مەن تۇراقتىلىقتى قامتاماسىز ەتۋ جانە ەتنوستارمەن تالداۋ ءوز دارەجەسىندە جۇرگىزىلگەن جوق. ەتنيكالىق قاتىناستار، ەتنوسارالىق تۇسىنىستىك پەن دوستىق شىنايى سەزىمدەردەن گورى كەشەگى كەڭەس داۋىرىنەن مۇرا بولىپ قالعان قۇرعاق ناسيحاتتاۋشىلىق پەن جالاڭ ۇرانداردان قۇرىلعان.

سونىمەن قاتار ەلدەگى ەتنوستاردى بىرىكتىرۋ ارقىلى قازاقستاندىق بىرەگەيلىك قالىپتاستىرۋ ماقساتىنا جەتە المادىق. انكلاۆ رەتىندە ءومىر ءسۇرىپ كەلە جاتقان ەتنوستاردىڭ تۇرمىس-تىرشىلىگى، تانىم-تۇسىنىگى، تاريحقا، مەملەكەتكە كوزقاراسى ءارتۇرلى بولعاندىقتان، ولاردىڭ جاس ۇرپاقتارى قازاق قوعامىنىڭ قۇندىلىقتارىنا تولىققاندى بەيىمدەلىپ كەتە الماۋدا. الايدا ولاردىڭ بارلىعى قازاق ەلىنىڭ ازاماتتارى.

تاۋەلسىز ەلىمىزدىڭ ليبەرالدى ۇلتتىق، كوپ ەتنوستى شيەلەنىسسىز قوعام رەتىندە دامىتۋ ءۇشىن ەلدە ءومىر ءسۇرىپ جاتقان ءتۇرلى ەتنيكالىق توپتاردىڭ ينتەگراتسياسى مەن ولاردىڭ ءبىرتۇتاس مەملەكەت قۇرۋشى ۇلتتىڭ اينالاسىنا جۇمىلۋىنا باعىتتالعان ساياسات جۇرگىزۋدىڭ كەشەندى ءىس-شارالارى قابىلدانۋى كەرەك دەپ ەسەپتەيمىز. ونىڭ ىشىندە ەتنيكالىق توپتاردىڭ قونىستىق، سوتسيومادەني، اعارتۋشىلىق، وقشاۋلانۋىنا جول بەرمەيتىندەي سيپاتتا ۇيىمداستىرۋ، ءتۇرلى ەتنيكالىق توپتىڭ وكىلدەرى اراسىنان حالىق سانى كوپ ايماقتاردان تۇرعىندارى از وڭىرلەرگە قونىس اۋدارۋ باعدارلاماسىنا، ەڭبەك كوشى-قونىنا قاتىسۋشىلاردى ىنتالاندىرۋدا قاراستىرىلۋى كەرەك. «سەرپىن» باعدارلاماسىن دا ءتيىمدى پايدالانعان ءجون. سونىمەن بىرگە ەتنوستار تۇراتىن جەرلەرگە مەملەكەت ءاردايىم مونيتورينگ جاساپ، ونداعى ونوماستيكا، ءتىل جانە ت.ب. قوردالانعان دۇنيەلەردى باقىلاپ، ساراپتاپ وتىرۋ قاجەت.

