ەلباسىمىز داعدارىس كەزىندە وقۋ اقىسىن تولەي الماي، تاۋى شاعىلعان ستۋدەنتتەردىڭ قامىن ويلاپ، قوسىمشا ءبىلىم گرانتتارى مەن جەڭىلدەتىلگەن نەسيە الۋعا جاعداي جاساپ وتىرعاندا، ءبىلىم جانە عىلىم مينيسترلىگىنىڭ كرەديتتىك تەحنولوگيانى جوو-لارعا ەنگىزگەندىگى ستۋدەنتتەردىڭ قالتاسىن ودان سايىن قاعىپ، جىعىلعان ۇستىنە جۇدىرىق بولىپ تيۋدە.
جوعارى وقۋ ورىندارىندا كرەديتتىك جۇيە وسىدان التى جىل بۇرىن ەنگىزىلگەن. وسىنشا ۋاقىت وتسە دە، بۇل جۇيەنىڭ قانشالىقتى ءتيىمدى-تيىمسىزدىگىن ستۋدەنتتەر تۇرماق، مۇعالىمدەردىڭ ءوزى دە ەندى-ەندى عانا ءتۇسىنىپ كەلەدى. ءبىز بۇل جۇيەنىڭ قىر-سىرى تۋراسىندا ق.ساتباەۆ اتىنداعى قازاق ۇلتتىق تەحنيكالىق ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ مۇعالىمدەرىمەن سويلەسكەندە، مىنانى ۇقتىق.
نەگىزى، قازىرگى كرەديتتىك تەحنولوگيانى ءتۇسىنۋ قيىن. ءار پانگە ءارتۇرلى نەسيە ەسەپتەلىپ قويىلعان. پاندەردىڭ بارلىعى بۇرىنعىداي ساعاتپەن ەمەس، كرەديتپەن بەرىلەدى. مىسالى، ءبىر ءپاننىڭ وزىندە ءبىر كرەديتتەن باستاپ، بەس نەسيەگە دەيىنگى ارالىقتا بولادى. ءبىر كرەديتتىڭ قۇنى – سەگىز مىڭ تەڭگە. سوندا ءبىر ساباقتا ءتورت كرەديت بولىپ، ستۋدەنت ونى تاپسىرا الماي قالسا، 32 مىڭ تەڭگەنى تولەپ بارىپ، جازعى سەمەستردى تاپسىرا الادى. ال ونى تولەي الماي ما، وندا ول جىلدان-جىلعا قالىپ، ءتىپتى ۋنيۆەرسيتەت قابىرعاسىندا ون جىلعا دەيىن جۇرە بەرەتىن كورىنەدى.
– نەگىزى، بۇرىن وقۋ بەس جىلدىق بولسا، قازىر ستۋدەنت بەس جىل وقي ما، ون جىل وقي ما – ول ءوز ەركىندە. ەڭ باستىسى، اقىسىن تولەسە بولدى، – دەيدى اتىن گازەت بەتىنە كورسەتپەۋدى وتىنگەن قازۇتۋ-دىڭ مۇعالىمى.
