لاتىنگرافيكالى جاڭا ءالىپبيدىڭ بەكىتىلگەن اكۋت نۇسقاسىندا چ دىبىسى سh ديگرافىمەن بەرىلىپ تۇر. ديگراف جازۋداعى ءسوز تۇرقى سوزىلىڭقى جالعامالى قازاق ءتىلى ءۇشىن قولايسىز ەكەنى بەلگىلى. ءبىر جاعى، وسى سەبەپتى، ەكىنشى جاعى، بوتەن دىبىسقا ارنايى تاڭبا الۋدىڭ قاجەتى جوق دەپ شەشكەندىكتەن، ورفوگرافيالىق جۇمىس توبى جەتىلدىرىلگەن ۋملاۋت جوبادان سh تاڭباسىن الىپ تاستادى. ءسويتىپ، جاڭا ءالىپبيدىڭ بەكىتىلگەن جوباسىندا ءارىپ سانى 32, ال جەتىلدىرىلگەن نۇسقادا 31.

ماماندار مەن عالىمدار اراسىنداعى، قوعامداعى تالقىلاۋ جەتىلدىرىلگەن ۋملاۋت جوبانى قولداۋشىلاردىڭ سانى باسىم ەكەنىن كورسەتتى. دەگەنمەن ونىڭ قۇرامىنداعى بىرنەشە تاڭباعا قاتىستى پىكىرالۋاندىعى بار. سولاردىڭ ءبىرى – چ-عا قاتىستى ماسەلە. چ دىبىسىنا تاڭبا الۋ قاجەت ەمەس دەگەن ۇستانىم باسىم، بىراق وعان جەكە ءارىپ بەرۋدى ۇسىناتىنداردىڭ دا ءوز ءۋاجى بار. ماسەلەن، «ۇلتتىق جوبا» دەپ ءتىل ءبىلىمى ينستيتۋتىنىڭ عالىمدارىنىڭ ءبىر توبى ۇسىنىپ جۇرگەن الىپبيدە چ دىبىسى ءۇشىن ارنايى تاڭبا الىنعان. سوندا ورفوگرافيالىق جۇمىس توبى قۇرامىنداعى عالىمداردىڭ چ دىبىسىن تاڭبالاۋ قاجەت ەمەس دەگەن ۇستانىمى دۇرىس پا، الدە تاڭباسىن الىپبيگە ەنگىزۋ كەرەك پە؟ وسىعان توقتالىپ، ماسەلەنىڭ دۇرىس شەشىمىن تابۋ ءۇشىن، بىرگە تالداپ كورەلىك.

چ دىبىسىنا ارنايى تاڭبا الۋدى قولداۋشىلاردىڭ ءۋاجى:

- ورىس ءتىلى ارقىلى ەنگەن سوزدەر (چەمپيون، چەك) قۇرامىنداعى چ-نى قازىرگى قازاق جەڭىل ايتا الادى، ءارى بۇل سوزدەر ءتىلدىڭ لەكسيكالىق بايلىعى، ولار كيريل جازۋىمەن قالاي ەنىپ، دىبىستالسا، وزگەرتپەي، سولاي لاتىندا دا تاڭبالاپ، دىبىستاۋ قاجەت;

- قازىر اعىلشىن تىلىنەن قۇرامىندا چ دىبىسى بار سوزدەر (بلوكچەين، كوۋچەر، فيۋچەرس) كوپتەپ ەنىپ جاتىر، ولاردى تۇپنۇسقا تىلدە دىبىستالاتىنداي ەرەكشە تاڭبامەن بەلگىلەۋ كەرەك; 

- تۇرىك، ازەربايجان الىپبيىندە چ-عا ارنايى تاڭبا بار. ورتاق تۇرىك ءالىپبيىنىڭ قۇرامىنداعى ارىپتەردى مەيلىنشە تولىق قولدانۋ كەرەك;