قورداي وقيعاسى ەلىمىزدە مەملەكەتتىك ءتىل ماسەلەسىنىڭ وزەكتى ەكەنىن تاعى ءبىر كورسەتتى. ەلىمىزدە 2011-2020 جىلدارعا ارنالعان تىلدەردى دامىتۋ باعدارلاماسى بويىنشا 2020 جىلى مەملەكەتتىك ءتىلدى قازاقستان حالىقتارىنىڭ 95 پايىزى ەركىن مەڭگەرۋ كەرەك ەدى، وكىنىشكە وراي ميللياردتاعان قارجى بولىنگەن وسى باعدارلاما ءوز ناتيجەسىن بەرمەدى. بۇعان كىم جاۋاپ بەرەدى؟ قالىپتاسقان دەموگرافيالىق جاعدايعا بايلانىستى قازاق ءتىلى تەك مەملەكەتتىك قانا ەمەس، ۇلتارالىق تىلگە اينالاتىن كەزەڭگە جەتكەنىن بارلىعىمىز كورىپ وتىرمىز. قازاقستان 130-دان استام ۇلت پەن ەتنوستارعا ورتاق مەكەن بولا العانىمەن، قازاق ءتىلى وسى كەزگە دەيىن ولار ءۇشىن ورتاق ءتىل بولا الماعانى اسا وكىنىشتى. مەملەكەت، تاريح، ءتىل – تۇتاس ۇعىمدار. بىزدە مەملەكەت تاريحىن، ءتىلىن بىلمەيتىن، قازاق مادەنيەتى مەن ونىڭ ۇلتتىق قۇندىلىقتارىنا قۇلىقسىز قارايتىن ەتنوس وكىلدەرىنىڭ كەيبىر بۋىندارى ءوسىپ كەلە جاتقاندىعى بايقالادى. سوندىقتان مەملەكەت تۇتاستىعى مەن بىرلىگى ءۇشىن ورتاق قۇندىلىقتار قالىپتاستىرىپ ۇلتتىق رۋحاني باعدارلامالار ءتۇرلى دياسپورالار اراسىندا كەڭىنەن ناسيحاتتاپ وتىرۋ قاجەت.

ۇكىمەت تاراپىنان قابىلدانىپ جاتقان الەۋمەتتىك-ەكونوميكالىق ءىس-شارالار بۇقارا حالىقتىڭ جاعدايىن جاقسارتۋعا الىدە جەتكىلىكسىز. حالىق ءوز تۇرمىستارىنىڭ ناقتى تۇزەلگەنىن تولىققاندى سەزىندى دەپ ايتا المايمىز. ەلىمىزدەگى ەڭ تومەنگى جالاقى مەن ەڭ تومەنگى كۇن كورىس دەڭگەيىن ارتتىرۋدىڭ تەتىكتەرى جاسالۋى كەرەك.

الەۋمەتتىك جەلى – قوعامداعى ءاربىر ادامنىڭ ەشبىر ەرەكشەلىگىنە قاراماستان ءوز ويىن بىلدىرەتىن اشىق الاڭعا اينالدى. وتىرىك پەن شىنايى اقپاراتتى اجىراتۋ ۇلكەن ماسەلە بولىپ تۇر. قاراپايىم ادامي قۇندىلىقتار، مەيىرىمدىلىك پەن جاناشىرلىق، ار-نامىستىڭ ورنىنا قاتىگەزدىك، جەك كورۋشىلىك، شىدامسىزدىق، قورلاۋشىلىق سياقتى ادامزات بالاسىنىڭ ەڭ جامان قاسيەتتەرى العا شىققانى وكىنىشتى. الايدا ەركىندىك بار دا، ەسىرىكتىك بار. الەۋمەتتىك جەلىلەر مەن مەسسەنجەرلەردە، بەينە جانە اۋديو ماتەريالداردا ەلىمىزدىڭ تاۋەلسىزدىگى مەن تۇتاستىعىنا قاۋىپ توندىرەتىن جانە ۇلتتىق ارازدىق پەن الاۋىزدىقتى قوزدىراتىن ارانداتۋشىلىق ماتەريالدار، ەلدىڭ بيلىك ورگاندارىنىڭ قادىر-قاسيەتىن تۇسىرەتىن لاقاپ ايىپتاۋلار مەن وسەك-اياندار، بەيپىل سوزدەر مەن كورىنىستەر ەتەك الىپ بارا جاتىر.

سوندىقتان دا ۇكىمەت ەلىمىزدىڭ اقپاراتتىق قاۋىپسىزدىگىنە بارىنشا نازار اۋدارىپ، قاساقانا جالعان اقپارات تاراتىپ، حالىقتى تارتىپسىزدىككە شاقىراتىن كەز كەلگەن ارانداتۋشىلىققا قۇقىقتىق نەگىزدە قاتاڭ جازا قولدانۋدى قاتايتۋ كەرەك دەپ ەسەپتەيمىن.

مۇرات باقتيارۇلى،

سەنات دەپۋتاتى. 

Abai.kz