سونىمەن قاتار مەملەكەتتىك گرانتتا وقيتىن ستۋدەنتتەردىڭ GPA-سى (ورتاشا بالى) جەتپەي قالسا، ول مىندەتتى تۇردە گرانتىنان ايىرىلىپ، اقىلى نەگىزدە وقيتىن بولادى. بۇل جاعدايدا مەملەكەتتىڭ وقۋ گرانتىنا بولگەن اقشاسى قايدا كەتەتىنى تۇسىنىكسىز. تاعى ءبىر ەرەكشەلىك، ءبىرىنشى سەمەسترگە دەيىن (قىسقى سەسسيانىڭ الدى) ستۋدەنتتەردەن اعىمداعى باقىلاۋ جانە ارالىق باقىلاۋ الىنادى. وسى جەردە ءبىرىنشى اعىمدىق باقىلاۋدان ستۋدەنت ءنول بالل الىپ، ارالىق باقىلاۋدان 98 بالل السا دا، ول ەمتيحانعا جىبەرىلمەيدى. دەمەك، «نە دوپۋسك». مۇنى قاراپايىم تۇرعىدا بىلاي ەسەپتەسەك، 98 بالدى ەكىگە بولەسىز (49 بالل), ونى 0,6-عا كوبەيتەسىز، سوندا 29,4 بالل شىعادى. ال ءبىلىم جانە عىلىم مينيسترلىگىنىڭ شەشىمىمەن بۇل بالل كەمىندە 30-دان تومەن بولماۋى كەرەك. دەمەك، ەمتيحانعا كىرە الماعان وقۋشى جازعى سەمەسترگە قالادى دەگەن ءسوز. مۇندا تاعى دا اقشا تولەپ تاپسىرۋعا ءماجبۇرسىڭ.
– ءدال قازىرگى جاعدايدا جازعا قالىپ قويعان ستۋدەنتتەر وتە كوپ. 28 ستۋدەنتىمىز گرانتىنان ايىرىلىپ قالۋ قاۋپى ۇستىندە. ءتىپتى ءبىر ستۋدەنتتىڭ ەكى نەمەسە ءۇش ساباقتان قۇلاپ جاتقانى دا جوق ەمەس. ولاردىڭ تولەيتىن اقىسىن ەسەپتەيتىن بولساق، 100 مىڭعا ءبىر-اق شىعادى، – دەيدى مۇعالىم اعامىز.
سوندا ستۋدەنتتەر مۇنداي سومانى قايدان الادى؟ ءدال مىناداي داعدارىس كەزىندە اتا-انانىڭ دا بىردەن تاۋىپ بەرە سالۋى قيىن. ءبىر قىزىعى، ستۋدەنتتەردىڭ كرەديت تولەۋى ارقىلى مۇعالىمدەرگە ايلىق جازىلادى ەكەن. ياعني ءبىلىم الۋشىلاردىڭ كرەديتكە تولەگەن اقىسىنىڭ 50 پايىزى ەمتيحان العان ۇستازعا بەرىلەدى. اڭگىمەنىڭ بارلىعى وسى جەردەن باستالادى. مۇعالىم تەك قانا قۇلقىننىڭ قامىن ويلاپ، كرەديتتەن پايىزدىق مولشەردى الۋ ءۇشىن ستۋدەنتتەردى جاپپاي قۇلاتپاسىنا كىم كەپىل؟ ءبىز مۇنى تەكتەن-تەككە ايتىپ وتىرعان جوقپىز. ماسەلەن، وتكەن جىلى قازۇتۋ-دىڭ ءبىر مۇعالىمى وتە جاقسى وقيتىن ستۋدەنتتەردى عانا ەمتيحاننان وتكىزىپ، ال قالعاندارىنىڭ بارلىعىن پىتىرلاتىپ قۇلاتا بەرگەن. سوندا ەسەپتەسەك، ءبىر ساباقتان ءتورت كرەديت بولسا، سەگىز مىڭنان ساناعاندا – 32 مىڭ. سوندا ونىڭ 50 پايىزى 16 مىڭ بولادى. ءبىر ساباقتان 300-400 بالا ەمتيحان تاپسىرسا، سونىڭ جوق دەگەندە 100-ءىن قۇلاتقاننىڭ وزىندە 160 مىڭ تەڭگە پايدا تابادى ەكەن. ءدال وسى جاعدايدىڭ بيىل قايتالانباسىنا كىم كەپىل؟
اتامۇرات شامەنوۆ، ەكونوميكا عىلىمىنىڭ دوكتورى:
– كەيبىر جوو كرەديتتىك تەحنولوگيانى ءبىلىم بەرۋدىڭ ەمەس، پايدا تابۋ، اقشا جاساۋدىڭ مەحانيزمىنە بۇرىپ العان. شىن مانىندە، ستۋدەنتكە ءبىلىم بەرىپ، ولاردىڭ وزدەرىنە قانداي مۇعالىمدى تاڭدايتىنىنا ەركىندىك جاساي الىپ وتىرمىز با؟ مەن بەلگىلى دەگەن جوو-لاردى بىلەمىن، ءتىپتى كەيبىرىندە ستۋدەنتتەرگە بەس جىل بويى عىلىم دوكتورلارى ساباق بەرمەگەن وقۋ ورىندارى بار. سوندىقتان ءار ساباقتىڭ اقىسىن ويلاعانشا، ستۋدەنتتەرگە شىنايى ءبىلىم بەرۋدىڭ تەتىكتەرىن قاراستىرعان ءجون.