- چ دىبىسى قازاق تىلىنە جات ەمەس، ول جازۋدا تاڭبالانباسا دا، شىعىس گوۆورلارىندا ءتول سوزدەردە (شىق – چىق، قانشا - قانچا) دە ايتىلادى، سوندىقتان وعان ارنايى تاڭبا السا، شەتسوزدەردەگى چ-نى ايقىن دىبىستاۋ دا، ەرەكشەلەپ جازۋ دا قيىندىق تۋدىرمايدى;

- ف، ۆ، ح سياقتى شەتتىلدىك دىبىستاردى تاڭبالاۋعا ءارىپ العاندا، چ-نى الماۋدىڭ سەبەبى جوق.

چ دىبىسىنا  ارنايى تاڭبا الماۋدى قولداۋشىلاردىڭ ءۋاجى:

- چ دىبىسى بار ورىس ءتىلى ارقىلى ەنگەن شەتسوزدەردىڭ ىشىندە اسىرەسە تۇرمىستىق زات، بۇيىم اتاۋلارى و باستا فونەتيكالىق پرينتسيپپەن يگەرىلىپ جازىلدى: شابادان (چەمودان), شاي (چاي), شاينەك (چاينيك), كىرپىش (كيرپيچ). سەبەبى ولار اۋىزشا كوممۋنيكاتسيا ارقىلى تارالىپ، ورنىقتى، سوندىقتان ولاردى اۋىزشا سوزدە ابدەن تانىس نۇسقادا يگەرىپ جازۋ ەش قارسىلىق تۋدىرمادى. بىراق بۇل ۇدەرىس كيريل ءالىپبيىن قولدانعان كەڭەستىك كەزەڭدە ساياسي سەبەپتەرمەن توقتاتىلدى. وسى ۇدەرىستىڭ توقتاۋ كەزەڭى جازبا كوممۋنيكاتسيانىڭ ەرەكشە دامىپ، ورىس ءتىلى ارقىلى جاڭا اتاۋلاردىڭ لەك-لەگىمەن ەنگەن حح عاسىردىڭ ەكىنشى جارتىسى كەزەڭىمەن تۇسپا-تۇس كەلدى. ورىس ءتىلى ارقىلى ەنگەن سوزدەر ەندى تەك جازبا ءماتىن ارقىلى تارالدى، ءارى ولاردىڭ دەنى تەرميندىك ماندەگى سالالىق سوزدەر بولدى. ەگەر بۇعان دەيىن تۇرمىستىق اتاۋلاردى اۋىزشا سوزدە يگەرىپ، ولار جالپىحالىقتىق سيپات السا، بۇدان بىلاي جازبا ماتىندەر ارقىلى ەنگەن ءسوزدىڭ بارلىعى بىردەي قالىڭ جۇرتشىلىققا كەڭىنەن تانىس بولمادى، ونى سالا ماماندارى، وقىعان قاۋىم عانا ءتۇسىنىپ، قولداندى. 

سونىمەن بىرگە تۇرمىستىق اتاۋدان بولعان، يگەرىلگەن ورىس سوزدەرى بەيرەسمي قاتىناسقا، ال جازبا كوممۋنيكاتسيا كوزدەرى ارقىلى ورىسشا تۇرپاتتا تاڭبالاناتىن سوزدەر ەندى نەگىزىنەن رەسمي قاتىناسقا قىزمەت ەتتى. ءبىر وكىنىشتىسى، سول كەزدەگى كەڭەستىك قوعامدا ولاردى وزگەرتپەي قولدانۋ «ءتىلدى شۇبارلاۋ» سياقتى تەرىس باعالانعان جوق، كەرىسىنشە، «مامانداردىڭ ءبىر-ءبىرىن ءتۇسىنۋ دەڭگەيىن ارتتىرۋ، حالىقارالىق عىلىمي، مادەني ورتامەن قۇرمالاسۋ» سياقتى وڭ باعا الدى. ءسويتىپ، قازىر ورىس ءتىلى ارقىلى ەنگەن ءسوزدىڭ بارلىعى سياقتى چ دىبىستى سوزدەردىڭ دە ءبىر بولىگى قازاقشا ش-مەن، ەكىنشى بولىگى ورىسشا چ-مەن جازىلادى (چەمپيون، چەمپيونات، چەك). سولاي بولعان كۇننىڭ وزىندە، سوڭعىلارىنىڭ سانى كوپ ەمەس. ورىس ءتىلىنىڭ ەرەجەسى بويىنشا جازىلاتىن شامامەن 14600-عا جۋىق جالپى ماعىناداعى شەتتىلدىك ءسوزدىڭ ىشىندە 77 ءسوزدىڭ قۇرامىندا عانا چ دىبىسى بار، ياعني ورىسشا جازىلاتىن سوزدەردىڭ 0,52 پايىزىندا چ ءارپى كەزدەسەدى. 

وسى ءارىپ قازاق ماتىنىندە قانداي جيىلىكتە قولدانىلاتىنىن ا.بايتۇرسىنۇلى اتىنداعى ءتىل ءبىلىمى ينستيتۋتىنىڭ فيلولوگيا عىلىمدارىنىڭ دوكتورلارى، پروفەسسور اسقار جۇبانوۆ پەن ايمان جاڭابەكوۆانىڭ جەتەكشىلىگىمەن ازىرلەنگەن قازاق ارىپتەرىنىڭ جيىلىك سوزدىگىنەن دە كورۋگە بولادى (www.tbi.kz // «قازاق گرافەمالارىنىڭ جيىلىك سوزدىگى»، الماتى، 2018). ارىپتەردىڭ جيىلىكتى-ءالىپبيلى سوزدىگىندە 67 451 836 ارىپتەن قۇرالعان قازاق ماتىنىندەگى ءاربىر جەكە ءارىپتىڭ جيىلىگى انىقتالدى، سوندا چ ءارپىنىڭ ءابسوليۋتتى جيىلىگى 3 702, ياعني 70 ميلليونداي ارىپقولدانىستان قۇرالعان ماتىندە چ نەبارى 3 702 رەت كەزدەسكەن،  بۇل بارلىق ءماتىننىڭ 0,005 پايىزىن قۇرايدى. اتالعان كورسەتكىش قانشالىقتى از ەكەنىن ءتۇسىنۋ ءۇشىن ەڭ ءجيى كەزدەسەتىن ا ءارپىنىڭ جيىلىگىمەن سالىستىرۋعا بولادى: ا ءارپى 67 451 836 ارىپتەن قۇرالعان قازاق ماتىنىندە 8 630 862 رەت قولدانىلعان، بۇل بۇكىل ءماتىننىڭ 12,8 پايىزىن قۇرايدى. جيىلىگى از ارىپتەردىڭ سوڭعى ۇشتىگىن چ ءارپى باستاپ تۇر، ودان كەيىنگى ءجيىلى تومەن ءارىپ شش جانە يو (ەكەۋىنىڭ ءماتىندى قامتۋ پايىزى 0,002). لاتىننەگىزدى الىپبيدە چ، شش مەن يو ارنايى تاڭبالانباعانىنىڭ ءبىر سەبەبى دە وسى;