وسى نەگە ءبىز شەتەلدىڭ كوشىرمەسىن قازاقستانعا اكەلۋدەن جالىقپايمىز؟ ەۋروپانىڭ اقىلى وقۋ ورىندارىنداعى كەيبىر جۇيەلەردى قازاقستانعا تىقپالاي بەرگەننەن نە ۇتامىز؟ جالپى، ءبىزدىڭ حالىقتىڭ الەۋمەتتىك جاعدايىن باتىستىكىمەن سالىستىرۋعا كەلە مە؟ مينيسترلىك باسشىلىعى وسى جاعىن نەگە ويلامايدى؟ ايتپەسە، ستۋدەنتتەرگە وبال. ونسىز دا قاراجاتتان قاعىلىپ جۇرەتىن ستۋدەنتتەردەن تاعى دا قارجى تالاپ ەتە بەرەتىن بولساق، مۇنىڭ ارتى نە بولماق؟.. ونىڭ ۇستىنە جىلدا وقۋ اقىسى ءوسىپ وتىرادى. ەندى ەمتيحاننان قۇلاساڭ، تاعى دا اقى تولەيسىڭ. وسى ءبىز «اقشا! اقشا!» دەپ جان-جاقتان قىسىپ، اۋىلداعى اكە تۇرماق، بالانىڭ دا سالىن سۋعا كەتىرىپ، ومىردەن ءتۇڭىلدىرىپ جۇرگەن جوقپىز با؟..
تىنىشكۇل امرەەۆا، قر ءبىلىم جانە عىلىم مينيسترلىگى جوعارى جانە جوعارى وقۋ ورنىنان كەيىنگى ءبىلىم دەپارتامەنتى ديرەكتورىنىڭ ورىنباسارى:
– داعدارىس جاعدايىندا وقىمايتىن، ەكى العانداردى قۇلاتپاسىن دەگەن زاڭ جوق. ستۋدەنت ەكى الدى ما، دەمەك ونىڭ وقۋ ۇلگەرىمى ناشار دەگەن ءسوز. ال ەمتيحاننان جاپپاي قۇلاتۋ دەگەنگە كەلسەك، بىرىنشىدەن، بارلىق جوو-نىڭ وزدەرىنىڭ رەگلامەنتى بار. كىمگە نە تولەيدى، وعان ەشكىمنىڭ ەشقانداي قاتىسى جوق. ءار وقىتۋشى مەن وقۋشى سول جوو-مەن الدىن الا كەلىسىمشارتقا وتىرادى. ول كەلىسىمشارتتىڭ ىشىندە نەشە ءتۇرلى تالاپتار مەن وزگەرىستەر بار. بارلىعىنىكى بىردەي ەمەس. مۇمكىن، وقىتۋشىلارعا تولەيتىن جالاقىلارى تۋراسىندا وزدەرىنىڭ «پولوجەنيەلەرى» (قاعيدالارى) بار شىعار. بىراق مەن جاپپاي قۇلاتۋ بار دەگەنگە سەنبەيمىن. ءوزىم 17 جىل مۇعالىم بولىپ، وندايدى كورگەن ەمەسپىن.

سەرىك جۇماباەۆ
«الاش ايناسى» گازەتى 23 ماۋسىم 2009 جىل