- چ ءتىلىمىزدىڭ نەگىزگى دىبىسى (فونەماسى) ەمەس. چ دىبىسى ت دىبىسىنان كەيىن تۇرعان ش-نىڭ ءبىر تۇرلەنىمى عانا، ياعني ش دىبىسىنىڭ قورشاۋعا تاۋەلدى ايتىلاتىن رەڭكى، مىسالى، /حاتشى/ - <حاتشى> - [حاتچى]، /وتشاشۋ/ - <وتشاشۇۋ> - [وتچاشۇۋ]. بىراق [باداشى]، [شاشۇۋ] سياقتى قورشاۋعا تاۋەلسىز جاعدايدا جايىلىڭقى جۋىسىڭقى، قاتاڭ، ءتىل ۇشى-قىزىل يەك ش دىبىسى انىق ايتىلادى. سوندىقتان حاتشى، وتشاشۋ سياقتى سوزدەردە ت-نىڭ الدىنداعى پوزيتسيادا چ ايتىلىپ، ەستىلگەنمەن، جازۋدا نەگىزگى دىبىس ش تاڭبالانادى, ويتكەنى قورشاۋعا تاۋەلدى، دەربەس ماعىنا اجىراتپايتىن دىبىس قازاق جازۋىنىڭ باستى ءپرينتسيپى – فونولوگيالىق پرينتسيپ بويىنشا جازۋدا تاڭبالانبايدى، بۇل پرينتسيپكە سايكەس جازۋدا تەك فونەمالار تاڭبالانادى. دەمەك قازاق ءتىلىنىڭ دىبىستىق جۇيەسىندە چ فونەماسى جوق. 

تۇرىك، ازەربايجان الىپبيىندە چ دىبىسىنا ارنايى تاڭبا بار، سەبەبى بۇل تىلدەردە ول ءسوز ماعىناسىن اجىراتاتىن دەربەس دىبىس – فونەما. ءتۇبى ءبىر تۇركى تىلدەرىنىڭ بىرىندە بار دىبىس ەكىنشىسىندە نەگە بولمايدى دەگەن سۇراققا تاريحي فونەتيكا بويىنشا جۇرگىزىلگەن زەرتتەۋلەر جاۋاپ بەرەدى. تۇركىلەردىڭ بارلىعى ءبىر قاۋىمداستىق بولىپ تۇرعان كونە كەزەڭدە، قازىرگى تىلدەرىنىڭ بايىرعى ورتاق كوزى بولعان تۇركى اتاتىلىندە چ داۋىسسىزدار جۇيەسىندە توعىسىڭقى-جۋىسىڭقى دەربەس فونەما مارتەبەسىندەگى دىبىس بولعان.  

تۇركى تىلدەرىنىڭ تاريحي فونەتيكاسىن زەرتتەپ، تۇركى ءاتاتىلىنىڭ فونەتيكالىق جۇيەسىن رەكونسترۋكتسيالاعان عالىم ا.م. ششەرباك اتاتىلدەگى /*چ/ دىبىسى قازىرگى تۇركى تىلدەرىندە ءتۇرلى ەۆوليۋتسياعا ۇشىراعانىن انىقتادى، ماسەلەن، ول اتاتىلدىك /*چ/ باشقۇرت، حاقاس، ساحا تىلدەرىندە س-عا، ال قازاق، قاراقالپاق، نوعاي، تىۆا، شور تىلدەرىندە ش-عا، بالقار ءتىلىنىڭ مالقار جانە ازەربايجان ءتىلىنىڭ وردۋباد ديالەكتىسىندە، ءباتىسسىبىر تاتارلارىنىڭ گوۆورىندا تس-عا، شۋاش تىلىندە  س' مەن چ-عا اۋىسقانىن، ال قالعان تىلدەردىڭ بارىندە سول چ كۇيىندە قالعانىن ناقتى مىسالدارمەن دالەلدەپ كورسەتەدى (ا.م.ششەرباك. سراۆنيتەلنايا فونەتيكا تيۋركسكيح يازىكوۆ. لەنينگراد: ناۋكا، 1970, 169 بەت).  مىسالى، تۇرىكشە چەچەك, كوچ، قازاقشا شەشەك (گۇل), كوش, ازەربايجانشا ءچوپ، چاپ قازاقشا ءشوپ، شاپ. سوندىقتان تۇرىك، ازەربايجان الىپبيىندە چ-عا ارنايى تاڭبا الۋ زاڭدى بولسا، قازاق تىلىندە مۇنىڭ فونولوگيالىق نەگىزى جوق. قازىرگى قازاق ءتىلىنىڭ تارباعاتايدان باستاپ شىعىس قازاقستان وبلىسىنىڭ وڭتۇستىگى مەن جەتىسۋ ءوڭىرى گوۆورىندا ءسوز باسىندا ش-نىڭ ورنىنا چ-مەن سويلەۋى وسى تاريحي فاكتىنىڭ، ياعني كونەتۇركىلىك چ دىبىسىنىڭ ساقتالىپ قالعانىنىڭ ءبىر كورىنىسى بولىپ وتىر (بۇل تۋرالى: http://www.rusnauka.com/23_WP_2009/Philologia/50908.doc.htm// راەۆا گ.م. سووتۆەتستۆيە گلۋحيح سوگلاسنىح ۆ انلاۋتە تيۋركسكيح يازىكوۆ). الايدا بۇل ادەبي ءتىلدىڭ نورماسىنا قايشى، سول سەبەپتى ەشبىر ۇلتتىق ءتىلدىڭ الىپبيىنە ديالەكت پەن گوۆورعا ءتان دىبىستىڭ تاڭباسى الىنبايدى;

- چ ءوزى كەزدەسەتىن بارلىق تىلدەردە جاسالۋى كۇردەلى دىبىس، ول الدىڭعىسى ت، سوڭعىسى ش دىبىسىنىڭ جاسالۋىنا ۇقساس توعىسىڭقى جانە جۋىسىڭقى ەكى ارتيكۋلياتسيالىق كومپونەنتتەن قۇرالادى، ءتىل عىلىمىندا مۇنداي دىبىستاردى اففريكات دىبىس دەپ اتايدى. اففريكات دىبىستاردىڭ كۇردەلى قۇرامىنا قاراپ ولاردى ەكى دەربەس دىبىستىڭ قوسىندىسى، تىركەسى دەپ تانۋ قاتە. اففريكات تۇتاس ءبىر دىبىس، ول ءوز الدىنا دەربەس ماعىنا اجىراتادى: مىسالى، [aču't'itca] - /وچۋتيتسيا/ جانە [atšu't'itca] - /وتشۋتيتسيا/ سوزدەرىنەن  ورىس تىلىندەگى چ قورشاۋعا تاۋەلسىز تۇردە تۇرىپ، ءسوزدىڭ ماعىناسىن اجىراتاتىنىن كورۋگە بولادى، دەمەك بۇل تىلدە چ – دەربەس فونەما (ل.ر.زيندەر. وبششايا فونەتيكا. م.:1979, 141 بەت). 

ال قازاق تىلىندە چ تەك ت-نىڭ الدىنداعى ش فونەماسىنىڭ دىبىستىق تۇرلەنىمى ەكەنىن الدىندا ايتتىق. ولاي بولسا، ورىس تىلىنەن ەنگەن چ فونەماسىنا قازاق الىپبيىنە ارنايى تاڭبا الۋدىڭ نەگىزى بار ما؟ ارنايى تاڭبا الماساق، چ دىبىسىمەن كەلەتىن شەتسوزدەردى قالاي جازامىز دەگەن ماسەلە تۋىندايدى. ونى شەشۋ ءۇشىن چ اففريكات دىبىسىنىڭ كۇردەلى قۇرامىنا ۇقساتىپ، tş ارىپتىركەسىمەن ترانسليتەراتسيالاپ جازۋعا نەمەسە ورىس تىلىنەن ەنگەن چ دىبىستى سوزدەردىڭ ەرتەرەكتەگى يگەرىلۋ تەتىكتەرىنە سۇيەنىپ، ش-نىڭ ş تاڭباسىمەن جازۋعا بولادى. وسى تۇستا جالپى ماعىنالى سوزدەر مەن جالقى ماعىنالى سوزدەردىڭ جازۋداعى تاڭبالانۋ پرينتسيپتەرىندە ەرەشەلىك بار ەكەنىن ەسكەرىپ، چ دىبىسى بار شەتتىلدىك كىسى ەسىمى مەن جەر-سۋ اتىن ترانسليتەراتسيالاۋ پرينتسيپىمەن، مىسالى، Tşehov, ءTşaplىn, ال جالپى ماعىنالى سوزدەگى چ-نى Ş تاڭباسى ارقىلى بەرۋ ۇتىمدى بولماق. بۇل، وزىق جازۋلارداعىداي، ونوماستيكالىق اتاۋلارداعى قۇجاتتىق دالدىكتى ساقتاۋعا مۇمكىندىك بەرەدى ءارى ءسوزدى يگەرۋ مەحانيزمىن ىسكە قوسادى. مىسالى، فرانتسۋز تىلىندە چ دىبىسى جوق، سوندىقتان ولار اعىلشىن تىلىنەن ەنگەن چ دىبىسى بار جالپى سوزدەردى دە، ءتىپتى كىسى ەسىمدەرىن دە ش ارقىلى جازىپ، ش ارقىلى دىبىستاي بەرەدى: چارتەر – charte – [ʃaʁt]، بلوكچەين – blockchain – [blɔkʃɛ̃], كوۋچەر – cocher – [kɔʃe], چەمپيون – champion – [ʃɑ̃pjɔ̃], شارل – Charles – [ʃaʁl];

-چ دىبىسىنا Ç تاڭباسى ۇسىنىلىپ ءجۇر. بۇل تاڭبا ءالىپبي قۇرامىنا الىناتىن بولسا، جەتىلدىرىلگەن جوباداعى دياكريتيكالىق تاڭبامەن بەرىلگەن ءارىپ سانى ارتادى. بۇل ونىڭ ءالىپبي قۇرامىنا الماۋدىڭ نەگىزگى بولماسا دا، جاناما سەبەبىنىڭ ءبىرى; 

-وزگە تىلگە ءتان دىبىس تاڭباسى ف، ۆ ارىپتەرىن العاندا، چ-نى نەگە «شەتتەتەمىز» دەگەن پىكىر ءجيى ايتىلادى. مۇندا ف، ۆ ارىپتەرى تاڭبالاپ تۇرعان دىبىس پەن چ تاڭبالايتىن دىبىستىڭ اراسىندا ايىرماشىلىق بار ەكەنىنە ەرەكشە نازار اۋدارۋ كەرەك. ول ايىرماشىلىق وسى دىبىسى بار سوزدەردىڭ يگەرىلىپ جازىلعان گرافيكالىق تۇرقىنىڭ كوزشالىمعا جەڭىل، گرافيكالىق كەسكىنىنىڭ ءماتىن ىشىندە تانىمال بولۋ دەڭگەيىمەن ولشەنەدى. مىسالى، ف دىبىسىنىڭ تاڭباسىن الىپبيگە الماي، ونى پ نەمەسە ب تۇرىندە يگەرۋ تەتىگى بويىنشا جازىپ، فۋتبولدى putbol/butbol (پۋتبول/بۋتبول), فەدەراتسيانى ءpederasىa/bederasىa (پەدەراتسيا/بەدەراتسيا), فاكۋلتەتتى pakültet/bakültet (پاكۋلتەت/باكۋلتەت), فوتوندى poton/boton (پوتون/بوتون), فارفوردى pاrpor/bاrbor (پارپور/باربور), فوسفوردى pospor/bosbor (پوسپور/بوسبور), فايلدى pail/bail (پايل/بايل), فيتنەستى pitnes/bitnes (پيتنەس/بيتنەس) تۇرىندە تاڭبالاسا، بۇلاردىڭ تۇرقى ماتىندە تانىلماي كەتەدى، سول سياقتى ۆ-مەن كەلەتىن سوزدەردى دە يگەرىپ، ۋ-مەن ۆاكۋم – uakum (ۋاكۋم), ۆاليدول – ءualىdol (ۋاليدول), نەمەسە ب-مەن كونۆەرتەر – konberter (كونبەرتەر), ۆاليداتور – ءbalىdator (باليداتور) دەپ جازسا، بۇل وقۋدى قيىنداتادى. بۇلاردىڭ وقىلۋى قيىن، كوزشالىمعا بىردەن تۇسنىكتى بولا كەتپەيدى. دەمەك، ف مەن ۆ يگەرۋگە قيىن ارىپتەر، سوندىقتان ءالىپبي قۇرامىنا الىندى. ال چ يگەرۋگە ىڭعايلى ءارىپ، سوندىقتان ونى ءالىپبي قۇرامىنا الۋدىڭ قاجەتى از. بۇل ءارىپ تاڭبالاپ تۇرعان اففريكات دىبىستىڭ كۇردەلى قۇرامىنداعى سوڭعى ەلەمەنتىنىڭ، ياعني ش-نىڭ تاڭباسىن الىپ جازسا، شەتسوزدەر ءماتىن ىشىندە تانىلادى، ونىڭ تۇرقى كوزشالىمعا اۋىر تيمەيدى، ءسويتىپ، قازاق تىلىندە يگەرىلگەن ءسوز سانى دا ارتادى. بۇعان كوز جەتكىزۋ ءۇشىن، جەتىلدىرىلگەن ءالىپبي جوباسىمەن جازىپ، قاراپ كورەلىك:

مىسالدار جەڭىل تانىلىپ تۇر، گرافيكالىق كەسكىنى وقىرماندى ويلاندىرمايدى، تۇپنۇسقا تىلدەگى تۇرقىنان ەرەكشە الشاقتاعان جوق، دىبىستالۋى دا ۇقساس. سونىمەن بىرگە دىبىستالۋى ءتىلىمىزدىڭ ايتىلۋ نورماسىنا دا ۇيلەسەدى. سوندا لاتىن الىپبيىمەن ساۋات اشقان ۇرپاق چ-مەن كەلەتىن ءسوزدىڭ ءبارىن قازاقشا جازىپ قانا قويماي، قازاقشا دىبىستايتىن دا بولادى: تابيعي جولمەن يگەرىلگەن كىرپىش، شاينەك سوزدەرىندەگىدەي،  [چەك] ەمەس، [شەك]، [چارتەر] ەمەس، [شارتەر] دەپ ايتۋعا داعدىلانادى. بۇل ءوز كەزەگىندە اعىلشىن ءتىلىنىڭ اسەرىمەن بولاشاقتا كوپتەپ ەنەتىن سوزدەردەگى چ-نى يگەرۋگە دە مىقتى تەتىك جاساپ بەرەدى، شەتسوزدەردىڭ «ۇلتتىق» تۇرپاتتا تاڭبالانۋىنا جول اشادى، وتار تىلدەگى ءتول سوزگە بولەك، شەتسوزگە بولەك جاسالاتىن قوسامجار ورفوگرافيالىق ەرەجەنىڭ سانىن ازايتادى، تۇتاس ۇلتتىق جازۋ ەرەجەسىن قالىپتاستىرۋدىڭ، ءسويتىپ، جاڭا جازۋدىڭ ءتىلدى ۇلتتىق ارناعا بۇرۋ ماقساتىن ورىنداۋدىڭ ءبىر تاسىلىنە اينالادى. ال قالىپتاسقان ۇلتتىق جازۋ ءتىلىمىزدى جاڭارتسا، ۇلتتىق ارناعا تۇسكەن ءتىل رۋحىمىزدى جاڭعىرتادى، جاڭعىرعان رۋح سانا بوستاندىعىن قالىپتاستىرادى. ءبىر قاراعاندا، ءبىر تاڭبادا تۇرعان ەشتەمە جوق سياقتى كورىنگەنمەن، ءتىلدىڭ ءتىرى اعزاسىنىڭ كۇردەلى جۇيەسىندە ول بۇكىل اعزا سالاماتتىعىنا تىكەلەي جاۋاپتى ماڭىزدى بولشەك بولىپ تابىلاتىنىن بايقاۋ قيىن ەمەس.

انار فازىلجان

Abai.kz